DEMİRYOLUNUN GELİŞTİRİLMESİ İÇİN YENİ YAPILANMA SERBESTLEŞME TÜRKİYE DEMİRYOLU ALTYAPISI VE ARAÇLARI ZİRVESİ 24 25 EKİM 2013 İSTANBUL TÜRKİYE NOPPEN CORRIDOR OF INSIGHTS 1
DEMİRYOLUNDA YENİ YAPILANMA VE SERBESTLEŞMENİN NEDENİ AB ve Türkiye de demiryolu taşımacılığı 1960 ta % 50 dolayında iken, 1970 yılında Yükte % 20 ve Yolcuda % 10 lara düşmüştür. AB de, ekonomik entegrasyon ile malların ve kişilerin serbest dolaştığı 2000 yılında demiryolu yük taşıması % 8,1 ve yolcu taşımacılığı % 6,3 e düşerek canlılığını kaybetmiştir. 1992 ve 2001 Beyaz Kitapları ile demiryolunun canlanması için yeni yapılanma ve serbestleşme politika olarak kabul edildi. Türkiye de, AB ne benzer bir seyirle, 2000 yılında demiryolu taşımacılığı yükte % 5,4, yolcuda % 2,2 ye düşmüş 2002 de yeniden canlandırılması ve geliştirilmesi için, yeni yapılanma ve serbestleşme kabul edilmiştir. Yıllar % AB Yük AB Yolcu Türkiye Yük Türkiye Yolcu 1970 20,10 10,20 24,30 7,60 2000 8,10 6,30 5,40 2.20 2
SERBESTLEŞME VE DEMİRYOLUNUN GELİŞTİRİLMESİ POLİTİKASI VE DÜZENLEMELERİ AB de Demiryolu Politikası Topluluğun kuruluşunda Taşımacılık Ortak Politikası Taşımacılık Ortak Politikası, taşımacılıkta uygulanacak ortak kuralları ve taşımacılık şartlarını ele alıyordu. 1965 Taşımacılık Düzenlemeleri ; Demiryolu, karayolu ve denizyolu taşımacılığında rekabetin oluşturulması ele alındı. AB nin 1992 Taşımacılık Beyaz Kitabı nda Amaçları Avrupa Ulaştırma Ağlarının Gerçekleşmesi Taşımacılık Sisteminin Entegrasyonu (Taşıma Ağları ve Türleri arasında bağlantı, Kombine Taşımacılık, Düşük fiyat maliyet, Daha az atık kirlilik) Çevrenin ve Kişilerin korunması, Sosyal Düzenlemeler İç pazarı güçlendirmek, Dış pazarı güçlendirmek 3
AVRUPA BİRLİĞİ DEMİRYOLU DÜZENLEMELERİ AB, Demiryolu politikası, demiryolu pazarına kamu yanında özel sektörün girmesi, altyapı ve interoperabilite nin gelişmesi temelinde serbestleşme ve yeni yapılanma olmaktadır 1991/440 Dir. İç Pazarın açılması, rekabetin yaygınlaştırılması Serbestleşme konusundaki ilk temel düzenleme olmaktadır. 1992 Taşımacılık Beyaz Kitabı hedefleri doğrultusunda Birinci Demiryolu Paketi işletme ve altyapı düzenlemeleri, 1995/18 Demiryolu işletmelerine lisans verilmesi 1995/19 Demiryolu altyapı oluşması ve altyapı ücreti Ulaşım Altyapısı konusunda. 95/2236 Trans-Avrupa Ağları (TEN) ve topluluk yardımı 96/1692 Konsey Kararı Trans-Avrupa Taşıma Ağları (TEN-T) AB Demiryolu Serbestleşmesi, demiryolunun geliştirilmesi için, yeni yapılanma kapsamında altyapı, ağlar, hatlar, interoperabilite ile ele alınan bir reform paketinin bir bölümü olmaktadır 4
AVRUPA BİRLİĞİ DEMİRYOLU POLİTİKA VE DÜZENLEMELERİ 2001 Taşımacılık Beyaz Kitabı Rekabet ve Taşıma türlerini dengeleme kapsamında demiryolunun yeniden canlandırma temel kabul edildi. Trans Avrupa Ağlar ve Koridorlarda yük taşımacılığının başlayacağı, Yük taşıma hatlarının yapılacağı, İnteroperabilite düzenlemelerinin yürürlüğe konulacağı, Hizmet kalitesi ve hızın artacağı, gecikmelerde zararların tazmini kabul ediliyordu. Demiryolu Politikasını UIC, CER, UNIFE ve UITB ile hazırlayan AB, Beyaz Kitap ta Kullanıcıları taşımacılık politikasının kalbine koyarak yeni yapılanmada tüm taraflarının katılımını ifade ediyordu. Birlikte bir stratejinin gerekliliği başlığı altında, demiryolu politikası ile; Ekonomik Politika (Sanayi,Tarım, Hizmet), Şehircilik, Sosyal ve Eğitim, Araştırma, Teknoloji Geliştirmenin (Politika) birlikteliği belirtiliyordu. Demiryolunun yeni yapılanmasının, gereken boyutu ifade ediliyordu. 5
AB de Demiryolunun Serbestleşmesi Mevzuatı AB Ortak Politikaları, AB Direktifleri ile üye ülkelerin Ulusal Mevzuatlarına aktarıldı. 2001 Taşımacılık Beyaz Kitabında belirtilen konular, ilave değişiklikler ve yeni düzenlemeler olarak aşağıdaki AB İkinci ve Üçüncü Demiryolu Paketlerinde yer aldı. İkinci Demiryolu Paketi 2001/12 Topluluk demiryollarının geliştirilmesi 91/440 değiştiren 2001/13 Demiryolu işletmelerinin lisansı 95/18 Dir değiştiren 2001/14 Demiryolu altyapısı, altyapı ücretleri ve güvenliği Dir Üçüncü Demiryolu Paketi 2004/139 Topluluk demiryollarının geliştirilmesi 91/440 Değiştir 2004/140 Avrupa demiryolu sisteminin entegrasyonunun ilerlemesi 2004/144 Regl. Demiryolu yük taşımacılığında karşılıklı kalite 6
AB DE DEMİRYOLUNUN YENİ YAPILANMASI VE SERBESTLEŞMENİN HEDEFLERİ ve SONUÇLARI AB Demiryolu Yük Taşımacılığı Hedef ve Sonuçlar 2001 Beyaz Kitabı Demiryolunun Yeniden Canlandırılması bölümünde 2020 yılında yük taşımacılığını % 8 den, % 15 e çıkarmayı hedef olarak ortaya koyuyordu. İlk on yılda beklenen artış yerine, 404 mtkm den 390 mtkm ye düşüş olmuştur. Toplam taşımacılığın yılda % 2 arttığı dönemde demiryolu yük taşımacılığının düşmesi düşündürücüdür. Kara yolu Demir yolu İç su yolu Boru hattı Deniz Hava TOP LAM 1995 1289 386 122 115 1146 2 3060 2000 1519 404 134 127 1314 2 3499 2010 1756 390 147 121 1415 3 3831 Artış % 15,6-3,4 10,1-4,8 7,7 27,4 25,5 7
AB DE DEMİRYOLUNUN YENİ YAPILANMASI VE SERBESTLEŞMENİN HEDEFLERİ VE SONUÇLARI AB Demiryolu Yolcu Taşımacılığı Hedef ve Sonuçları 2001 Beyaz Kitabı Demiryolunun Yeniden Canlandırılması bölümünde 2020 yılında yolcu taşımacılığını % 6 dan, % 10 a çıkarmayı hedef olarak ortaya koyuyordu. İlk on yılda 371 mpkm den 404 mpkm çıkarken, toplam taşıma yılda % 9,5 arttığı dönemde, demiryolu yolcu taşımacılığı % 8.9 artarken % olarak düşmüş olmaktadır. Milyar pkm OTO P2W BUS Demir yolu Tram Metro Hava Deniz TOP LAM 1995 3879 122 497 351 71 346 44 5311 2000 4296 109 516 371 77 457 42 5868 2010 4738 120 510 404 90 524 38 6424 Artış % 10,3 8,9 9,5 8
TÜRKİYE DE DEMİRYOLUNUN YENİ YAPILANMASI VE SERBESTLEŞMENİN NEDENLERİ Demiryolu taşımacılığının yük taşımacılığında % 4,5 ve yolcuda % 2.2 ye düşerek canlılığını kaybetmesi, demiryollarının yeniden canlandırılmasının önemi, Özel sektörün, alt yapı yetersizliğine rağmen 2011 yılında 2876 vagonla 3,900 milyon tkm yük taşıdığı (toplam taşımanın % 33), 2012 yılında vagon sayısının 3159 a ulaştığı Özel sektörün demiryolu taşımacılığına katılmasının gerekliliği, Özel sektörün, ihracat taşımaları, sanayi ürünleri ve kombine taşımacılık kapasitesinin demiryolu taşımacılığına güç katacağı, Demiryolu ağlarının yeni yapılanması ile uluslararası ve transit taşıma ve ticaretin geliştirilmesi, Demiryolu altyapısı ve araçları üretimi ile demiryolu sanayisinin güçlenmesi. 9
TÜRKİYE DE DEMİRYOLUNUN SERBESTLEŞMESİ VE 2005 2008 Demiryolu Çerçeve Kanun Taslakları Demiryolu Çerçeve Kanunu na, Demiryolu Sektörünün Organizasyonu Projesi kapsamında 1 Şubat 2005 de başlanmıştır. 25 Kasım 2005 tarihinde Demiryolu Çerçeve Kanunu ve TCDD Kanunu nihai taslakları AB Türkiye Delegasyonuna gönderilmiştir. Demiryolu Çerçeve Kanununun; AB tarafından demiryolu taşımacılığı pazarının oluşması ve yeni yapılanması için hazırlanan Direktifler dikkate alınmıştır. 1991/440 Sayılı Direktif ile istenen demiryolu taşımacılığının serbestleşmesi, rekabetin yaygınlaştırılması ile altyapıya erişim ve altyapının ücretlendirilmesini ele almış,uygulama konularının ikincil mevzuat olan yönetmeliklerle düzenlenmesi belirtmişti. 2008 Yılında Ulaştırma bakanlığı tarafından tanıtılan ve görüş istenen kanun taslakları rekabet, rekabet kurulu, kaza kurulu ve mesleki yeterlilik konularına rağmen olumlu bulundu. 2011 Yılında 655 Sayılı KHK çıkınca, kanun taslakları ortadan kalktı. 10
TÜRKİYE DE DEMİRYOLUNUN SERBESTLEŞMESİNDE YÖNETMELİKLERLE DÜZENLENECEK KONULAR 1995/18 AB Direktifindeki, demiryolu işletmelerine lisans verilmesi konusunda AB Direktifi ile istenen, altyapı yöneticilerinin ve demiryolu işletmelerinin yapılanması ve güvenlik konularını ve bunların yönetmeliklerle düzenlenmesini belirtmektedir. 1995/19 AB Direktifindeki, demiryolu altyapı kapasitesinin oluşması ve altyapı ücreti konusundaki gelişmeleri dikkate aldığı ve yönetmelik ile düzenlenmesini belirtmektedir. Demiryolu Çerçeve Kanunu nun, demiryollarının yeniden yapılanması için, İkinci Demiryolu Paketi olarak adlandırılan; 2001/12, 2001/13 ve 2001/14 sayılı AB Direktiflerine uygun olarak hazırlandığı memnuniyet ile tespit edilmiştir. Demiryolu Çerçeve Kanunu nun belirtilen yönetmelikler hazırlanarak, demiryolu taşımacılığının yeni yapılanması ve hukuki dayanaklarının tamamlanması demiryolu taşımacılığına bir ivme kazandıracaktır. 11
TÜRKİYE DE DEMİRYOLUNUN SERBESTLEŞTİRİLMESİ KANUNU VE YÖNETMELİKLERİ Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığının, Teşkilat ve Görevleri Hakkında 655 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname Serbestleşmeyi Madde 8. DDGM (Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü) nin görevlerini 15 alt başlık altında belirtmektedir. Yönetmelikler ile uygulanması gereken bu konular; Rekabet, Mali Yeterlilik, Mesleki Yeterlilik ve Saygınlık, Hizmet üreten ve yararlananların hak ve yükümlülükleri, Kamu hizmet yükümlülüğü, Demiryolu Araçlarının tescili, Altyapı tahsisi ve ücretlendirilmesi. DDGM nin görevleri AB direktifleri ve 2008 yılındaki Demiryolu Çerçeve Kanununda yer alan düzenlemelerin kısa başlıklarıdır. Yönetmelikler, kanunda yer alan açık bir hükme dayanmalıdır. Demiryolu yeni yapılanması ve serbestleşme, (özellikle kamusal bir alan olan demiryollarında) kamu, özel sektör ve tüm tarafların işbirliği ile başarılabilecek bir çalışma olmaktadır. 12
TÜRKİYE DE DEMİRYOLUNUN SERBESTLEŞTİRİLMESİ KANUNU VE YÖNETMELİKLERİ Demiryollarının Serbestleştirilmesi Kanunu. 1 Mayıs 2013 tarih 28634 Sayılı TCDD nin Demiryolu Altyapı İşletmecisi ve TCDD Taşımacılık A.Ş şirketi olarak ayrılması düzenlenmiştir. Kamu tüzel kişileri yanında özel şirketlerin de, demiryolu altyapısı inşa etmek ve işletmek ve kendine ait ve ulusal demiryolu altyapı ağı üzerinde demiryolu tren işletmecisi olması düzenlenmiştir. DDGM (Demiryolu Düzenleme Genel Müdürlüğü) yasada yoktur. TCDD nin taşınmazlarına ilişkin hükümler ön planda yer almaktadır. Yolcu taşımacılığı ve YHT açıklarının Bakanlık tarafından, TCDD nin finansman açıklarının, Hazine Müsteşarlığı tarafından, TCDD taşımacılık A.Ş. finansman açıklarının TCDD tarafından, 5 yıl karşılanacağı rekabet açısından tereddüt oluşturmaktadır. 13
TÜRKİYE DE DEMİRYOLUNUN SERBESTLEŞTİRİLMESİ KANUNU VE YÖNETMELİKLERİ Bu yıl üzerinde çalışılan Demiryollarının Serbestleşmesi YÖNETMELİKLER İ Emniyet Yönetmeliği Altyapı ve Çeken Araçlar Yönetmeliği İnteroperabilite - Karşılıklı İşletilebilirlik Yönetmeliği Kaza ve Olayların Araştırılması Yönetmeliği Altyapıya Erişim ve Altyapının Ücretlendirilmesi Yönetmeliği Tıkanık Altyapı Yönetmeliği Çeken-Çekilen Araç Yönetmeliği Lisans Yönetmeliği (Mali Yeterlilik, Mesleki Yeterlilik) Sigorta Etme, Yönetimin Güvenilirliği, Emniyet Sertifikası Yönetmeliği Altyapıya Emniyet Yetki Belgelerinin Verilmesi Yönetmeliği 14
TÜRKİYE DE DEMİRYOLUNDA YENİ YAPILANMA DEMİRYOLU ALTYAPI VE ARAÇ SANAYİ Türkiye demiryolu, hızlı tren ve metro yatırımlarında dünyada önemli bir sırada bulunmaktadır. Yapılan yatırımlar demiryolları ve demiryolu sanayisini (otomotiv gibi) geliştirecek düzeydedir. Demiryolunda hedeflenen yolcu ve yük taşıma artışları için 10 yılda; 20.000 yük vagonu, 10.000 yolcu vagonu, YHT ve Metro Setti talebi olacaktır. Demiryolunun ihtiyacı olan hat ve araç altyapı malzemelerini üretecek, AR-GE ve ileri teknoloji ile yeni ürün üretecek demiryolu sanayisi, demiryolu yatırımlarından destek alacak ve ürünleri temin ederek demiryolu yeni yapılanmasına ve ekonomiye güç katacaktır. Birlikte bir politikanın geliştirilmesi temelinde, demiryolu politikası ile ekonomik politikaların birlikteliği (sanayi, tarım, şehircilik) geliştirilmesi yeni yapılanmada etkili olmaktadır. 15
TÜRKİYE DE DEMİRYOLUNDA YENİ YAPILANMA HEDEFLERİ VE GERÇEKLEŞME Demiryolu Yeni Yapılanmasının büyüme hedefleri 2009 2013 Stratejik Planını büyüme hedefi Yük taşımacılığını payının (% 5 ten) % 10 a çıkarılması (2 misli) Yolcu taşımacılığının payının (% 2 den) % 3 e çıkarılması 2010 Stratejik Planında büyüme hedefi Yük taşımacılığında 5 yılda % 60 büyüme Yolcu taşımacılığında 5 yılda % büyüme belirlenmişti. Altyapıda, çok büyük yatırımlara, serbestleşmede özel sektör vagon alımları ve taşımalarına rağmen sonuç yetersizdir. 2010 dan sonra demiryolu yolcu ve yük taşımaları küçülmüştür. Yıl Yük Taşıması Milyar tkm 2000 5,0 9,8 2010 5,5 11.2 Yolcu Taşıması Milyar pkm 16