ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ BESLENME ÜNİTESİ BESLENME DEĞERLENDİRME KILAVUZU KLK-HAB-BES İlk yayın Tarihi : 15 Mart 2006 Revizyon No : 04 Revizyon Tarihi : 03 Ağustos 2012
İçindekiler A) Malnütrisyon Taranması ve Beslenme Değerlendirmesi 1. Çocuk hasta malnütrisyon tarama testi 2. Erişkin hasta malnütrisyon tarama testi 3. Erişkin hasta beslenme değerlendirme testi 4. Yaşlılar için beslenme değerlendirme testi 5. NRS-202 Nutritional Risk Screening B) Ekler Ek-1. Erkek çocukların persantil büyüme eğrileri (0-36 ay) Ek-2. Erkek çocukların büyüme eğrileri (3-18 yaş) Ek-3. Kız çocukların persantil büyüme eğrileri (0-36 ay) Ek-4. Kız çocukları için büyüme eğrileri (3-18 yaş) Ek-5. Düşük doğum ağırlıklı bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri Ek-6. LBW bebeklerin doğumdan sonra baş çevresi büyüme eğrileri Ek-7. LBW erkek bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri Ek-8. LBW kız bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri Ek-9. Çok düşük doğum ağırlıklı bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri Ek-10. VLBW bebeklerin doğumdan sonra boy ve baş çevrelerinin büyümesi Ek-11. İntrauterin büyüme geriliği olan VLBW bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri Ek-12. Major morbiditeli VLBW bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri Ek-13. Gebelik yaşına göre vücut ağırlıkları normal (AGA) ve düşük (SGA) VLBW bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri Ek-14. Gebelik yaşına göre Ponderal indeks Ek-15. Doğumdan sonra fizyolojik kilo kaybı ve erken dönemde ağırlık kazanım eğrisi Ek-16. Metabolik aktivitede yüzde değişimler Ek-17. Boy ve ağırlık kullanarak vücut yüzeyinin hesaplanması Ek-18. Normal kişiler için bazal metabolizma oranları Ek-19. Günlük bazal metabolizma oranın tahmini Ek-20. Bazal enerji tüketiminin hesaplanması Ek-21. Çocuklarda malnütrisyonun klinik sınıflaması 1
ÇOCUK HASTALARDA MALNÜTRİSYON TARAMASI Boy ( cm ):... persantil ( ) Ağırlık (kg) :... persantil ( ) Baş çevresi ( cm ) : persantil ( ) İdeal Ağırlık :.. Yenidoğan : SGA AGA LGA VÜCUT KİTLE İNDEKSİ (VKİ) : Tartı (kg) /Boy (m) 2 Tablo: VKİ'nin yaşa ve cinse göre persantilleri < % 5p Beslenme eksikliği 2 5 10 25 50 75 90 95 YAŞ 5 10 25 50 75 90 95 E R K E K K I Z 4.6 15.4 16.1 17.2 18.5 19.4 19.9 1 14.7 15.0 15.8 16.6 17.6 18.6 19.3 4.4 15.0 15.7 16.5 17.6 18.4 19.0 2 14.3 14.7 15.3 16.0 17.1 18.0 18.7 4.0 14.6 15.3 16.0 17.0 17.8 18.4 3 13.9 14.4 14.9 15.6 16.7 17.6 18.3 3.8 14.4 15.0 15.8 16.6 17.5 18.1 4 13.6 14.1 14.7 15.4 16.5 17.5 18.2 3.7 14.2 14.9 15.5 16.3 17.3 18.0 5 13.5 14.0 14.6 15.3 16.3 17.5 18.3 3.6 14.0 14.7 15.4 16.3 17.4 18.1 6 13.3 13.9 14.6 15.3 16.4 17.7 18.8 3.6 14.0 14.7 15.5 16.5 17.7 18.9 7 13.4 14.0 14.7 15.5 16.7 18.5 19.7 3.7 14.1 14.9 15.7 17.0 18.4 19.7 8 13.6 14.2 15.0 16.0 17.2 19.4 21.0 4.0 14.3 15.1 16.0 17.6 19.3 20.9 9 14.0 14.5 15.5 16.6 18.0 20.8 22.7 4.2 14.6 15.5 16.6 18.4 20.3 22.2 10 14.3 15.0 15.9 17.1 19.0 21.8 24.2 4.6 15.0 16.0 17.2 19.2 21.3 23.5 11 14.6 15.3 16.2 17.8 19.8 23.0 25.7 5.1 15.5 16.5 17.8 20.0 22.3 24.8 12 15.0 15.6 16.7 18.3 20.4 23.7 26.8 5.6 16.0 17.1 18.4 20.8 23.3 25.8 13 15.4 16.0 17.1 18.9 21.2 24.7 27.9 6.1 16.6 17.7 19.1 21.5 24.4 26.8 14 15.7 16.4 17.5 19.4 21.8 25.3 28.6 6.6 17.1 18.4 19.7 22.2 25.4 27.7 15 16.1 16.8 18.0 19.9 22.4 26.0 29.4 7.2 17.8 19.1 20.5 22.9 26.1 28.4 16 16.4 17.1 18.4 20.2 22.8 26.5 30.0 7.7 18.4 19.7 21.2 23.4 27.0 29.0 17 16.9 17.6 18.9 20.7 23.3 27.1 30.5 8.3 19.1 20.3 21.9 24 27.7 29.7 18 17.2 18.0 19.4 21.1 23.7 27.4 31.0 9.0 19.7 21.1 22.5 24.4 28.3 30.1 19 17.5 18.4 19.8 21.4 24.0 27.7 31.3 NOT : 0-1 yaş arası büyüme eğrilerine göre hesaplanır Erişkin hasta malnütrisyon taraması Boy (m):... Ağırlık (kg) :... Alışılmış Ağırlık (kg) :... VÜCUT KİTLE İNDEKSİ (VKİ): Tartı (kg) / Boy (m) 2 :... RİSK TARAMA TESTİ 1 VKİ 20.5 den düşük mü? 2 Son üç ay içinde kilo kaybı var mı? 3 Son bir hafta içinde iştahsızlık var mı? 4 Ciddi hastalığı var mı? 3 EVET HAYIR
Erişkin Hasta Beslenme Değerlendirme Testi I- VKİ (kg/m 2 ) 0 20.0 1 = 18.5 20.0 2 18.5 II- 3-6 ayda ağırlık kaybı 0 % 5 1 = % 5 10 2 % 10 III- Akut hastalığın etkisi 5 günden fazla süreyle besin alınmamışsa 2 puan ekleyin Puanları Topla TOPLAM YETERSİZ BESLENME RİSKİ 0 DÜŞÜK RUTİN KLİNİK BAKIM - Tarama tekrarlanır Hastane : Her hafta Evde bakım : Her ay Toplum : Özel gruplar için her yıl (örn.>75y) 2 veya YÜKSEK TEDAVİ Hastane : Bir Diyet Uzmanına başvurun veya yerel uygulamalara göre hareket edin. Gıdalar öncelikle kuvvetlendirici ve ek besinler ile desteklenir. Evde bakım : Hastane gibi Toplum : Hastane gibi 1 ORTA GÖZLEM Hastane : 3 gün süreyle sıvı ve diyet düzenlenir Evde bakım : Hastane gibi Toplum : Tarama tekrarlanır (örn. < 1 ay -> 6 ay) ( gerekirse diyet önerilecek) Subjektif kriterleri içine alan özel alternatif ölçümler kullanarak spesifik durumlara (örn. Boy ve ağırlık ölçülemediğinde veya sıvı alımında bozukluk varsa) uyarlanabilir. Bu aynı zamanda obesiteyi de tanımlar (VKİ> 30 kg/m2 ).
4 Yaşlılar İçin Beslenme Değerlendirme Testi Risk Yok Va r A Son üç aydan fazla bir süredir iştah kaybı, sindirim sorunu, çiğneme ve yutma zorluğuna bağlı gıda alımı azalmış mı? 0 = ağır iştah kaybı 1 = orta iştah kaybı 2 = iştah kaybı yok B Son aylarda ağırlık kaybı 0 = ağırlık kaybı 3 kg 1 = bilinmiyor 2 = ağırlık kaybı 1-3 kg 3 = ağırlık kaybı yok C Hareket 0 = yatak veya sandalyeye bağımlı 1 = yataktan/sandalyeden kalkabilir, dışarı çıkamaz 2 = dışarı çıkabilir D Son 3 ayda fiziksel stres veya akut bir hastalık var mı? 0 = evet 2 = hayır E Ciddi nöropsikolojik sorunlar 0 = ağır demans veya depresyon 1 = hafif demans 2 = psikolojik sorun yok F Vücut Kitle İndeksi (VKİ) (kg/boy 2 (m 2 ) 0 = VKİ: <19 1 = VKİ: 19-20.9 2 = VKİ: 21-22.9 3 = VKİ: 23 Tarama skoru (toplam en fazla 14 puan) 12 puan Normal risksiz Değerlendirmeyi tamamlamaya gerek yok 11 puan Olası malnütrisyon Değerlendirmeyi sürdürün
5 NRS-2002 (Nutritional Risk Screening) Tarama Nütrisyon Durumundaki Bozulma Yok Skor 0 Hafif Skor 1 Orta Skor 2 Şiddetli Skor 3 Normal nütrisyon durumu 3 ayda > %5 kilo kaybı ya da geçen haftaki besin alımı normal gereksinimlerin %50-75 inin altında 2 ayda > %5 kilo kaybı ya da BKİ 18.5 20.5 + genel durum bozukluğu ya da geçen haftaki besin alımı normal gereksinimlerin %25-60 ı 1 ayda > %5 kilo kaybı (3 ayda > %15) ya da BKİ < 18.5 + genel durum bozukluğu ya da geçen haftaki besin alımı normal Hastalığın Şiddeti (gereksinimlerde artış) Yok Skor 0 Hafif Skor 1 Orta Skor 2 Şiddetli Skor 3 Normal besinsel gereksinimler Kalça Kemiğinde Kırık* Özellikle akut komplikasyonları olan kronik hastalar: siroz*, KOAH*, kronik hemodiyaliz, diabet, onkoloji Majör abdominal cerrahi*, İnme*, Şiddetli pnömoni, hematolojik malignite Kafa travması*, Kemik iliği transplantasyonu*, Yoğun Bakım hastaları (APACHE > 10) gereksinimlerin %0-25 i Skor: + Skor = Toplam skor Yaş >70 yaş ise toplam skora 1 ekle = yaşa uyarlanmış toplam skor Skor >3: Hasta nütrisyon riski altındadır ve bir nütrisyon planı başlatılır Skor <3: haftada bir taranmalı. eğer majör operasyon planı varsa yine bir nütrisyon planı geliştirilmelidir NRS-2002 varolan randomize klinik çalışmalara dayanmaktadır. *işaretli tanısı olan hastaların kategorizasyonunu doğrudan destekleyen bir çalışma var. İtalik gösterilen tanılar yanda verilen prototiplere dayanmaktadır. Nütrisyon riski, o andaki nütrisyon durumu ve bunun stres metabolizması nedeniyle artan gereksinimlere bağlı olarak bozulması riski şeklinde tanımlanır. Nütrisyon destek planı şu hastalarda endikedir: (1) şiddetli malnütrisyonda (skor = 3), ya da (2) ağır hasta (skor = 3) ya da (3) orta derecede malnütrisyon + hafif hasta (skor 2+1) ya da (4) hafif malnütrisyon + orta derecede hasta (skor 1+2) Hastalığın derecesine ilişkin prototipler: Skor=1: kronik hastalığı olup komplikasyonlar nedeniyle hastaneye yatan bir hasta. Halsiz düşkün durumdadır ancak düzenli olarak yataktan kalkabilir. Protein gereksinimleri artmıştır ancak oral diyet ya da suplemanlarla karşılanabilir. Skor=2: majör abdominal cerrahi gibi bir hastalık nedeniyle yatağa bağlı bir hasta. Protein gereksinimleri yüksek, klinik beslenme yöntemleri gerekli ve bu sayede açıkları kapatılabiliyor Skor=3: ventilasyon desteği altındaki yoğun bakım hastası. Protein gereksinimleri yüksek ve klinik beslenme yöntemleriyle karşılanamıyor. Protein yıkımı ve azot kaybı giderilebiliyor.
EKLER EK-1. Erkek çocukların büyüme eğrileri (0-36 ay)
EK-2. Erkek Çocukların Büyüme Eğrisi (3-18 yaş)
EK-3. Kız çocukları için persantil büyüme eğrileri (0-36 ay)
EK-4. Kız Çocukları İçin Büyüme Eğrileri (3-18 yaş)
EK-5. Düşük doğum ağırlıklı bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri
EK-6. LBW bebeklerin doğumdan sonra baş çevrelerinin büyümesi
EK-7. LBW Erkek Bebeklerin Doğumdan Sonra Büyüme Eğrileri
EK-8. LBW Kız Bebeklerin Doğumdan Sonra Büyüme Eğrileri
EK-9. VLBW bebeklerin doğumdan sonra ağırlık ve boy olarak büyüme eğrileri
EK-10. VLBW Erkek Bebeklerin Doğumdan Sonra Boy ve Baş Çevrelerinin Büyümesi
EK-11. İntrauterin büyüme geriliği olan VLBW bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri
EK-12. Major morbiditeli VLBW bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri
EK-13. Gebelik yaşlarına göre vücut ağırlıkları normal (AGA) ve düşük (SGA) VLBW bebeklerin doğumdan sonra büyüme eğrileri
EK-14. Gebelik Yaşına Göre Ponderal İndeks
EK-15. Doğumdan sonra fizyolojik kilo kaybı ve erken dönemde ağırlık kazanım eğrisi
Ek-16 Metabolik Aktivitede Yüzde Değişim İndeksi Yanık Genişliği Ventilatörde çoklu sistem yaralanması olan hasta Metabolik aktivitede yüzde değişimler Ciddi Enfeksiyon, Çoklu travma Uzun kemik kırığı Peritonit NORMAL Postoperatif Orta derecede açlık
Ek-17 Boy ve Ağırlık Kullanarak Vücut Yüzeyinin Hesaplanması BOY VÜCUT YÜZEYİ VÜCUT AĞIRLIĞI cm inch m 2 pounds kg Ağırlığa göre vücut yüzeyini hesaplamak için kilo ile boy ölçümleri düz bir hatla birleştirilir ve bu çizginin kestiği ortadaki skala vücut yüzeyini m 2 cinsinden gösterir.
Ek-18 Normal Kişiler İçin Bazal Metabolizma Hızları Yaş (yıl) Erkek (kcal/m 2 /saat) Kadın (kcal/m 2 /saat) Ve Üzeri
Ek-19. Günlük Bazal Metabolizma Hızının Hesaplanması Metabolik hız / m 2 Basal metabolik hız Vücut Yüzeyi kcal/gün kcal/saat kcal/gün kcal/saat m 2 Hesaplanan yüzey alanıyla Ek-18 den hesaplanan yaşa göre normal bazal metabolizma hızı (en soldaki skala) birleştirilir. Ortadaki skala kişinin bazal metabolizma hızını gösterir.
EK-20. Bazal enerji tüketiminin hesaplanması 1. Harris-Benedict denklemi Erkek Bazal enerji ihtiyacı =66.5 + (13.8 x Ağırlık) + (5 x Boy) - (6.8 x Yaş) Kadın Bazal enerji ihtiyacı =65.51 + (9.6 x Ağırlık) + (1.8 x Boy) - (4.7 x Yaş) * Ağırlık= kg, boy = cm olarak alınacak 2. Solunum Bölümü Solunum Bölümü (RQ) = Karbondioksit üretimi (VCO 2 ) / Oksijen Tüketimi (VO 2 )
EK-21. Çocuklarda malnütrisyonun klinik sınıflaması Normal Hafif Orta Ağır Yaşa göre ağırlıkƒ >90 90-75 75-61 <60 Yaşa göre boy# >95 95-90 90-85 <85 Boya göre ağırlık# >90 90-80 80-70 <70 *Medyan değerlerin yüzdesi olarak ƒ Gomez sınflaması, # Waterlow sınıflaması Boya göre ağırlık (medyanın%si) Yaşa göre boy (medyanın %si) > 95 < 95 > 90 Normal Bodur < 90 Akut malnutrisyon Kronik-akut malnutrisyon (zayıf-bodur) Yaşa göre ağırlık (medyanın %si) Var Ödem Yok 60-80 Kwashiorkor Düşük ağırlıklı <60 Marasmik- Kwashiorkor Marasmus Wellcome sınıflaması
Gözden Geçirme ve Onaylama: Süreç sahibinin gözden geçirmesi: Yönetim temsilcisinin gözden geçirmesi: Yönetimin onayı: : Tarih :