KEMOTERAPİ EKSTRAVAZASYONU Doç.. Dr. Ferah Ece T.C. İstanbul Bilim Üniversitesi Göğüs s Hastalıklar kları Anabilim Dalı
Ekstravazasyon intravenöz uygulanım sırasında ilacın venden çıkarak çevre dokuya sızmass zması veya ilacın n yanlış ışlıkla dokuya injeksiyonu % 0.1-% % 6 sıkls klıkta kta görülür. g r. Oncol Nurs Forum 1995; 22(1):57-67 J Clin Oncol 1995; 13(11):2851-S
Ekstravazasyonun ciddiyeti kemoterapötik tik ajanın n tipi kemoterapötik tik ajanın n miktarı kemoterapötik tik ajanın n yoğunlu unluğu ekstravazasyonun yeri maruziyet süresi ile ilişkilidir
travmanın n boyutu tedavinin gecikmesi cerrahi eksizyon, cilt graft i fonksiyonel kay fonksiyonel kayıp.
.Ekstravazasyon için in risk faktörleri: çocuk ocuk ve yaşlı hastalar sedatize veya konfüze hastalar tromboze venleri olan hastalar periferikeriferik nöropati,, DM, Raynaud hast. VKSS aynı lokalizasyona KT ve RT uygulanımı kelebek elebek iğne i kullanımı lenfödem alanında nda uygulanan infüzyon
Ekstravazasyonu olan hasta farklı bir yerden de olsa KT almaya devam ederse ilk yerdeki doku hasarı artabilir J Clin Oncol 1994;12:2237-8
.Sitotoksik ilaçlar ların n sınıflands flandırılması: Grup 1 (Vesicant( Vesicant) Grup 2 (Exfoliant( Exfoliant) Grup 3 (Irritant( Irritant) Grup 4 (Inflammitant( Inflammitant) Grup 5 (Neutral( Neutral)
Grup 1 Vesicant Grup 2 Exfoliant Grup 3 Irritant Grup 4 Inflammitant Grup 5 Neutral Amsacrine Aclarubicin Carboplatin Etoposide Asparaginase Carmustine Cisplatin Etoposide Raltitrexed Bleomycin Dacarbazine Oxaliplatin Irinotecan Fluorouracil Cladrabine Dactinomycin Daunorubicin Teniposide Methotrexate Cyclophosphamide Daunorubicin Docetaxel Cytarabine Doxorubicin Topotecan Fludarabine Epirubicin Doxorubicin Gemcitabine Idarubicin Mitozantrone Ifosfamide Mitomycin Mustine Paclitaxel Streptozocin Treosulfan Vinblastine Vincristine Vindesine Vinorelbine Melphalan Pentostatin Rituximab Thiotepa Trastuzumab
vesicant ajanlar sc dokuda destrüktif hasar yapar ve yaygın doku nekrozuna yol açar non-vesicant ajanlar genellikle sadece lokal şişme ve hafif ağrı yapar.
Semptomlar ağrı, şişme, lokal ısı artışı gibi lokal inflammatuar reaksiyon hiperpigmentasyon,, yanma, eritem damar trasesinde hassasiyet ciltte endurasyon ciltte kuruma veya bül oluşumu umu nekroz, skar oluşumu umu ve ülserasyon
iv ilaç uygulanımında direnç kanülden geriye kan gelmemesi infüzyonun yavaşlaması kanül yerinde şişme olması kanül etrafında yanma veya ağrı infüzyon yerinde eritem veya infl. ekstravazasyonu akla getiren bulgulardır Drug Safety 1995; 12 (4): 245-55
AYIRICI TANI Flare Reaksiyonu kaşıntı ile kendini gösterir iv ondansetron, doxorubicin ve epirubicin geriye çekildiğinde kan gelir Damar irritasyonu damar trasesinde ağrı ve sertlik olur vinorelbine and dacarbazine geriye çekildiğinde kan gelir
Venöz şok AYIRICI TANI venin muskuler duvarında spazm soğuk ilaç veya çok hızlı ilaç veriliminde görülür sıcak uygulama vende dilatasyon yaparak rahatlatır Damar duvarında flebit ilaçların ph ı damar duvarında irritasyona neden olur 5-FU, Doxorubicin, Epirubicin, Etoposide
Ekstravazasyon hasarının en sık karşılaşıldığı yerler: el ve ayak üstü antekübital fossa eklem çevresi Drug Intell Clin Pharm 1983; 17: 713-7 Plast Reconstr Surg 1979; 64:145-50
Taxotere extravasation Doxorubicin extravasation Taxol extravasation
Ekstravazasyonda ilk müdahele Acilen infüzyonu durdur Kanülü çekmeden seti ayır Ekstravazasyon alanını kalemle işaretle 10-20cc lik enjektör ile kanülden bütün ilacı geri çekmeye çalış (kanülden geri kan gelene kadar) Kanülü çıkar Ekstremiteyi yükselt
Bu ilk müdahelelerden sonra iki teknik kullanılabilir: labilir: 1. etrafa yay ve dilue et Sıcak uygulama (sürekli) 2. sınırla ve nötralize n et Soğuk uygulama (intermittent( intermittent)
Sıcak uygulama vazodilatasyon yaparak ilacın n dağı ğılımını ve absorpsiyonunu artırır r ve lokal ilaç yoğunlu unluğunu unu azaltır çevre dokuya sc saline ile dilusyon sc hyaluronidase 150-1500 1500 ünite (<1saat içinde)* i inde)* Blood Rev 1990; Mar;4(1): 41-60 *Neonatal Net 1992: 11(6):103-5
Soğuk vazokonstriksiyona neden olur ve ekstravazasyonu sınırlar Antidot verilebilir Sadece antrasiklinler (doxorubicin,daunorubicin, epirubicin gibi) ve mitomycin C nin antidotu var Etkilenen alana %50 lik topikal dimethyl-sulphoxide (DMSO) uygulanır Drug Intell Clin Pharm 1983; 17: 713-7
Kompresyonlar 20 dakika süreyle 4x1/ 1-2 gün yapılır Ekstravazasyon olmuş sitotoksik ajana göre yöntem seçilir
Sitotoksik ajanlara göre g değişen en tedavi Carboplatin Cisplatin Docetaxel Epirubicin Etoposide Gemcitabine Ifosfamide Irinotecan Mitomycin Paclitaxel Topotecan Vincristine Vinorelbine Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Soğuk kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon Soğuk kompresyon Soğuk kompresyon Soğuk kompresyon Sıcak kompresyon Sıcak kompresyon
Kortikosteroidler Intradermal veya sc injeksiyon ya da topikal kremler şeklinde uygulanabilir antineoplastik ajanların ekstravazasyonunda inflamasyon belirgin olmadığı için in pek önerilmez Drug Saf 1995; 12(4):245-55 55
Cerrahi Ülserasyonla beraber olsun olmasın n cilt nekrozu veya tedavi edilemeyen ağrıa varlığı ığında Clinics in Plastic Surgery 1989;16(3):557 16(3):557-6363
KORUNMA Sitotoksik ajan uygulama rehberi eğitimli ve deneyimli personel tarafından uygulanımı ekstravazasyon müdahele çantası ekstravazasyonun rapor edilmesi
KORUNMA Uygulanacak damar dikkatle seçilmeli (bilek içi, i i, eklem üstü olmamalı) Damara travma yapılmamal lmamalı, skar oluşumu umu azaltılmal lmalı (Uygun flexible kanül seçilmeli, kelebek iğneden i kaçınılmal lmalı) Venöz kanülün açıklığı kontrol edilmeli, yerinden çıkmış kanüle ilaç verilmemeli İlacın dilusyonu sağlanmal lanmalı Oncology Nursing Society Guidelines
KORUNMA İlaçlar lar yeni takılan kanülden verilmeli Yavaş iv infüzyon uygulanmalı, vesicant ilaç önce verilmeli İV V yolun açık a k olduğu u kontrol edilmeli Hastaya infüzyon yerinde yanma ya da ağrıa hissi sorulmalı (antiemetiklerin sedasyon ve antiinflamatuar etkileri nedeniyle vesicant ilaç sonrası yapılmas lması önerilmekte) The National Extravasation Information Service, 2004
Ekstravazasyon Müdahele Çantası Pamuk, SF Siyah işaretleme kalemi Cold pack, Hot pack Sponge %1 Hidrokortizon Krem 1,500 iu Hyalouronidase %1 Lidocaine Dimethyl Sulfoxide 50% 10ml enjektör x 3 İğne ucu x 3
DOKÜMENTASYON Gün, tarih ve saat Kullanılan lan sitotoksik ilaç İlacın n veriliş yeri ve şekli İlacın n veriliş süresi Hastanın şikayeti Kaçınc ncı denemede damar yolu açılda ldı? Ekstravazasyonun boyutu
SONUÇ Ekstravazasyon KT nin ciddi bir komplikasyonudur Korunma asıl önemli olandır: KT uygulama rehberleri Hemşire eğitimi Ekstravazasyon sonrası ilaca spesifik tedavi
TEŞEKKÜR EDERİM