Fon Kuruluşları Üzerine Bir Araştırma

Fon Kuruluşları Üzerine Bir Araştırma

Fon Kuruluşları Üzerine Bir Araştırma

Fon Kuruluşları Üzerine Bir Araştırma ISBN: 978-605-61015-0-2 SOGEP Sosyal Kalkınma ve Cinsiyet Eşitliği Politikaları Merkezi İstiklal Caddesi, Bekar Sokak, 7/6, Beyoğlu, İstanbul Tel/Faks: 0212 251 54 94 www.sogep.org.tr Basım Tarihi: 2009 Yazan: Ceren İşat Editör: Aysun Sayın Redaksiyon: Gürçim Yılmaz Baskı ve Cilt: Tetra İletişim Hizmetleri Ltd. Şti. Halaskargazi Cad. Sait Kuran İş Merkezi, No: 145/5, Şişli, İstanbul Tel: 0212 219 96 76 Faks: 0212 231 33 37 tetra@tetrailetisim.com www.tetrailetisim.com

İçindekiler Giriş 2 Neden böyle bir araştırma? 3 Araştırmayı nasıl yaptık? 6 Araştırma sırasındaki zorluklarımız Bulgular 10 Genel durum 11 Değişen oranlar 13 Değişik duruşlar 15 Fonlama biçimleri 16 Sürdürülebilirlik 19 Sonuç 22 Paranın akışı politik bir meseledir 8 23 Notlar ve kaynaklar 26

giriş

Giriş Neden böyle bir araştırma? Kadınlar, sorunları tanımlamak ve görünür kılmak, çözüm yolları üretmek ve çözüme katkı sunmak amacıyla yıllardır bir araya geliyor ve örgütlenmeler, kurumlar oluşturuyor. Bütün bunlar, ne kadar uzak kalınmaya çalışılsa da yaşadığımız sistem içinde az veya çok, dolaylı veya doğrudan para akışı gerektiriyor. Kadınların örgütlenmeleri, kendi gündemlerindeki işleri teker teker gerçekleştiriyor ancak gündeme eklenen yeni meselelerle bu liste azalmak yerine uzamaya devam ediyor. Çözülmesi gereken pek çok sorun kadınların gündemindeyken ve her geçen gün bu sorunlara yenileri eklenirken kadınlara ve kadın sorunlarının çözümlerine akan mali kaynaklar da artıyor mu? 2005 yılında kadın fonlarının kadın örgütlerine aktardığı kaynak 15 milyon dolar. Bununla birlikte Amnesty International, 2004 yılında tek başına 234 milyon dolar kaynak yaratmış 1. Aynı yıl, Greenpeace 203 milyon dolar kaynak yaratmış. Sadece bu iki örnek bile, kadınlara aktarılan kaynağın yetersiz olduğunu göstermeye yeterli. Ancak, AWID (Association for Women s Rights in Development) tarafından dünya çapında gerçekleştirilen araştırmanın bulgularına göre, dünyadaki en büyük uluslararası Hristiyan kalkınma kuruluşu olan World Vision isimli kuruluşun 2005 yılındaki geliri yaklaşık olarak 2 milyar dolar olarak gerçekleşmiş 2. Gündeminde kadınları ilgilendiren meseleler olan doğum kontrolü ve kürtaj gibi konuların asla yer almadığı bir kuruluşun yıllık bütçesi, sadece kadın örgütlenmelerine akan paranın azlığını değil, başka kurumlara akan paranın 3

Giriş çokluğunun kadınların gündemine yapacağı olumsuz etkilerin de kaynak akışı meselesinin bir parçası olduğunu gösteriyor. SOGEP, Türkiye de kadın örgütlenmelerinin ihtiyaçlarını tartışmaya açmak amacıyla 2008 yılında bir araştırma yürüttü. Söz konusu araştırma kapsamında 49 kadın örgütü temsilcisi ve aktivistle yüz yüze görüşmeler gerçekleştirildi. Görüşmeler sırasında ortaya konulan sorun ve ihtiyaçlar, taslak bir raporda sınıflandırıldı ve bu taslak rapor kadın örgütlerinin temsilcileriyle İstanbul, Ankara ve Diyarbakır da yapılan bölgesel toplantılarla tartışmaya açıldı. Bu araştırmanın ortaya koyduğu en önemli ihtiyaçlardan biri de kaynak ihtiyacıydı. Dile getirilen sorunların birçoğu ağır vergi yükleri, insan kaynağı sıkıntısı, uzun dönemli stratejiler oluşturamama/ uygulayamama finansal kaynakların kıtlığıyla doğrudan veya dolaylı biçimde ilişkiliydi. Söz konusu araştırma, ilgili soruya yanıt veren 41 kadın örgütünün 36 tanesinin yıllık bütçesinin 50 bin dolardan az olduğunu gösterdi. Araştırma kapsamında ortaya çıkan başka bir nokta da, kadın örgütlenmelerinin ihtiyaç duydukları parayı sağlama konusunda en önemli aktörün fon kuruluşları olmasıydı. İlgili soruya yanıt veren 41 kadın örgütünün 27 tanesinin temel fon kaynağı fon kuruluşlarıydı. Bununla birlikte, fon kuruluşlarıyla çalışma açısından birçok sorun da dile getirilmişti. Mali kaynaklar açısından en önemli aktörlerden biri, bir yandan da harekete yabancı olan/görülen aktörlerdi. 4

Giriş Söz konusu araştırmanın kadın örgütlenmelerinin finansal sorunlarına ve fon kuruluşlarıyla ilişkilerine dair özet bulguları şu şekilde: Fon kuruluşlarıyla çalışmak özellikle bağımsızlık konusunda birçok kadın örgütlenmesi için soru işaretleri uyandırıyor. Kadın örgütlenmeleri ağırlıklı olarak idari giderler için kaynağa ihtiyaç duyarken fon kuruluşları daha çok faaliyetleri fonlama yoluna gidiyor. Fon kuruluşlarının gündemi ile kadın örgütlenmelerinin gündemi mevcut fonların etkin kullanımı açısından yeteri kadar örtüşmüyor. Fon kuruluşlarının kendilerinden talep edilen bütçenin tamamı yerine belirli bir yüzdesini fonlamayı tercih etmesi kadın örgütleri açısından ilave fon yaratma, aynı iş için birden fazla raporlama yapma gibi ekstra iş yükü yaratıyor. Fon kuruluşları proje temelli, kısa dönemli fonlar sağlama yolunu tercih ederken, kadın örgütlenmeleri stratejik ve uzun dönemli hareket edebilmek için uzun dönemli fonlara ihtiyaç duyuyor. Bu veriler ışığında, fon kuruluşlarıyla kadın örgütlenmeleri arasındaki ilişkiyi ve bu ilişkinin sorunlu/ birbirine yabancı noktalarını tartışmaya açabilmek için bir de meselenin fon kuruluşları tarafına bakan bir araştırma planladık. Kaynakların hangi konulara aktığı, kadınlar tarafından ne kadar ulaşılabilir ve kullanılabilir olduğu politik bir mesele. Paranın akışı izlenmeli ve bu akışa kadınlar lehine 5

Giriş müdahale edilmeli. Türkiye gibi devlet bütçesinden sivil toplum örgütlerine kaynak aktarılmadığı, geleneksel fon kaynaklarının geleneklerin yarattığı olumsuz algı ve uygulamaları değiştirmeye çalışan kadın örgütlenmeleri tarafından ulaşılabilir olmadığı bir ülkede, en önemli fon kaynakları olan donör kuruluşların fon verme stratejilerinin ve yöntemlerinin tartışmaya açılması ve kadınların ihtiyaçlarına daha etkin cevap verebilir hale getirilmesi oldukça önemli. Araştırmayı nasıl yaptık? Araştırma kapsamında Türkiye deki kadın örgütlenmelerine fon veren kuruluşlar arasından, farklı çalışma biçimlerine sahip fon kuruluşlarını içermeye dikkat ederek küçük bir örneklem grup oluşturduk. Bu örneklem grup, Türkiye deki kadın örgütlenmelerine fon veren tüm kuruluşların tam bir örnek grubunu oluşturmuyordu, zira örneklem grubu belirlerken en temel kısıtlılıklarımızdan birisi ulaşılabilirlikti. Ulaşabileceğimiz fon kuruluşları arasından farklı yöntemlerle çalışanları içerecek bir liste hazırladık. Bu bağlamda, Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği, Chrest Vakfı, Sabancı Vakfı, Friedrich Ebert Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği, Hollanda Konsolosluğu Matra-Cup Programı, Hollanda Konsolosluğu İnsan Hakları Hibe Programı, İsveç Konsolosluğu, Açık Toplum Vakfı, Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı, İsveç Kalkınma Ajansı, Dünya Bankası Küçük Hibeler Programı, National Endowment for Democracy kuruluşları ile bir-bir buçuk saat arası süren yarı yapılandırılmış görüşmeler yaptık. Görüşme yaptığımız 6

Giriş kuruluşlardan Türkiye de temsilcisi/ofisi bulunmayan National Endowment for Democracy ile araştırmaya başlarken görüşme yapmayı hedeflememiş olmamıza rağmen Türkiye ziyaretlerini fırsat olarak görüp onlarla da görüşme gerçekleştirdik. Bununla birlikte, kadın örgütlenmeleri ile yaptığımız görüşmelerde, fon kuruluşları ile kadın örgütleri arasındaki ilişki ve çalışma prosedürlerine ilişkin ortaya çıkan sorunlar bağlamında bir de soru formu oluşturduk. Görüşme yaptığımız kuruluşlara uygulamaya çalıştığımız soru formları üzerinden Türkiye de kadın örgütlerine akan paranın miktarını ve yapısını ortaya koyacak sayısal veriler elde etmeye çalıştık. Bu bağlamda, soru formlarının içerdiği sorular şunlardı: 2006, 2007 ve 2008 yıllarında kaç kadın örgütüne fon sağladınız? 2006, 2007 ve 2008 yıllarında kadın örgütlerine sağladığınız fonların yıllık toplamı ne kadar? 2006, 2007 ve 2008 yıllarında Türkiye deki kurumlara her yıl toplam ne kadar fon verdiniz? 2006, 2007 ve 2008 yıllarında kadın örgütlerine sağladığınız fonların alanlara göre dağılımı yıllık olarak nasıl? Projelerin hangi bütçe kalemleri için fon sağlıyorsunuz, hangileri için sağlamıyorsunuz? 2006, 2007 ve 2008 yıllarında fonladığınız bütçe kalemlerinin dağılımı nasıl? İdari giderler, insan kaynağı giderleri, faaliyet giderleri, izleme değerlendirme giderleri gibi kalemlerin her birine projeler kapsamında her yıl toplam ne kadar fon sağlamış oldunuz? 7

Giriş Görüşmeler ve soru formlarına ek olarak, AWID tarafından düzenlenen Power of Movements isimli foruma da katıldık ve kadın örgütlenmelerine aktarılan kaynaklara ilişkin küresel ölçekte gerçekleştirilen tartışmaları yakından izledik. Araştırma sırasındaki zorluklarımız Yukarıda belirttiğimiz gibi, en temel kısıtlılığımız Türkiye deki kadın örgütlenmelerine fon sağlayan kuruluşlardan sadece ulaşabildiklerimiz üzerinden araştırmayı yapmamız oldu. Bu nedenle, konuya ilişkin tüm veriler ve Türkiye deki kadın örgütlenmelerine akan fonlara ilişkin genel görüntü bu araştırma ile ulaşabileceğimiz bir sonuç olmadı. verilerin hazır olmaması oldu. Söz konusu verileri, üç yıllık bütçeleri ve fonladıkları projelerin bütçe kalemleri üzerinde çalışıp araştırmamız için sağlayan bazı fon kuruluşları oldu. Fon kuruluşlarının ellerindeki bütçe rakamlarına, biz sormadan önce bizim sorduğumuz şekilde bakmamış olmaları ulaştığımız ve aşağıda tartışacağımız temel bulgularımızdan biri oldu. Bunun yanı sıra, donör kuruluşlar tarafından bize ulaştırılan verilerin büyük kısmının karşılaştırılabilir olmaması, fon kuruluşlarının çok farklı duruş noktaları olduğunu ve bunun da tartışılması gerektiğini gösterdi. İkinci kısıtlılığımız, ulaşabildiğimiz fon kuruluşlarında aradığımız 8

bulgular

Bulgular Genel durum Konuyla ilgili veri sağlayan kuruluşların 2008 yılı içinde kadın örgütlenmelerine ve kadın-erkek eşitliği konusuna aktardıkları fonların genel bütçelerine oranına baktığımızda aşağıdaki tablo ortaya çıkıyor: Heinrich Böll Stiftung %8. Açık Toplum Enstitüsü % 15,16. Hollanda Konsolosluğu % 28,53. Friedrich Ebert Stiftung %30-35. Chrest Vakfı %41,08. 2006-2008 arasındaki değişime ve toplam bütçe içindeki yerine baktığımızda ise oranlar arasında büyük diyebileceğimiz oynamalar görüyoruz. Örneğin; Heinrich Böll Stiftung Derneği Türkiye Temsilciliği nin toplam bütçesi 2008 yılında 2006 yılına göre %58,7 oranında artmışken, kadın örgütlenmelerine ve kadınerkek eşitliği konusuna sağlanan fon toplamı % 17 den %8 e düşmüş. Bize veri sağlayan kuruluşlar arasında, bütçesinin en büyük kısmını kadın örgütlenmelerine ve kadın-erkek eşitliğine aktaran kurum olan Chrest Vakfı nın sağladığı toplam fon oranı 2008 yılında 2006 yılına göre %2,73 oranında artmışken, kadın örgütlenmelerine ve kadın-erkek eşitliği konusuna aktardığı kaynak 2006 yılına göre %14,76 azalmış. Hollanda Konsolosluğu nun Matra-Cup programına ayrılan genel bütçe 2006-2008 yılları arasında sadece %11,11 oranında artmışken, kadın örgütlenmelerine ve kadın-erkek eşitliği konusuna 11

Bulgular sağladığı bütçe %132 oranında artış göstermiş. Açık Toplum Enstitüsü nün sağladığı toplam fon tutarı söz konusu yıllar arasında %5,29 azalmış, ancak kadın örgütlenmelerine ve kadınerkek eşitliği konusuna aktardığı kaynak %87.2 oranında artış göstermiş. Artışa rağmen, bize veri sağlayan kurumlar arasında en büyük bütçeye sahip kuruluş olan Açık Toplum Enstitüsü nün kadın örgütlenmelerine ve kadınerkek eşitliğine sağladığı kaynak, toplam bütçesinin içinde halen %15,16 gibi az bir orana tekabül ediyor. Yukarıdaki veriler, donör kuruluşlar tarafından kadın örgütlenmelerine ve kadın-erkek eşitliği konusuna sağlanan kaynakların, toplam mevcut kaynaklarla karşılaştırıldığında az olduğunu gözler önüne seriyor. Bununla birlikte, söz konusu veriler ışığında üç önemli sorunun ortaya çıktığını düşünüyoruz: Fon kuruluşlarının kadın örgütlenmelerine ve kadınerkek eşitliği konusuna sağladığı fonların oranı neden her yıl büyük değişiklikler gösteriyor? Kuruluşların toplam bütçelerindeki artış ve azalışlar neden eşit oranlarda kadın örgütlenmelerine ve kadın-erkek eşitliği konularına sağlanan fonlara yansımıyor? Kadın örgütlenmelerine fon sağlamak ile kadın-erkek eşitliği konularına fon sağlamak arasında fark yok mudur? 12

Bulgular Değişen oranlar Bize veri sağlayan fon kuruluşlarının 2006-2008 yılları arasında kadın örgütlenmelerine sağladıkları fonların oranına baktığımızda farklılaşmalarla karşılaşıyoruz. Bazı fon kuruluşlarının kadın örgütlenmelerine ve kadınerkek eşitliğine aktardıkları fon artarken, bazılarınınki bu süreç içinde azalmış. Yukarıdaki veriler, söz konusu bu artışın/azalışın genel bütçelerinde meydana gelen değişikliklere paralel olmadığını gösteriyor. Toplam bütçesi arttığı halde kadın örgütlenmelerine ve kadınerkek eşitliği konusuna sağladığı fonların toplamı azalan veya bunun tam tersi geçerli olan kuruluşlar söz konusu. Bu durum, kadın örgütlenmelerine ve kadınerkek eşitliğine ayrılan toplam miktarların stratejik ve planlı olmaktan çok rastgele olduğunu gösteriyor. Yaptığımız görüşmeler de bunu destekler nitelikte. Görüşmelerde ortaya çıkan nokta, söz konusu artış veya azalışın planlı olmaktan çok fon kuruluşlarına giden proje önerileri doğrultusundan olduğunu gösteriyor. Bilinirlik ve Erişilebilirlik Fon kuruluşlarına kadın örgütlerinden her yıl ne kadar çok proje teklifi gider ve kabul edilirse, kadın örgütlenmelerine sağlanan fon da o kadar çok olabiliyor. Bunun tam tersi de geçerli. Bir açıdan bakıldığında, elbette fon kuruluşlarının kendilerinden talep edilmediği halde kadın örgütlenmelerine belirli bir miktar fon ayırması ve bunu dağıtması mümkün görünmüyor. Ancak, kadın örgütlenmelerinden fon kuruluşlarına giden proje tekliflerinin, fon kuruluşlarının bütçelerinin 13

Bulgular yukarıda örnekleri verildiği üzere oldukça az bir kısmını kapsayabiliyor olması da fon kuruluşlarının kadın örgütlenmeleri tarafından ne kadar bilinir ve kadın örgütlenmelerinin erişimine ne kadar açık olduğuyla ilişkili bir mesele de barındırıyor. Görüşme yaptığımız fon kuruluşlarının kadın örgütleri tarafından bilinir olmak için web sayfaları üzerinden bilgi yaymak haricinde herhangi bir faaliyetinin olmadığını gördük. Bu da fon sağladıkları kadın örgütlenmelerinin daha çok büyük kentlerdeki, bilinir kadın örgütlenmeleri olmasıyla sonuçlanıyor. Bunun yanında, fon kuruluşlarının kadın örgütlerince ulaşılabilir olmasının önünde dil konusunun önemli bir bariyer olduğunun da altını çizmek gerekiyor. Bizim örneklem gurubumuzda da yer alan bazı fon kuruluşlarına sunulan proje tekliflerinin İngilizce olması zorunluluğu pek çok kadın örgütünü, özellikle taban örgütlenmelerini süreçten dışlıyor. Bunun sonucu ise fon kuruluşlarına giden az sayıda proje başvurusu ve daha az sayıda desteklenen kadın örgütlenmesi. Stratejik Fonlama Oranların daha çok rastgele değişiyor olmasının ortaya koyduğu başka bir konu da donörlerin fonlama stratejilerinin yeterli düzeyde yerleşmemiş olması olarak açıklanabilir. Yıldan yıla değişen, değişirken de toplam bütçedeki değişikliklerle uyumlu gitmeyen kadın örgütlenmelerine ve kadın erkek-eşitliği konusuna sağlanan fon toplamı, söz konusu fonlamanın belirli bir planlama çerçevesinde gitmediğini gösteriyor. Kadın örgütlenmelerinin ihtiyaçlarını ortaya koymak 14

Bulgular için yaptığımız araştırmaya başlarken, Türkiye deki kadın hareketlerinin ortak bir stratejisi neden olamıyor? temel sorumuzdu. Bu stratejinin eksikliğinde etkisi olan önemli bir faktör de kadın örgütlenmelerinin kaynaklara ulaşımının yetersiz olmasıydı. Ancak, fon kaynaklarına baktığımızda söz konusu strateji eksikliğinin onlar için de geçerli olan sorunlardan biri olduğunu gördük. Değişik duruşlar Araştırma sırasında, fon kuruluşlarına kadın örgütlenmelerine sağladıkları fon tutarlarını sorduk. Bazı fon kuruluşlarının bu soruya verecekleri bir yanıt yoktu, çünkü aslında kadın örgütlenmelerini değil, Türkiye nin Avrupa Birliği ne üyeliği gibi başka konuları destekliyorlardı. Yanıt alabildiğimiz durumlarda ise aldığımız yanıtların çoğu kadın örgütlenmelerine ve kadın-erkek eşitliği konusuna sağlanan toplam fon tutarları oldu. Bu da, fon kuruluşları arasında neyi fonladıklarına ilişkin duruş farklılıkları olduğunu gösteriyor. Elbette kadınerkek eşitliği konusunun ve kadınların ihtiyaçlarını karşılamaya yönelik çalışmaların desteklenmesi çok önemli, ancak bu tür çalışmalara sağlanan fonlar her zaman için kadın örgütlerine sağlanmış olmuyor. Gerçek ve kalıcı değişimi yaratacak olan, farklı yerlerde yapılan küçük ölçekli çalışmaların etkisini bir araya getirip değişime yol açacak olan toplumsal hareketlerin kendisidir. Bu açıdan bakıyor ve kadın örgütlenmelerinin mali açıdan desteklenmesinin sadece belirli ve sınırlı süreli 15

Bulgular işlerin desteklenmesi değil, hareketin desteklenmesi olarak algılanması gerektiğini düşünüyoruz. Kadın hareketinin desteklenmesi yönünde bir algının geliştirilmesi, kadın örgütlenmelerinin fon kuruluşlarına ilişkin belirledikleri sorunların çözümünde de önemli bir aşama olacaktır, zira kadın örgütlenmelerinin ihtiyaç analizi raporunun detaylı biçimde ortaya koyduğu, yukarıda Neden böyle bir araştırma? başlığı altında da özetlenen meseleler fon kuruluşlarının duruş noktasıyla yakından ilişkili. Kısaca, fon kuruluşlarının nasıl fonladıklarını neyi fonladıkları belirliyor. Fonlama biçimleri Kadın örgütlenmeleri açısından donör kuruluşların fonlama biçimlerine ilişkin en temel sorun, daha çok faaliyet fonlamaya yönelik olmaları. Fon kuruluşları tarafından sağlanan hibelerin büyük çoğunluğu kadın örgütlenmelerinin gerçekleştireceği faaliyetlerin masraflarına yönelik oluyor. İnsan kaynakları ve idari giderler için kadın örgütlenmelerine sağlanan fonlar ise oldukça sınırlı. Bu açıdan da fon kuruluşları arasında farklılıklar var. Bazı fon kuruluşları, kadın örgütlenmelerinin insan kaynakları giderinin bir kısmını karşılamak amacıyla fon sağlayabiliyorken bazıları insan kaynakları için fon veremiyor. İdari giderler ve ekipman alımı konusundaki masraflar ise, insan kaynakları masrafına oranla çok daha zor fonlanabiliyor. Özellikle kira ve ekipman masrafları, görüşme yaptığımız fon kuruluşlarının çoğu açısından karşılanması mümkün olmayan giderler olarak görülüyor. 16

Bulgular Görüşme yaptığımız fon kuruluşları, karşılayamayacakları harcama kalemleri değişmekle birlikte, genel olarak idari harcamalar olarak nitelendirebileceğimiz bu harcama kalemlerini karşılayamama nedenleri olarak, bu tür harcamaların fon talep eden örgütlenmelerin var oluşlarıyla ve sürdürülebilirlikleriyle yakından ilgili olmasını gösterdiler. Başka bir deyişle, bir örgütlenme kira, yakıt, ekipman, bazı durumlarda da insan kaynağı giderlerini karşılayamıyorsa, bir fon kuruluşunun fon aktarabilmesi için gereken güveni de yaratmıyor demek oluyor. Bununla birlikte, kadın örgütlenmelerinin ihtiyaç analizi araştırmasında da ortaya çıktığı üzere, Türkiye deki kadın örgütlenmeleri için esas önemli olan örgütlenmelerinin ayakta tutulabilmesi. Faaliyetlerin çok rahatlıkla fonlanıyor olması çoğu durumda, bir kadın örgütlenmesinin bir aylık ofis harcamalarının bir günlük bir toplantı için otellere ödenmesi anlamına geliyor. Oysa kadın örgütlenmeleri için, kapısı çalınabilecek bir örgütlenmeyi yaratmak ve ayakta tutmak güzel ve konforlu salonlarda büyük miktarda kiralar ödeyerek toplantı yapmaktan çok daha önemli. Söz konusu fonlama biçiminin, hem kaynak israfına neden olduğu hem de söz konusu fonların yol açabileceği etkinin çok daha azını yaratmasına sebep olduğu söylenebilir. Bunun sadece prosedürel bir sorun olmadığını, fon kuruluşlarının neyi fonladıklarıyla ve kendilerini kadın örgütlenmeleri ile nasıl bir ilişki içinde gördükleriyle de ilgili olduğunu düşünüyoruz. Tek tek faaliyetler yerine 17

Bulgular belirli bir toplumsal hareketin kendisini fonlama, o hareketin varlığı açısından temel önemde olan örgütlenmelerin varlığını ve sürekliliğini de fonlama anlamına gelir. Toplumsal değişimleri yaratacak olan, gerçekleştirilecek faaliyetlerden önce, söz konusu faaliyetleri gerçekleştirecek örgütlenmenin kendisidir. Fonlama prosedürlerine baktığımızda da donör kuruluşlar açısından kadın hareketini fonlama konusunda bir bakış açısı eksikliği olduğunu görüyoruz. Bunun en temel göstergesi, araştırma sırasında fonlama kalemlerine ilişkin net verileri alamamış olmamız. Görüşme yaptığımız hiçbir fon kuruluşunun elinde, idari giderler, insan kaynakları, ekipman vs. gibi harcama kalemlerine yıllık ne kadar fon sağladıklarına ilişkin bilgi mevcut değildi. Birkaç fon kuruluşu, bu verileri sunabilmek için son üç yılda fonladıkları tüm projelerin bütçeleri üzerinde çalışıp bazı kalemlere ilişkin veri sundular 3. Ancak, elimize geçen veriler de karşılaştırılabilir değildi. Sonuç olarak, görüşme yaptığımız hiçbir fon kuruluşu o zamana kadar kadın örgütlenmelerine verdikleri fonların toplamda ne kadarının insan kaynakları ve idari giderler kalemlerine aktarıldığına bakmamış, bunu dert etmemişlerdi. Hareketin kendisini desteklemeye yönelik bir bakış açısı yeterli oranda mevcut değildi. Bu noktanın, fon kuruluşları ile kadın örgütlenmelerinin birbirleri karşısındaki konumuna ilişkin de soru işaretleri yarattığı ortada. Zira, söz konusu harcama kalemleri kadın örgütlenmelerinin 18

Bulgular sürdürülebilirliği ile yakından ilişkili. Sürdürülebilirlik Fon kuruluşları ile yaptığımız görüşmelerde altı çizilen temel noktalardan biri, fon verdikleri kuruluşların sürdürülebilirliği meselesiydi. Görüştüğümüz her fon kuruluşu fon verdikleri projelerin nasıl sürdürülebileceği sorusunun cevabını öncelikli gördüklerini belirttiler. Destekledikleri projelerin bütçesinin tamamını değil bir kısmını destekleyen veya fon sağlayacakları örgütlenmenin en azından başka fon kuruluşları ile de çalışmasını tercih eden fon kuruluşları, kadın örgütlenmelerinin getirdiği ek işyükü nedeniyle yakındığı bu işleyişin aslında fon alan örgütün ve fonlanan işlerin sürdürülebilirliği açısından önemli olduğunu vurguladılar. Ancak fon kuruluşları açısından sürdürülebilirlik meselesi örgütlenmelerce gerçekleştirilen işlerin sürdürülebilirliği olarak karşımıza çıktı. Sürdürülebilirlik konusuna bu şekilde yaklaşmanın, meselenin sadece bir boyutunu ele aldığını ve bunun eksik bir yaklaşım olduğunu düşünüyoruz. Temel soru, bir fon kuruluşu tarafından belirli bir proje kapsamında mali açıdan desteklenen işlerin sağlanan fon bittikten sonra sürdürülebilirliği meselesi, aslında kadın örgütlenmelerinin sürdürülebilirliği ile yakından ilgili. Kadın örgütlenmelerinin ihtiyaç analizi araştırmasında ortaya çıkan temel sorunlardan biri bir örgütlenmenin idari ve insan kaynakları giderlerini karşılayabilecek etkin kaynaklara sahip olmamasıydı. Bazı kadın örgütlenmeleri bu sorun 19

Bulgular nedeniyle, sırf örgütlenmenin idari giderlerini karşılayabilmek ve ofisi açık tutabilmek için kendileri için öncelikli sırada olmayan ancak fon bulması nispeten daha kolay olan işler yapmak zorunda kaldıklarını belirtmişlerdi 4. Böyle bir durumda, fon kuruluşlarının sürdürülebilirlik meselesini sadece faaliyetler üzerinden ele almasının eksik bir bakış açısı olduğu söylenebilir. Sürdürülebilirlik konusunun sadece faaliyetler üzerinden değil, fon sağlanan örgütlenmenin sürdürülebilirliği üzerinden de ele alınması gerekiyor. Fonlanan çalışmaların sürdürülebilirliğinden daha da öte bir mesele ise kadın örgütlenmelerinin sürdürülebilirliğinin fon kuruluşlarının var oluşu ve sürdürülebilirliği ile ilişkisi. Sivil toplum örgütlenmeleri, bizim araştırmamız ekseninde ise kadın örgütlenmeleri olmazsa fon kuruluşları da olmazlar. Fon kuruluşlarının, kendi misyon ve vizyonlarını başarı ile gerçekleştirebilmeleri için kadın örgütlenmelerine ihtiyaçları var. Bu bağlamda, kadın örgütlenmelerinin sürdürülebilirliği meselesi aslında fon kuruluşlarının kendi sürdürülebilirliği meselesi ile yakından ilişkili. Ancak, fon kuruluşlarının bir çoğunda mevcut olan, fonlanan faaliyetlerin devamlılığı ekseninde bir sürdürülebilirlik algısı ne yazık ki bu bağlantıyı gözden kaçırıyor. Bu açıdan bakıldığında, kadın örgütlenmelerinin çok zor fonlanan idari giderleri sadece kadın örgütlenmelerinin sürdürülebilirliği açısından değil fon kuruluşlarının sürdürülebilirliği açısından da bir sorun. 20

sonuç

Sonuç Paranın akışı politik bir meseledir Kadın örgütlenmelerinin ihtiyaç analizini yapmak için gerçekleştirdiğimiz araştırma kapsamında yaptığımız görüşmelerde, mali sorunlar ve fon yaratma meselesi en sıkıcı konulardan biriydi. Kadın örgütlenmeleri açısından kaynak yaratma konusunun daha çok teknik bir mesele olarak ele alındığını gördük. Para, bulaşmak istenen en son konulardan biriydi. Hem kaynak yaratma aşaması görüşmeler ve hazırlanan proje başvuruları hem de yaratılan kaynağın başkaları tarafından belirlenen kurallara göre yürütülme aşaması ara raporlar, final raporları, bütçe raporları, yazışmalar zaten kısıtlı insan kaynağıyla ve kısıtlı bir zamanda birçok iş gerçekleştirmeye çalışan kadın örgütlenmeleri için çok anlamlı görülmeyen bir iş yükü olarak karşımıza çıktı. Fon kuruluşları hakkında yaptığımız bu küçük araştırma ise, fon kuruluşlarının kadın örgütlenmelerinin ve kadın hareketinin ihtiyaç ve gündemine aslında yabancı olduğunu gösterdi. Böyle bir durumda, kaynak yaratma süreci aslında bir savunuculuk çalışmasına dönüşüyor. Mevcut kaynaklara müdahale etmek açısından, kaynak yaratma ve yaratılan kaynağın yürütülmesi sırasında kadın örgütlenmeleri tarafından gerçekleştirilmesi gereken tüm prosedürler birer savunuculuk aracı olarak oldukça önemli. Üzerimizde iş yükü olarak gördüğümüz işleri özellikle proje hazırlama ve proje raporları hazırlama iş yükünden çok fon kuruluşlarını kendi gündemimiz, önceliklerimiz, sorunlarımız konusunda 23

Sonuç eğitim aracı olarak kullanmak, fon yaratma sürecini bir savunuculuk süreci olarak görmek ve fon yaratırken aslında tek tek örgütlenmelerimize değil ancak hareketin kendisine fon yaratacak biçimde hareket etmek, mevcut kaynakların yönüne ve yapısına müdahale etmek için etkin araçlar olabilir. Yaptığımız toplantılar, hazırladığımız raporlar ve yayınlar fon kuruluşlarının gündemini kendi gündemlerimiz doğrultusunda değiştirebilmek açısından oldukça önemli. Zira, paranın akışı teknik bir mesele olmaktan öte politik bir mesele ve kaynak yaratma sürecinin, örgütlerimizin harcamalarını karşılayacak parayı edinmekten çok mevcut kaynakların kadınların sorun ve ihtiyaçlarını gidermek amacıyla kullanılmasını sağlama yönünde de bir çaba barındırması gerektiğini düşünüyoruz. Her konu gibi paranın akışı da, nereye akıp nereye akmadığı, müdahale edilmeyi bekleyen politik meselelerden birisi olarak kadın örgütlenmelerinin önünde duruyor. 24

notlar ve kaynaklar

Notlar ve kaynaklar Notlar 1 Where Is The Money For Women s Rights in Africa, 2007, African Women s Development Fund yayınları, s:9. 2 Kerr, Joanna, 2007, Second FundHer Report: Financial Sustainability for Women s Movements Worldwide, AWID yayınları, s:13. 3 Bu veriler için Heinrich Böll Stiftung Derneği, Chrest Vakfı ve Friedrich Ebert Stiftung Derneği ne teşekkür ederiz. 4 Kadın örgütlenmelerinin ihtiyaç analizi raporu, söz konusu tartışmaları ayrıntılı biçimde barındırdığı için burada detaylı biçimde üzerinde durulmamaktadır. Söz konusu rapora www.sogep.org.tr adresinden ulaşabilirsiniz. Kaynaklar Adeleye-Fayemi, Bisi, Financing For Gender Equality And The Empowerment Of Women: The Critical Role Of Autonomous Women s Funds In Strenghtening Women s Movements. Innovsative Funding For Women s Organisations, 2008, Dac Network On Gender Equality. Hopenhaym, Fermamda, 2008, FundHer Brief 2008; Money Watch For Women s Rights Movements And Organisations. Kerr, Joanna, 2007, Second FundHer Report: Financial Sustainability for Women s Movements Worldwide, AWID yayınları. Where Is The Money For Women s Rights in Africa, 2007, African Women s Development Fund yayınları. 27

Araştırma süreci Heinrich Böll Stiftung Derneği, raporun yayını Chrest Vakfı tarafından finansal olarak desteklenmiştir.