MADE DISI TIBBI MITHAHALELERDEN 1CAYNAICLANAN CEZA HUKUKU,SORUNLARINA GENII BAK'S I. ITI3BI MtDAHALELERDE GENII OLARAK RIZANIN ONEMit Ttirldye'de dahil bircok idkede, tibbi miidahalelerin cesitli suclar,acismdan ( yaralama, 61diarme; Ictirtaj, kisirlastrma, bilimsel deney vb.) tipe uygun eylem niteliginde oldugu ancak bu gibi eyleinlerin hulculca uygtmluk nedenlerinin bulunmasz hàiiiiide ceza hulcukunun alanmdan cilcacagi gorasill lcabul edilmektedir. Tzbbi mddahaleyi olusturan eylemlerin hulculca uygunlugunu saglayan nedenler yonimden cesitli gortisler vardir l. Bu calismarun konusu ye amact dolctriner nitelikteki gortisleri detayli bit bicimde ele ahnayi gerekli lulinamaktadir.bu_nedenle de biz ozetle tibbi mticiahalelerde "halckm kullamlmasz" ye "hak sal:a:ban:11 nzasi" hulculca ttygunlulc nedenlerinin birlikte ararunasmm isabedi oldugunu cltisll.nmekteyiz 2.. YTCK'nun 26/1 maddesi ile bit hulculca uygunluk nedeni olarak diizenlene halckm lcullandmasi tabbi mildahaleler acisindan incelendiginde, bir stibjektif hildcasahip.olunabilmesi ye.bunun dogrudan kullamlàbilniesi icin:hulcuk duzeninim bu meslegin yapilmasma kelli konularda izin Vermesi ve mildahalede bultman kiinin :de bu kosullara gore, yeddlendhilmis bit kii, yani konumuz baglanurida bir helcim imam gerekrnektedir 3. Bunun yamnda tibbi falldahalelerin yoniinden tick in. 26/2 ile dtizenlenen "ilgilinin nzasz" hulciaa uygunlugu sagiayan.nedenler atasmda daha colc On plain cilcmalctadir. Rim= ceza hulcuku alaninda &tem tasiyabilmesi belidi kosullara sahip olmasina baghchr.. Bunlar nzaya ehliyet, iizarun acildanmasz ye nzanui konusti basliklan altmda incelenebili, RAzarun konusu ve nzaya ehliyet suc tiplerine Wire degisebilmeicte hatta ban suc tipleri balamindati :nza yerebilmek miltnktin olamaznaktadu ayet suc tipi Ve ilgili b lcmundan kosullar olustuysa tytethin.-gerceklesmesinden Once - yeya en gec netice, tamamlanmadan nzazun bit sdkilcie Dtkiyada ve Turk hulculcunda gecerli olan gorilaler arasinda, Pbbi modahaleierin hukuka pygunlugunu, hekimin mesiegini yerine getinne halduna baglayanlar, oldugu gibi, hulcuka uygunluk nedenlerini, hastanm 'nzasnu esas alarak yaaama, kendini geliatirme ye kendi gelecegi t1zerinde karar verme halduna dayanduanla da varchr. Bu ilci bilyak temel garlic chamda, ban glacier de tbbi modahaleyi keudine tap bit hulcuka uygtmlulc nedeni, olarak incelemektedirler. Bunlar, lcusiniululc'unsurunun bulunmathgr OM.% tistan yarar gonlati, izin verilen risk &tali olaiak sayilabilir. Ayrmth bilgi icin bkz. ERMAN; Ceza Hulcuktmda Tibbi Mildahalelerin Hulculcn Uygunlugu, a. 48-78. 2 MAHMTJTOOLU Fatih S., "5237 Serb Turk Ceza Kanunu'nda Hutt-aka Uygunliik Nedenleri", Hukuk ye Adalit Dergisi, Yil 2, Sap 5, Nisan 2005, s.42-60. ERMAN,- Ceza-Hukulctutda Tibbilvfildahalelerin Hanka Uygunlugu, s.5i Hatuiatthak isteriz Id, ban hallercle tbbi mticlahaleler lcammen yetkili lalunnannaliailer tarafindan da yamlabilmektedir. Antlan lama daha ziyade tehlike hall soz kondsu oldugtmda karamuza gikmaktadu. SOzgelind agir yarah birine doktora yetiame olanagi ohnadigt icin diger bir lc4inin yardum bu niteliktedir. Bu Mrden eylemlere hukuk 'dfizeni dogal Olarak izin vermelctedin Tehlike halinin hulcuksal niteligi ise, Yeni TCK'nui ditzenlemesi kars.isinda tartzsmah olmalaa birlikte, kusurluiugu kalchran bit hal olarak Icabul edihnistir. 4 Alman Ogretisinde baskur gotta tipikligi ortadan kalduan nza (Einverstaendnis) ile hulcuka uygunluk nedeni olarak nzayi (Einwilligung) birbirinden ayirmaktachr. Bu aynma gore ma hulculcsal degerden vazgecmek olarak algdanmakta, boylece korunan hulculcsal deter ceza normunun koruma alamndan cticmaktadir. Thiel ortadan, kalictigt icin nzaya Makin degerlendimie hulcuka aylunhk aaamasincla degil tipiklilc aaamasmda yamlmalcta ve eylemin tipik olmadigi icin suc teakil etmedigi sonucuna ulacilmalctadir. Bu konu icin GROPP Walter, Strafrecht Allgemeiner Tell, 2. Auflage, 2001 s. 184.
acildanmi olmas' da arttu.,giza acikca olabilecegi gibi zimnen de aciklanabilir s. Rao Ociklamastun mtltnictin ohnhgi, nza gosterilen yararla konmmaya daha layik ve onemli bir yararua korundugu ban durumiarda cyarsayilan nzadan bahsedilmelctedir 6. Ancak tbbi mgdahale nitelighide olmasma ragmen ilgilinin fizasuun aranmadigi ban mtklahalelere de hukuk dtizenimiz bell ko ullarda izin vermektedir. S6z konusu mtidahalelere bzellilde Suc olgusunun aydmlahlabilmesi, yeterli delillerin toplanabilmesi amamyla ba vuruimaktadir. C1S4K'nun75. 'maddesindeld iipheli v.eya samgm beden muayenesi ve viicudundan Ornek almmasi,.m.76'de dtlzenlenen cliger Içii1erin beden nmayenesi venticiatan Om& ahrimasi, ya da lipheli veya samgm flu i ledigi 'Sada alul hastasi, olup olmadigmailikin saptaniarun yapilabilmesi icin "gezlem altna alma" yine fiili i ledigi sabit olanlar balanuridan ytck m. 57'de alai,hastalap icin OngOrillen gilvenlik tedbirleri bu hallere Ornek oluiturmalctadu. Bu 'konuda verilebilecek bir ba lca Omek de rip ehliyeti,olamayan klicilgtki veli veya vasisinin de' 'nza gestermekten Icacinmasi dununudur. Ya anan.bu olaylarda ktictitin zaranna geli melerin,bulunmasi halinde veliye veya yasiye tamnan velayet veya temsil,haldunin lthttlye leullatulmasmdan soz edilmelcte ye bu haldann mahkeme lcaranyla lasitlanabilecegi kabul edilmelctedir. Ancalctemsilcinit rti.a vermekten acikca kacirunasi durumunda cogu zaman halcime basvurmak ve bu ba vunumn aonuclarmi beklemek acif durumlar acismdap. pek.de uygun bir coztlin degildir. Boyle bir durumda tibbi mildahaleler, zorda kali veya tictincti ki i yaranna hakh savunma hukuka uygunjuk nedenlering baglanmasi suretiyle nza olmalcsizm gercekle tirilecplctir. II. RIZANIN AIC1L HASTALI6I,,ALKOL YE M(USTURUCU BA(JMIJLWJ IBAKIMINDAN IRDELENIVIESt A. AlulHastall0 ICavrann Suc ehliyetini ortaclan kaldiran alul hastaligma ili lcin olarak, YTCK kiinin i ledigi fiilin hulculd anlam ye sonuclaruu algilayamamasi veya bu file ilgiii olaralc davramslarmi yonlenclirme yerenegini Onemli dprecede lcaybetmi olinasim esas. almaktachr (m 32). Sizofreni,,zeka-geriligi,-bmranra-gibi-hasMITIdar acisinclan durum boyledir. ETCK'da,akil hastahldan acismdarrtam ve kismi alal hastaligi aynmi yapilinaktayken, YTCK bu ayrun ortan-kaldmlnu falcat m.3212 ile yeni bir triirup ihdas edilmiflir. pima gore alai hastaligi derecesinde olmamalda irlikteilédigi file ilgili davrarn laruu yonlendirme yetenegi azahm jci inhaceza eliliyetinin varhga lcabul edihnitir 7. Ancak bii -Ici ilere veriletek cezalar acismdan belirli indirimler ongorillnati tiir... Ote yandan YTCK sue. i1eyen allcol ye uyu turucu madde bag'unlilarnu da alul hastalanyla e deger gormil ye ayrn hulculcsal sonuclar OngOrmti tik. Ba ka bir ifadeyle, Kanun bu ttir baginahligi olan 10 i1er acismdan aid' hastalarma ozgti gtivenlik Onlemlerinin uygulanabilecegini kabul etrni tir. -- ICYPCK'n u-11 taplirxm-sigetiiitie -Garel Balm' ---- 5 GROPP,."Alman Batas= Gore Turk Ceza Kanunu 19,9 ontasansmda Hulcuka Uygunlbk Nedenleri", s. 227; YENEFtER CAKMUT, Tilt Mildahaleye Ramat Ceza Hulcblcu Amsmdan Incelenmesi, s. 210. 4 Varsaplan nza konusunda Bkz ERMAN, Ceza Hulculcunda Tibbi Mildahalelerin Hulculca Uyguniugu, s. 139, KUHL Strafrecht, s.320. 7 Bu htlictlm hulcukcular ye adli Up uzmanlan arasmda tartmmaya yoi acnns ye bu seldi ile hilkinlln kmmi alul hastahgt yontinde bir sonuc doguracagi enclisesi dile getirilmistir.
Yeni TCK'yla birlikte, gtintlmtiz ceza hukulcu anlayisma uygun olaralc, suctm karsffigemda tffigardlen yaptunlan oeza ve gffieenlik tedbirleri olarak iki tffide belirleffinistir. Kanunun birinci kitabrnm, yaptunnlar,baslikli tictincti las= birinci boltimtinde cezalar, sadece hapis ye adli pan cezasz dtizenlemnistir. tkinci boliinitinde ise gtivenlilc tedbirlerine yer Ceza; ancak Icammla korunabilen, amacz size iledigi yargzsal bit karar lie sabit olan kimseyi yine yargzsal bir kararla kusurunun icarszligi olaralc bazi yolcsunluklara iabi lularak Isiah etmek ve genel Ordemeyi temin etmek olan korkutucu yaptinma denmektedir. Crilvenlik tedbirleri ise, fail haklarida ceza yerine. veya ceza yaiunda uygulanan ye tehlike halini esas alan yaptuunlardm GOvenlilc tedbiderinin, ce7lar gibi su9 Icarsffigmda ve mahkeme katanyla uygulanmalctachrlar ye bu konuda da kanunilik ilkesi gecerlidir. Bu tedbirleffie ama9, failin telcrar sac islemesini tinlemek ye pin Isiah ederek topluma lcazandumalcttr. Cezarurz beffilenmesinde sucun agirligz ye 1ai1i lcusurlulugu esas alimrken juvenlik tedbirlerinin ffiril ve stiresi cezalardan farick olarak failin tehlikeliligi. ye tehlikede olan 9ilcarlar go? Ontinde bulundurularak -belidenir. tine cezalann 'alcsine kisiffin kusur.yetenegi. buhirahasa dàhi gtivenific tedbirlerine basvurulabilmelctedir. Teak uygulanac,ak kiinin i1ecligi sac veya eeza lcanunlanndald hulcuka tehlike haliffiffibir belirtisi sayilacalchr. Gilvenlik tedbirlerinin uygulanabilmesi i9in bir su cun iolemnis ye failin teldikelffigi belidenmis Sue tesebbits halinde kalsa bile tedbirletin uygulahmasim engellemeyecelctir. Ceza hukticu acismdan tehlikelffik, ceza hukmu tasiyan kurallarm tekrar -ihlal edilecegi ihtimaliffin baltuunasi demelffir. Sis-tender ammdan balaldiguida gtivenlik tedbirlerinin uygulanmasffida,iki sistemilron plana -91.1cmis oldugunu garmeicteyiz. Bunlardan illci hem ceza hem, de- glivenlik tedbirlerine yer veren ikilik sisteraidir. Bu sistemin de kendi icerisinde ceza veya gtivenlik ffidemlerinin birinin secilmesine sistemi) yi da her ikisinin bitclen uygulanrnasuia (toplanma sistemi) olanak saglayan lid ayn uygulama bicimi stiz konusudur. Bu konuclalci &met sister:a' zse-ce2a-ve guverffik tedbirletine birlilcte yet vermeyen teklik sisteraidir. Bu sistemde ceza yasasmda sue Icarsffiginda sadece, gtivenlilc tedbiri veya sadece ceza uygularnasz, Ongoriffilr. YTCK'ncia govenlik tedbideri bashgr altfficla; > Belli haldan kffilanmaktan yolcsun bmalana > Miisadere (esya ve k'azan9 rffilsaderesi) > SU9ta tekentlr ye Ozertehlikeli suoar > Snur dist etme > Coculdara Ozgii gtivenlik tedbirleri Alai hastalarma Ozgii giivenlik tedbirleri rdet - ktsilei haldffirda - gtwfihik tedbirleri kurumlarma yer 'verildigi goffilmelctedir. 1.,.Sue Olgusu Karpsmda Akil Hastaligi, Uyunurucu ye Alkol Bagunliligi Yonfinden Giiventik onlemleri Yukancla da belirttigimiz gibi alul hastaligi nedeniyle hukulci affiam ve sonuclarmi algdayamayan veya flille ilgili olaffik davramslanm ydnlendirme yetenegi Onemli derecede azalan kisiye ceza verilemeyecegindep bu kiilerin su9 islemesi halinde haldarmda
yaltuzca koruma ye tedavi, amach olarak gtivenlik tedbirine htilanolunacalthr. YTCK it 57/1'e gore soz konusu kii1er haldanda halcim taratmdan hiilanolunan bu tedbirler, yilicsek gitvenlikli sagldc lcurumlarmda koruma ye tedavi altma ahnmalan suretiyle yerine getirilecektir. Saghlc kurumunda koruma ye tedavi altma alma gtivenlik tedbirinin' belirli bir stirest yolctur. Gtivenlik tedbiri, alai hastast kisinin toplum actsmdan tehlikeliliginin ortadan Icallcmanna veya Onendi 01cilde azaltnasma kadar uygtlanacaktir (YTCK m.57/2). Httrriyeti baglayta bir nitelik tastyan bu tedbirin ancak dtizenlenen raporlar dogrultusundaltalcim ya da mahkeme tarafmdan kalchnlmasma Icarar verilebilecelctir. ICanuna Ore, akil hastaligt boyutuna varmayan ancak flue ilgili olarak davramslarun yonlendirme 'yetenegi à±a1nu olan kisiye stiresi indirilerek yerilerr cezast, lcanunda belirlenen saglik lcurumlan tarafindan dozenlenen raporlarlizerine, stresi aytu Icaltnak lcosuluyla lasmen veya tanithnen, mahkeme karanyla alai hastalarma Ozgii glivenlik tedbiri olarak da infaz edilebilecektir. yrcic akd hastalan icin belirleneh,bu tedbirlerinin 37. maddenha son fiktastyla suc isleyen alkol ya da uyusturucu veya uyanct rnadde bagtmlith kiiièr haldcmda da uygulanacaguu htlictim altma alnustm SOZ konusu dtizenlemeye gore bu kiilerin tedavisi alkol cla. uyusturucu yeya uyanct madde bagunhhiclanndan kurtulana lcadar devam edecektir. Son olarak bu bedtime ili.ldn u degerlendirmeyi yapmak isteriz; gerek tabbi mtidahale niteligindeki tedbirler gerelcae mahlceme karanna bagh olarak uygulanabilecek govenlik Onemled balcunmdan thutlaka Yasada ongortilen kosullara uygun davratulmast alcsi taktirde kamu gorevlileri baammdan, irdeledigimiz konu baglanunda helcimler yanihaden Ceza Hulculcit sorunlanyla karsdasilabilecektir. Duruma gore hukuka ayktn bir bicimde kiinin htirriyetinden yolcsun kilmmam (YTCK 109/2-c) ya da ttlpbi mtidahaleniu rnteligine ve eylemin kasten ya da taksirli olmasma - Ore ( Oflegin YTCK m. 89, 91; 99, 101) cesitli suc tipleriyle karsdasilabileceldir. veya C. Suc Olgusuntin Stiz Konusa Olmadigi Halletde, Alul Hastalarma Uyusturueu Bagmahlarma thesis Hulculcsat Durum 4C Alal hastahgt, tlytisturucu veya alkol bagunhgt olarr kii1er hakkmda, suc islemedikleri fthcat bu halleriyle loplum icinde tehlike olusturdulclan talctirde art& Ceza flulculcu yapanmlan degil, ancelikle idaii devarrunda Ise. Medeni Kanupda dtizenlenen Ottlemler uygulama alam bulacalctir. Bu konuyla ilgili olarak "koruma amactyla azglirltigtin lusitlanmasi" bashguu tastyart TMK'4a1ci dilzenlemeye gore;.. "Alal hastalzgz, zayzflzp, alkol ye uyusturucu madde bagimhizgz, agzr tehlike ctrt eden bulaszcz hastalzk ye serserilik sebeplerinden biriyle toplum 1cm tehlike olusturan her ergin kifi, kisisel korunmasznzn basica tedavisi egitimi veya is/am 1cm e1veric1i bir kuruma yerlestirilir veya ahkonulabilir, GOrevini yaparken bu sebeplerden birinin varlzgint ogrenen karnu gorevlileri, bu dztrumu hemen yetkili. vesayet makamtrui bildirmek zbrundathrlar. Bu konuda kisinin gevresine getirdigi kiillet de goz oniinde tutulur: ligili 141 durumzt elverir vermez kurumdan cticartzhr"(n. 432). Kanun bu kiilerin ahkonulma karannt verebilme yetkisini vesayet makamma imumtsttr. Kuruma yerlestirilen kisi veya.yalunlan, verilen karara karst kendilerine
bildirilmesinden baslayarak on giin icinde denetim malcamma itiraz edebileceklerdir. Bu,hak, lagunkdan mkan1ma iaterninin reddi halindc de kullandabilecektir ote yandan bu kii1er haldcmda konuna amacryla ozgorltilderinirr lusitlaturiasma karar verilmesinden Once resmi saglrk lcurulu raporuna ahrunast zorunludur: Ancalc vesayet 'makarrunm daha Onceden bilirkjflye basvurmus ohm% balinde denetim makarru bundan vazgecebilir (TMK m. 436). GOrillllyor ki; toplumsal,acictin tehlike olusturan alal hastalan ya da àlkoj veyi uyusturucu madde bagmahlan kiie1 konmmasmun baska bir bicimde saglanamainam duruinunda tedavisi egitimi veya islahi icin e1veri1i Mr lcurama mahkerne karanyla veya ahkonulabilir. Bu kosullar olmaksizni bir kiiye kamu gorevlisi tarafinclan mildshale edilmesi, lxi mfidahale sonucunda alikonulmast ye tedivi edilmesi ciurunatmda yine. yukanda degindigimiz aym.sonuclarla karstlastlacaktu. Yani birinci olasrlath. toplum icin tehlike arz etmeyen bir alul hastam ya da alkol veya uyusturuou bagimlisnun 'alikonulmasi durumunda YTc1{.'nur 109. Maddesindeki "kisi hihriyetinden yolcsun kilma sticu'olusacak ve bu.suc lcamu gorevi nedeniyle islenmesinden dolayi da fail daha agir bit cezayla kaisdasacalam llcinci Olasrldcta ise hulaika uygun olarak almnushr nza btlunmachtmdari dolayr uygulanan tbbi mtidahalenin riiteligine Vire Oesitli,suc tipleri,olusabilecektir..ergin olmayan hastalan ya da allcol veya uyusturucubagunhlarnun ahkonnlmast ye t edavisibalcumndan, Ise, yell ya da vasinin nzam aranacaktu. Meat veli ya da vasinin nza gosterinektem kacuunam halinde ilke olarak Oncelikle halcime basvurulmak suredyle gerekli iznin almmast, bu haw= imkamrun Sudan olmadigt durtunlarda :ise, zorda kalls,hulcuka uyiunluk nedeninden faydalanarak tibbi mtidahalenin yaptlabilmesi, natimiciin. olacaktir. Bu kosullar-ohnaktinda yine yukan,da deginilen suc tipleri ihlal edilebilecektir.