JEAN BAUDRILLARD 1929 y l nda Reims de do an Baudrillard, meslek yaflam nda ilk önce Almanca ö retmenli i yapm fl ve 1966 y l nda Nanterre Üniversitesi nde Henri Lefebvre ile çal flmaya bafllam flt r. Bertolt Brecht ten fliirler, Peter Weiss n tiyatro oyunlar n ve Wilhelm E. Mühlmann n Üçüncü Dünya n n Devrimci Cennetleri ni çevirmifl olan yazar, ders ve konferans vermek üzere baflta ABD ve Japonya olmak üzere dünyan n pek çok ülkesine gitmifltir. Nanterre Üniversitesi nde sosyoloji dersleri veren Baudrillard, yirmi y ldan uzun bir süre baflasistan olarak kalm fl, profesörlük unvan n ancak 1990 y l nda alabilmifltir. Günümüz düflün dünyas n n en çarp c isimlerinden olan Baudrillard, kitaplar nda esas olarak simülasyon, y nlar n zihniyeti, öteki, bafltan ç karma gibi konular ele alm flt r. Üretimin, rasyonel bir etkinlik olmad n ileri sürmüfl; tüketicinin, reklam vb. yollarla aldat lmas n göz boyay c bir oyun ve hem üretimi hem de tüketicinin iste ini tehdit eden bir ö e olarak yorumlam flt r. Körfez Savafl s ras nda Frans z televizyonunda görüfllerine en çok baflvurulan düflünür olmufl, kitle iletiflim araçlar nda bir star haline gelmifltir. talya, Meksika, Brezilya ve Japonya gibi ülkelerde yap tlar n n büyük bir bölümü çevrilmifltir. Türkçedeki ilk kitab Metinler ve Söylefliler (G.S. Fakültesi Yay. zmir, 1988), çeflitli yap tlar ndan al nm fl metinlerin çevirisidir. Bafll ca yap tlar flunlard r: Le Système des Objets/Nesneler Sistemi, 1968; La Société de Consommation, 1970/Tüketim Toplumu, Çev.: Hazal Deliceçayl - Ferda Keskin, Ayr nt Yay nlar, 1997; Pour une Critique de l Économie Politique du Signe/Göstergenin Ekonomi Politi ine Elefltirel Bir Bak fl, 1972; Le Miroir de la Production, 1973/Üretimin Aynas, Çev.: O uz Adan r, Dokuz Eylül Yay nlar, 1998; L Échange Symbolique et la Mort/Simgesel De- iflim ve Ölüm, 1976; Oublier Foucault, 1977/Foucault yu Unutmak, Çev.: O uz Adan r, Dokuz Eylül Yay nlar, 1998; L effet Beaubourg/Beaubourg Olay, 1977; A l Ombre des Majorités Silencieuses, 1978 / Sessiz Y nlar n Gölgesinde ya da Toplumsal n Sonu, Çev.: O uz Adan r, Ayr nt Yay nlar, 1991; Le P.C. ou les Paradis Artificiels du Politique/Komünist Partisi ya da Politikan n Sahte Cennetleri, 1978; De la Séduction/Bafltan Ç karma Üzerine, Çev.: Ayflegül Sönmezay, Ayr nt Yay nlar, 1981; Simulacres et Simulation, 1981; Les Stratégies fatales/ölümcül Stratejiler, 1983; La Gauche Divine/ lahi Sol, 1984; Amérique, 1986/Amerika, Çev.: Yaflar Avunç, Ayr nt Yay nlar 1996; L autre par lui-même/kendi A z ndan Baflkas, 1987; La Transparence du Mal, 1990/Kötülü ün fieffafl -Afl r Fenomenler Üzerine Bir Deneme, Çev.: Ifl k Ergüden, Ayr nt Yay nlar, 1995; Cool Memories I, II, 1990/Siyah Anlar, Çev.: Ayflegül Sönmezay, Ayr nt Yay nlar, 1999; La guerre du Golf n a pas eu lieu/körfez Savafl Olmad, 1991; L illusion de la fin/son Yan lsamas, 1992; Le crime parfait, 1994/Kusursuz Cinayet, Çev.: Necmettin Sevil, Ayr nt Yay nlar, 1998; Cool Memories III-1995, IV- 2000/Cool An lar (1995-2000), Çev.: Yaflar Avunç, Ayr nt Yay nlar, 2002. Bu kitaplardan L Echange impossible, 1999 ( mkâns z Takas) yay nevimiz program na al nm flt r.
Ayr nt : 372 Lacivert Kitaplar dizisi: 12 Cool An lar (1990-2000) Jean Baudrillard Frans zcadan çeviren Yaflar Avunç Yay ma haz rlayan Serdar Rifat K rko lu Kitab n özgün ad Cool Memories III-IV (1990-2000) Éditions Galilée/1995-2000 bas mlar ndan çevrilmifltir Éditions Galilée Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak illüstrasyonu Sevinç Altan Kapak düzeni Deniz Çeliko lu Düzelti Sait K z l rmak Bask ve cilt Mart Matbaac l k Sanatlar Ltd. fiti. (0 212) 321 23 00 (pbx) Birinci bas m 2002 Bask adedi 2000 ISBN 975-539-371-4 AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Ca alo lu - stanbul Tel.: (0 212) 512 15 00 Faks: (0 212) 512 15 11 www.ayrintiyayinlari.com.tr & info@ayrintiyayinlari.com.tr
Jean Baudrillard Cool An lar (1990-2000)
Birinci kitap
Cool An lar III Parçalar (1990-1995)
nsan, art k gölgesi yoksa, üstünden nas l atlar?
nsan, daha önce hiç görmedi i en güzel kitab, en güzel kad - n, en güzel çölü gördükten sonra kendi kendine flöyle der: Yaflam n geri kalan bölümü burada bafll yor. Gerçekten de, baflka fley baflka kitap, baflka kad n, baflka çöl oluyor ve yaflam n geri kalan bölümü de yeniden yaflam n kendisi oluyor. Zaten bu, sonun yan lsamas yd. Önce olana geri getirilemezmifl gibi bir nitelik veren gelecekteki kesin bir durum umudu bu bile olanaks z gibi görünüyor. New Deal of Life. New Deal of Desire. * * ng. Yeni Yaflam Anlaflmas, Yeni Arzu Anlaflmas (ç.n.) 11
En güzel fleye rastlad n zda e er her fley size önemsiz gibi görünebiliyorsa, en kötü kitab okumufl olmak, en de ersiz görünümü görmüfl olmak, en budala ve en çirkin kad na rastlam fl olmak gibi tersi durumlarda kaç n lmaz olarak neden ayn fley yap lm yor? Bir yetkinlik, dolay s yla da anlams z n, de ersizin, kaban n, baya n n mutlak bir s n r olmal, öyle ki bu s n r n ötesinde bile beklenecek hiçbir fley bulunmamal. Gerçekte böyle olmuyor. En kötüyü gördükten sonra insan flöyle demiyor: Ey Zaman, dur, art k geçme! Hiçli in esrimesi yoktur. Yaflam m hangi güçler kurtard? yi nin gücü mü yoksa Kötü nün gücü mü? Çukurun dibinde beni bekleyen Tanr m yoksa fieytan m? Ortaça tezhipçilerinin yap tlar nda oldu u gibi, Tautavel in * bo azlar n n p r l p r l gö ünde iki gücün çekiflti ini görüyorum. Görünürde Tanr kazand, çünkü ölmedim. Ama belki ölü gibi davranmaya devam edebilmem için baflar yla araya girmifl olan fieytan m acaba? Kazadan sonraki befl saniye içinde ortaya ç kan fley, bir ölüm kal m sorunu de il, bir hafiflik ya da t kan kl k sorunudur. Çarp flma kaç n lmaz oldu unda, insan kendi kendine flöyle diyor: fiimdiye kadar olanlar oldukça basitti, ama buradan sonra, korkunç derecede kar fl k olacak. Hatta bu t kan kl a, nedenlerin ve sonuçlar n birbirine kar flmas na, ölüm ye lenebilir. Tüm bu karmakar fl k fleyler yuma n, bundan sa ç km fl olma olgusu dahil, nas l çözmeli? F rt nadaki yaflamsal elektrikle topra a nas l tohum saç l rsa, ayn flekilde kazan n ya da felaketin enerjisi de uzun y llar boyunca tohum gibi saç l r. Ama bunun için ölümden kurtulmak gerekir coitus mortalis reservatus u ** ya da Çin usulü post coitum mortalem i * uygulamal. Oysa her gün yeniden bafllamak güçtür. * Fransa da, Tautavel adam ad verilen fosilin bulundu u yer. (ç.n.) ** Lat. htiyatl ölümcül cinsel birleflme. (ç.n.) 12
Olmam fl olmas gereken fley oldu: Kopma. Olmufl olmas gereken fley olmad : A r kaza, ölüm. Olaylar n ak fl yla öç al c, ac bir yak nl k ya da kinikçe bir suç ortakl iflte böyle olas l klarla tart - fl l yor. Hele y ld z fal na inanmamal. Adam seksen yafl ndan önce ölmeyece ini kendisine bildirmifl olana inanm fl olsayd, falanca gün, falanca çevrede ölme flans ve elbette ayn zamanda ölmemifl olman n hazz, ömrünün geri kalan bölümünün bedava eki, ondan esirgenmifl olacakt. Venedik kollara ayr lmalar yla, dar sokaklar yla, birbirine geçmifl mekânlar yla tüm k vr mlar n bir beyin yar mküresinin k vr mlar gibi yayabilseydi, sonsuz bir mekân iflgal ederdi. Belki New York un bir efli; belki New York, tüm çevre uzunlu unu çok küçülterek Venedik in o labirentlere özgü büyüsünü bulabilirdi. Biri duyars z bir karfl tl n yeri, öteki gecikmifl bir can çekiflmenin ayr cal. Yer in dönme deviniminin hayali ekseni deldi i matematiksel nokta. Kuzey Kutbu rüzgâr n yaln zca güneyden gelip güneye do ru esti i yer, çünkü burada her yer güney, tüm yönlerde. Pusulan n bile yaln zca güneyi gösterebildi i yer, çünkü, mutlak kuzeyde oldu u için, art k kuzeyi gösteremez. Meridyenlerin birleflti i, dolay s yla da tüm saatlerin ayn zamanda ayn oldu u yer. Y l n s n rs z bir gündüz, sürekli bir tek gece, tan, sürekli bir tek gün, alacakaranl k oldu u yer. Y ld zlar n ne do up ne de batt klar yer. Güneflin gökyüzünde ne yükselip ne de alçald, ama yaz n görüldü ünde ufukta ayn yükseklikte döndü ü yer. * Lat. Cinsel birleflme sonras ölüm. (ç.n.) 13
Yer in merkezkaç kuvvetinin kesildi i yer. Mutlak kuzeyde, kuzey art k yoktur. Ne gelirse yaln zca güneyden gelebilir. Toplumsal n ortas nda, toplumsal art k yoktur. Ne gelirse yaln zca baflka yerden gelebilir. Öznenin ortas nda, özne art k yoktur. Ne gelirse yaln zca baflkalar ndan gelebilir. Tüm manyetik kuvvetler yön de ifltirir. Dünyan n her noktas için taban karfl s ndan baflka yön yoktur. Taze ete düflkün ayd nlar ve ölü ete düflkün ayd nlardan sonra, flimdi de dondurulmufl et ne ölü ne canl, yapay zekâyla dondurulmufl kavramlar n ve düflüncelerin etine düflkün ayd nlar türedi. Cezas ölüm olup dondurulamaz (Do u ülkelerindeki özgürlük gibi), kesinlikle yenebilir, bakterilerden ve her türlü tattan (ölü et tad ndan bile) ar nd r lm fl, moda tazeli in tüm belirtilerini gösterir gibi yaparlar. Bu yeni zihinsel madde yeni bir leflçi türü ortaya ç - kar yor, t pk dondurulmufl ve çabuk dondurulmufl maddeler çeflidinin yeni bir tüketici kategorisi ortaya ç karm fl olmas gibi: çabuk dondurulmufl madde kavram çakallar gibi, enformasyon ve iletiflim çakallar. Art k hiçbir zaman ne ölü ne canl : bilgisayar yaz l m n n buzdolab na teslim edilmifl düflüncenin yazg s iflte böyle. Eflyalara, arzu duyulan eflyalar dahil, apans z ölüm flans tan nmal. Bir vazo, bir sandalye, bir kitap, bir dolap. Yang n, k r lma, sevgisizlik, unutma. Bafl n z n üstünde k r l p da paramparça olma flans. Benim fetifl durumuna getirilmifl bir parçam olduklar ölçüde gerçekd fl o kad nlar. Kad n projeksiyonu histerisi; bu olmazsa kendimin en kötü parças n n kurban olarak kal r m: erke e özgü hastal k hastal. 14
Olanaklar yokken flöyle deniyordu: Amaç araçlar hakl gösterir. Bugün art k amac m z olmad için, flöyle diyoruz: Araçlar amac hakl gösterir. Ne biri ne ötekisi ahlâka ayk r. Kesinlikle ahlâka ayk r olan, ikisi aras nda çeliflki bulunmamas : Amaçlar ve araçlar birbirine ald r fl etmez oldular. K sacas art k ayn düzende de iller. Her fley flafl lacak derecede yolunda gidiyor, polisitren gibi genifllemifl, elektrojen gruplar n n ortak ak mlar yla hareket etmifl olarak: Bu, yi nin metastaz hali. Her fley kötü gidiyor, tüm yollar ayr l yor iç s k nt s yla harekete geçerek ve iç s k nt s na dönüflmüfl durumda. Bu, Kötü nün yan lg lara sürükleyen dolambaçl hali. Warhol: mgenin ortas na hiçli i yeniden sokmak. Tüm aflk n düzen yaln zca bir kez hiçe say ld nda, nesneyi ve s n rlar n yeniden sorgulamak mümkün olur ve o zamana kadar duyulur dünya üzerinde tanr sal gücün yeniden do rulamas olarak hüküm süren taklit esteti inden kaçmaya olanak tan r. Ciddi olmamak ve ciddi gibi görünmek gerekiyor. Ya da ciddi gibi görünmeden ciddi olmak. Ciddi gibi görünmekle ciddi olmay birlefltirenler de ersiz kiflilerdir. Hep daha ince olmak saplant s, starlar n bedenden s yr lm fl idealli i, olan idealli in, imge, dolay s yla da saydam olma saplant s - d r. Bedenden s yr lma, ölümsüzlük için ödenmifl bedeldir incelmenin uç noktas ölümün ortas ndan geçmenin tek yolu oldu una göre. 15
Kad n belli bir süredir durmadan yanl fllar yapar, jestlerde, kararlarda yap lan önemsiz yanl fllar bunlar. Ben bunu bir iflaret olarak (elbette kötü bir iflaret) ya da hiçbir fleyin iflareti olarak m kabul etmeliyim? Ama daha beter de il mi bu? Hiçbir anlam olmayan fleyde, baflar s z kalm fl eylemlerin düpedüz masumlu u bile yoktur. Bir kimseye herhangi bir fley anlatmak, onu herhangi bir kimseye dönüfltürmektir. Bu tam tam na enformasyonun ifli. Dairendeki yang na karfl bir hap. Solcu ya da sa c politikac lar n hiçbiri befl para etmez. Ama solcu politikac lar bunal mlar yüzünden moral yükseltmek için bofluna u rafl yorlar, gerçek kokuflmuflluklar ile yüzleflecek güçte de- iller. Oysa kural tan mayan liberalizm, bu çökmüfllük durumuyla orant l olarak sa c politikac lara istihbarat ifllevi sa l yor. Gerçe i içinden ç k lamaz duruma soka soka, insan, içinde maddenin kendisinin bulunmayaca bir karfl t madde parçac oldu unu san yor, dolay s yla da yok edilme olana var. Teknik iflsizlik içindeki antikorlar n çok özel melankolisi. Hayvanlar bizden daha canl. Bizden daha çeviklikle kaç yorlar, daha inatla öç al yorlar. Daha safl kla ve daha do all kla boyun e iyorlar ya da karfl geliyorlar. Reflekslerinde daha ac mas zlar. Her bak mdan ve iradeli köleliklerinin gölgesinde, bizden kat kat üstünler. 16