47 B. KULEYİN, B. KÖSEOĞLU, A. C. TÖZ / Journal of ETA Maritime Science Vol. 2, No. 1, (2014), 47-60. Journal of ETA Maritime Science journal homepage: www.gemimo.org Gemiadamlarının Sağlık ve Emniyet Koşullarının Değerlendirilmesi: DEÜ Denizcilik Fakültesi Örneği* Barış KULEYİN 1, Burak KÖSEOĞLU 1, Ali Cemal TÖZ 1, 1 Dokuz Eylül Üniversitesi, Deniz Ulaştırma ve İşletme Mühendisliği ÖNEMLİ NOKTALAR Açık deniz stajını tamamlayan öğrencilerin % 60 ı gemilerde bulunduğu süre zarfında yaralandığını ifade etmektedir. Gemiadamlarının mesleklerini icra ederken çok dikkatli olması gerektiği ve en ufak bir hatanın dahi ciddi yaralanmalara yol açabileceği görülmektedir. Yaralanmaların önemli bir bölümünün güverte üzerinde ve makine dairesinde gerçekleştiği anlaşılmaktadır. MAKALE BİLGİSİ Makalenin Tarihçesi Alındı: 23 Eylül 2013 Düzeltilerek alındı: 10 Ekim 2013 Kabul edildi: 15 Ekim 2013 Anahtar Kelimeler Gemiadamı, emniyet algısı, çalışma koşulları. ÖZET Dünya ticaretinin % 90 lık kısmı denizyolu ticaretiyle gerçekleştirilmekte olup yaklaşık 50.000 gemi bu amaca hizmet etmektedir. Denizyolu ticaretinin lokomotifi olan gemilerde farklı milliyette 1.187.000 gemi adamı çalışmaktadır. Diğer bir deyişle bir milyondan fazla gemi adamı, dünya nüfusunun kalan kısmının yararı için çalışmaktadır. Denizcilerin ve sektörün önemi Denizcilik olmadan dünya nüfusunun yarısı açlıktan yarısı da soğuktan yok olur. ifadesi ile belirtilmektedir. Denizcilik mesleği, diğer mesleklere göre önemli farklılıklara sahiptir. Gemi adamlığı ve denizcilik mesleği emek yoğun bir yapıya sahip olduğundan emniyet açısından azami ölçüde dikkat isteyen bir meslektir. Çalışma esnasında yaşanacak küçük bir dikkatsizlik bile ciddi yaralanmalara ve hatta ölümlere yol açabilir. Bu çalışmayla, Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Denizcilik Fakültesi öğrencilerinin gemilerde emniyet kapsamında yaşadıkları problemlerin değerlendirilmesi amaçlanmış olup aynı zamanda açık deniz stajına gidecek öğrencilere gemilerde emniyet hakkında bir rehber kaynak oluşturulması amaçlanmıştır. Çalışmada kullanılan Emniyet ve Yaralanma Bilgi Formu verileri SPSS 20 istatistik programı aracılığıyla analiz edilmiştir. 2014 GEMİMO. Her hakkı saklıdır.
Gemiadamlarının Sağlık ve Emniyet Koşullarının Değerlendirilmesi: DEÜ Denizcilik Fakültesi Örneği 48 ARTICLE INFO Article History Received: 23 September 2013 Received in revised form: 10 October 2013 Accepted: 15 October 2013 Keywords Mariners / Seaman, safety perception, working conditions İrtibat: Barış KULEYİN baris.kuleyin@ deu.edu.tr Burak KÖSEOĞLU burak.koseoglu@ deu.edu.tr Ali Cemal TÖZ alicemal.toz@ deu.edu.tr ABSTRACT It is a well-known fact that around %90 of the world trade is carried out through sea ways in which about 30000 ships are involved. On board ships, one of the basic components of seaborne trade, 1.187.000 seaman (mariners) from diverse nationalities are employed. In other words, over one million seamen devote their efforts to support the welfare of the rest of the world population. This devotion, and thus the crucial importance of mariners, is verified in an expression running as if there were no such devotion from mariners, half of the world population would starve of hunger and the other half of the world starve of getting frozen. Seamanship has a distinctive place in vocations. It has a labor intensive profession which requires utmost attention in terms of safety. Even a little ignorance, neglect or carelessness in this profession is likely to bring about serious accidents and damages most of which might result in deadly events. The purpose of this research is to evaluate the experiences and problems encountered on board ships by the students from DEU Maritime Faculty. The research also aims to provide the prospective cadets with a guideline which could be made use of concerning safety issues. The data collected from the Safety and Wound Information Form will be analyzed through SPSS20 program. 2014 GEMİMO. All rights reserved. 1. Giriş Denizyolu taşımacılığının lokomotifi konumunda bulunan gemilerde yaşanan kazaların temelinde halen insan faktörünün varlığı göze çarpmaktadır. Artan gemi trafiği, yoğun çalışma süreleri ve düzensiz yaşam şartları gibi faktörler sebebiyle gemiadamlığı, hali hazırda dünyanın en zor meslekleri arasında yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı, gemi adamlarının, çalışma ortamı olan gemilerde ki sağlık ve çalışma koşullarının değerlendirilmesi olup mevcut koşulların iyileştirilmesi için önerilerde bulunmaktadır. Çalışmada, DEÜ Denizcilik Fakültesi öğrencilerinin stajları sırasında karşılaştıkları kazalar ve emniyetsiz koşulların irdelenmesi amaçlanmakta ve deniz stajına çıkacak stajyer adaylarının mesleki emniyet hakkında referans alabilecekleri rehber bir kaynak oluşturulması amaçlanmaktadır. 2. Deniz İş Güvenliği ve Kazalar Dünyadaki teknolojik gelişmelere paralel olarak kurumlarda çalışanların sağlığı ve güvenliği ile ilgili birtakım sorunlar ortaya çıkmıştır. Başlangıçta önemsenmeyen bu sorunlar iş verimini ve kurumu tehlikeye sokmasıyla önem kazanmış ve üzerinde düşünülmesi gerekliliği ortaya çıkmıştır. İş güvenliği, çalışma hayatında üretimden kaynaklanan tehlikelerden ve sağlığa zararlı koşullardan korunmak için yapılan sistemli çalışmaların tümüdür (Sabancı 2001). Uluslararası Çalışma Örgütü ve Dünya Sağlık Örgütü uzmanlarına göre İş Sağlığı ; bütün mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik hallerinin en üstün düzeyde tutulması, sürdürülmesi ve geliştirilmesi çalışmalarıdır (Bilir 1997). Çalışanların ruh ve beden sağlıklarını işyerlerinin olumsuz etkilerinden korumak, iş kazaları ve meslek hastalıklarına karşı önlem almak onların rahat ve güvenli ortamlarda çalışmalarını sağlamak, işçi sağlığı ve iş güvenliği çalışmalarının ana amacını oluşturur (Yüksel 1998). İş ve sosyal yaşamda etkili olan iş kazalarının nedenleri, üç ana başlık altında toplanabilir. Bunlar; *İnsana bağlı nedenler, *Çevreye bağlı nedenler (makine-fiziki yapı-ortam özellikleri) ve *Eğitim yetersizliğidir (Anonim, 1991) Yapılan araştırmalar sonucunda, iş kazalarından önemli bir bölümünün (%80-90) insan faktörlerden kaynaklandığı saptanmıştır (Çam, 1993). Burada eğitim yetersizliği önemli bir etkendir. ABD de yapılan araştırmalar sonucunda, eğitim çalışmalarının yapılması ve uygun ortamların yaratılması du-
49 B. KULEYİN, B. KÖSEOĞLU, A. C. TÖZ / Journal of ETA Maritime Science Vol. 2, No. 1, (2014), 47-60. Şekil 1 Dünyada Ölümle Sonuçlanan İş Kazası İstatistikleri (1992-2012) Kaynak: U.S. Department of Labor, 2013. rumunda, kazaların %97 sinin önlenebileceği saptanmıştır (Ekiz, 1992). Gemi adamlarının, gemide sağlıklı kalmaya çalışmak bir yana, her an can güvenliklerine dikkat etmeleri gerekir. Denizde hizmet vermek, gemiadamlarını belirli riskler altında bırakmaktadır. Gemiadamları, diğer mesleklerden çok daha yüksek olan 1/11 oranında yaralanma tehlikesi altında çalışmaktadırlar. Gemi personel sayısının düşürülmesi nedeniyle gemiadamlarından aşırılara varan çalışma saatlerine uymaları beklendiğinde, denizde oluşan kazalarda büyük bir artışın yaşandığı gözlemlenmiştir. Gemi sahipleri kimi zaman gerekli araç gereç ve personelden kısıntıya giderek kaza olma olasılığını artırmaktadır. Dünya ortalamalarına göre, daha az denetimden geçen elverişli bayrak gemilerinin tehlikelere daha açık olduğu söylenebilir (www.dadder.org). Gemilerde Yaşanan Yaralanma ve Ölüm olayları uluslararası seviyede Gemiadamları Uluslararası Araştırma Merkezi (Seafarers International Research Centre-SIRC) tarafından tutulmaktadır. SIRC 2009 yılında yapmış olduğu çalışmanın sonuçlarına göre gemiadamı yaralanma/ölüm istatistikleri ve 2011 yılında gerçekleştirilen çalışmanın verileri ile de gemiadamı ölüm istatistiklerine yer verilmiştir. SIRC ın veritabanından sağlanan veriler ile desteklenen araştırmanın örneklem grubu, işletilen filo büyüklüğü referans alınarak seçilmiş 30 farklı bayrak devletidir (flag state). Örneklemin ancak 16 sından geri dönüş sağlanmıştır. Çalışmada askeri gemiler ve balıkçı gemileri kapsam dışı tutulmuştur. Araştırmaya konu olan ve geri dönüş sağlanan bayrak devletleriyle yeniden bağlantı kurulmuş ve gemiadamı sayısı hakkında gereken veriler alınmaya çalışılmıştır. Ancak bu devletler içerisinde sadece 7 tanesi gereken bilgiyi göndermiştir. Çalışma birçok yılı kapsamasına rağmen ortak bir veri kümesi oluşturması sebebiyle sadece 2000-2005 yılları arası veriler referans alınmıştır. İlgili veriler Tablo 1 de bayraklara bağlı olarak yaralanma çeşitlerine göre ifade edilmektedir. Elde edilen veriler, dört bayrak devletinin 2000-2005 yılları arasındaki gemiadamı yaralanma tipi ve ölüm oranı istatistiklerini göstermektedir. İlgili veriler incelendiğinde A ve C bayrak devletlerinin filolarında meydana gelen ölümlerin ( A %69 ve C %91) yaşanan yaralanmalardan daha fazla olduğu göze çarpmaktadır. Bu durumun nedeni, A ve C bayrak devletlerinin gönderdikleri verilerinin ciddi yaralanmalardan oluşması ve diğer
Gemiadamlarının Sağlık ve Emniyet Koşullarının Değerlendirilmesi: DEÜ Denizcilik Fakültesi Örneği 50 Tablo 1 Dört Bayrak Devletine Ait 2000-2005 Yılları Arasında Gerçekleşen Yaralanma ve Ölüm İstatistikleri Kaynak: (Ellis vd., 2009). Tablo 2 Ülkeye ve Yıllara Göre Her 100.000 Gemiadamına Karşılık Gelen Ölüm Oranları Kaynak: (Ellis vd., 2011). Tablo 3 E Bayrak Devletine Ait Yedi Yıllık Yaralanma ve Ölüm İstatistikleri Kaynak: (Ellis vd., 2009). yaralanmaların göz ardı edilmesi olarak yorumlanabilir. B bayrak devletine ait ölümler ise en düşük seviyededir. Ayrıca D bayrak devletinden sağlanan yaralanma verilerinin de çeşitli ve detaylı olduğu gözlenmektedir (1). 2011 yılında yapılan diğer bir araştırmaya göre ise, dört farklı ülkenin denizcilik idaresinden alınan rakamlar doğrultusunda gemiadamı ölüm oranları değerlendirilmektedir. Tablo 2 de yıllar ve denizcilik idareleri açısından her 100.000 gemiadamına denk gelen gemiadamı ölümü sayısı verilmektedir. Tablo 2 de görüldüğü gibi, dört ülke rakamları itibariyle yılda 100.000 gemiadamının yaklaşık 18 i ölüme maruz kalmaktadır (2). Bu çalışmada elde edilen gemiadamı ölüm oranları, 2008 yılında İngiliz gemiadamları üzerine yapılan diğer bir çalışmayla (Robert, 2008) paralellik göstermektedir (3). Ellis ve diğerlerinin 2009 yılı çalışması itibariyle, bayrak devletlerinin yıllara bağlı olarak toplam gemiadamı sayısına oranla yaralanma ve ölümle sonuçlanan olay sayıları tespit edilmektedir. Buna göre E bayrak devletinin 2000-2006 yılları arasındaki gemiadamı sayısı ve bu sayı içerisindeki ölüm veya yaralanmayla sonuçlanan kaza oranları Tablo 3 te verilmektedir. Tablo 3 incelendiğinde,
51 B. KULEYİN, B. KÖSEOĞLU, A. C. TÖZ / Journal of ETA Maritime Science Vol. 2, No. 1, (2014), 47-60. Tablo 4 D Bayrak Devletine Ait Gemi Tiplerine göre Yaralanma ve Ölüm İstatistikleri Kaynak: (Ellis vd., 2009). *Verilere yolcu yaralanmaları dâhil edilmemiştir. 2002 yılı dışında, yaralanma oranlarında azalma olduğu göze çarpmaktadır. Gemi tiplerine bağlı olarak risklerin çeşitlilik gösterdiği ve yaralama/ölüm oranlarının değiştiği göze çarpmaktadır. Tablo 4 de de görüldüğü gibi, genel yük (general cargo) olarak sınıflandırılan gemi tiplerinde ölüm oranının % 16 yla en yüksek orana ve ro-ro/ yolcu gemilerinde ise % 0,79 la en düşük orana sahip olduğu anlaşılmaktadır. Tankerlerde ise ölüm oranı % 3,5 le düşük seviyelerde seyrederken ölümcül olmayan yaralanma oranının yüksekliği (% 83) riskin ne derece büyük olduğunu ifade etmektedir. Söz konusu istatistiklerin güncelliğini korumaya devam ettiği, İngiltere nin Deniz Kazalarını İnceleme Şubesi nin (The Marine Accident Investigation Branch MAIB) raporlarından net bir şekilde görülmektedir (4), (5), (6), (7), (8). 3. Yöntem Araştırmanın yöntemi veri toplama araçları, örneklem grubu ve kısıtlar olmak üzere üç bölümde incelenmektedir. 3.1. Veri Toplama Araçları Tanımlayıcı özellikte olan bu çalışmada veri toplama yöntemi olarak anket tekniği tercih edilmiştir. Bu amaçla oluşturulan anket; kişisel bilgi formu ve emniyet/yaralanma bilgi formu olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Bu anket formuyla birlikte, DEÜ Denizcilik Fakültesi öğrencilerinin stajları sırasında şahit oldukları mesleki emniyet ile ilgili sıkıntıların irdelenmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca deniz stajına çıkacak stajyerlerin mesleki emniyet konuları hakkında referans alabilecekleri rehber bir kaynak oluşturulacaktır. Bu sayede araştırmaya konu olan örneklemin emniyet algısı incelenerek gemiadamlarının sağlık ve emniyet koşullarının değerlendirilmesi ve mevcut koşulların iyileştirilmesi için önerilerde bulunulması düşünülmektedir. 3.2. Örneklem Grubu Çalışmanın örneklemi; 2012-2013 eğitim-öğretim yılı itibariyle DEÜ Denizcilik Fakültesi nde öğrenim gören Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği (DUİM) ve Gemi Makineleri İşletme Mühendisliği (GMİM) Bölümü 2., 3. ve 4. sınıf öğrencileri olarak belirlenmiştir. Tablo 5 te de görüldüğü gibi, toplam 239 öğrenciden 207 sine ulaşılmıştır. Anketi yanıtlayan 207 öğrenciden 30 unun zorunlu olmasına rağmen -denizcilik şirketlerinin kısa dönemli staj için yeterli sayıda gemiye sahip olmaması nedeniyle- açık deniz stajına çıkamadığı tespit edilmiştir. Tablo 5 Çalışmanın Örneklem Grubu 3.3. Kısıtlar Anketlerin değerlendirilmesinde SPSS 20 paket programı kullanılmıştır. Verilerin analizi için; frekans tabloları, tanımlayıcı istatistikler, Levene testi, bağımsız örneklem t-testi, Anova (tek yönü varyans analizi) testi, LSD testi ve Games-Howell testi kullanılmıştır (9). Gruplar arasında ilişki detayları, varyanslar
Gemiadamlarının Sağlık ve Emniyet Koşullarının Değerlendirilmesi: DEÜ Denizcilik Fakültesi Örneği 52 Tablo 6 Genel Bakış homojen ise LSD testi yöntemiyle değilse Games-Howell testi yöntemiyle saptanmıştır. Değişkenler arasındaki ilişkilerde anlamlılık değeri (sig.) 0,05 den küçük ise değişkenler arasında anlamlı bir farklılık oluştuğu söylenebilmektedir.
53 B. KULEYİN, B. KÖSEOĞLU, A. C. TÖZ / Journal of ETA Maritime Science Vol. 2, No. 1, (2014), 47-60. 4. Verilerin Analizi ve Bulgular Katılımcılar hakkındaki bilgilerin genel özeti Tablo 6 da görülmektedir. Ankete katılan 207 öğrencinin 196 sı erkek 11 i kadındır. 177 kişinin açık deniz stajına çıktığı, 30 kişinin ise henüz açık deniz stajına çıkmadığı görülmektedir. Tablo 7 den de görüldüğü gibi, açık deniz stajını tamamlayan 177 öğrenciden 106 sı (yaklaşık % 60) stajı sürecinde yaralandığını ifade etmektedir. Söz konusu yaralanmaların önemli bir bölümünün güverte üzerinde (% 52) ve makine dairesinde (%28) gerçekleştiği anlaşılmaktadır. Ayrıca yaralanmaların yarıya yakının (% 44,3) meydana geliş şeklinin düşme veya denge kaybına bağlı olduğu ve bu kazalarda vücudun çoğunlukla parmak/ Tablo 7 Yaralanmalar el/kol bölümlerinin etkilendiği görülmektedir. Yaralanan 106 kişiden 61 i gemide tedavi edilmek durumunda kalırken, 9 u karadaki bir doktor tarafından tedavi edilmek zorunda kalmıştır. Kazanın etkileri hala devam ediyor mu? sorusuna 3 öğrenci evet cevabını vermiştir. Bu durum bahse konu kazaların çok önemli kazalar olduğunu açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Gemide yaşanan kazaların % 46 sı düşme ve çarpma, % 21 i kesik olarak kümelenmişken; bir kişi kırık, bir kişi de göz yaralanmasına maruz kalmıştır. Vücudun % 55 ile en çok parmak, el ve kol kısmı yaralanırken bunu % 28 ile ayak parmağı, ayak ve bacak yaralanmaları takip etmektedir. Sınıf bağımsız değişkeniyle iş emniyeti algısı arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için;
Gemiadamlarının Sağlık ve Emniyet Koşullarının Değerlendirilmesi: DEÜ Denizcilik Fakültesi Örneği 54 Tablo 8 Sınıfa Göre İş Emniyeti Seviyeleri Levene testi, Anova testi ve buna bağlı olarak Games Howell testi kullanılmıştır. Tablo 8 de verilen Levene testi sonuçları incelendiğinde anlamlılık (sig.) değerinin 0,005 olduğu ve dolayısıyla varyansların homojen olmadığı görülmektedir. Anova testi sonuçları incelendiğinde ise, anlamlılık değerinin (sig.) Tablo 9 Sınıfa Göre İş Emniyeti Seviyeleri (Games-Howell Testi) 0,05 den küçük olduğu görülmektedir. Bu değer (sig. 0,003), iş emniyeti algı seviyesi ile sınıf arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir. Tablo 9 da çıktıları verilen varyanslar homojen olmadığından tercih edilen- Games Howell testi sonuçlarına göre, sınıf düzeyi
55 B. KULEYİN, B. KÖSEOĞLU, A. C. TÖZ / Journal of ETA Maritime Science Vol. 2, No. 1, (2014), 47-60. artıkça emniyet algısında olumlu yönde bir artış gözlenmektedir. Yine tablodan DUİM Bölümü 2. sınıf öğrencileriyle DUİM Bölümü 4. sınıf öğrencileri ve DUİM Bölümü 2. sınıf öğrencileriyle GMİM Bölümü 4. sınıf öğrencileri arasında emniyet algısı açısından anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Bu farklılık; 4. sınıf öğrencilerinin uzun stajlarını sektörde daha kurumsallaşmış/profesyonel olan denizcilik şirketlerinde yapmasıyla açıklanabilir. Cinsiyet gibi iki değişkene sahip gruplarda, varyans analizi için bağımsız örneklem t-testi kullanılmıştır. Söz konusu testin çıktısı incelediğinde değişkenlerin homojen olmadığı görülmektedir (Sig.<0,05). Cinsiyet değişkeni homojen olmadığından ikinci satırdan devam ederek buradaki anlamlılık değeri (sig. 0,126) 0,05 den büyük olduğundan cinsiyetin iş emniyeti algısı için önemli bir etken olmadığı söylenebilmektedir. Görev bağımsız değişkeniyle iş emniyeti algısı arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için ise; Levene testi ve Anova testi kullanılmıştır. Levene testi sonuçları incelendiğinde sig. değerinin 0,304 olduğu ve dolayısıyla varyansların homojen Tablo 10 Gemi Tiplerine Göre İş Emniyeti Seviyesi olduğu görülmektedir. Anova testi sonuçları incelendiğinde ise, anlamlılık değerinin (sig.) 0,05 den büyük olduğu görülmektedir. Bu değer (sig. 0,731), iş emniyeti algı seviyesi ile görev (güverte, makine ve diğer) arasında anlamlı bir farklılık olmadığını göstermektedir. Bu bulgulara ek olarak; cinsiyet, sınıf ve görev bağımsız değişkenleriyle emniyet ekipmanı kullanımı arasında da anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. Gemi tipi bağımsız değişkeniyle iş emniyeti algısı arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için; Levene testi, Anova testi ve buna bağlı olarak LSD testi kullanılmıştır. Tablo 10 de verilen Levene testi sonuçları incelendiğinde sig. değerinin 0,26 olduğu ve dolayısıyla varyansların homojen olduğu görülmektedir. Anova testi sonuçları incelendiğinde ise, anlamlılık değerinin (sig.) 0,05 den küçük olduğu görülmektedir. Bu değer (sig. 0,026), iş emniyeti algı seviyesi ile gemi tipleri arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir. Tablo 11 de varyanslar arasındaki farklılıkların hangi gemi tipleri arasında olduğu görülmektedir. Varyanslar homojen olduğu için tercih edilen LSD testi sonuçlarına göre;
Gemiadamlarının Sağlık ve Emniyet Koşullarının Değerlendirilmesi: DEÜ Denizcilik Fakültesi Örneği 56 Tablo 11 Gemi Tiplerine Göre İş Emniyeti Seviyeleri (LSD Testi) * Ortalama fark 0,05 düzeyinde anlamlıdır. emniyet algısının en yüksek olduğu gemi tipi konteyner gemileridir (3,82). Konteyner gemilerini, sırasıyla ham petrol tankerleri (3,77), kimyasal tankerler (3,72) ve dökme yük gemileri (3,52) izlemektedir. Konteyner ve ham petrol gemilerinde staj yapmış olan öğrencilerle ro-ro ve kuru yük gemilerinde staj yapmış öğrenciler arasında emniyet değerlendirmesi açısından net bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, konteyner ve tanker tipi gemilerdeki çalışma koşullarının diğer gemilere nazaran daha emniyetli olduğu genel kanısını desteklemektedir. Gemi tipi bağımsız değişkeniyle emniyet ekipmanı kullanımı seviyeleri arasındaki ilişkiyi ortaya koymak için; Levene testi, Anova testi ve buna bağlı olarak LSD testi kullanılmıştır. Tablo 12 de verilen Levene testi sonuçları incelendiğinde sig. değerinin 0,208 olduğu ve dolayısıyla varyansların homojen olduğu görülmektedir. Anova testi sonuçları incelendiğinde ise, anlamlılık değerinin (sig.) 0,05 den küçük olduğu görülmektedir. Bu değer (sig. 0,022), emniyet ekipmanı kullanma seviyesi ile gemi tipleri arasında anlamlı bir farklılık olduğunu göstermektedir. Tablo 13 de varyanslar arasındaki farklılıkların hangi gemi tipleri arasında olduğu görülmektedir. Yapılan LSD testi sonuçlarına göre; emniyet ekipmanı kullanımının en yüksek olduğu gemi tipi ham petrol tankerleridir (2,44). Ham petrol tankerlerini, sırasıyla kimyasal tankerler (2,29), dökme yük gemileri (2,17) ve konteyner gemileri (2,10) izlemektedir. Kimyasal tanker ve ham petrol tankerlerinde staj yapmış olan öğrencilerle ro-ro ve konteyner gemilerinde staj yapmış öğrenciler arasında emniyet ekipmanı kullanımı açısından net bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, tanker tipi gemilerdeki emniyet ekipmanı kullanımının daha yaygın olduğu genel kanısını desteklemektedir.
57 B. KULEYİN, B. KÖSEOĞLU, A. C. TÖZ / Journal of ETA Maritime Science Vol. 2, No. 1, (2014), 47-60. Tablo 12 Gemi Tiplerine Göre Emniyet Ekipmanı Kullanımı Seviyeleri Tablo 13 Gemi Tiplerine göre Emniyet Ekipmanı Kullanım Seviyeleri (LSD Testi) * Ortalama fark 0,05 düzeyinde anlamlıdır. 5. Sonuçlar ve Öneriler Bu araştırmanın temel amacı, DEÜ Denizcilik Fakültesi DUİM Bölümü ve GMİM Bölümü öğrencileri üzerinden gemiadamlarının çalışma şartlarını ve emniyet algısını değerlendirmektir. Emniyet kültürünün denizcilik mesleğinin vazgeçilmez bir parçası olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Araştırma sonuçlarına göre, açık deniz stajını tamamlayan öğrencilerin %60 ı gemilerde bulunduğu süre içerisinde yaralanma ile sonuçlanan
Gemiadamlarının Sağlık ve Emniyet Koşullarının Değerlendirilmesi: DEÜ Denizcilik Fakültesi Örneği 58 kazaya maruz kaldığını ifade etmektedir. Bu durum, gemiadamlarının mesleklerini icra ederken çok dikkatli olması gerektiğini ve en ufak bir hatanın dahi ciddi yaralanmalara yol açabileceğini bir kez daha vurgulamaktadır. Söz konusu yaralanmaların önemli bir bölümünün güverte ve makine dairesinde gerçekleştiğinden bahsetmek mümkündür. Ayrıca yaralanmaların yarıya yakının meydana geliş şeklinin düşme veya denge kaybına bağlı olduğu ve bu kazalarda vücudun çoğunlukla parmak, el ve kol bölümlerinin etkilendiği görülmektedir. Araştırma bulgularında, emniyet algısı ve emniyet ekipmanı kullanımı konularında da bir takım bulgular elde edilmiştir. Öğrencilerin okulda geçirdikleri dönem arttıkça emniyet algılarında pozitif yönde bir etki olduğu gözlenmektedir. DUİM Bölümü 2. sınıf öğrencileriyle DUİM Bölümü 4. sınıf öğrencileri ve DUİM Bölümü 2. sınıf öğrencileriyle GMİM Bölümü 4. sınıf öğrencileri arasında emniyet algısı açısından anlamlı bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Bu farklılığın ortaya
59 B. KULEYİN, B. KÖSEOĞLU, A. C. TÖZ / Journal of ETA Maritime Science Vol. 2, No. 1, (2014), 47-60. çıkmasında; 4. sınıf öğrencilerinin uzun stajlarını daha kurumsal denizcilik şirketlerinin gemilerinde yaparken 2. sınıf öğrencilerinin kısa stajlarını koster tabir edilen genellikle yakın sefer yapan emniyet algısı daha düşük personel ile çalışmaya bağlı olduğu sonucuna varılmaktadır. Ayrıca bilgi birikiminin ve kazanılan tecrübelerinde bu farklılığın oluşmasında payı olduğu söylenilebilir. Emniyet algısı, emniyet ekipmanı kullanımı ve yaralanma durumunu cinsiyete göre incelendiğimizde anlamlı bir farklılığın olmadığı görülmektedir. Bu durum kız öğrencilerin sayısının azlığıyla açıklanabilir. Bunun yanı sıra, iş emniyeti algı seviyesi ile öğrencilerin bölümleri (güverte, makine ve diğer) arasında anlamlı bir farklılık olmadığını görülmektedir. Ayrıca cinsiyet, sınıf ve bölüm bağımsız değişkenleriyle emniyet ekipmanı kullanımı arasında da anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. Öğrencilerin çalıştıkları gemi tiplerine göre emniyet algı seviyelerine baktığımızda anlamlı farklılıkların meydana geldiği görünmektedir. Öğrencilerin emniyet algısının en yüksek olduğu gemi tipi konteyner gemileridir. Konteyner gemilerini, sırasıyla ham petrol tankerleri, kimyasal tankerler ve dökme yük gemileri izlemektedir. Konteyner ve ham petrol gemilerinde staj yapmış olan öğrencilerle ro-ro ve kuru yük gemilerinde staj yapmış öğrenciler arasında emniyet değerlendirmesi açısından net bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, konteyner ve tanker tipi gemilerdeki çalışma koşullarının diğer gemilere nazaran daha emniyetli olduğu genel kanısını desteklemektedir. Öğrencilerin emniyet ekipmanı kullanımı seviyelerini staj yapılan gemi tiplerine göre incelediğimizde emniyet algısı seviyesindeki sonuçlarla paralellik gösterdiği görülmektedir. Öğrencilerin emniyet ekipmanı kullanımının en yüksek olduğu gemi tipi ham petrol tankerleridir. Ham petrol tankerlerini, sırasıyla kimyasal tankerler, dökme yük gemileri ve konteyner gemileri izlemektedir. Kimyasal tanker ve ham petrol tankerlerinde staj yapmış olan öğrencilerle ro-ro ve konteyner gemilerinde staj yapmış öğrenciler arasında emniyet ekipmanı kullanımı açısından net bir farklılık olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, tanker tipi gemilerdeki emniyet ekipmanı kullanımının daha yaygın olduğu genel kanısını desteklemektedir. Bu bilgiler ve tespitler ışığında; emniyet kültürünün denizcilik mesleği için ne kadar önemli olduğu her fırsatta vurgulanmalı ve emniyet kültürü ileride zabit ve kaptan olacak öğrencilere daha stajları döneminde kazandırılmalıdır. Gemilerde emniyet kavramı sadece Uluslararası Emniyet Yönetimi (International Safety Management-ISM) formları üzerinde kalmamalıdır. Denizciler ellerindeki kaynakları emniyet kültürünü geliştirmek için kullanmalıdırlar. Gemiadamlarının çalışma koşulları geliştirmeli, yaralanmalarda büyük etken olan ağır çalışma saatlerinden kaçınılmalıdır. Meydana gelen yaralanma ve ölümlerden dersler çıkarılmalı; bunları en aza indirecek önlemler alınmalı ve uygulanmalıdır. 6. Kaynakça (1) Bilir N. (1997) İş Sağlığı, Halk Sağlığı Temel Bilgiler (Ed. Bertan M, Güler Ç.) Güneş Kitabevi, Ankara. (2) Çam, İ., 1993. Türkiye de İş Kazaların ve Meslek Hastalıkları Probleminin Çözümünde İş Güvenliği Eğitiminin Önemi Üzerine Bir Araştırma. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği (İnceleme ve Araştırmalar 1991-1992) ÇSGB. İşçi Sağlığı Daire Başkanlığı, Yayın No:50, S: 49-67, Ankara. (3) Ekiz, A., 1992. Yapı Denetimi. Yapı İşlerinde İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği TMMOB İnşaat Müh. Odası Adana Şubesi İş Güvenliği Seminer Notları. (4) Ellis, N., Bloor, M., ve Sampson H., Patterns in Injury Reporting, SIRC Symposium, Cardiff University, July, ISBN 1-900174-36-7, 2009. (5) Ellis, N., Sampson H. ve Wadsworth, E. Fatalities at Sea, SIRC Symposium, Cardiff University, ISBN: 1-900174-39-1, 2011. (6) Roberts, S. E. Fatal work-related accidents in UK merchant shipping from 1919 to 2005, Occupational Medicine (London) 58(2): 129-137, 2008. (7) MAIB (The Marine Accident Investigation Branch), Rapor No: 4/2013, http://www.maib.gov.uk/cms_ resources.cfm?file=/zenith_report.pdf, Erişim tarihi: 30.08.2013. (8) MAIB (The Marine Accident Investigation Branch), Rapor No: 13/2012, http://www.maib.gov.uk/cms_ resources.cfm?file=/scotpioneerweb.pdf, Erişim tarihi: 30.08.2013.
Gemiadamlarının Sağlık ve Emniyet Koşullarının Değerlendirilmesi: DEÜ Denizcilik Fakültesi Örneği 60 (9) MAIB (The Marine Accident Investigation Branch), Rapor No: 20/2012, http://www.maib.gov.uk/cms_ resources.cfm?file=/tempanosreport(aug12).pdf, Erişim tarihi: 30.08.2013. (10) MAIB (The Marine Accident Investigation Branch), Rapor No: 29/2011, http://www.maib.gov.uk/cms_ resources.cfm?file=/fremantle-express_report. pdf, Erişim tarihi: 30.08.2013. (11) MAIB (The Marine Accident Investigation Branch), Rapor No: 17/2009, http://www.maib.gov.uk/publications /investigation_reports/2009/eurovoyager. cfm, Erişim tarihi: 30.08.2013. (12) Jackson, S.L., Research Methods and Statistics: A Critical Thinking Approach, 3rd Edition, Belmont, CA,Wadsworth, 2009. (13)Yüksel Ö. (1998) İnsan Kaynakları Yönetimi. İlksan Matbaası, Ankara. (14)U.S. Bureau of Labor Statistics, U.S. Department of Labor, 2013. Not Bu çalışma DEÜ Denizcilik Fakültesi Deniz Ulaştırma İşletme Mühendisliği Bölümü lisans öğrencisi Uğur KARAKAŞ ın Öğr. Gör. Kpt. Barış KULEYİN danışmanlığında hazırladığı Assessments on the Health and The Working Environment of Seafarers: Focus on Students of DEU Maritime Faculty adlı diploma projesinden yararlanılarak oluşturulmuştur.