AİLELER İÇİN BİLGİLENDİRME KİTAPÇIĞI-1 YATAK ISLATMA PROBLEMİ Sevgili Aileler, Gece yatak ıslatma ülkemizde çok yaygın olarak görülmektedir. Gece yatak ıslatan çocukların %%80-85 i tamamen sağlıklı çocuklardır. Aileler bazı testlerden sonra sonuçlar temiz çıktığında durumu psikolojik nedenlere bağlamaktadırlar. Diğer taraftan da bu durum çocuğun suçu olarak görülebilmektedir. Enürezis nokturna, tembellikten ya da ebeveynlerin dikkatini çekmek için sergilenen bir davranış değildir. Ancak tedavi edilmez ise kalıcı olabilecek psikolojik problemlere sebep olabilir. Genetik faktörler de dahil olmak üzere pek çok nedeni olabilir. Bu durum çok iyi değerlendirilmesi gereken ve altta yatan sorun tespit edilip tedavi edilmesi gereken bir problemdir. Günümüzde çocuklarımıza bu problemin tedavisi olarak uygulanan ve vücutlarında eksik olduğu düşünülen bir hormonun yapay formunun ilaç olarak içirilerek tamamlanması da genellikle problemi çözmez, ilaç kullanımı bırakıldığında yatak ıslatma yeniden gözlenebilir. Bizler, 1998 yılından bu yana idrar kaçırma problemini başarı ile tedavi etmekteyiz. Gece yatak ıslatma probleminin kendisini ve bu problemin tedavisinde yüksek başarı yüzdesi ile uyguladığımız yöntemleri bu kitapçıkta sizlere anlattık. Bu sayede ne çocuğunuzun ne de sizin yalnız olmadığınızı, bu durumun sizlerin suçu olmadığını ve gece yatak ıslatma probleminin ilaçsız tedavisinin mümkün olduğunu bilmenizi istedik. Bizim için geleceğimizin güvencesi çocuklarımızın fiziksel ve ruhsal sağlığı her şeyden önemlidir. Çocukları baş edemeyecekleri bu büyük problemle baş başa bırakmak büyük haksızlıktır. Sağlıklı günler dileriz. Prof. Dr. Murat DAYANÇ Üroloji ve Çocuk Ürolojisi Uzmanı Fizyoterapist Yelda PEKBAY Pelvik Terapist Bu kitapçık, çocuğunuzun ve sizin yatak ıslatma problemini daha iyi anlamanıza yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Nokturnal Enürezis nedir? Nokturnal enürezise halk arasında 'yatak ıslatma' denir. Çok sık görülen bir problemdir ve 5 yaşın üzerindeki pek çok çocuğu etkiler (30 kişilik bir sınıfta 4-5 çocuk) dolayısıyla çocuğunuzun sınıfında da yatak ıslatma problemi olan başka çocukların olma ihtimali yüksektir.
Genellikle aileler çocuklarının olumsuz etkilenmesini istemedikleri için bu konuyu kimseyle paylaşmak istemezler. Nasıl siz bu sorunu kimseyle paylaşmadıysanız, sizinle aynı sorunu yaşayan diğer aileler de bu sorunu paylaşmak istemez. Bu nedenle belki de çevrenizde sizinle aynı sorunu yaşayan birçok kişi vardır. İdrar böbreklerde üretilir ve esnek bir balona benzeyen mesanede depolanır. Mesane dolduğunda, beyne çiş yapmasının gerekli olduğunu söyleyen bir mesaj gönderir. Çocuğunuz neden yatağını ıslatır? Yatak ıslatmanın farklı nedenleri olabilir. Bu nedenler tek başına görüldüğü gibi birlikte de görülebilir. Normal koşullarda gece idrar üretimi gündüz idrar üretiminin 3 te 1 i kadardır. Bu vazopressin denilen hormonun salgılanmasıyla mümkün olmaktadır. Vazopressin gece salgılanır ve idrar üretimini önemli derecede azaltır. Bu nedenle biz gece tuvalet ihtiyacı hissetmeden sabah kadar mesanede idrarı depolayabiliriz. Aşağıdaki eşitliği kullanarak çocuğunuzun mesanesinin ne kadar büyük olması gerektiğini hesaplayabilirsiniz: (Yaş+1) x 30 = çocuğunuzun öngörülen mesane kapasitesi (ml cinsinden)
Gece yatak ıslatma nedenlerini şöyle açıklayabiliriz: Gece yatak ıslatan tüm çocukların, ayrıca uyanma problemi de vardır. Az önce dediğimiz gibi, mesane dolduğunda mesane etrafındaki sinirler beyne uyarı gönderirler. Uyarı sonunda çocuk tuvalete gitmesi gerektiğini anlar. Ancak gece yatak ıslatan çocuklar uyanma güçlüğü nedeniyle bu uyarıyı anlayamazlar. Çocuğunuzun mesanesi, gece boyunca idrarı depolayabilmek için yeterince büyük değildir. Çocuğunuz, mesanesinin tam dolu olması nedeniyle oluşan sinyalleri ve işeme isteğini uyku sırasında algılayamaz, sonunda daha fazla direnemeyip çişini yatağa bırakır. Çocuğunuzun mesanesi yeterince büyüktür ama daha tamamı dolmadan huzursuzlanmaya başlar ve güçlü bir işeme isteği yaratarak çocuğunuzun yatağa işemesine neden olur. Çünkü çocuğunuz uyku esnasında oluşan sinyalleri algılayamayacak ve farkına varmadan yine yatağı ıslatacaktır. Çocuğunuz huzursuz mesanesi olduğundan dolayı gece yatak ıslatıyorsa, genellikle gecede bir defadan fazla yatağını ıslatır. Çünkü gece boyu çocuğunuzun mesanesi birkaç kez huzursuzlaşabilir. Biz buna aşırı aktif mesane diyoruz. Bazen sadece gece bu problem yaşanabilir. Buna nokturnal detrüssör aşırı aktivitesi denir. Gece gereksiz mesane kasılmaları olur. Çocuğunuz mesanesi tam dolmadan acil işeme isteği duyabilir. Böyle durumlarda bunu nasıl anlayacağız diye düşünmeyin, bu bizim işimiz. Eğer böyle olduğunu düşünürsek çocuğunuza bir antikolinerjik ilaç verebiliriz ve çocuğunuzun mesanesini rahatlatmak için işeme geliştirme programını uygulayabiliriz. Merak etmeyin, biz çocuğunuzun mesanesini rahatlatacağız, siz ve çocuğunuz ise mışıl mışıl uyuyarak kuru bir sabahla güne başlayacaksınız. Bazı mesaneler 'huzursuzdur' ve tam olarak dolmadan boşalmak ister! Vasopressin (çocuğunuzun böbreklerine gece boyu daha az idrar üretmesini söyleyen bir kimyasal) eksikliği bir diğer nedendir. Çocuğunuzun böbrekleri gece boyunca, gündüz ürettiği gibi idrar üretmeye devam eder. Mesane olması gereken büyüklükte olsa da üretilen fazla miktardaki idrarla başa çıkamaz. Eğer çocuğunuzda uyanma güçlüğü olmasaydı mesanenin dolmasıyla oluşan sinyalleri algılayıp uyanacak ve çişini tuvalete yapacaktı. Ancak sizin çocuğunuz uyanma güçlüğü yaşıyor. Bu nedenle mesanesinin uyarısını algılayamayıp farkına varmadan yatağını ıslatıyor. Çocuğunuzun gece yatak ıslatmasının nedeni, vazopressin hormonunun eksikliği ise, bazı durumlarda desmopressin denilen ilaç önerilebilir. Bu ilaç böbreklerin geceleri normal idrar üretmesini sağlar. Tablet veya dilaltında eriyen formları vardır. Her üç ayda bir ilaç almaya ara verilmeli ve ilaçsız kuru kalıp kalınmadığı kontrol edilmelidir. Ancak pek çok çocuk ilacı bıraktığında tekrar yatak ıslatmaya başlar. Bu olayı çözümsüz hale getirebilir. Ayrıca kullanımında dikkat edilecek bir takım noktalar vardır. Örneğin, çocuğunuz eğer desmopressin kullanıyorsa, yatmadan 1 saat önce muhakkak ilacını içmeli, ilacını içmeden önceki 1 saat boyunca ve ilacını içtikten sonra 8 saat boyunca hiçbir şey içmemelidir. Ama bu çok zor biliyoruz. Bizim size başka bir önerimiz var. Çocuğunuz İlaç içmek zorunda değil. İşeme geliştirme programını duydunuz mu? Hani var ya şu bilgisayar oyunu ile yapılan tedavi. Biz buna BIOFEEDBACK tedavi diyoruz.
BIOFEEDBACK tedavi işeme geliştirme programının bir parçasıdır. İşeme geliştirme programı içinde ayrıca mesane eğitimi, tuvalet eğitimi, pelvik taban tedavisi ve alarm tedavisi gibi tedaviler de vardır. Alarm tedavisi enürezis nokturnalı çocuklarda yaygın olarak kullanılmaktadır. Kurallarına uygun bir şekilde düzenli kullanılırsa başarı oranı %80 lerin üzerindedir. Yatağa uygulanan tipi ve iç çamaşırına takılan iki tipi vardır. Bu yatağa uygulanan tipi Bu da iç çamaşırına takılan tipi Çocuğunuz gece uykusunda çişini yapmaya başladığında alarm çalışmaya başlar. Bu miktar bir damla bile olsa alarm çalar, bu sayede siz çocuğunuzun idrar kaçırmaya başladığı anı yakalayabilirsiniz. Burada amaç alarm çaldığı anda çocuğunuzun yanına giderek onun çişini tutmasını ve kalan çişini tuvalete yapmasını sağlamaktır. Alarm kullanmaya başladığınız ilk günlerde çocuğunuz alarma hiç tepki vermeyebilir, ancak zaman içinde alarm çaldığında kendi uyanmasa bile çişini tutmayı başaracak ve sizin yönlendirmelerinizle çişini yatağa değil de tuvalete yapmayı öğrenecektir. Tedavinin ileri aşamalarında ise alarm sayesinde mesaneden gelen uyarıları algılamaya başlayacak ve gece yatak ıslatmasına neden olan bu sorunu çözmüş olacaktır. Alarm tedavisinde sabırlı, disiplinli ve motive olmanız tedavinin başarısını olumlu yönde etkileyecektir. Başka neler yatak ıslatmaya neden olabilir? Uykuda solunum bozuklukları Uyku apnesi ve horlaması olan bazı çocuklar uyku anında solunum yolunun tıkanmasından kaynaklı yatak ıslatma problemi yaşayabilir. Cerrahi olarak bademciklere ve geniz etine yapılan müdahale ile yatak ıslatma probleminde %75 oranında iyileşme gözlenir. Psiko-patolojik problemler Enüreziste oldukça nadirdir. Ancak gece yatak ıslatan çocukta yaşadıklarından kaynaklı psikolojik problemler olabilir. Geçici bir strese maruz kalan çocukta sekonder enürezis gelişebilir. Yani geçmişinde en az 6 aylık kuru bir dönem olan çocukta yaşadığı stres nedeniyle sonradan gelişen yatak ıslatma problemi görülebilir. Bu davranış bebek gibi sevilme ve ilgi çekme amacına yönelik bir geriye dönüş davranışıdır. Bu durum çoğunlukla kısa sürede düzelir. Dikkat eksikliği hiper aktivite bozukluğu DEHA bozukluğu olan çocuklarda gündüz ve /veya gece kaçırma genel popülasyondan daha fazladır. Kabızlık Eğer çocuğunuz yeterli sıklıkta kaka yapmıyorsa, kaka çocuğunuzun vücudunun alt kısmında birikir ve mesanesini sıkıştırarak, onun çişi tutmasını zorlaştırır.
Besin alerjisi Enürezis nokturnalı çocukların %10 unda besin alerjisi görülmüş. Özellikle inek sütü alerjisi, kafein ve kakaonun etkilerinin mesaneyi etkilediği birçok çalışmayla gösterilmiştir. Bu nedenle çocuğunuzun tükettiği bazı yiyecek ve içecekler onun yatak ıslatmasına neden olabilir ya da yatak ıslatmayı daha kötü hale getirebilir. Bunlar kahve, çay (soğuk çay da dahil), kakao içeren yiyecek ve içecekler, portakal suyu, limonata, gazlı içecekler ve bol baharatlı yiyeceklerdir. Aile hikayesi Eğer siz ya da eşiniz geçmişte yatak ıslattıysanız, bu problemi çocuğunuza da taşımış olma ihtimaliniz var! Gece uyumadan önce aşırı derecede sıvı tüketimi Çocuğunuz gece uyumadan önce çok fazla sıvı tükettiyse bu gece yatak ıslatmasına bir neden olabilir. ÇOCUĞUNUZ DAHA İYİ OLMASI İÇİN NELER YAPABİLİRSİNİZ? Çocuğunuzun günlük sıvı alımı yaşına göre değişiklik gösterse de günlük ortalama 6 bardak sıvıyı tüketmesi gerekmektedir. Bunlardan 3 bardağı öğünlerde kalan 3 bardak ise öğün aralarında tüketilmelidir.
Çocuğunuz yatağa gitmeden önce muhakkak tuvalete gidip çişini yapmalı ve yatakta uyumadan önce kitap okuyorsa veya televizyon izliyorsa uykuya dalmadan önce yapacağınız son şey tekrar tuvalete gitmek olmalıdır. Vazopressin karanlıkta salgılanan bir hormon olduğundan, çocuğunuz TV karşısında değil de karanlık ya da çok hafif aydınlatılmış bir odada uyumalıdır. Gece çocuğunuz uykusundan uyanıp çiş yapmak için tuvalete gitmek isteyebilir. Bu nedenle koridor çok iyi aydınlanmalı ve banyoya ulaşım kolay olmalıdır. Eğer böyle bir koşul sağlanamıyorsa, yatağın yanına lazımlık veya kamp tuvaleti koyabilirsiniz. Çocuğunuz ranzada yatıyorsa, gece kalktığında rahat tuvalete gidebilmesi için alt katta yatması daha uygun olacaktır. Kabız olmak var olan problemlerin daha da kötüleşmesine neden olur. Bağırsaklarda kalan kaka mesaneyi sıkıştıracağı için mesanenin daha da huzursuzlaşmasını sağlar. Bu nedenle çocuğunuzun her gün düzenli tuvalete gitmesini ve orada yeterli sürede kalmasını sağlamalısınız. Bunun için çocuğunuzun tuvalette kitap okuması güzel bir fikir olabilir. Kabız olmamak için çocuğunuz çok fazla meyve ve sebze tüketmelidir. Eğer çocuğunuz haftada 3 defadan az kaka yapıyorsa, uzman doktorunuzu bu konu ile ilgili bilgilendirmelisiniz. Çocuğunuzun gündüz düzenli aralıklarla tuvalete gitmesini sağlamalısınız. Bunun için en ideal uygulama, sabah uyandığı andan itibaren gece uyumak için yatağa gidene kadar 2 saatte bir tuvalete gitmesidir. Çocuğunuzun mesanesini tam boşaltması için uygun pozisyonda işemesi çok önemlidir. Bunun için bacakları açık, ayakaltı basamak ile desteklenmiş, sırt düz ve öne doğru eğik pozisyonda olmalıdır.
Çocuğunuz işeme esnasında acele etmemeli, çişini tam olarak bitirmeden kalkmamalıdır. Bunun için çişi bittikten sonra 10 a kadar sayması güzel bir yöntem olabilir. Yatak Islatma ile ilgili Doğrular ve Yanlışlar Pek çok çocuk, ENÜREZİS NOKTURNA da denilen gece yatak ıslatma problemine sahiptir. YALNIZ DEĞİLSİNİZ! Yatak ıslatan çocukların aileleri bu konuyla ilgili ne yapacaklarını, kime danışacaklarını bilmemektedir. ÇOCUĞUNUZ 5 YAŞINDAN BÜYÜKSE VE YATAK ISLATIYORSA ÇOCUK ÜROLOJİ UZMANINA BAŞVURMALISINIZ. Hem çocuklar hem de anne babalar için büyük sıkıntı yaratmasına rağmen birçok ailede bu konu üzerine konuşulmamakta ve bu önemli sorun saklanmaktadır. Lütfen yatak ıslatmayı ciddiye alın. Yardım isteyin, ÇOCUKLARINIZA SAĞLIKLI VE KENDİNE GÜVENEN İNSAN OLARAK YETİŞME ŞANSI VERİN. Yatak ıslatma çocuğunuzun bilinçli yaptığı bir eylem değildir. Bu durum onun tembel olmasıyla, dikkatsiz olmasıyla ya da üşengeç olmasıyla hiç alakalı değildir. LÜTFEN ONU BU KONUDA SUÇLAMAYIN! Aileler bu problemi çözmek için çok fazla çaba harcamış olduklarından çoğu kez çaresizlik, utanç ve umutsuzluk hissederler. BU SİZİN YA DA ÇOCUĞUNUZUN SUÇU DEĞİL VE ÇARESİZ DEĞİLSİNİZ. Yatak ıslatma sorunu çocuğunuz ya da sizin tarafınızdan geçmişte yapılan herhangi bir şeyden kaynaklanmamaktadır. BU NEDENLE KENDİNİZİ SUÇLAMAKTAN VAZGEÇMELİSİNİZ. Çocuğunuz psikolojik nedenlerden dolayı gece yatağını ıslatmıyor. Ancak yatak ıslatma problemiyle baş başa kaldığı için psikolojik problemler yaşayabiliyor. Bu onun tek başına mücadele edebileceği bir durum değil. LÜTFEN ONU BU PROBLEMLE BAŞ BAŞA BIRAKMAYIN! Oğlunuzun yatak ıslatma probleminin sünnet olduktan sonra geçeceğini düşünmeyin, yatak ıslatma probleminin bununla hiçbir İLGİSİ YOKTUR. Kızınızın yatak ıslatma probleminin adet görmesiyle biteceğini düşünmeyin. Bazı aileler bu nedenle çocuğunun ergenliğini bekleyerek hiç bir şey yapmamaktadır. BU YANLIŞTIR. Yatak ıslatma aileden gelen genlerle taşınabilir. Eğer hem anne hem de baba geçmişinde yatağı ıslatıyorsa, çocuğunuzun yatak ıslatma ihtimali % 70 dir. Eğer anne veya babadan her hangi biri geçmişinde yatağı ıslatıyorsa, çocuğunuzun yatağını ıslatma ihtimali % 43 tür. Geçmişte yatak ıslatma problemi yaşamış ve sorun kendiliğinden geçmiş olan bazı ebeveynler, çocuklarının yaşadığı problemin de benzer şekilde zaman içinde geçeceğini düşünmektedir. Evet, bazı durumlarda sıkıntı kendiliğinden yok olsa da, erişkin yaşlarda hala bu problemi yaşayanların sayısı da azımsanmayacak kadar fazladır. BU NEDENLE HASTALIĞIN KENDİLİĞİNDEN GEÇMESİNİ BEKLEMEYİN. Bazı aileler, gece yatak ıslatma tedavisinin çocukta kısırlığa yol açacağını düşündüğünden tedaviyi reddetmektedir. BU YANLIŞTIR. Bazı aileler ceza yolunu tercih ederek sorunla baş edebileceklerini düşünmektedir, BU ÇOK YANLIŞ BİR TUTUMDUR. Problemin daha da kötüye gitmesine neden olabilir. Birçok çocuk yatak ıslatma probleminden kurtuldu. UNUTMAYIN GECE YATAK ISLATMANIN TEDAVİSİ VAR.
Tedavinin işe yaraması zaman alabilir ve bu sırada yatak ıslatma devam edebilir. SABIRLI OLMALISINIZ. Bazı aileler tedavi konusunda bıkkınlık yaşamaktadır. İlaç denedik, alarm denedik, gece kaldırdık ama yine de olmadı. diye düşünerek durumu kabullenme yolunu seçmektedir. Ancak şu iyi bilinmelidir ki, tedavi için öncelikle gece yatak ıslatmanın sebebi çok iyi analiz edilmeli sonra soruna yönelik tedavi yaklaşımları sabırla ve yüksek motivasyonla uygulanmalıdır. Bütün bunlar bir araya geldiğinde %90 ların üzerinde başarı yüzdesinden bahsedilir. BU NEDENLE DURUMU KABULLENMEK YANLIŞTIR. Çocuğunuzun gece yatak ıslatmaması için sıvı kısıtlamasına başvurmamalısınız. ÇOCUĞUNUZUN YAŞIYLA UYUMLU MİKTARDA SIVI TÜKETMESİ GEREKMEKTEDİR. Çocuğunuzu gece uykusundan rastgele ya da belirlediğiniz saatlerde kaldırıp çişe tutarak yatak ıslatma problemiyle başa çıkamazsınız. Hatta çoğu zaman bu PROBLEMİN DAHA DA ARTMASINA NEDEN OLABİLİR. Tedavi sırasında da çocuğunuzun devamlı yatak ıslatması sizi bıkkın ve sinirli yapabilir. Bu durumun hiç geçmeyeceğini düşünüp çoğu zaman ümidinizi kaybedebilirsiniz. Bu durumu iyice çıkmaza sokabilir. UNUTMAYIN TEDAVİDE BAŞARIYA ULAŞMAK İÇİN ÇOCUĞUNUZUN VE SİZİN MOTİVASYONUNUZ ÇOK ÖNEMLİDİR. Bazı aileler tedavide çok etkin olan enürezis alarmı kullanmaya başladıktan çok kısa bir süre sonra işe yaramadı diye kullanmaktan vazgeçerler oysa gece yatak ıslatmanın tedavisinde enürezis alarmın etkinliği %80 lerin üzerindedir. Ancak başarıya ulaşmak için sabırla minimum 4-6 ay kullanmak gerekmektedir. ENÜREZİS ALARMI 1-2 HAFTA KULLANIP İŞE YARAMADI DİYE DÜŞÜNMEK YANLIŞTIR. Çocuğunuz kuru kalma çabalarından dolayı her zaman ödüllendirin ve DOKTORUNUZDAN YA DA FİZYOTERAPİSTİNİZDEN DAHA FAZLA YARDIM İSTEYİN.