GENEL MUHASEBE 1 DERS NOTU

GENEL MUHASEBE 1 DERS NOTU YRD.DOÇ.DR. SERHAN GÜRKAN İŞLETME FAKÜLTESİ İşletme Bölümü ISF107 Aktüerya ve Risk Yönetimi Bölümü ARY107 Uluslararası İşletmecilik Bölümü UIS107

1 GENEL MUHASEBE 1 DERS NOTU YRD.DOÇ.DR. SERHAN GÜRKAN Ders Amacı Öğrencilerin genel olarak muhasebe ve muhasebe kayıtlarına ilişkin bilgileri edinilmesi, kullanabilmesi ve Türkiye Muhasebe Standartları na uygun raporlama yapabilmesini sağlamaktır. Ders Çıktıları 1. Muhasebe kavramının tanımlanabilmesi, 2. İşletme ile ilişkili çıkar grupları açısından muhasebenin öneminin anlaşılması, 3. Muhasebe sürecinin, çift taraflı kayıt sisteminin nasıl işlediğinin ve muhasebe eşitliğinin öğrenilmesi, 4. Finansal tablolar setinin neyi ifade ettiğinin öğrenilmesi ve bu tablolardan bilanço ile gelir tablosu hakkında temel bilgilerin kavranması, 5. Hesapların işleyişi ile ilgili temel bilgilerin edinilmesi. YARARLANILAN KAYNAKLAR Kaygusuz, Sait, Ümmühan Aslan ve Nazlı Kepçe (2012), Genel Muhasebe 1, T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No:2654, Eskişehir. Örten, Remzi, Hasan Kaval ve Aydın Karapınar (2011); TMS TFRS Kitabı, Gazi Kitapevi, Ankara. Sevilengül, Orhan (2013); Genel Muhasebe, Gazi Kitapevi, Ankara. Yıldız, Ferhat (2012); Muhasebe Konu Anlatımlı, İkinci Sayfa, İstanbul.

2 1. MUHASEBENİN TANIMI Muhasebe, işletmeyle ilgili mali nitelikli olayları tespit eden, sınıflandıran, kayıt eden, raporlayan ve yorumlayan bilim dalıdır. Bir işletmenin muhasebe bölümünde; işletmenin diğer bölümlerinin yaptıkları mali nitelikteki işlemler izlenir, ilgili işlemler sınıflandırılır ve kaydedilir. Daha sonra belirli dönemler itibariyle bu bilgiler anlamlı bir şekilde birleştirilerek raporlar halinde işletme ile ilgili çıkar gruplarına sunulmaktadır. Bu bağlamda muhasebe, ilgili kişilere bilgi sağlayan bir sistemdir. 1.1. İşletme Kavramı ve İşletmenin Fonksiyonları (Bölümleri) İşletme, üretim faktörlerini planlı ve sistemli bir şekilde bir araya getirerek mal ya da hizmet üretimi amacı güden üretim birimine denir. - Yönetim... Temel Fonksiyon - Üretim... Türsel Fonksiyon - Pazarlama... Türsel Fonksiyon - Finansman... Kolaylaştırıcı Fonksiyon - İnsan Kaynakları... Kolaylaştırıcı Fonksiyon - Muhasebe... Destekleyici Fonksiyon - Araştırma ve Geliştirme... Destekleyici Fonksiyon - Halkla İlişkiler... Destekleyici Fonksiyon 1.2. İşletme ile İlişkili Çıkar Grupları İşletmenin ilişkide olduğu çok sayıda aktörden bahsedilebilir. Bunlardan başlıcaları aşağıdaki gibi sıralanabilir. Sahipler, Ortaklar, Potansiyel Yatırımcılar ve Kreditörler İşletmenin gerçekleştirdiği faaliyetlerin parasal sonuçlarını görmek, İşletmeye yatırım yapılıp yapılamayacağını değerlendirmek. Kar payı ve Faiz Yönetim Plan ve Kontrol Finansal Başarı Çalışanlar ve Sendikalar Borç Verenler ve Tedarikçiler Maaş ve ücret pazarlıklarında Şirketin düzenli maaş ve ücret ödeme kabiliyeti Borçlarını ödeme kabiliyeti (kredi notu) hakkında bilgi sahibi olmak için Maaş ve Ücret Borçlarını tahsil etmek. Devlet İşletmenin ödeyeceği vergiyi hesaplamak Vergi

3 Tedarikçiler Müşteriler Borç Verenler İşletme Devlet Çalışanlar İşletmenin kuruluş anından itibaren faaliyetlerini yerine getirebilmesi için diğer bir ifade ile yukarıda bahsedilen ilişkileri sürdürebilmesi için kaynağa (finansman) ihtiyaç duymaktadır. İşletme sahip ve ortaklarının işletmeye sağladığı kaynağa özkaynak (sermaye) adı verilmektedir. Üçüncü kişilerden ve kurumlardan alınan borç ise yabancı kaynak olarak adlandırılmaktadır. İşletmeler topladıkları kaynakların bir bölümünü kar elde edebilme amacıyla kısa veya uzun vadeli yatırıma dönüştürmekte; bir kısmını ise ödemeleri gerçekleştirebilmek amacıyla nakit veya nakit benzeri olarak elde tutmaktadır. İşletmenin kaynaklarını kullanarak elde ettiği şeylere varlık adı verilmektedir. İşletmenin çok basit şekilde amacı; kaynak bulmak, bulunan kaynakları varlığa çevirmek ve varlıkları kullanarak kar etmek olarak ifade edilebilir. Kaynak: Kaygusuz, Sait (2012), İşletmenin Dili: Muhasebe, Genel Muhasebe 1, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları No:1620, s. 4.

4 1.3. Muhasebenin Fonksiyonları ve Muhasebe Süreci Bir olayın muhasebenin kapsamına girmesi için mutlaka işletme ile ilgili bir olay olması gerekmektedir. Bunun yanında işletme çok sayıda kişi veya kurumla ilişki içerisinde olsa da söz konusu olayın parasal nitelikte bir işlem olması gerekmektedir. Diğer bir ifade ile para ile ölçülebilen, parasal sonuçlar doğuran bir olay olması gereklidir. Muhasebe bu olayları, öncelikle tespit eder. Tespit edebilmesi için her işlemin mutlaka bir hukuk önünde geçerli bir belgeye dayanması gerekmektedir. Belgeye dayanmayan hiçbir işlem kayıtlara alınmaz. Belgelere dayalı işlemler, özelliklerine göre gruplandırılmaktadır. Sınıflandırma yapılmasındaki temel amaçlar; benzer nitelikteki kalemleri (örneğin nakit para) pratik şekilde izleyebilmek ve çeşitli kalemlerdeki artış ve azalışların tek bir tabloda izlenmek istenmesidir. Sınıflandırma yapıldıktan sonra işlemler muhasebe dilinde muhasebe defterlerine kayıt edilmektedir. Bir dönem boyunca (genellikle 1 yıl) işletmenin gerçekleştirdiği işlemlerin finansal sonuçları finansal tablolar aracılığıyla raporlanır ve ilgili kişilere sunulur. Mal alımı, mal satımı, alacak tahsili, bankaya para yatırma,fatura ödeme vb. Mali Nitelikli İşlem Muhasebe Süreci Kaydetme Sınıflandırma Özetleme Bilanço Gelir Tablosu Nakit Akım Tablosu Özkaynak Değişim Tablosu Raporlama 1.4. Muhasebenin Temel Kavramları Sosyal bir bilim dalı olan muhasebe yöntem ve uygulamalarının kişisellikten mümkün olduğunca kurtarılması için uluslararası nitelik taşıyan bazı kavramlar üretilmiştir. Muhasebe uygulamalarında yön veren bu kavramlara Muhasebenin Temel Kavramları denir. 1) Sosyal Sorumluluk Kavramı; muhasebenin organizasyonunda, muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve mali tabloların düzenlenmesi ve sunulmasında; belli kişi veya grupların değil, tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve dolayısıyla bilgi üretiminde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gereğini ifade eder.

5 İşletme bir kredi kuruluşundan kredi talebinde bulunurken kârı yüksek göstermek, vergi beyannamesi verirken karı düşük göstermek muhasebecinin sosyal sorumluluğu ile çelişir. Bu durum işletme sahipleri yararına, vergi idaresi zararına bir sonuç doğurur. 2) Kişilik Kavramı, işletmenin sahip veya sahiplerinden, yöneticilerinden, personelinden ve diğer ilgililerden (işletme ilgilileri) ayrı bir kişiliğe sahip olduğunu ve o işletmenin muhasebe işlemlerini sadece bu kişilik adına yürütmesi gerektiğini öngörür. İş adamı A, çocuğunun özel okul taksitini işletmesinin kasasından ödetebilir. Ödenen bu tutar, kişilik kavramı gereğince işletmenin giderleri arasında yer almaz. Bu ödeme söz konusu kişinin özel (cari) hesabına kaydedilir. 3) İşletmenin Sürekliliği Kavramı, işletmelerin faaliyetlerini bir süreye bağlı olmaksızın sürdüreceğini ifade eder. Bu nedenle işletmenin ömrü, sahiplerinin ya da hissedarlarının yaşam süreleriyle bağlı değildir. 4) Dönemsellik Kavramı, işletmenin sürekliliği kavramı uyarınca sınırsız kabul edilen ömrünün, belli dönemlere bölünmesi ve her dönemin faaliyet sonuçlarının diğer dönemlerden bağımsız olarak saptanmasıdır. Olağan koşullarda, vergi idaresi, bir muhasebe dönemini, bir takvim yılı olarak (1.1.X - 31.12.X) belirlemiştir. İşletmenin 1 Kasım günü 5 aylık yakıt parası olarak 5.000 TL ödendiğini varsayarsak, bu ödemenin tamamı cari yıla gider yazılmaz. Yalnızca 2 aylık kısmı olan 2.000 TL cari yıla gider yazılır. Kalan 3 aylık kısmı ise gelecek yılın giderini oluşturur. 5) Parayla Ölçülme Kavramı, parayla ölçülebilen iktisadi olay ve işlemlerin muhasebeye ortak bir ölçü olarak para birimiyle yansıtılmasını ifade eder. Muhasebe işlemleri ulusal para birimine göre yapılır. Bu kavram ayrıca muhasebenin yalnızca, fiziki birimlerle (kg, ton vb.) kayıt yapamayacağını da ifade eder. İşletmenin elindeki nakit fazlasını değerlendirmek için satın aldığı $ 100, satın alma günündeki cari kurdan TL ye çevrilerek kayıtlara alınır. İşletme 10 adet X malı almıştır. Muhasebe, taşıma irsaliyesine istinaden X malını yalnızca adet üzerinden kayıtlara alamaz. Parasal tutar cinsinden kayıtlara alır. 6) Maliyet Esası, işletme tarafından edinilen varlık ve hizmetlerin muhasebeleştirilmesinde, bunların elde edilme maliyetinin esas alınması gereğini ifade eder. Bazı durumlarda maliyet esası kavramından sapmalar olabilmektedir. 7) Tarafsızlık ve Belgelendirme Kavramı, muhasebe kayıtlarının gerçek durumunu yansıtan ve usulüne uygun olarak düzenlenmiş objektif belgelere dayandırılması ve muhasebe kayıtlarına esas alınacak yöntemlerin seçilmesinde tarafsız ve ön yargısız davranılması gereğini ifade eder. 8) Tutarlılık Kavramı, muhasebe uygulamaları için seçilen muhasebe politikalarının, birbirini izleyen dönemlerde değiştirilmeden uygulanması gereğini ifade eder. İşletmelerin mali durumunun, faaliyet sonuçlarının ve bunlara ilişkin yorumların karşılaştırılabilir olması bu kavramın amacını oluşturur.

6 Bir işletmede amortismanlar, bir dönemde sabit tutarlı yönteme, diğer dönemde ise azalan bakiyeler yöntemine göre hesaplanırsa, aynı işletmede, iki dönem arasında anlamlı karlılık değerlendirilmesi yapılamaz. Anlamlı bir karşılaştırma için, her iki yöntem arasındaki farkın ayrıca değerlendirmeye katılması gerekir. 9) Tam Açıklama Kavramı, mali tabloların, bu tablolardan yararlanacak kişi ve kuruluşların doğru karar vermelerine yardımcı olacak ölçüde yeterli, açık ve anlaşılır olmasını ifade eder. Varlıklar üzerinde bir ipotek varsa, bu durumun bilanço dip notunda belirtilmesi, bilgi kullanıcıları açısından oldukça önemlidir. 10) İhtiyatlılık Kavramı, muhasebe olaylarında temkinli davranılmasını ve işletmenin karşılaşabileceği risklerin göz önüne alınması gereğini ifade eder. Bu kavramın sonucu olarak, işletmeler, muhtemel giderleri ve zararları için karşılık ayırırlar, muhtemel gelir ve karlar için ise gerçekleşme dönemlerine kadar herhangi bir muhasebe işlemi yapmazlar. Bu kavram gereğince kesinleşmeyen gelirler tanınmaz. Buna karşılık kesinleşmese bile muhtemel giderler tanınır. Stoktaki ticari malın piyasa değeri artarsa bu artış mal satılasıya kadar kayıtlara alınmaz ve gelir olarak değerlendirilmez. Ancak, aynı malın piyasa değeri düşerse satılması durumunda ortaya çıkması muhtemel zarar, satış beklenmeden, zarar olarak kayıt edilir. İşletmenin alacağını zamanında tahsil edememesi durumunda işletme için zarar olasılığı ortaya çıktığından işletme söz konusu tutarı zarar yazabilir. İşletmenin kısa vadeli olarak aldığı çeşitli hisse senetlerinde, sene sonunda oluşan değer düşüklüğü dikkate alınır. 11) Önemlilik Kavramı, bir hesap kalemi veya mali bir olayın nisbi ağırlık ve değerinin, mali tablolara dayanılarak yapılacak değerlemeleri veya alınacak kararları etkileyebilecek düzeyde olmasını ifade eder. 12) Özün Önceliği Kavramı, işlemlerin muhasebeye yansıtılmasında ve onlara ilişkin değerlendirmelerin yapılmasında biçimlerinden çok özlerinin esas alınması gereğini ifade eder. 1.5. Muhasebede Kullanılan Bazı Kavramlar Varlık, işletmenin kullanımına tahsis edilen fon kaynaklarının yatırıldığı alanları yani kullanım yerlerini tanımlamaktadır. İşletmenin sahip olduğu ve üzerinde hukuki haklarını kullanabileceği fiziki ve fiziki olmayan her türlü şey ile işletmenin alacakları, işletmenin varlıklarını oluşturmaktadır. Örneğin; işletmenin varlıkları; makine, taşıt, nakit para, bina gibi fiziki varlıklar ; üçüncü bir kişiden alacağımıza ilişkin talep hakları ile telif hakkı, patent hakkı gibi kullanma hakları ndan oluşabilir. İşletmenin kontrolünde olan ve gelecekte işletmeye fayda sağlaması beklenen değerlerdir. Kaynak, bir işletmenin faaliyetini başlatması ve devam ettirebilmesi için gerekli para, kredi gibi fonlar, kaynak olarak adlandırılmaktadır. İşletmede kaynaklar, varlıkların elde edilmesi için kullanılmaktadır. Kaynaklar, ya işletme sahipleri tarafından (özkaynaklar özsermaye) ya da üçüncü kişilerden (yabancı kaynaklar) sağlanmaktadır. İşletme dışından sağlandığı için borç olarak

7 değerlendirilmektedir. Ödeme günü geldiğinde işletmenin varlıklarının bir kısmını borca karşılık vermesi gerekecektir. Gelir, varlık ve hizmet satışları ile faiz, kira gibi işlemlerden elde edilen brüt tutarı ifade etmektedir. Gelir elde edilmesi varlıklarda artışa neden olmaktadır. Örneğin, işletmenin bankadaki parasına faiz işlemesi faiz geliri olarak nitelendirilmekte ve bankadaki para miktarında artışa neden olmaktadır. Maliyet, herhangi bir mal veya hizmeti elde etmek için katlanılan fedakarlıkların toplamını ifade etmektedir. Bu noktada elde etme, mal işletmeye gelinceye kadar veya mamul üretimi tamamlanıncaya kadar gerçekleşen süreç anlaşılmalıdır. Örneğin, mamul üretilirken; kullanılan hammadde, harcanan işçilik, elektrik vb. toplamı maliyeti oluşturmaktadır. Veya bir mal satın alındığında; malın satın alma bedeli, taşıma gideri (kargo gideri), sigorta gideri, kurulum gideri hepsi malın maliyetini oluşturmaktadır. Bu aşamada ödenen Katma Değer Vergisi maliyete dahil edilmez. Maliyet çok geniş anlamlarla kullanılabilmektedir. Maliyet bir kayıp değildir. Çünkü kullanılan yada tüketilen değerler üretilen mal ve hizmetlere geçer, onların içine karışır. O mal ve hizmet satıldığında ise hasılat olarak işletmeye geri dönmektedir. Gider, hasılat elde etmek için tüketilen varlıklara denilmektedir. Giderler, varlıklarda azalmaya neden olmaktadır. Örneğin; elektrik gideri, kira gideri vb. Bunlar karşılığında işletmenin hasılat elde etmesine yardımcı varlık tükenişleridir (işletmeden nakit para çıkışı). İşletme fabrika binasına kira ödemekte; karşılığında fabrikada ürettiği ürünleri satıp hasılat elde etmek istemektedir. Harcama, herhangi bir maksatla ödenen nakit, transfer edilen varlık ve katlanılan yükümlülüğün para cinsinden ifadesidir. ÖRNEK: İşletme 50.000TL ye ticari mal satın almıştır. Malın taşıması için 1.500TL nakliye, 750TL hamaliye ödenmiştir. Ayrıca, 9.000TL KDV ve 2.500TL komisyon ödenmiştir. İşletme mallarının muhafazası için ise bir depoya aylık 5.00TL kira ödemekte. Maliyet = Fatura Bedeli + Nakliye + Hamaliye + Komisyon Maliyet = 50.000 + 1.500 + 750 + 2.500 = 54.750TL Harcama = Fatura Bedeli + Nakliye + Hamaliye + Komisyon + KDV + Depo Kirası Harcama = 50.000 + 1.500 + 750 + 2.500 + 9.000 + 5.000 = 68.750TL Gider = Depo Kirası Gider = 5.000TL Kar, gelir ve gider arasındaki olumlu farkı ifade etmektedir. Kar, özsermayede artış yaratır. Zarar, gelir ve gider arasındaki olumsuz farkı ifade etmektedir. Bunun yanında karşılıksız varlık tüketimi de zarardır. Zarar, özsrmayede azalış yaratır.

8 Gelirlerimizdeki artış, karı yükseltir veya zararı azaltır; giderlerimizdeki artış, karı azaltır veya zararı yükseltir. Tahakkuk Esası, işlemlerin ve olayların etkisinin nakit ve nakit benzeri alındığında veya ödendiğinde değil; bu işlem ve olaylar meydana geldiği zaman tahakkuk ettirilmesi ve ilgili dönemin muhasebe kayıtlarına kaydedilerek o dönemin finansal tablolarında raporlanmasını, ifade etmektedir. Finansal tabloların hazırlanması sürecinde Türkiye Muhasebe Standartlarına temel varsayım olarak tahakkuk esasını benimsemiştir. Dolayısıyla Türkiye de bu esas kullanılmak zorundadır. Nakit Esası, Muhasebe sistemine göre gelirler hangi dönemde elde edilirse edilsinler tahsil edildikleri dönemin geliri ve giderler de hangi dönemde yapılırsa yapılsınlar ödendikleri dönemin gideri sayılması şeklindeki uygulama.

9 2. FİNANSAL TABLOLAR İşletmenin muhasebe sürecinde kaydederek sınıflandırdığı mali bilgiler, finansal tablolar ile özetlenmekte ve raporlanmaktadır. İşletmenin belirli bir döneme ilişkin finansal durumu, bu tablolar ile yansıtılır ve işletmenin finansal performansı ölçülür. Finansal tablolar; düzenlendiği tarihte işletmelerin varlıklarını, yükümlülüklerini, faaliyet dönemi sonu itibarıyla kâr veya zararı gibi işletmenin mali durumunu gösteren tablolardır. Finansal tablolar muhasebe sürecinin nihai çıktısıdır. Finansal tablolar seti; Dönem sonu finansal durum tablosu (bilanço), Döneme ait kapsamlı (gelir tablosu), Döneme ait öz kaynak değişim tablosu, Döneme ait nakit akış tablosu, Önemli muhasebe politikalarını özetleyen dipnotlar ve diğer açıklayıcı notlar 2.1. Bilanço Finansal Durum Tablosu Bilanço, bir işletmenin belirli bir tarihteki varlıkları ile bu varlıkların sağlanmış olduğu kaynakları gösteren finansal tablodur. Bilançonun sol tarafına AKTİF ; sağ tarafına ise PASİF adı verilmektedir. Aktif tarafta varlıklar; pasif tarafta ise kaynaklar yer almaktadır. Muhasebe, denge üzerine kurulmuştur. Dolaysıyla varlıkların yer aldığı Aktif Toplamı ile varlıkların elde edildiği kaynakların yer aldığı Pasif Toplamı, her zaman birbirine eşittir. Aktif Karabük Çelik A.Ş. 31.12.2013 Tarihli Dönemsonu Bilançosu Pasif 1. DÖNEN VARLIKLAR 3. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 4. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 2. DURAN VARLIKLAR 5. ÖZKAYNAKLAR AKTİF TOPLAMI PASİF TOPLAMI Bilançonun aktifi, en likit hesaptan likiditesi en az olana doğru sıralanmaktadır. Bu noktada likidite; bir varlığın paraya dönüşebilme kabiliyetini (hızını) ifade etmektedir. En likit varlık, paranın kendisidir. Pasif taraf ise en kısa vadeli borçtan en uzun vadeli borca doğru sıralanmaktadır. Vade ile genelde normal bir faaliyet döngüsü ifade edilmektedir ve normal faaliyet döngüsü, özel durumlar hariç olmak üzere genelde on iki aydır. Vade açısından varlıklar, dönen varlıklar ve duran

10 varlıklar; yabancı kaynaklar ise kısa vadeli yabancı kaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklar şeklinde bilançoda yer almaktadır. Kaynakların diğer bir unsuru da öz kaynaklardır. Dönen varlıklar, basit bir şekilde nakit (kasa ve banka), bir yıl içinde paraya dönecek varlıklar (alacaklar) ve satılmak üzere alınan varlıklardan (stoklar) oluşmaktadır. Duran varlıklarda, paraya dönüş on iki aydan uzun sürede gerçekleşir ve satmak amaçlı değil, işletme faaliyetlerinde kullanılmak üzere alınan varlıklardan oluşur. Kısa vadeli yabancı kaynaklar (borçlar), normal faaliyet döngüsünde ödenecek borçlar (ticari ve mali) ve yükümlülüklerden (ödenecek vergi vb.) oluşmaktadır. Bir bilanço akşamından (31 Aralık 2013) itibaren bir sonraki bilanço akşamına (31 Aralık 2014) kadarki süreden daha uzun bir sürede ödenecek borçlar bilançoda uzun vadeli yabancı kaynaklar olarak sınıflandırılır. Özkaynaklar, işletme sahip ve ortaklarının varlıklar üzerindeki haklarının göstergesidir. 2.1.1. TEMEL BİLANÇO EŞİTLİĞİ Bilanço eşitlikleri farklı şekillerde aşağıdaki gibi ifade edilebilir. AKTİF = PASİF VARLIKLAR = KAYNAKLAR DÖNEN VARLIKLAR + DURAN VARLIKLAR = KVYK + UVYK + SERMAYE MEVCUTLAR + ALACAKLAR = BORÇLAR + SERMAYE VARLIKLAR - BORÇLAR = SERMAYE 2.1.2. MALİ NİTELİKTEKİ İŞLEMLERİN BİLANÇO EŞİTLİĞİNE ETKİSİ Bankadan kredi almak, alacağın tahsil edilmesi gibi para ile ifade edilen işlemler, mali nitelikli işlem olarak ifade edilmektedir. Bilanço eşitliği, mali nitelikteki işlemler sonucunda değişikliğe uğramaktadır. Ancak, varlıklar kaynaklardan fazla olamayacağı için eşitlik her zaman korunmaktadır. Mali nitelikteki işlemler sonucunda aktif ve pasif toplamları değişebileceği gibi; aktif ve pasif kalemleri kendi aralarında da değişiklik yaşayabilir.

11 ÖRNEK: Bilanço üzerinde aşağıdaki mali nitelikli olayların nasıl etkiler yarattığını gösteriniz? Her bir olayın bilanço eşitliğini ne yönde etkilediğini tartışınız? 1. Nakit 60.000TL ve 75.000TL değerinde mal ile işletmenin kurulması. 2. İşletme vadeli olarak 20.000TL mal satın almıştır. 3. İşletme 25.000TL değerindeki malı 35.000TL ye satmıştır. Karşılığında 10.000TL nakit almış; geriye kalan 25.000TL yi daha sonra tahsil etmek için (veresiye) alacaklarına kaydetmiştir. 4. İşletme 30.000TL değerindeki malı, 25.000TL ye nakit satmıştır. 5. İşletme 10.000TL yi bankaya yatırmıştır. Bilanço Toplamını (hem Aktif hem Pasif) Artıran Mali Nitelikli İşlemler - Yeni ortak alınması, - Kredili (vadeli) mal alışı, - Karlı mal satışı, Bilanço Toplamını Azaltan İşlemler - Zararlı mal satışı, - Borç ödemek, - Ortaklıktan ayrılma, Bilanço Toplamında Değişiklik Yaratmayan İşlemler - Peşin mal alışı, - Maliyetine peşin mal satışı, - Borca karşılık ortak alınması, 2.2. Gelir Tablosu Gelir tablosu, bir işletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderler ile bunların sonucunda işletmenin elde ettiği net kârı veya zararı gösteren bir tablodur. İşletmenin sonsuz olduğu varsayılan ömrünün belirli bir dönemindeki (genellikle 01 Ocak 31 Aralık) finansal performansı ortaya koyan tablodur. 01 Ocak ile 31 Aralık arasındaki işletme faaliyetlerinin sonuçlarını kar veya zarar olarak ortaya koymaktadır. Genellikle bir önceki döneme ilişkin bilgiler de sunulur, böylece karşılaştırma yapılabilmektedir.

12 Kar veya Zarar, gelir tablosunun yanında özkaynaklardaki artış ve azalış yardımıyla da hesaplanabilmektedir. Kar, özkaynaklar tutarını artırmakta; zarar ise özkaynaklar tutarını azaltmaktadır. Dolayısıyla bir dönem içerisinde, ortakların sermayeye ekledikleri veya sermayeden çektikleri haricinde, özkaynakların tutarındaki artış karı; azalış ise zararı göstermektedir. Kar/Zarar = Dönem Sonu Özkaynaklar Dönem Başı Özkaynaklar

13 3. HESAP KAVRAMI Finansal tablolar, yukarıda da belirtildiği üzere, işletmenin finansal durumunu özetleyen tablolardır. Özet niteliğindeki bu tabloların okunması kolay olmalı ve tüm şirketlerin hazırladığı tabloların birbiriyle yöntem olarak benzeşmesi gerekmektedir. Yöntem olarak benzeşebilmenin ilk koşulu ortak bir dil kullanmalarıdır. Muhasebenin ortak dili hesaplar ile yazılmıştır. İşletmenin gerçekleştirdiği mali olayların ortak özelliklerine göre gruplandırılarak kaydedildiği muhasebe birimine hesap denir. Bir başka ifade ile hesap, işletmede meydana gelen mali olaylar sonucu, varlık ve kaynaklarda ortaya çıkan değer değişikliklerinin (artış ve azalışları) izlendiği muhasebe birimlerdir. Örneğin, Kasa Hesabı, Ticari Mallar Hesabı vb. Tüm işletmeler mali olaylarını hesaplar aracılığı ile kaydetmektedir ve söz konusu hesaplar tüm işletmeler için aynıdır. Hesaplar mali tabloların hazırlanması için bir araç, ortak dil olarak düşünülüyorsa aşağıdakilere ilişkin bilgiler sunacak şekilde dizayn edilmelidir ve sınıflandırılmalıdır: a) Varlıklar b) Kaynaklar (Borçlar) c) Özkaynaklar d) Gelirler e) Giderler f) Maliyetler Bir hesabın şekli ilk olarak aşağıdaki gibi düşünülebilir: Kasa Hesabı İşlem Tutar KALAN Tarih Peşin mal satışı tahsilat 10.750 10.750 5 Ocak Kira ödemesi 5 Ocak - 1.750 8.000 Alacak Tahsilatı 4.780 12.780 8 Ocak Bankaya para yatırma 3.500 9.280 10 Ocak Bu tarz bir hesap şeklinde toplam giriş ve çıkışları belirlemek için tek tek tüm giriş ve çıkışların ayrı ayrı toplanması gerekmektedir. Bu nedenle hesaplar, artışların bir yana; azalışların ise diğer yana yazılması için aşağıdaki gibi iki yanlı bir çizelge olarak düşünülmüştür.

14 BORÇ. HESABI ALACAK TARİH AÇIKLAMA TUTAR TARİH AÇIKLAMA TUTAR BORÇ TOPLAMI ALACAK TOPLAMI ÖNEMLİ NOT: Hesaplar birer çizelgedir, bir finansal tablo değildir. Tüm hesapların kalanları birleştirilerek bilanço oluşturulmaktadır. Hesaplar, bilanço ve diğer finansal tabloların oluşturulması için kullanılan yardımcı çizelgeler olarak nitelendirilebilir. Hesap ile finansal durum tablosu (bilanço) arasındaki farklar nelerdir? 3.1. Hesaba İlişkin Deyimler Hesap Açma: Bir hesabın herhangi bir tarafına ilk defa kayıt yapmayı ifade eder. Yapılan kayıt hesabın sol tarafında ise buna BORÇ KAYDI ya da hesap borçlandırıldı denir. Yapılan bu kayıt hesabın sağ tarafında ise buna ALACAK KAYDI ya da hesap alacaklandırıldı denir. Hesabın Kalan (Bakiye) Vermesi: Bir hesabın borç ve alacak toplamı arasındaki matematiksel farka, HESABIN KALANI/BAKİYESİ denir. Hesabın kalanı büyük olan tarafın ismi ile anılır. Borç Kalanı veya Alacak Kalanı. Hesabın Kapanması: Hesabın her iki tarafının da birbirine eşit olması durumunda HESAP KAPANDI denir. Yani hesabın kalanı 0 olur. 3.2. Hesapların İşleyiş Kuralları Hesapların işleyiş kuralı, hangi hesaplarda artışların borca azalışların alacağa; hangi hesaplarda ise artışların alacağa azalışların borca yazılacağını ifade etmektedir. Hesaplar, üçlü sınıflandırmaya tabi tutulabilir. Bunlar; (i) (ii) (iii) Bilanço Hesapları: Bilanço hazırlarken kullanılan hesaplar. Bu hesaplar sadece bilançoda yer almaktadır. Sonuç Hesapları: Gelir tablosu hazırlarken kullanılan hesaplardır. Sadece gelir tablosunda yer alırlar. Bilançoda kesinlikle yer almazlar. Maliyet Hesapları: Sonuç hesaplarına benzer şekilde sadece gelir tablosunda yer alırlar.

15 Hesapların ait oldukları sınıfa göre işleyiş farklılıkları vardır. Diğer bir ifade ile tüm hesaplardaki artış borç tarafına kayıt edilir; tüm azalışlarda alacak tarafına kaydedilir gibi bir genelleme yapılması mümkün değildir. Bazı hesaplar için artışlar borç tarafına; bazı hesaplar için ise alacak tarafına kaydedilmektedir. Bilançonun yapısını hatırlayacak olursak, bilançonun aktif ve pasif olmak üzere iki tarafı vardır. Aktif tarafta işletmenin sahip olduğu varlıklar; pasif tarafta ise bu varlıkları elde etmek için kullanılan kaynaklar yer almaktadır. Hesaplar, finansal tabloları hazırlamak için kullanılan birer araçsa bu tablolara uyum göstermek zorundadır. Bu bakış açısıyla bilanço hesapları, diğer bir ifade ile bilançoyu hazırlarken kullandığımız hesaplar, bilançonun yapısına uygun olarak varlık hesapları (aktif karakterli hesaplar) ve kaynak hesapları (pasif karakterli hesaplar) olmak üzere temelde ikiye ayrılmıştır. İşletmenin sahip olduğu her bir varlık türü için (örneğin nakit veya binaları, taşıtları, bankadaki parası) kullandığı hesapların tümüne varlık hesapları denir. Varlık hesaplarının hepsi aynı şekilde işlemektedir. Bir varlık edindiğimizde veya varlığımızın değeri yükseldiğinde hesabın borç tarafına kayıt yaparız; varlığı elden çıkardığımızda veya değeri düştüğünde alacak tarafına kayıt yaparız. Varlık hesaplarında ilk kayıt mutlaka borç tarafına yapılmaktadır. Buna ek olarak varlık hesapları sadece borç kalanı verebilirler veya hiç kalan vermezler. Bilançonun aktif tarafında yer alırlar.

16 İşletme varlık edinebilmek amacıyla mutlaka bir kaynak bulmalıdır. Kaynak (finansman) işletme içinden (sahip ve ortaklar) veya işletme dışından (banka kredisi gibi) bulunabilir. Gerek işletme içi gerekse işletme dışından bulunsun kaynaklar işletme için birer borç niteliğindedir. Borcun elde edildiği yere ve vadesine göre farklı farklı hesaplar mevcuttur. Örneğin bankadan çekilen krediler için banka kredileri hesabı; mal alırken satıcıya verdiğimiz senetler için borç senetleri; ortakların işletmeye koydukları için sermaye hesabı kullanılmaktadır. Borcun çeşidine göre kullanılan hesaplar farklılaşsa da tüm kaynak (borç) hesaplarının işleyişi aynıdır. Borç aldığımızda veya faiz gibi nedenlerle borcumuz yükseldiğinde hesabın alacak tarafına; borcumuzu ödediğimizde veya herhangi bir nedenden borcumuz azaldığında hesabın borç tarafına kayıt yapılmaktadır. Kaynak hesaplarında ilk kayıt mutlaka alacak tarafına yapılmaktadır. Buna ek olarak kaynak hesapları sadece alacak kalanı verebilirler veya hiç kalan vermezler. Bilançonun pasif tarafında yer alırlar. Muhasebe eşitliğine göre aktif ve pasif, diğer bir ifade ile varlıklar toplamı ile kaynaklar toplamı mutlaka birbirine eşit olmalıdır. Bu eşitliği sağlayabilmek amacıyla varlık hesapları ile kaynak hesapları ters çalışmaktadır. Hesabın sol tarafı borç ve sağ tarafı alacak olarak adlandırılmaktadır. Bu ifadelerin günlük hayatta kullandığımız borç ve alacak ile aynı anlamda kullanılmadığını unutmayınız. İşletme borçlandı borca yazmalıyız diye bir durum kesinlikle söz konusu değildir. Gelir tablosu, işletmenin bir dönemde elde ettiği karı veya oluşan zararı gösteren tablo şeklinde basitçe tanımlanabilir. Bu tablonun hazırlanmasındaki temel amaç bir dönemdeki işlemler sonucu oluşan kar veya zararı bileşenleri ile birlikte ortaya koymaktır. Sonuç hesapları veya diğer adıyla gelir tablosu hesapları, bu amaç doğrultusunda kullanılmaktadır. İşletmenin kar edebilmesi için bir dönem boyunca elde ettiği gelirlerin katlandığı giderlerden büyük olması gerekmektedir. Aksi durumda yani giderlerin gelirlerden büyük olması durumunda zarar ortaya çıkacaktır. Gelir ve gider hesapları, karın veya zararın nasıl ortaya çıktığını belirleyebilmek, hangi gelir ve hangi giderlerin etkisinin büyük olduğunun tespit edilebilmesi veya karın devam edebilmesi için hangi alanlara dikkat edilmesi gerektiğinin tespit edilmesi gibi amaçlarla ayrıntılı şekilde düzenlenmiştir. Diğer bir ifade ile tüm gelirleri kapsayan tek bir gelir hesabı ve tüm giderleri kapsayan tek bir gider hesabı yerine gelir ve giderin türüne göre farklı hesaplar oluşturulmuştur. Örneğin Satışlar hesabı, faiz geliri hesabı, komisyon gelirleri hesabı gibi gelir hesapları karşısında; satışların maliyeti hesabı, faiz gideri hesabı, kambiyo zararı hesabı, direkt işçilik gideri hesabı gibi gider hesapları bulunmaktadır. Bu hesaplar hiçbir şekilde bilançoda yer almaz, sadece gelir tablosunda yer almaktadır.

17 Gelir hesapları işletmenin elde ettiği hasılatı ve çeşitli gelir kalemlerini izlemek için kullanılmaktadır. İşletme gelir elde ettiğinde gelirin türüne göre ilgili gelir hesabının alacak tarafına kayıt yapılmaktadır. Dönem içinde hatalı kaydı düzeltmek amacı dışında gelir hesaplarının borç tarafına kayıt yapılmaz. Maliyet ve gider hesapları işleyiş açısından birlikte ele alınabilir. İşletme herhangi bir maliyete katlandığında veya bir gider oluştuğunda ilgili hesabın borç tarafına kayıt yapılmaktadır. Dönem içinde hatalı kaydı düzeltmek amacı dışında gider hesaplarının alacak tarafına kayıt yapılmaz. İşletme 1.000 TL değerinde malı 1.100 TL ye nakit satmıştır. İşletmenin mal satışı dolayısıyla ortaya çıkan işlemler aşağıdaki gibidir: Mal satışı... 1.100 TL Kasaya para girişi... 1.100 TL Malın maliyeti... 1.000 TL Kar... 100 TL İşletme deposundaki 1.000 TL lik malı 1.100 TL ye nakit sattığında, işletmenin deposundaki mal 1.000 TL azalacak; buna karşılık kasasındaki para 1.100 TL artacaktır. Aradaki 100 TL lik olumlu fark ise kar olarak nitelendirilecektir. Bu durumda mal hesabımızı 1.000 TL azaltırken; kasa hesabımızı 1.100 TL artıracağız; buna ek olarak gelir hesabımıza 1.100 TL, maliyet hesabımızda ise 1.000 TL artış kaydetmemiz gerekmektedir. Bu aşamada oluşan 100 TL karı, doğrudan kar olarak tek bir hesaba kaydetmiyoruz. Bu 100 TL karın nasıl oluştuğunu göstermek için 1.100 TL gelir; 1.000 TL maliyet yazıyoruz. Gelirin gideri (maliyeti) aşan kısmı zaten kar olarak gelir tablosunda görülecektir. Herhangi bir varlığın satışında kayıt yaparken gelirin ve giderin ayrı ayrı yazılacağını unutmayınız. Bilançoyu Düzenleyici Hesaplar, Varlık ve kaynak hesaplarını, brüt değerinden işletme için o gün ifade ettiği gerçek ya da net değerine indirme amacıyla kullanılan hesaplara, "düzenleyici hesaplar denir. Düzenleyici hesaplar, düzenledikleri hesabın tutarını azaltırlar. Örneğin, keşide edilerek (düzenlenerek) alacaklı olan kişiye verilen çek, bankada mevduatı olan kişinin tasarrufunda bulunan para tutarını, verilen çek tutarı kadar azaltmaktadır. Çünkü keşide edilen çek tutarını banka ödeyecektir. Burada keşide edilen çek, bankadaki para tutarını azalttığı için, düzenleyici hesap konumundadır. Bilançoyu düzenleyici hesaplar: (1) Aktifi (varlıkları) düzenleyici hesaplar ve (2) Pasifi (kaynakları) düzenleyici hesaplar, olarak sınıflandırılabilirler. Yardımcı Hesaplar, ana hesabın ayrıntılarını gösteren hesaplardır. Örneğin; KASA Hs. Nakit paraları izlediğimiz ana hesaptır. Bu ana hesabın altında TL cinsinden nakit paramızı TL Kasası Hs. nda; ABD Doları cinsinden nakit paramızı Dolar Kasası Hs. nda iizleyebiliriz.

18 Nazım Hesaplar, bilançonun aktif ve pasif tarafını etkilemeyen sadece bilgi amacıyla kullanılan hesaplardır. 3.3. Hesap Planı Bir işletmede kullanılacak hesapların, sistemli ve gruplandırılmış olarak yer aldığı listeye hesap planı adı verilmektedir. Hesap planı, bilanço ve gelir tablosunun hızlı ve kolay şekilde hazırlanmasına olanak sağlayacak nitelikte hazırlanmıştır. Hesaplar belirli bir sıra içerisinde kodlanmış şekilde hesap planında yer almaktadır. 1. DÖNEN VARLIKLAR : İşletmenin daha çok cari iş ve işlemleri nedeniyle gündemde olan, ve normal koşullarda bir yıl içinde paraya çevrilmesi veya kullanılacağı düşünülen varlıklara ait hesaplardır. 2. DURAN VARLIKLAR : Bir yıldan uzun süreli olarak işletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi için edinilen ve işletme faaliyetlerinde kullanılan, normal koşullarda satma amacı güdülmeyen varlıklara ait hesaplardır. 3. KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 4. UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR : İşletmenin bir yıl içinde ödemekle yükümlü olduğu borçlarını izlediği hesap sınıfıdır. : İşletmenin bir yıldan daha uzun sürede ödemekle yükümlü olduğu borçlarını izlediği hesap sınıfıdır. 5. ÖZKAYNAKLAR : İşletme sahiplerinin işletme üzerindeki hakların izlendiği hesaplardır. Sermaye, kâr ve işletmenin değerini artırıcı özellik taşıyan diğer benzeri değerler bu hesap sınıfında yer alırlar. 6. GELİR TABLOSU HESAPLARI : İşletmenin belirli bir döneme ait gelir ve giderlerinin izlendiği hesap sınıfıdır. Bu hesaplar dönem sonlarında K/Z hesabına aktarılarak kapatılır ve işletme için nihai sonuç olan kâr ya da zarar bulunur. 7. MALİYET HESAPLARI : İşletmenin iştigal konusuyla ilgili olarak mal ve hizmetlerin planlandığı şekilde yapılması için katlanılan giderlerin toplandığı ve maliyet unsurlarına dönüştürülerek izlendiği hesaplardır. Bu hesaplarda toplanan değerler dönem

19 sonlarında yansıtma hesapları aracılığıyla gelir tablosu hesaplarına aktarılarak giderleştirilirler. 8. (SERBEST) : Boş olan 8 nolu hesap sınıfı MSUGT nde açıklanan muhasebe ilkelerine ve eş zamanlı maliyet tespit etme yöntemine aykırı olmamak kaydıyla yönetim muhasebesi amaçlarına yönelik kullanılabilir. 9. NAZIM HESAPLAR : İşletmenin varlık, borç ve sermayesinde artış veya azalış yaratmayan ancak işletme yönetimi tarafından bilinmesi gereken işlemlere ait kullanılan bilgi nitelikli hesaplardır. Bu hesaplar muhasebenin bilgi notu hesaplarıdır. Herhangi bir mali tablo içinde gösterilmezler ancak mali tablo dipnotlarında bilgi amaçlı olarak yer alırlar. 0. (SERBEST) : Bu hesap sınıfı da 8 numaralı hesap sınıfında olduğu üzere boş bırakılmıştır.