İçindekiler Sunuş 7 içindekiler 9 Kısaltmalar 19 BÖLÜM BAĞIMSIZ DENETİM 1. BAĞIMSIZ DENETİMİN TANIMI 22 2. BAĞIMSIZ DENETİMİN AMACI 22 3. BAĞIMSIZ DENETİMDE YÖNTEM 23 4. BAĞIMSIZ DENETİM TÜRLERİ 23 A) Bağımsız Sürekli Denetim 24 B) Bağımsız Sınırlı Denetim, 24 C) Bağımsız Özel Denetim 25 BÖLÜM II BAĞIMSIZ DENETİM KURULUŞLARI 1. KURULUŞU 28 A) Şirkete İlişkin Koşullar 28 B) Yönetici ve Denetçilere İlişkin Koşullar 30 C) Yetki Başvurusu 30 2. BAĞIMSIZ DENETÇİ 31 A) Denetçi Tanımı 31 B) Denetçilerin Yetkileri 32 3. BAĞIMSIZLIK 33 4. BAĞIMSIZ DENETİMİN GEÇERLİLİĞİ 34 5. ÇEKİLME VE FESİH 35 A) Çekilme 35 B) Fesih 36 6. GENEL SORUMLULUK VE YÜKÜMLÜLÜKLER 36 A) Mesleki Yeterlik 37 B) Mesleki Özen ve Titizlik 38 C) Sır Saklama 38 D) Bildirim 39 E) Çalışma Kağıtlarının Saklanması 39 7. GENEL YASAKLAR 39
10 Sermaye Piyasası Mevzuatında Bağımsız Denetim A) Ticaret ve Mesleğe Aykırı Faaliyet Yasağı 39 B) Reklam Yasağı 39 C) Haksız Rekabet Yasağı 40 8. HUKUKİ VE CEZAİ SORUMLULUK 40 A) Bağımsız Denetimin Denetim İlke ve Kurallarına Uygun Yapılmaması 41 B) Kasıtlı Olarak Gerçeğe Aykırı Bağımsız Denetim Raporu Düzenlenmesi 42 C) Mevzuata Aykırı Faaliyetler 42 BÖLÜM III MÜŞTERİ SEÇİMİ VE SÖZLEŞME YAPILMASI 1. MÜŞTERİ SEÇİMİ 46 A) Bilgi Toplama 46 B) Ön Görüşme 47 C) Görevin Kabulü 47 a) Bağımsız denetim görevinin herhangi bir nedenle sürdürülememesi 47 b) Fesih ve çekilme durumu 48 2. SÖZLEŞME VE KAPSAMI 48 3. SÖZLEŞMENİN YAPILMASI VE YÜRÜRLÜĞE GİRMESİ 50 A) Bağımsız Sürekli Denetim Sözleşmeleri 51 B) Bağımsız Özel Denetim Sözleşmeleri 51 C) Özel Durumlar 52 a) Bağımsız denetim kuruluşu'nun seçilememesi 52 b) Seçilen bağımsız denetim kuruluşu'nun genel kurulca onaylanmaması 52 c) Fesih ve Çekilme 53 Ek 1: Bağımsız Sürekli Denetim Sözleşmesi 54 Ek 2: Bağımsız Özel Denetim Sözleşmesi 56 BÖLÜM IV DENETİMİN PLANLANMASI 1. MÜŞTERİ İŞLETME VE FAALİYETİ HAKKINDA BİLGİLENME 61 2. İÇ KONTROL SİSTEMİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 62 3. DENETİM RİSKİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 63 4. ÖNEMLİLİK SINIRININ DEĞERLENDİRİLMESİ 64 A) Hesap Bazında Önemlilik Sınırının Tespiti 65 B) Malî Tablo Bazında Önemlilik Sınırının Tespiti 65 5. ZAMAN PLÂNLAMASI 65 6. VERİ AKIŞININ PLANLANMASI 65 7. DENETİM EKİBİNİN OLUŞTURULMASI VE KOORDİNASYONU 66
içindekiler 11 8. DENETİM ÇALIŞMALARININ BÖLÜMLENMESİ 67 9. DENETİM PROGRAMININ HAZIRLANMASI 67 A) Genel Denetim Programı 68' B) Özel Denetim Programı : 69 Ek 1: Talep Edilebilecek Belgeler Listesi 71 Ek 2: Hesap Gruplama Tablosu 72 Ek 3: Dönem Sonu Muhasebe İşlemleri 78 Ek 4: Kıdem Tazminatı Hesaplama Tablosu 84 Ek 5: Normal Amortisman Usulünde Yeniden Değerleme Tablosu 86 Ek 6: Azalan Bakiyeler Usulünde Yeniden Değerleme 87 Ek 7: Maddi Duran Varlık Hareketleri İzleme Tablosu 88 BÖLÜM V DENETİM TEKNİKLERİ 1. SAYIM VE ENVANTER İNCELEMESİ 91 2. DOĞRULAMA 92 3. BELGE İNCELEMESİ 93 4. KARŞILAŞTIRMA VE ARİTMETİK İNCELEME 94 5. ANALİTİK İNCELEME 95 6. GÖZLEM 96 7. BİLGİ TOPLAMA 96 Ek 1: Kasa Sayım Tutanağı 97 Ek 2: Stok Sayım Listesi 98 Ek 3: Cari Hesap Mutabakat Mektubu (Türkçe) 99 Ek 4: Cari Hesap Mutabakat Mektubu (ingilizce) 100 Ek 5: Banka Raporu Talep Mektubu (Türkçe) 101 Ek 6: Banka Raporu Talep Mektubu (ingilizce) 104 Ek 7: Hukuk İşlemleri Raporu Talep Mektubu (1) 107 Ek 7: Hukuk İşlemleri Raporu Talep Mektubu (2) 108 BÖLÜM VI MUHASEBE SİSTEMİ 1. MUHASEBENİN TEMEL KAVRAMLARI 111 A) İşletmenin Sürekliliği 112 B) Dönemsellik 112 C) Tutarlılık 112 D) Ihtiyathlık 112 E) Tam Açıklama 113 F) Önemlilik 113 G) Sosyal Sorumluluk 113
12 ' Sermaye Piyasası Mevzuatında Bağımsız Denetim H) Tarafsızlık 113 I) Özün Önceliği 113 i) Kişilik... 114 J) Para Ölçüsü 114 K) Maliyet 114 2. MUHASEBE POLİTİKALARININ AÇIKLANMASI 114 3. MALÎ TABLOLAR İLKELERİ 116 4. TEKDÜZEN HESAP PLÂNI VE MALÎ TABLOLARIN DÜZENLENMESİ 116 5. AKTARIM TABLOSU 117 Ek 1: Aktarım Tablosu (MSUGT THP'den SPK Standart Malî Tablolarına) 119 Ek 2: Aktarım Tablosu (Aracı Kurum THP'den SPK Standart Malî Tablolarına) 125 Ek 3: Aktarım Tablosu (SPK MKYF THP'den SPK Standart Malî Tablolarına 130 BÖLÜM VII DEĞERLEME 1. DEĞERLEME ÖLÇÜLERİ 135 A) Tarihi Maliyet ilkesi 135 B) Elde Etme Maliyeti 135 a) İlk Giren ilk Çıkar Yöntemi 136 b) Son Giren İlk Çıkar Yöntemi 136 c) Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi 136 d) Hareketli Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi 136 e) Özel Sipariş Maliyet Yöntemi 136 C) Net Gerçekleşebilir Değer 136 D) Rayiç Bedel 137 BÖLÜM VII/1: MENKUL KIYMETLER 139 1. KAPSAM 139 2. GENEL DEĞERLEME ÖLÇÜSÜ,.139 A) Değerleme Yöntemi 141 a) Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi 141 b) Hareketli Ağırlıklı Ortalama Maliyet Yöntemi 142 B) Muhasebeleştirilmesi 143 3. BORSALAR VE TEŞKİLATLANMIŞ DİĞER PİYASALARDA İŞLEM GÖREN HİSSE SENETLERİ 144 A) Bilanço Gününden Önceki 5 İşgününden Daha Uzun Bir Süre İçinde Elde Edilmiş Hisse Senetleri 145 a) Değerleme 145 b) Muhasebeleştirilmesi 145 B) Bilanço Gününden Önceki 5 İşgünü İçinde Elde Edilen Hisse Senetleri 147 a) Değerleme 147 b) Muhasebeleştirilmesi 147
İçindekiler 13 4. YATIRIM FONU KATILMA BELGELERİ 147 A) Değerleme 147 B) Muhasebeleştirilmesi 148 5. BORSALAR VE TEŞKİLATLANMIŞ DİĞER PİYASALARDA İŞLEM GÖREN BORÇLANMAYI TEMSİL EDEN DİĞER MENKUL KIYMETLER 149 A) Kapsam 149 B) Değerleme 150 6. DEVLET TAHVİLİ, HAZİNE BONOSU VE GELİR ORTAKLIĞI SENETLERİ GİBİ KAMU MENKUL KIYMETLERİ 151 A) Kapsam 151 B) Değerleme 151 C) Muhasebeleştirilmesi 152 7. BORSALAR VE TEŞKİLATLANMIŞ DİĞER PİYASALARDA İŞLEM GÖRMEYEN MENKUL KIYMETLER 154 A) Kapsam 154 B) Değerleme 154 BÖLÜM VII/2: STOKLAR 157 1. KAPSAM 157 2. DEĞERLEME 157 A) Değerleme Yöntemi 160 a) ilk Giren ilk Çıkar (FIFO)Yöntemi 160 b) Son Giren ilk Çıkar (UFO) Yöntemi 161 c) Özel Sipariş Maliyeti Yöntemi 161 B) Finansman Giderleri 161 a) Stoklar ile Doğrudan İlişkilendirilebilen Finansman Giderleri 163 b) Stoklar ile Doğrudan İlişkilendirilemeyen Finansman Giderleri 163 3. MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 165 4. ALTIN VE DİĞER KIYMETLİ MADENLER 166 A) Kapsam 166 a) Borsada işlem Görecek Altın Standartları 167 b) Borsada işlem Görecek Gümüş ve Platin Standartları 168 B) Değerleme 169 BÖLÜM VII/3: ALACAK VE BORÇLAR 171 1. KAPSAM... 171 2. DEĞERLEME 174 3. MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 176 BÖLÜM VII/4: ŞÜPHELİ ALACAKLAR 177 1. DEĞERLEME 177 A) Tahmin Esası 178
14 Sermaye Piyasası Mevzuatında Bağımsız Denetim B) Kesinleşme Esası 179 2. MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 180 BÖLÜM VII/5: DÖVİZE DAYALI İŞLEMLER 181 1. DEĞERLEME 181 A) İşlem Tarihinde Değerleme 181 B) Dönem Sonunda Değerleme 182 BÖLÜM VII/6: İŞTİRAKLER, BAĞLI ORTAKLIKLAR, BAĞLI MENKUL KIYMETLER 185 1. KAPSAM 185 A) İştirakler... 185 B) Bağlı Ortaklıklar 186 C) Bağlı Menkul Kıymetler 186 a) Tahsil Güçlüğü Bulunan Menkul Kıymetler 187 b) Pazarlanabilirliğini Kaybetmiş Menkul Kıymetler 187 c) Yasal Zorunluluklar Nedeniyle Elde Tutulan Menkul Kıymetler 187 d) iştirak Edilen Ortaklıklara Ait Hisse Senetleri Dışındaki Menkul Kıymetler 188 2. DEĞERLEME 188 3. MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 190 BÖLÜM VII/7: MADDİ DURAN VARLIKLAR 193 1. KAPSAM 193 2. DEĞERLEME 193 A) Edinim Gününde Değerleme 193 B) Elde Etme Maliyetinin Tespitinde Özel Durumlar 195 a) Finansman Giderleri 195 b)takas 196 ba) Başka Bir Maddi Duran Varlıkla Takas Durumu 197 bb) İşletmeye Ait Menkul Kıymetler ile Takas Edilmesi 198 c) Maliyet Bedelinin Olmaması veya Bilinmemesi 198 d) Teşvik ve Sübvansiyonlar 199 da) Varlık Maliyetinden Düşülmesi Yöntemi 199 i) Muhasebeleştirilmesi 200 db) Gelir Kaydedilmesi 201 i) Muhasebeleştirilmesi 201 C) Bilanço Gününde Değerleme 203 a) Yeniden Değerleme Uygulaması 203 b) Amortisman Uygulaması 205 D) Elden Çıkarma Gününde Değerleme 210 E) Hizmetten Alınan ve Elden Çıkarılacak Olan Duran Varlıklar 211 BÖLÜM VII/8: KURULUŞ VE TEŞKİLATLANMA GİDERLERİ 213 1. KAPSAM 213
İçindekiler 15 2. DEĞERLEME 213 3. MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 214 BÖLÜM VII/9: ARAŞTIRMA VE GELİŞTİRME GİDERLERİ 215 1. KAPSAM 215 2. DEĞERLEME 216 3. MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 216 BÖLÜM VII/10: HAKLAR VE PEŞTEMALLIK 217 1. DEĞERLEME 217 A) Haklar 217 B) Peştemallık (Şerefiye) 217 2. MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 217 BÖLÜM VII/11: KIDEM TAZMİNATI KARŞILIĞI 219 1. UYGULAMA ESASLARI 219 2. MUHASEBELEŞTİRİLMESİ 220 BÖLÜM VIII MALÎ TABLOLAR 1. YILLIK MALÎ TABLOLAR 224 A) Temel Malî Tablolar 224 B) Ek Malî Tablolar 224 2. ARA MALÎ TABLOLAR, 225 A) Periyodik Olarak Ara Malî Tablo Düzenleyecek Olanlar 225 B) Ara Malî Tablo Düzenlenmesi Zorunlu Özel Durumlar 226 3. MALÎ TABLO İLKELERİ 226 A) Sermaye Piyasası Kurulu Tarafından Belirlenen ilkeler 226 a) Temel İlkeler 226 b) Bilanço ilkeleri 227 c) Gelir Tablosu ilkeleri 228 d) Menkul Kıymet Yatırım Fonları Malî Tablo Temel ilkeleri 229 B) Maliye Bakanlığı MSUGT ile Belirlenen İlkeler 229 a) Gelir Tablosu ilkeleri 229 b) Bilanço ilkeleri 231 ba) Varlıklara ilişkin ilkeler 232 bb) Yabancı Kaynaklara ilişkin İlkeler 233 be) Özkaynaklara ilişkin ilkeler 234 4. BİLANÇO 235 5. GELİR TABLOSU 247 6. FON AKIM TABLOSU 250
16 Sermaye Piyasası Mevzuatında Bağımsız Denetim 7. NAKİT AKIM TABLOSU.-. 252 8. SATIŞLARIN MALİYETİ TABLOSU 254 9. KÂR DAĞITIM TABLOSU 255 10. DİPNOTLARIN HAZIRLANMASI 255 A) Bilanço Dipnotları 256 B) Gelir Tablosu Dipnotları... 275 C) Menkul Kıymet Yatırım Fonları Bilanço Dipnotları 280 D) Menkul Kıymet Yatırım Fonları Gelir Tablosu Dipnotları 281 Ek 1: Kanuna Tabi Ortaklıklarca (Aracı Kurumlar Dahil) Düzenlenecek Ayrıntılı Bilanço 282 Ek 2: Ortaklıklarca Düzenlenecek Ayrıntılı Gelir Tablosu 286 Ek 3: Aracı Kurumlarca Düzenlenecek Ayrıntılı Gelir Tablosu 287 Ek 4: Kanuna Tabi Ortaklıklarca (Aracı Kurumlar Hariç) Düzenlenecek Fon Akım Tablosu...288 Ek 5; Kanuna Tabi Ortaklıklarca (Aracı Kurumlar Dahil) Düzenlenecek Nakit Akım Tablosu..289 Ek 6: Ortaklıklarca Düzenlenecek Satışların Maliyeti Tablosu 290 Ek 7: Atacı Kurumlarca Düzenlenecek Satışların Maliyeti Tablosu...291 Ek 8: Ortaklıklarca (Aracı Kurumlar Dahil) Düzenlenecek Kâr Dağıtım Tablosu 292 BÖLÜM IX DENETİMİN TAMAMLANMASI VE SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 1. ANALİTİK TESTLERİN YAPILMASI 294 2. ÇALIŞMA KAĞITLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 294 A) Çalışma Kağıtları 294 B) Çalışma Kağıtlarının Değerlendirilmesi 296 3. KANITLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 297 A) Kanıtların Güvenilirliği 297 a) Kanıt Toplama Amaçları 297 b) Kanıtın Denetçi Görüşünün Oluşumuna Hizmet Edebilme Özelliği 298 c) Kanıtın Kaynağı 298 d) Kanıtın Uygun Zamanda Elde Edilmesi 298 e) Kanıtın Nesnelliği 298 B) Kanıtların Yeterli Olması 299 4. HATALARIN DÜZELTİLMESİ 299 5. ŞARTA BAĞLI OLAYLARA İLİŞKİN İNCELEME 300 6. MÜŞTERİ İŞLETMEDEN BEYAN MEKTUBU ALINMASI 303 7. BİLANÇO TARİHİNDEN SONRA ORTAYA ÇIKAN HUSUSLARIN İNCELENMESİ 304 Ek 1: Çalışma Kağıdı 309 Ek 2: Düzeltme Tablosu 310 Ek 3: Beyan Mektubu 311
İçindekiler 17_ BÖLÜM X DENETÇİ GÖRÜŞÜ 1. BAŞLIK 315 2. KAPSAM 315 3. AÇIKLAMA 316 A) Denetçi Görüşünün "Olumlu" Olması Hali 317 B) Denetçi Görüşünün "Olumsuz" veya "Şartlı" Olması Hali 318 C) Görüş Bildirmekten Kaçınma Hali 319 D) Bağımsız Özel Denetim Raporlarında Yer Verilecek Hususlar 319 4. GÖRÜŞ 320 A) Olumlu Görüş., 320 B) Şartlı Görüş 320 C) Olumsuz Görüş 321 D) Görüş Bildirmekten Kaçınma 321 5. TARİH VE İMZA 322 Ek 1: Sürekli Ve Özel Denetimlerde Olumlu Görüş 324 Ek 2: Sürekli Ve Özel Denetimlerde (Menkul Kıymet Yatırım Fonları için) Olumlu Görüş 325 Ek 3: Sürekli Ve Özel Denetimlerde Olumsuz Görüş 326 Ek 4: Sürekli Ve Özel Denetimlerde Şartlı Görüş 327 Ek 5: Sürekli Ve Özel Denetimlerde Görüş Bildirmekten Kaçınma 328 Ek 6: Sınırlı Denetimlerde Olumlu Görüş 329 Ek 7: Sınırlı Denetimlerde Şartlı Görüş ; 330 BÖLÜM XI RAPORUN HAZIRLANMASI VE TESLİMİ 1. RAPORUN KAPSAMI 332 A) Asgari Kapsam 332 a) Denetçi Görüşü 332 b) Malî tablolar 332 c) Dipnotlar 333 B) ihtiyari Kapsam 333 a) Ek Açıklamalar 333 b) Özet Bilanço ve Gelir Tablosu 333 2. RAPORUN ŞEKLİ 334 3.DRAFTRAPOR 334 4. RAPORUN KESİNLEŞMESİ VE TESLİMİ 335
18 Sermaye Piyasası Mevzuatında Bağımsız Denetim BÖLÜM XII İLAN VE BİLDİRİM 1. YILLIK MALÎ TABLOLARIN İLANI 338 A) Hisse Senetleri Borsada İşlem Gören Ortaklıklar 338 B) Hisse Senetleri Borsada İşlem Görmeyen Ortaklıklar 339 C) Hisse Senetleri Borsada İşlem Görmeyen Aracı Kurumlar 339 D) Menkul Kıymet Yatırım Fonları 339 2. ARA MALÎ TABLOLARIN İLANI 339 3. YILLIK BİLDİRİMLER 340 A) Hisse Senetleri Borsada işlem Gören Ortaklıklar ve Aracı Kurumlar 340 B) Hisse Senetleri Borsada işlem Görmeyen Ortaklıklar 340 C) Menkul Kıymet Yatırım Fonları : 341 4. ARA MALÎ TABLOLARIN BİLDİRİMİ 341 A) Hisse Senetleri Borsada işlem Gören Ortaklıklar 341 B) Hisse Senetleri Borsada işlem Gören Bankalar 341 C) Menkul Kıymet Yatırım Fonları : 341 D) Birleşme Devir veya Tasfiye Durumu 342 Kaynakça 343