AL BEY ADASI (AYVALIK) KAPI HALKA VE TOKMAKLARI Ö r. Gör. Özlem ATAO UZ ÇAL Gazi Üniversitesi Mesleki E itim Fakültesi El Sanatlar E itimi Bölümü Ankara Öz Alibey adas ndaki evlerde k rk üç kap halkas ve tokma belirlenmi tir. Bunlar 9 tip olarak ele ald k. 2. tipteki el biçimli tokmaklar n ayr ca 7 alt tipi vard r. 2. ve 3. tipler adadaki hakim tiplerdir. Bütün tipler Avrupa kökenlidir. Halkalar gibi hemen her kültürde olanlar n yan s ra tiplerin ço u Türkiye nin hemen her bölgesinde kullan lm t r. Sekizinci tip imdilik Türkiye de bulabildi imiz tek örnektir. Yine dokuzuncu tip de çok yayg n de ildir. Örneklerin dört tanesinin yer ald evlerde hepsi on dokuzuncu yüzy ldan olmak üzere tarih vard r. Bu bak mdan hem buradaki, hem Türkiye nin di er bölgelerindeki tarihi bilinmeyen örnekleri tarihlemede çok önemlidirler. Tokmak ve halkalar n bir k sm n n, Türkiye de kal b al narak ço alt ld klar n biliyoruz. Ancak sahildeki yerle imlerde bulunan örneklerin do rudan Avrupa dan ithal edilmi olmalar mümkündür. Osmanl vatanda H ristiyanlar n ço unlukta oldu u adada geleneksel Türk tipi diyebilece imiz örneklerden hiç olmamas n bu bak mdan normal kar lamak gerekiyor. Esasen on dokuzuncu yüzy l, sanat n pek çok alan nda oldu u gibi yo un bir Bat etkisinin görüldü ü bir dönemdir. Anahtar Kelimeler: Alibey adas, kap tokmaklar, kap halkas, Türkiye. ALIBEY ISLAND (AYVALIK) DOOR RINGS AND KNOCKERS Abstract Fortythree door-rings and door-knockers have been identified in the houses of tehe Ali Bey island. We classified them as 9 different categories. The hand-shaped sample which is named as the second type has also 7 further sub-categories. The secand and the third types are the dominant types on the island. All of the types have European origins. In addition to the rings which axist in almost every culture, most of the types have been used in all regions of Turkey. The eight type is the yet the only one we could discover in Turkey. The nineth type is not very common, either. Among the samples, four of the houses have dates, all of which are from the nineteenth century. Therefore, they have particular importance in enabling us to the date other houses in here as well as in other regions of Turkey which remain as unidentified. We know that some of the door-knockers and rings were copied by way of moulding their desings. Nonetheless, it is possible that the samples found in the settlements lying on the beach may have been imported directly from Europe. Therefore it may be viewed as normal that there exist no Turkish types of knockers on this island where habitants are mostly Otoman citizens of Christian origin. Indeed, the nineteenth century is a period in which a very intensive Western influence was seen just as in the other disciplines of art. Key words: Alibey island, door-knocker, door-ring, Turkey.
A- Giri Bal kesir ili Ayval k ilçesine ba l olan Alibey (Cunda) Adas, geleneksel evlerinde yaz l 19. yüzy la ait tarihlerden anla ld kadar yla Hristiyanlar n younlukla ya ad bir merkezdir. Buradaki kap tokmaklar hakk nda ayr bir çal - ma yap lmam t r. Bu makale ile adadaki halka ve tokmaklar n tasnifi yap lacak ve Türkiye kap tokmaklar içindeki yerine i aret edilmeye çal lacakt r. Ayn kap n n kanatlar ndakiler de dahil olmak üzere adadaki evlerde 43 örnek gördük. B- KAPI HALKALARI VE TOKMAKLARI 1-Kap Halkalar : Alibey Adas nda iki demir kap da iki erden dört tane halka belirledik. Tam yuvarlak ve kal n olan örneklerin ikisinin yer ald metal kap lar n üstündeki 1887 tarihi, bu tür örnekleri tarihleyebilme bak m ndan önemlidir. Halkalar bilinen en eski tiptir. Asya Türk ve Çin sanat nda Tao-tieh maskesi denilen bir masal yarat n n ba eklindeki tokmak aynas na ba l halka vard r. K rg zistan Abakan daki tokmak M.Ö. 1. bine tarihlenmi tir 1. M.Ö. 1700 y l ndan M.S. 557 y l na kadar olan tarih diliminde bu tipin de i ik örnekleri Asya, Ankara Kuyulu Mescit kap s nda ve havan ve kandil zarf kap lar ndaki halkalar ise Selçuklular döneminin Anadolu örnekleri olarak gösterilmi tir 2. Trakya bölgesindeki toplam örneklerin 1/3 nün halka oldu u ve gövde kesitlerine göre 4 alt tipi oldu u ifade edilmi tir 3. Dökümü verilen Beypazar nda 217 örnekten 54, Kastamonu da 279 örnekten 126, Hatay da 267 örne in 116 tanesinin halka olmas, halkalar n genel içindeki oran n göstermesi bak m ndan bir fikir vermektedir 4. Beypazar nda çap ortalama 90-100 mm. olan büyük tipler kullan lm t r. Türkiye deki yayg nl - na kar l k Alibey Adas ndaki azl dikkat çekicidir. Kastamonu da buradaki gibi metal kap larda örneklerimizle e halkalar n çap 7-10 cm, kal nl klar 7-8 mm. olarak verilmi tir, Kastamonu ve Beypazar ndaki bu büyük halkalar örneklerimiz gibi büyük metal kap lardad r ve demirden yap lm lard r 5. Ancak Kastamonu ve Hatay da pirinçten döküm küçük halkalar yayg nd r. 1 2 3 4 5 Emel Esin., Ejder Tak n n Simgecili i Ve Kötülükten Koruyan Maske, Orta Asya dan Osmanl ya Türk Sanat nda konografik Motifler, Kabalc Yay nevi, stanbul, 2004, 161. Halit Çal-Özlem-Çal, Trakya Bölgesi Kap Tokmaklar Ve Çekecekleri, Ankara, 2008,6.s. Halit Çal-Özlem-Çal, Trakya Bölgesi Kap Tokmaklar Ve Çekecekleri, Ankara, 2008,6.s. Halit Çal, Beypazar ehrinde Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Cumhuriyetin 80. Y l nda Her Yönüyle Ankara, Ankara, 215.s., 5-6. foto raflar. ; Özlem Çal, Kastamonu ehri Kap Halkalar ve Tokmaklar, Gazi Üniversitesi Kastamonu E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 486.s. ; Halit Çal Hatay Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Ortado u da Osmanl Dönemi Kültür zleri Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, 1. C., Ankara, 2001, 173-188.s. E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 486.s. 226
1. Tip 2- El Biçimliler: Alibey Adas ndaki en yayg n tipi olu tururlar. Bir kad n elinin bilekten itibaren d tan görünü ü eklinde yap lm lard r. Avuç içine vuruldu unda ses ç - karmas için büyüklü üne göre genellikle yandan bak nca görülebilen yuvarlak bir top eklinde ç k nt yap lm t r. Hem sa hem sol el seçilebilir. Serçe parma n yan ndaki veya orta parmakta bir yüzük i lenmi tir. Bunlar n evli ve ni anl lar için tasarland klar anla l yor. Hepsi döküm tekni i ile yap lm lard r. 11 kap da birer tane örnek vard r. Bilek k sm nda kuma veya bilezik gibi süslemeler olmas na göre 6 alt tipi bulunmaktad r. Avrupa dan ithal bu tipin Türkiye de k rktan fazla tipi oldu u belirtilmi fakat tiplerin hepsi tek tek gösterilmemi tir. Bu yüzden ay r m n ölçü farklar na göre mi yoksa yüzük-bilekteki tak farklar na göre mi yap ld n bilmiyoruz 6. Bilekteki tak lara göre Kastamonu da 7 4, Hatay da 8 7 alt tipi vard r. Bütün Türkiye deki yayg n tiplerin ba nda geldi i, Tarsus taki 71 tokmaktan 29, Beypazar ndaki 121 tokmaktan 5, Hatay da 267 örne in 97 tanesinin el biçimli olu una dayanarak ehirlere göre de i en modadan söz edilmi tir 9. Tarsus taki 1813 ve 1910 tarihli evlerdeki 2 örnek 10, bu tipleri tarihlemede önemlidir. 6 7 8 9 10 Ufuk Ar Ba, zmir Evinde Kap, Bilim Birlik Ba ar, 1982, 9. Y l, 33. Say, 20. s. E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 488.s. Halit Çal Hatay Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Ortado u da Osmanl Dönemi Kültür zleri Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, 1. C., Ankara, 2001, 173-188.s. Halit Çal, Osmanl Kap Halkalar Ve Kap Tokmaklar, Osmanl, 11. C. 1999, 278-279.s.; Halit Çal Hatay Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Ortado u da Osmanl Dönemi Kültür zleri Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, 1. C., Ankara, 2001, 173-188.s. Halit Çal, Tarsus Kap Tokmaklar, Cumhuriyetimizin 75. Y l nda Dünden Bugüne 1. Tarsus Sempozyumu 25-26 Aral k 1998, Adana, 140-145. 227
2/1. Tip: 11 tokmaktan 1 tanesi bu tiptedir. Yüzük sa elde, serçe parma n yan ndaki parmaktad r. Bilekte bilezik mi kuma m oldu u tam anla lamayan enli bir eridin üstünde dü ey oval bir tak bulunmaktad r. Ölçü olarak el biçimli tokmaklar n büyük olanlar ndand r. Hatay, Beypazar ve Divri i de birer e i vard r 11. 2/1. Tip 2/2. Tip 2/2. Tip: 1 örnek bu tiptedir. Bu tipten sadece 1 örnek vard r. Yüzük sol elde orta parmaktad r. Bilekte ucu k vr ml bir kuma n üstünde, ortas nda yuvarlak bir ekil olan bilezik türü bir tak görülür. Di erine göre daha zay f bir i çili i vard r. Benzer örne i K rklareli nde 12,Kastamonu da 13, Kayseri de 14 görülür. 2/3. Tip: Yüzük sol elde serçe parma n yan ndaki parmaktad r. Bileklik k sm n n tepesi dilimlidir. Bilekte kuma bir eridin üstünde dört taç yaprakl bir çiçek eklinde tak bulunmaktad r. 11 el biçimli tokma n 4 tanesi bu tiptedir ve 11 12 13 14 Halit Çal Beypazar ehrinde Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Cumhuriyetin 80. Y l nda Her Yönüyle Ankara, 2004, 26-27. foto raf. ; Halit Çal Hatay Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Ortado u da Osmanl Dönemi Kültür zleri Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, 1. C., Ankara, 2001, 173-188.s. ; Mustafa Denkta, Divri i nin Kap Tokmaklar Ve Kap Halkalar, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2005/2, 19. Say, Kayseri, 20. fot. Halit Çal-Özlem-Çal, Trakya Bölgesi Kap Tokmaklar Ve Çekecekleri, Ankara, 2008,200. foto raf E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 489.s. Mehmet Kartal, Eski Kayseri de Kap Tokmaklar, lgi, 11. Say, 1988,27.s. 228
di erlerine göre daha küçüktürler. Alt ve üst aynalar di er tiplerden farkl olarak papatyaya benzer bir çiçek eklindedir. Kastamonu daki el biçimli 22 örne in 12 tanesi bu tiptedir 15.Malatya 16, Diyarbak r 17, Beypazar nda 18 örnekleri vard r. 2/3. Tip 2/4. Tip 2/4. Tip: 1 örnek bu tiptedir. Yüzük sol elin orta parma ndad r. Bilek k sm nda ucu k vr ml bir kuma n üstünde yine kuma la yap lm bir fiyonk vard r. Bu biçimde yap lm bir tak olmas da mümkündür. Kastamonu daki 19 22 örnekten 3, Hatay daki 97 örnekten 56 tanesi 20 bu gruptand r. Bir örne i de Urfa Birecik tedir 21. 15 16 17 18 19 20 21 E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 3a tipi Adil Özme-H. ahin Geleneksel Malatya Evlerinde Cümle Kap lar, Türk Arkeoloji Ve Etno rafya Dergisi, 2. Say, Ankara, 2001, 127.s. rfan Unutmaz, Diyarbak r Evlerinin Kap Tokmaklar, Antika, 21. Say, 1986, 43.s. Halit Çal Beypazar ehrinde Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Cumhuriyetin 80. Y l nda Her Yönüyle Ankara, 2004, 21-24. foto raflar. E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 3c tipi. Halit Çal, Osmanl Kap Halkalar Ve Kap Tokmaklar, Osmanl, 11. C. 1999, 274.s. Koray Ol en, Anatolian Door Knockers, Image, 11. Say, 1988, 30.s. 229
2/5. Tip: Örneklerin 2 tanesi bu tiptedir. Yüzük sa elin orta parma ndad r. Bilek k sm nda ucu k vr ml bir kuma n üstünde inci dizisine benzer bir tak görülür. Kastamonu daki 22 el biçimli 22 örne in 6, Hatay daki 97 örnekten 13 tanesi 23 bu tiptedir. Diyarbak r da da 24 benzer örne i vard r. 2/6. Tip: 1 örnek bu tiptedir. Oranlar bak m ndan i çili i çok iyi de ildir. Sa el mi sol el mi oldu u aç kça anla lamamaktad r. Yüzük orta parmaktad r. Bilekte dü ey yivli bir kuma n üstünde yuvarlak, bilezi e benzer bir tak bulunmaktad r. E bir örne i Afyonkarahisar ehrinde bir evdedir 25. Ön yüzündeki Ya Fettah yaz s ndan Türkiye de üretildi i anla lan el eklindeki tokmak buna yak n biçimlidir 26. 2/7. Tip: 1 tane örne i vard r. Yüzük sol elin orta parma ndad r. Bilek k sm nda, düz bir kuma n üstünde yine düz enli bir bilezi e benzer tak veya kuma erit yer al r. 2/5. Tip 2/6. Tip 2/7. Tip 3. Tip: Baz kap larda iki er tane olmak üzere 11 kap da 17 örnekle, el biçimli tiplerle beraber adadaki di er yayg n tiptir. Ana yap s itibar yla damla ek- 22 23 24 25 26 E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 489.s. Halit Çal, Hatay Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Ortado u da Osmanl Dönemi Kültür zleri Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, 1. C., Ankara, 2001, 174.s. rfan Unutmaz, Diyarbak r Evlerinin Kap Tokmaklar, Antika, 21. Say, 1986, 42.s. Halit Çal, Afyon ehrinin Kap Tokmaklar, Vak f Ve Kültür, 2. C. 6. Say, Ankara, 1999, 4. foto raf Halit Çal, Osmanl Kap Halkalar Ve Kap Tokmaklar, Osmanl, 11. C. 1999, 278. s. 230
lindedir. Alttaki demire vuruldu unda ses ç karmas için alt ortas ta k n yap lm - t r. Baz lar n n bir soru i areti eklinde iki parça olarak yap l p alttaki ta k n parçan n ayn zamanda birle me yerini kapatt dü ünülebilir. Yuvarlak demirden bükülerek veya döküm tekni inde yap lanlar vard r. Aynalar yan yana üçgen ç k nt lar olan daire biçimlidir. Kavis aç lar örneklere göre de i mekle birlikte armuda benzer bir ekil hepsinde ayn d r. Ana biçimi ayn olmak üzere bu tipin Türkiye de çok çe itli tipleri vard r. Bunlar aras ndan Avrupa dan ithal olanlarla Türkiye de üretilenleri ay rmak çok zordur. Ancak baz i çilikleri çok kötü örneklerin yerel üretim olduklar n dü ünebiliriz. Afyon 27, Divri i 28, Hatay 29, Kastamonu 30, Kayseri 31, Ni de 32, Tarsus 33, Adana, Kayseri Gesi 34, Divri i de 35 benzer örnekleri biliniyor. Beypazar örne i yuvarlak demirden bükülerek yap lm basit i çilikli bir yerli üretimdir 36. 3. Tip talya Pisa da bir evden 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 Halit Çal, Afyon ehrinin Kap Tokmaklar, Vak f Ve Kültür, 2. C. 6. Say, Ankara, 51.s. Kutlu Özen, Divri i Demirci Esnaf n n Geleneksel Kap Süsleme Sanat, Türk Folkloru Ara - t rmalar, 1985/1, Ankara, 61.s. Halit Çal, Hatay Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Ortado u da Osmanl Dönemi Kültür zleri Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, 1. C., Ankara, 2001, 176.s. E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 5. tip Mehmet Kartal, Eski Kayseri de Kap Tokmaklar, lgi, 53. Say, 1988, 26.s Halit Çal, Ni de de Kap Tokmaklar, Art-Dekor, 77. Say, stanbul, 122.s. Halit Çal, Tarsus Kap Tokmaklar, Cumhuriyetimizin 75. Y l nda Dünden Bugüne 1. Tarsus Sempozyumu 25-26 Aral k 1998, Adana, 140-145. Halit Çal, Osmanl Kap Halkalar Ve Kap Tokmaklar, Osmanl, 11. C. 1999, 282. s. Mustafa Denkta, Divri i nin Kap Tokmaklar Ve Kap Halkalar, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2005/2, 19. Say, Kayseri, 18-23. foto raflar. Halit Çal Beypazar ehrinde Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Cumhuriyetin 80. Y l nda Her Yönüyle Ankara, 2004, 39. foto raf. 231
4. Tip: 2 kap da birer örne i bulunan bu tip, a z yukar do ru bir C k v- r m biçimlidir. Aynadaki yuvaya tak lan kollar n ucu az ta k nd r. K vr m n alt ortas daha ta k nd r ve alt ndaki alt aynaya vuruldu unda ses ç karmas için arka yüzünde küçük bir ç k nt s bulunur. Döküm tekni inde pirinç veya bronzdan yap lan tokmaklar n aynalar çeyrek daire eklinde yivli ve uçlar sivridir. Afyon, Aya, nebolu, Ni de, Beypazar, Kastamonu dan benzerleri yay n- lanm t r 37. 4. Tip (1887 tarihli evde) 5. Tip 5. Tip: Bir kap da iki örne i vard r. C k vr ml örneklerin üst uçlar volütlüdür. Alt ortada ise yan yana dü ey üç yivden olu an bir süslemesi vard r. Alt aynalar üç dilimli bir yaprak, üst aynalar d tan daha yayvan üç dilimli, içi ise yan yana dü ey deliklidir. Bu da Türkiye nin yayg n tiplerindendir. Kastamonu da Bursa tipi olarak bilinir 38. Kastamonu da 146 tokmaktan 67 tanesinin 39, Beypazar nda 162 örnekten 37 38 39 Halit Çal, Geleneksel Aya Evlerinde Kap lar ve Kap Tokmaklar, Aya ve Çevresi Kültür - Sanat Sempozyumu Bildirileri,2-3 May s 1997, Ankara, 91-109. sayfalar ; Halit Çal Geleneksel nebolu Evlerinde Kap lar ve Kap Tokmaklar, I. nebolu Kültür ve Sanat Sempozyumu, 8 Haziran 1998, Yay mlanmam Bildiri. ; Halit Çal, Afyon ehrinin Kap Tokmaklar, Vak f Ve Kültür, 2. C. 6. Say, Ankara, 1999, 52.s. ; Halit Çal Beypazar ehrinde Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Cumhuriyetin 80. Y l nda Her Yönüyle Ankara, 2004, 217.s. 28-30. foto raf, 217, 28-30. foto raflar ; Özlem Çal, Kastamonu ehri Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Gazi Üniversitesi Kastamonu E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 488.s. Özlem, Karabacak, Kastamonu Evlerinde Görülen Kap Tokmaklar, A.Ü. DTCF Sanat Tarihi Ana Bilim Dal, Yay mlanmam Lisans Tezi, Ankara 1992, 12.s. E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 488.s. 232
58 tanesinin 40, bu tipten olmas na kar l k Hatay da hiç bulunmamas 41, el biçimlilerdeki gibi ehirlere göre de i en tercihleri gösteriyor. stanbul da dahil olmak üzere Trakya bölgesinde 16 örne inin belirlendi i, daha çok evlerde görüldü ü, ölçüleri itibar yla 8 ayr kal b n n oldu u ve bu kal plar n Beypazar ndaki 9 kal pla ayn say labilece i belirtilmi tir 42. 6. Tip:Tek örne ini buldu umuz bu tipte aynadan ç kan kavisli iki kol, altta ortadaki esas olarak bir kalp eklini and r r ve C k vr ml tipin de i ik bir uygulamas olarak kabul edilebilir. Kollar n alt ucu kar l kl soyut bir ejder veya y lan ba gibi, ortadaki oval parçay s r r ekildedir. Kollar n üst aynaya ba land uçlar yuvarlakt r. Bu kollar n tak ld yuva dikdörtgen biçimlidir. Ön yüzünde oval, papatyaya benzer bir çiçek kabartmas vard r. Üst ayna da bu düzenlemenin yar s eklindedir. Tarayabildi imiz yay nlar itibar yla Türkiye de ba ka örne ini bulamad k. 16. yüzy l ve sonras na ait ejderli kap tokmaklar Türkiye de örnekleri vard r 43. Ancak Alibey adas örne i ile bunlar çok farkl üsluplara sahiptir. Alibey adas ndaki örne in bat dan ithal oldu unu dü ünüyoruz. Bunun gibi soyut ejder ba l fakat de i ik bir di er örnek Divri i, Hatay da bulunmaktad r 44 ve Türk ejderli tokmaklar ndan farkl olan bu örneklerin de Bat dan ithal olmas mümkündür. 40 41 42 43 44 Halit Çal Beypazar ehrinde Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Cumhuriyetin 80. Y l nda Her Yönüyle Ankara, 2004, 216.s. Halit Çal, Hatay Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Ortado u da Osmanl Dönemi Kültür zleri Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, 1. C., Ankara, 2001. Halit Çal-Özlem-Çal, Trakya Bölgesi Kap Tokmaklar Ve Çekecekleri, Ankara, 2008, Tk 6-1 tipi Hakk Acun, Ejder Motifli Kap Tokmaklar ve De i ik Örnekler, Sanat Tarihinde konografik Ara t rmalar Güner nal a Arma an, Ankara, 1-14. S. Mustafa Denkta, Divri i nin Kap Tokmaklar Ve Kap Halkalar, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2005/2, 19. Say, Kayseri, 120.s., 35. foto raf ; Halit Çal Hatay Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Ortado u da Osmanl Dönemi Kültür zleri Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, 1. C., Ankara, 2001, 351, 20. foto raf. 233
6. Tip 7. Tip: Tek olan bu örnekte de alt k s mdaki yar m daire parça iki iç bükey kolla üst aynaya ba lan r. Aynas yan yana iki damla biçimlidir. 1782 tarihli Birgi Karao lu Camisi kap s nda, Divri i ve Kastamonu da bir evde görülür 45. Laleli Camisi ndeki (1763) hakim tip olmas bu tipi 18. yüzy l ikinci yar s na yerle tirilebilece ini dü ündürüyor. Divri i 46, Afyonkarahisar 47 evlerindeki benzer tipi yine Avrupa kökenli görünüyor. 45 46 47 E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 8. tip ; Mustafa Denkta, Divri i nin Kap Tokmaklar Ve Kap Halkalar, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2005/2, 19. Say, Kayseri, 32. fot. Mustafa Denkta, Divri i nin Kap Tokmaklar Ve Kap Halkalar, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2005/2, 19. Say, Kayseri, 32. foto raf Halit Çal, Afyon ehrinin Kap Tokmaklar, Vak f Ve Kültür, 2. C. 6. Say, Ankara, 1999, 10. fot. 234
7. Tip talya Floransa da bir evden 8. Tip: S ekilli bu tokma n üst k sm bir ku u boynunu and r r. Tek örnektir. E örne i Afyonkarahisar ehrinde olup, Siirt ehrindeki örnekte üst ucun gaga eklinde oldu u belirtilmi tir 48. 9. Tip: ki kap da iki er örne ini bulduk. Aynas Yunan mitolojisindeki bereket tanr ças Demeter in ba eklindedir. Tokmak k sm U eklinde bitkisel k vr ml d r. Alt ortas nda yatay oval bir madalyon görülür. Kap lardan birinin üstünde 1818, di erinin üstünde ise 1894 tarihi yaz l d r. Adana, Gerze ve Tekirda 49, Kayseri de 50 birer örne i oldu u belirtilmi tir. Do rudan Bat dan ithal edilen bu tipin Türkiye genelinde ve Alibey Adas gibi Hristiyanlar n yo un olarak ya ad bir yerde de çok tercih edilmedi i anla l yor. 48 49 50 Halit Çal, Afyon ehrinin Kap Tokmaklar, Vak f Ve Kültür, 2. C. 6. Say, Ankara, 1999, 11. tip, 12. foto raf. Halit Çal-Özlem-Çal, Trakya Bölgesi Kap Tokmaklar Ve Çekecekleri, Ankara, 2008, 2008: tk 10-9 tipi. Mehmet Kartal, Eski Kayseri de Kap Tokmaklar, lgi, 53. Say, 1988, 27.s. 235
8. Tip 9. Tip Sonuç Alibey Adas nda tespit edilen 43 örne i 9 ana ve 7 alt tipi olmak üzere 15 tip içinde ele ald k. Küçük bir kasaba olmas na kar l k tokmaklardaki çe itlilik dikkat çekicidir. Hemen tamam Avrupa mal veya kopyas d r. Anadolu içlerinde bunlar n yeniden üretildikleri bilinmekle beraber sahil kasabas oldu u için burada do rudan ithal olma ihtimali fazlad r. Örneklerin büyük k sm Türkiye nin hemen her yerinde görülebilir. Edirne den Siirt e geni bir co rafyada bulunabilmesi Bat mal ürünlerin ticari da l m n göstermesi bak m ndan da önemlidir. Türk evlerindeki yayg n tiplerden olan L biçimli tipten burada hiç olmamas yine bu bölgenin d a aç kl na ba lanabilir. KAYNAKÇA ACUN, Hakk., Ejder Motifli Kap Tokmaklar ve De i ik Örnekler, Sanat Tarihinde konografik Ara t rmalar Güner nal a Arma an, Ankara, 1993, 1-14. s. BA, Ufuk Ar., zmir Evinde Kap, Bilim Birlik Ba ar, 9. Y l, 33. Say, 1982, 16-20. s. ÇAL, Halit., Geleneksel Aya Evlerinde Kap lar ve Kap Tokmaklar, Aya ve Çevresi Kültür - Sanat Sempozyumu Bildirileri,2-3 May s 1997, Ankara, 1998, 91-109. s. ÇAL, Halit., Geleneksel nebolu Evlerinde Kap lar ve Kap Tokmaklar,I. nebolu Kültür ve Sanat Sempozyumu, 8 Haziran 1998, Yay mlanmam Bildiri. ÇAL, Halit., Tarsus Kap Tokmaklar, Cumhuriyetimizin 75. Y l nda Dünden Bugüne 1. Tarsus Sempozyumu 25-26 Aral k 1998, Adana, 140-145.s. 236
ÇAL, Halit., Ni de de Kap Tokmaklar, Art-Dekor, 77. Say, stanbul, 1999, 122-125. s. ÇAL, Halit., Osmanl Kap Halkalar Ve Kap Tokmaklar, Osmanl, 11. C. 1999, 275-284 ÇAL, Halit., Afyon ehrinin Kap Tokmaklar, Vak f Ve Kültür, 2. C. 6. Say, Ankara, 1999, 50-53.s. ÇAL, Halit., Hatay Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Ortado u da Osmanl Dönemi Kültür zleri Uluslar Aras Bilgi öleni Bildirileri, 1. C., Ankara, 2001, 173-188. s. ÇAL, Halit., Beypazar ehrinde Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Cumhuri-yetin 80. Y l nda Her Yönüyle Ankara, Ank. 2004, 214-226.s. ÇAL, Özlem., Kastamonu ehri Kap Halkalar Ve Tokmaklar, Gazi Ünv. Kastamonu E itim Dergisi, C. 12, S.2, Kastamonu, 2004, 485-504.s. ÇAL, Halit - Özlem Çal, Trakya Bölgesi Kap Tokmak Ve Çekecekleri, Atatürk Kültür Merkezi Yay nlar, Ankara. 2008. DENKTA, Mustafa., Divri i nin Kap Tokmaklar Ve Kap Halkalar, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2005/2, 19. Say, Kayseri, 113-139 ES N, Emel, Ejder Tak n n Simgecili i Ve Kötülükten Koruyan Maske, Orta Asya dan Osmanl ya Türk Sanat nda konografik Motifler, Kabalc Yay nevi, stanbul, 2004, 151-168. s. KARABACAK, Özlem., Kastamonu Evlerinde Görülen Kap Tokmaklar, A.Ü. DTCF Sanat Tarihi Ana Bilim Dal, Yay mlanmam Lisans Tezi, Ankara, 1992. KARTAL, Mehmet., Eski Kayseri de Kap Tokmaklar, lgi, 53. Say, 1988, 25-27. s. OL EN, Koray., Anatolian Door Knockers, Image, 11. Say, 1988, 28-32. s. ÖZEN, Kutlu., Divri i Demirci Esnaf n n Geleneksel Kap Süsleme Sanat, Türk Folkloru Ara t rmalar, 1985/1, Ankara, 51-69. s. ÖZME, Adil- AH N, H., Geleneksel Malatya Evlerinde Cümle Kap lar, Türk Arkeoloji Ve Etno rafya Dergisi, 2. Say, Ankara, 2001, 123-128.s. UNUTMAZ, rfan., Diyarbak r Evlerinin Kap Tokmaklar,Antika, 21. Say, stanbul, 1986, 37 43. s. 237
AL BEY ADASI KAPI HALKASI VE TOKMAK FOTO RAFLARI 1. tip (1887 tarihli) 1. tip 2/1. tip 2/2. tip 2/2. tip 2/3. tip 2/3. tip 2/3. tip 2/3. tip 2/4. tip 2/4. tip 2/5. tip 2/5. tip 2/5. tip 2/6. tip 2/7. tip 238
3. tip 3. tip 3. tip 3. tip 3. tip 3. tip 3. tip 3. tip 3. tip 3. tip 239
3. tip 4. tip 4. tip (1887 tarihli evde) 5. tip 6. tip 7. tip 8. tip 9. tip (1894 tarihli evde) 9. tip (1818 tarihli evde) 240
This document was created with Win2PDF available at http://www.win2pdf.com. The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only. This page will not be added after purchasing Win2PDF.