BİTKİ ZARARLILARI ARAŞTIRMALARI Sadettin KOCABUĞA Koordinatör Tarımsal Araştırmalar Ve Politikalar Genel Müdürlüğü
Sunu Planı Görevler, Projeler ve Mevcut Durum Yürütülmekte Olan Önemli Çalışmalar Toplantı ve Eğitimler Tamamlanan Çalışmalar ve Uygulamaya Verilen Bazı Sonuçlar 2
GÖREVLER, PROJELER VE MEVCUT DURUM Görevlerimiz Kültür bitkilerinde sorun olan ekonomik öneme haiz zararlı etmenler ve bunların mücadelesine yönelik araştırmalar yapmak, Kimyasal Mücadeleye alternatif mücadele metotları konusunda araştırmalar yapmak, Tahmin ve Erken Uyarı Modelleri geliştirmek, Zirai karantina konularında araştırmalar yapmak, Projelerin takip edilmesini, değerlendirilmesini, sonuçlarının yayınlanmasını sağlamak için gereken çalışmaları koordine etmek Zirai Mücadele Teknik Talimatları hazırlamak, Entegre Zirai Mücadele Teknik Talimatlarını hazırlamak, Standart İlaç ve Yan Etki Deneme Metotları hazırlamak, 3
Ülkemizde Zararlı Durumu Ekonomik değere sahip 60 ın üzerinde kültür bitkisi yetiştirilmekte, Bu bitkilerde ekonomik olarak zarar yapan 450 civarında hastalık, zararlı ve yabancı ot türü bulunmaktadır. Bunların 245 i zararlı (böcekler, kırmızı örümcekler, nematodlar, kemirgenler, kuşlar vb.) türlerdir. Dünyada tarımı yapılan bitkilerde hastalık ve zararlılar nedeniyle meydana gelen ürün kaybı % 35 olarak hesaplanmıştır. Mücadele yapılmadığı taktirde bu kayıp iki katına kadar çıkabilmektedir. 4
Ülkesel Entegre Projelerimiz 1. Buğday Entegre Mücadele, Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 2. Mısır Entegre Mücadele, Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 3. Patates Entegre Mücadele, Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 4. Mercimek Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 5. Pamuk Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 6. Nohut Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 7. Örtüaltı Sebze Yetiştiriciliğinde Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 8. Elma Bahçelerinde Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 9. Bağda Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 10. Kiraz Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 11. Şeftali Bahçelerinde Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 5
Ülkesel Entegre Projelerimiz 12. Kayısı Bahçelerinde Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 13. Turunçgil Bahçelerinde Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 14. Zeytin Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 15. Antepfıstığı Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi 16. Fındık Bahçelerinde Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projesi Diğer Çatı Projelerimiz Biyolojik Mücadele Araştırma Projeleri Ülkesel Domates Güvesi [Tuta absoluta (Meyrick) (Lepidoptera: Gelechiidae) ] Projesi Biyolojik Çeşitlilik Projeleri Uzakdoğu Ülkelerine Yaş Meyve İhracatında Sorun Olan Zararlılara Karşı Uygulanacak Farklı Mücadele Yöntemlerinin Araştırılması Münferit Projeler 6
Enstitü/İstasyonlar ve Personel Sayısı Enstitü/ İstayon Zirai Mücadele Merkez Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü-ANKARA- Hububat, Endüstri ve Süs Bitkileri Zararlıları Meyve-Bağ Zararlıları Nematoloji Toplam 24 Zirai Mücadele Araştırma İstasyonu Müdürlüğü -DİYARBAKIR- 15 Bornova Zirai Mücadele Araştırma İstasyonu Müdürlüğü-İZMİR 19 Biyolojik Mücadele Araştırma İstasyonu Müdürlüğü -ADANA 25 Atatürk Bahçe Kültürleri Merkez Araştırma Ensti. Müdürlüğü - YALOVA Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü ANTALYA Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü - SAMSUN 4 6 2 Bahçe Kültürleri Araştırma İstasyonu Müdürlüğü - ERZİNCAN 5 Trakya Tarımsal Araşt. Enstitü-EDİRNE 2 Diğer Enstitü/İstasyonlar 15 Toplam 53 48 16 117 7
Bitki Zararlıları 2014 Toplam Proje Sayıları SONUÇLANAN YENİ TEKLİF DEVAM EDEN Buğday Entegre 1 3 6 Mısır Entegre 1 1 4 Patates Entegre 1-4 Mercimek Entegre 1 - - Pamuk Entegre 1 2 2 Örtüaltı Entegre - 4 7 Elma Entegre - 1 1 Kiraz Entegre - 1 1 Şeftali Entegre - - 2 Kayısı Entegre - 1 3 Turunçgil Entegre 1-2 Zeytin Entegre - 2 4 Antepfıstığı Entegre - 1 2 Bağ Entegre - - 4 Biyolojik Mücadele 4 1 10 Ülkesel Domates Güvesi 12 1 Kivi Entegre - - 3 Uzak Doğu Yaş Meyve İhracatı - - 3 Biyolojik Çeşitlilik 1 2 5 Münferit 4 6 32 Toplam 27 25 97 Genel Toplam 149 8
2014 Hububat, Endüstri, Baklagil, Sebze ve Süs Bitkileri Projeleri 13 24 45 devam eden sonuçlanan yeni teklif Toplam 82 proje
2014 Meyve-Bağ Projeleri 12 3 52 devam eden sonuçlanan yeni teklif Toplam 67 proje
Çalışılması Planlanan Öncelikli Projeler Biyolojik Mücadele Projeleri Biyoteknik Mücadele projeleri Biyolojik Mücadele ajanlarının Kitle Üretim Tekniklerinin Araştırılması Tahmin Uyarı Araştırmalar Ekonomik zarar eşiği araştırmaları Alternatif Mücadele Yöntemlerinin Araştırılması Güdümlü Projeler 11
Proje Hazırlıkları Üreticilerden ve sektörden gelen talepler, İl Müdürlüklerinden ve GKGM den gelen talepler, Sürvey ve gözlemlerden elde edilen veriler, Temel Araştırma ihtiyacı, Karantina zararlıları konusunda duyulan ihtiyaç, Kimyasalların azaltılması amacıyla yürütülen alternatif mücadele metotları konusundaki ihtiyaçlar, gibi ana faktörler dikkate alınarak projeler hazırlanmaktadır. 12
YÜRÜTÜLMEKTE OLAN ÖNEMLİ ÇALIŞMALAR Araştırma Merkezleri Adana Biyolojik Mücadele Araştırma İstasyon Müdürlüğü bünyesinde Biyolojik Mücadele Araştırma Merkezi kurulacaktır. Bornova Zirai Mücadele İstasyonu bünyesinde Biyoteknik Mücadele ve Bitki Koruma Ürünleri Uygulama Teknikleri Merkezi Kurulacaktır. 13
Ülkesel Domates Güvesi Projesi Proje bütün domates yetiştiricilik alanlarında; 4 alt paket ve bunların içeriğinde 19 adet proje ile çalışmalar devam etmektedir. Projenin büyük bir bölümü 2014 yılında tamamlanmış olacaktır. Mercimekte Tebeşirleşme Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Mercimekte Tebeşirleşmeye Neden Olan Etmen/Etmenler ve Mücadele Olanaklarının Belirlenmesi isimli projenin çalışmalarına zararlılar yönüyle devam edilmektedir. 14
Patates Güvesi Patates Yetiştiriciliğinde Ürün Kayıplarına Neden Olan Patates güvesi ne Karşı Uygun İlaçlama Zamanının Belirlenmesi isimli proje çalışmaları devam etmektedir. Projede bir yıllık çalışma sonunda elde edilecek verilerle mücadele için en uygun dönem belirlenerek standart ilaç deneme metodu hazırlanacak ve zararlının mücadelesine yönelik önemli bir çalışma yapılmış olacaktır. Sünede Tahmin Uyarı Çalışması Proje ile Sünenin mücadelesinde şimdiye kadar yürütülen çalışmalardan elde edilen veriler kullanılarak, erken uyarı metodu oluşturulması hedeflenmektedir. 15
Uzakdoğuya Yaş Meyve İhracatının Geliştirme Projesi Greyfurt ürününde iki ülke arasında mevzuat çalışmaları da 2009 yılı sonunda tamamlanarak; 2010 yılında ihracat yasağı kaldırılmış ve ihracat başlamıştır. Limon konusunda ise gerekli çalışmalar tamamlanmış ve ihracat yasağı 2013 yılında kaldırılmıştır. Kiraz konusunda belirlenen metotlar çerçevesinde çalışmalar devam etmektedir. Nar, İncir, Kavun ihracat imkanları konusunda çalışma yapılacaktır. 16
Ülkesel Kivi Entegre Mücadele Projesi Kivi verim ve kalitesini arttırmak amacıyla hastalık zararlı ve yabancı ot disiplinlerinin içinde olduğu; Ülkesel Kivi Entegre Mücadelesi Projesi hazırlanmıştır. Marmara Bölgesi,Batı Karadeniz, Orta Karadeniz ve Doğu Karadeniz bölgesinde çalışılacaktır. Ulusal Akdeniz Sineği Mücadelesi Uygulama Projesi Turunçgil, Nar, Trabzon hurması, İncir de zararlı olan Akdeniz Meyve sineği mücadelesine yönelik 15.1.2014 tarihinde proje hazırlık toplantısı yapılmış ve proje hazırlığına başlanmıştır 17
TOPLANTI VE EĞİTİMLER 14-15 Mayıs 2012 Patates Karantina Aktiviteleri Paneli /Adana 28-29 Kasım 2012 I.Ulusal Bitki Sağlığı Meyve ve Bağ Çalışma Grubu Toplantısı, Diyarbakır 29-30 Nisan 2013 Standart İlaç Deneme Metotları ve Zirai Mücadele Teknik Talimatları Toplantısı, Ilgaz/Kastamonu 9 Mayıs 2013 Atom Enerjisi Kurumu tarafından desteklenen Akdeniz Meyve Sineğinin Mücadelesine Yönelik Uluslararası Eğitim, Adana 15-16 Mayıs 2013 ICARDA-TAGEM işbirliğiyle düzenlenen Sünede Erken Uyarı Sistemlerinin Arazide Uygulanmasına Yönelik Toplantı ve Arazide Uygulamalı Çalışma /Afyon, Konya, Aksaray 18
Toplantılar ve Eğitimler 05-06 Haziran 2013 1. Ulusal Bitki Sağlığı Hububat ve Baklagil Çalışma Grup Toplantısı, Ankara 04-07 Kasım 2013, Patates Zararlı Organizmaları Sempozyomu, Ankara 18-22 Kasım 2013, Pestisitlerin Kullanımının Azaltılmasına Yönelik Alternatif Yöntemler Uluslararası Eğitim, Menemen/İzmir Enstitülerimizdeki konu uzmanı araştırmacı personel tarafından; Süne Mücadelesi ve Entegre Mücadele projeleri kapsamında, hastalık ve zararlıların entegre mücadelesi konusunda, bölge sorumluluğu dahilindeki il Müdürlüklerine, bitki sağlığı konusunda görevli teknik personele her yıl eğitimler verilmektedir. 19
TAMAMLANAN ÇALIŞMALAR VE UYGULAMAYA VERİLEN BAZI SONUÇLAR Zirai Mücadele Teknik Talimatları İlk defa 1996 da kitap haline getirilmiş, 2008 de 6 cilt olarak yeniden basımı yapılmış, Toplam 554 adet ZMTT hazırlanmıştır. Standart İlaç Deneme Metotları 2013 yılında 7 adet olmak üzere şimdiye kadar toplam 468 adet SİDM hazırlanmıştır. 20
Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim Projeleri 2011 yılında toplam 16 konuda «Entegre Mücadele Teknik Talimatları» hazırlanarak sektörün hizmetine sunulmuştur. (Elma, Turunçgil, Bağ, Zeytin, Kiraz, Şeftali, Kayısı, Buğday, Mısır, Patates, Nohut, Mercimek, Örtü altı sebze, Pamuk, Fındık, Antepfıstığı) Entegre Mücadele Teknik Talimatları Entegre Mücadele Araştırma, Uygulama ve Eğitim projeleri 16 ana üründe hazırlanarak uygulamaya aktarılmak üzere GKGM devredilmiş; 1995 yılından itibaren entegre mücadele uygulamaları başlatılmıştır. Uygulama alanlarında pestisit tüketiminin ortalama % 48 oranında azaldığı belirlenmiştir. 21
ÜLKESEL SÜNE PROJESİ 2004-2010 yılları arasında süne mücadelesine yönelik olarak TAGEM koordinatörlüğünde yürütülen Ülkesel Süne Projesi ile 12 alt paket proje başlığı altında toplam 44 adet alt proje yürütülmüş ve aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Yeşil alan Oluşturma Çalışmaları Süne mücadelesinde biyolojik mücadele etmeni olan Süne yumurta parazitoidlerine doğal yaşam alanları oluşturmak amacıyla, ülkemiz genelinde 30 ilde 6 milyon ağaç dikilerek, yeşil alanlar oluşturulmuştur. 22
Sünenin Yumurta ve Ergin Parazitoitlerin Üretimi ve Doğaya Salım Çalışmaları Süne Mücadelesinde biyolojik mücadele etmeni olarak kullanılan Süne yumurta parazitoidlerinin laboratuar koşullarında üretimi sağlanarak sünenin sorun olduğu alanlarda mevcut parazitoidleri desteklemek amacıyla kullanılabileceği ortaya konulmuş ve metot uygulamaya aktarılmıştır. Süneye karşı 2004-2013 yılları arasında 79.089.810 adet süne yumurta parazitoiti İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgeleri nde salımı yapılmıştır 23
Ürün Kayıpları ve Ekonomik Zarar Eşiğinin Belirlenmesi Araştırmaları Sünede ekonomik zarar eşiği çalışmalarında İç Anadolu Bölgesinde 7 nimf/m2, Ege, Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde Süne mücadelesinde uygulanacak ekonomik zarar eşiğinin mevcut ekonomik zarar eşiği olan 10 nimf/m 2 değeri olarak uygulanmasına devam edilmesi gerektiği tespit edilmiş ve uygulamaya aktarılmıştır. 24
Pestitistlerin Yan Etkilerinin Belirlenmesi Bu çalışma ile süneye karşı yaygın olarak kullanılan insektisitlerin süne yumurta parazitoitlerine etki düzeyleri ortaya konulmuştur. Etkili madde adı ve oranı Lambda-Cyhalothrin 50 g/l Alpha-Cypermethrin 100 g/l Formülasyon tipi Dozu (ml/da) Zararlılık derecesi EC 20 Zararsız-az zararlı (N) EC 15 Orta derecede zararlı (M) Beta-Cyfuthrin 25g/l EC 50 Orta derecede zararlı (M) Deltamethrin 50 g/l EC 30 Zararlı (T) Fenitrothion 550 g/l EC 100 Zararlı (T) Fenitrothion 950 g/l ULV 66 Zararlı (T) Zetacypermethrin 100 g/l EC 12 Zararlı (T) Zetacypermethrin 8 g/l ULV 150 Zararlı (T) 25
Uçakla Zirai Mücadele Elde edilen veriler doğrultusunda 2006 yılında tüm üretim alanlarında (istisnai durumlar dışında) uçakla ilaçlamanın kaldırılmasına imkan sağlanmıştır. *2013 yılında süne ile mücadele çalışmaları ile ülkemize 1.200.000.000 TL kazandırılmıştır. Pestisit Uygulama Teknikleri Süne mücadelesinde kullanılmak üzere % 35 ilaç tasarrufu sağlayan yeni bir yardımcı hava akımlı tarla pülverizatörü geliştirilerek uygulamaya aktarılmıştır. 26
Solarizasyon Seralarda toprak kökenli zararlılara karşı kullanılan Metil bromid yerine alternatif uygulamaların tespit edilmesi amacıyla araştırmalar yürütülmüştür. Solarizasyon+ Dazomet 40 kg/da ve Solarizasyon+ Metam sodyum 100 L/da uygulamalarının, biber, patlıcan ve domateste toprak kökenli patojenler ve nematodlarla mücadelede yeterli etki sağladığı belirlenmiştir. Bu araştırmalar sonucunda örtü altında solarizasyon uygulaması ile pestisit (Metham sodyum ve Bazomed) kullanımında en az %50 oranında azalma sağlanabileceği ortaya konulmuş ve konu uygulamaya verilmiştir. 27
Örtü Altı Sebzelerde Entegre Mücadele Alternatif mücadele metotları kullanılarak Ege Bölgesinde 25-30 olan ilaçlama sayıları 1-3 e, Antalya yöresinde 49 olan ilaçlama sayıları 19 a düşürülmüştür. Mücadele masraflarında ortalama %34-67 azalmalar sağlanmıştır. Patates Tohumculuğu Ülkemiz için bitki sağlığı konusu dikkate alınarak yaklaşık 200.000 ha. Tohumluk patates üretim alanı tespit ve ilan edilmiştir. (Kahramanmaraş, Sivas, Kayseri, Erzurum, Eskişehir, Erzincan, Tokat, Kayseri, Konya) Hollanda- Türkiye AB projesi Patates tohumculuğu konusunda işbirliği içinde olduğumuz Hollanda ile ülkemiz arasında karantina nematodlarının teşhisleri konusunda metot birliği oluşturulmuştur. 28
Buğdayda Nematodlarla Mücadelede Ekim Nöbeti Kist Nematodu görülen alanlarda buğdayla ekim nöbetine girebilecek bitki türleri: Aspir, Kışlık fiğ, Kışlık mercimek, Yazlık mercimek, Ayçiçeği. Kök Yara Nematodu görülen alanlarda buğdayla ekim nöbetine girebilecek bitki türleri: Ayçiçeği, Aspir, Nohut, Kışlık fiğ. Kist Nematodu ve Kök Yara Nematodu birlikte görülen alanlarda buğdayla ekim nöbetine girebilecek bitki türleri: Aspir, Ayçiçeği, Kışlık fiğ. Olduğu anlaşılmıştır. 29
Trakya Bölgesi Çeltik Ekim Alanlarında Çeltik Beyaz Uç Nematoduna Karşı Farklı Mücadele Yöntemleri Çeltik Beyaz Uç Nematodu ile mücadelede; Ekim öncesinde çeltik tohumlukların 3 saat soğuk suda bekletilmesi ve sonrasında 55-60 C de 15 dakika süreyle bekletilmesi en uygun ilaçsız mücadele metodu olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca tohum ilacı olarak carbofuran etkili maddeli ilaç, 750 ml/100 kg dozunda %99.74 oranında etkili bulunmuş olup üründe kalıntı analizleri yaptırılmak kaydıyla zararlıya karşı kullanılabileceği ortaya konulmuştur. 30
Mısır Kurduna Karşı Biyolojik Mücadele Mısır kurdu na karşı Trichogramma ssp. isimli faydalı böceğin üretim teknikleri belirlenmiş, ülkemizde üretimi yapılarak uygulamaya aktarılmıştır. Kirazda Yaprakbüken Karşı Biyoteknik Yöntem Kirazda yaprakbüken e (Pandemis cerasana) karşı kimyasal mücadeleye alternatif olarak dünyada ilk kez besi tuzağı geliştirilmiş ve uygulamada başarıyla kullanılmaktadır. 31
Trunçgilde Beyazsinek ve Torbalı koşnil Biyolojik Mücadelesi Turunçgil beyaz sineğine karşı predatör Serangium parcesetosum Sicard. ve Torbalı koşnile karşı predatör Rodolia cardinalis (Muls.) ve parazitoit Encarsia lahorensis (Howard) in kullanılması ile biyolojik mücadele ile kimyasal mücadeleye gerek kalmamıştır. Encarsia lahorensis Rodolia cardinalis Turunçgil Unlu Biti Biyolojik Mücadelesi Turunçgil unlubitine ((Planococcous citri) karşı pradatör Cryptolaemus montrouzieri Muls. ve parazitoit Leptomastix dactylopii How. nin) karşı biyolojik mücadele metodu oluşturulmuştur. 32
Kiraz Sineğine Karşı Biyoteknik Yöntem Kirazın ana zararlısı Kiraz Sineğine karşı biyoteknik yöntemlerin kullanılması yaygınlaştırılmış, ilaç kalıntısı bulunmayan ürün elde edilmiş, iç ve dış piyasalara temiz ürün sunulabilmiştir. Kiraz bahçelerinde 5 6 olan ilaçlama sayıları 1 2 ye düşürülmüştür. 33
Baklazınnı Mücadelesinde Biyoteknik Yöntem Elma Bahçelerinde Baklazınnı [Tropınota hirta] erginlerinin mücadelesinde geliştirilen biyoteknik yöntem ile (mavi leğenlerin kullanılması) Baklazınnı na karşı kimyasal mücadeleye gerek kalmaksızın başarılı bir şekilde mücadele edilmektedir. Ziray Cezbedisi Ziray isimli cezbedicinin bulunması ve uygulamaya verilmesi ile Zeytin Sineği ve Akdeniz Meyve Sineği mücadelesinde kullanılan cezbedicilerin yurtdışından ithalatına son verilmiş; Türk tarımına ve ülke ekonomisine önemli katkılar sağlanmıştır. 34
Bağlarda Maymuncuk Bağlarda Maymuncuk zararlısı ile mücadelede, Asmaların kalın dal ve gövdelerine silikonize elyaf bağlanarak erginlerin gözlere ulaşıp zarar yapması engellenmektedir. Palmiye Kırmızı Böceği Palmiye böceğinin mücadelesine ilişkin yürütülen proje çalışması sonucunda zararlı ile ilgili mücadele metodu oluşturulmuş ve uygulamada kullanılmaktadır. 35
Simulium Projesi «Orta Kızılırmak Havzasında Simulium spp. (Diptera: Simuliidae) nin Biyolojisi ve Mücadelesinde Bacillus thuringiensis israelensis Kullanımının Araştırılması Projesi» ile, Mücadelede Biyolojik larvasit Bacillus thuringiensis israelensis başarıyla kullanılabileceği tespit edilmiştir. Kayseri ve Nevşehir bölgesindeki sinek problemi çözülmüştür. Çevre, insan ve hayvan sağlığı, sosyal refah, tarımsal üretim, turizm faaliyetleri çerçevesinde bölge ekonomisine yıllık 11. 000.000 TL ( 5.600.000 Dolar) katkı sağlanmıştır (Sarıözkan ve İnci, 2012). 36
19/03/2014 TARIMSAL ARAŞTIRMALAR VE POLİTİKALAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ 37