Öğr. Gör. Enes GÜNDÜZ Erciyes Üniversitesi egunduz@erciyes.edu.tr
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI Geniş olarak iş sağlığı; tüm mesleklerde çalışanların bedensel, ruhsal, sosyal iyilik durumlarını sürdürmek, çalışanların çalışma koşullarından kaynaklanan risklerden korunmasını sağlamak, sağlıklarının bozulmasını önlemek, kendilerine uygun işlere yerleştirmek ve işin insana ve insanın işe uyumunu sağlamak olarak tanımlanabilir.
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KAVRAMI İş güvenliği kavramı ise; işyerlerini işin yürütümü nedeniyle oluşan tehlikelerden uzaklaştırmak ve sağlığa zarar verebilecek koşullardan arındırarak, daha iyi bir çalışma ortamı sağlamak için yapılan metodlu ve sistemli çalışmalar olarak tanımlanmaktadır.
Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 4
ILO Tahminleri (2009) İş kazaları Meslek Hastalıkları 270 milyon kişi/yıl 160 milyon kişi/yıl İş kazalarından ölümler 360 bin kişi/yıl Meslek Hastalıklarından ölümler 1.950 bin kişi/yıl İSG Nedenli Toplam Ölümler 2.310 bin kişi/yıl Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 5
ILO rakamlarına göre: Dünya da iş kazaları veya meslek hastalıkları nedeniyle; Her gün yaklaşık 6 bin 300 kişi Her 15 saniyede bir kişi, hayatını kaybetmektedir. Her yıl zehirli maddelerden dolayı 651 bin işçi yaşamını yitirmektedir. Her yıl asbest yüzünden 100 bin kişinin yaşamını yitirdiği tahmin edilmektedir. (TMOB ODA RAPORU) Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 6
AVRUPA BİRLİĞİNDE İSG; EUROSTAT VE EU-OSHA VERİLERİ SAYI İş Kazası Geçiren Çalışan 6.900.000 İş Kazası nedeniyle Ölen Çalışan 5.500 İşle İlgili Sağlık Sorunu 23.000.000 Meslek Hastalığına bağlı ölüm 159.000 İSG Nedenli Toplam Ölüm 163.500 Meslek Hastalığına bağlı ölümlerden 74,000 i asbest dahil işyerindeki tehlikeli maddelerden kaynaklanmaktadır. Kanser vakalarının %9,6 sının işe bağlı olarak ortaya çıktığı tahmin edilmektedir. (ÇSGB- AB de İSG, Yayın No:12) Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 7
Ölümlü İş Kazası Oranları / 100.000 işçi Ülke Oran Türkiye * 12.3 AB-15 Ülke Ort. 2.3 İngiltere 0.6 Almanya 2.4 Fransa 2.7 İspanya 4.7 Hindistan 30.0 Rusya 12.4 (Kaynak: http://laborsta.ilo.org http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/health/health_and_safety_at_work/database) (*SGK 2014 İstatistik yıllığına göre hesaplanmıştır.) Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 8
Ülkemizde İş Kazaları ve Ölümlerin Yıllara Göre Dağılımı (SGK İstatistik Yıllıklarına göre hazırlanmıştır.) Yıl İş Kazası Sayısı İş Kazalarında Ölenlerin Sayısı Kaza Oranı (100 bin işçide) İş Kazası Ölüm Oranı (100 bin işçide) 2007 80.602 1043 948 12.0 2008 72.963 865 829 10.2 2009 64.316 1171 712 12.9 2010 62.903 1444 627 14.4 2011 69.277 1700 628 15.4 2012 74.871 744 627 6,2 2013 191.389 1360 1533 10,9 2014 221.366 1626 1672 12,3 Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 9
Ülkemizde Meslek Hastalıkları ve Ölümlerin Yıllara Göre Dağılımı (SGK İstatistik Yıllıklarına göre hazırlanmıştır.) Yıl Zorunlu 4-1/a Sigortalısı Meslek Hastalığı Sayısı Meslek Hastalığı Oranı (bin işçide) Meslek Hastalığından Ölenlerin Sayısı 2007 8.505.390 1.043 0,12 1 2008 8.802.989 865 0,09 1 2009 9.030.202 1.171 0,12-2010 10.030.810 1.444 0,14 10 2011 11.030.939 697 0,06 10 2012 11.939.620 395 0,03 1 2013 12.484.113 351 0,02-2014 13.240.122 494 0,03 - Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 10
Dünya da Türkiye de İş Kazaları Meslek Hastalıkları Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 11
DÜNYADA İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI ORANLARI MESLEK HASTALIĞI 44% İŞ KAZASI 56% Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 12
TÜRKİYEDE İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI ORANLARI MESLEK HASTALIĞI 0,22% İŞ KAZASI 99,78% Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 13
BEKLENEN MESLEK HASTALIĞI SAYISI?? BİR ÜLKEDEKİ; -TEKNOLOJİ KULLANIM DÜZEYİ -RİSKLİ İŞ KOLLARININ YOĞUNLUĞU, - ÜLKENİN POLİTİKALARI, - İŞÇİ, İŞVEREN VE DEVLETİN SORUMLU YAKLAŞIMI, - SAĞLIKLI ÇALIŞMA ORTAMI NA GÖRE DEĞİŞMEKLE BİRLİKTE HER BİN ÇALIŞAN İÇİN YILDA; 4-12 YENİ MESLEK HASTALIĞI BEKLENMEKTEDİR. Olması gereken: 55 BİN-165 BİN MH (yaklaşık 14 milyon İşçi) Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 14
Meslek Hastalığı sonucu ölüm??? Kanserden ölümlerin %9,6 sı mesleki nedenlere bağlıdır (EU-OSHA) Sağlık Bakanı Müezzinoğlu, 2002'de Türkiye'de kanserden 25 bin 475 kişinin, 2012'de 69 bin 269 kişinin öldüğünü bildirdi MESLEKİ KANSER SONUCU 6650 ÖLÜM???? Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 15
615 işçi 4-5 işçi, 14-15 kişi, iş kazası geçirmekte, iş kazası sonucu hayatını kaybetmekte, iş kazası sonucu iş göremez hale gelmektedir. 19 Her gün 19 kişi iş hayatından çekiliyor 19 Ocağa ateş düşüyor Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 16
İŞ KAZALARI %98 i, MESLEK HASTALIKLARI %100 ÖNLENEBİLİR. - İş kazalarının; %88 i tehlikeli hareketler, %10 u tehlikeli durumlar, %2 si de kaçınılmaz sebeplerden kaynaklanır - (kazaların %50 si kolay, - %48 i sistemli çalışma ile önlenir, yani %98 i önlenebilir ) Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 17
İş kazası ve meslek hastalıklarını önlemek tazmin etmekten daha ucuz ve daha insanidir. Ölüm halinde geride kalanların, sakatlanma halinde ise kişinin ve ailesinin gelir kayıpları devasa boyutlara ulaşmaktadır. İş kazaları ve meslek hastalıklarının ekonomik maliyeti dünya milli gelirinin %5'ine ulaşmaktadır (ILO, 2009). İş kazaları ve meslek hastalıkları sonucu her yıl dünyada yüz binlerce, Türkiye de ise yüzlerce insan hayatını kaybetmektedir. (O. Karadeniz; Çalışma ve Toplum, 2012/3) Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 18
ILO verilerine göre endüstrileşmiş ülkelerde iş kazaları ve meslek hastalıklarının toplam maliyetinin, bu ülkelerin Gayrı Safi Yurt İçi Hasılalarının (GSYİH) % 1 i ila %3 ü oranında değiştiği belirtilmektedir. İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARININ MALİYETİ Gelişmekte olan ülkeler için ise bu kayıplarının GSYİH'larının yüzde 4'ü kadar olduğu tahmin edilmektedir. (H. Ceylan; International Journal of Engineering Research and Development, Vol.3, No.2, June 2011) Yapılan araştırmalar, dolaylı (görünmez) maliyetlerin doğrudan (görünür) maliyetlere göre yaklaşık 4 ile 10 kat daha yüksek olduğunu göstermektedir. (www.is-sagligi-ve-guvenligi.com ) Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 19
İŞ KAZALARI VE MESLEK HASTALIKLARININ MALİYETİ GÖRÜNÜR MALİYET GÖRÜNMEZ MALİYET Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 20
İş Sağlığı ve Güvenliği temelli kayıplar İLO verileri esas alınarak hesaplandığında; DÜNYADA 3 TRİLYON $ TÜRKİYE DE 32 MİLYAR $ gibi devasa bir tablo karşımıza çıkmaktadır. Ülkemiz için bu rakam bir çok bakanlığın bütçesinden daha yüksektir. Bu tablonun önlenmesi için bir çok çalışma yapılmıştır. Bunlardan belki de en önemlisi müstakil bir İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU ÇIKARILMASI OLMUŞTUR. Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 21
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu (30 Haziran 2012) Sayı sınırı olmaksızın, Memur, işçi, işveren, çırak, stajyer tüm çalışanlar, Kamu ve özel sektöre ait bütün işler ve işyerleri, Tarım vb. dahil tüm işkolları 6331 İstisna: TSK, emniyet, afet müdahale ekipleri, ev hizmetleri, kendi nam ve hesabına tek başına çalışanlar Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 22
30 Haziran 2012 6331 Kanunla süreç tanımlandı Yayım 30 Haziran 2012 31 Aralık 2012 Yürürlük İSG Profesyonelleri (6,7,8. maddeler) <50 çalışanı olan, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri 1 Ocak 2014 1 Temmuz 2016 İSG Profesyonelleri (6,7,8. maddeler) Kamu kurumları ile < 50 çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 23
6331 KANUNUN 31 ARALIK 2012 TARİHİ İTİBARI İLE İŞLETMELERE GETİRDİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLER No Uygulamalar 1 Risk değerlendirme raporunun hazırlanması 2 Acil eylem planının hazırlanması, yangın ve ilk yardım ekiplerinin kurulması 3 Tahliye Planlarının hazırlanması, tatbikatların yapılması 4 Çalışanların sağlık gözetimi 5 İş kazaları ve meslek hastalıklarının bildirilmesi 6 Çalışanların eğitimlerinin tamamlanması 7 Ölçüm ve muayene işlemlerinin tamamlanması 8 İş yeri çalışan temsilci seçimi (atama)nin yapılması 9 İş sağlığı ve iş güvenliği kurulu kurulması Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 24
Bu yükümlülükleri yerine getirme sorumluluğu Kanun ile İŞVEREN e yüklenmiştir. Ancak Kamu kurumları ile 50 den az çalışanı olan ve az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde bütün bu işleri yapacak İSG Profesyoneli çalıştırma zorunluluğu 1/7/2016 tarihine ertelenmiştir. Kanunun Özel sektör mantığı ile hazırlanması, İşyeri tesbitin de SGK İşyeri tescilini esas alması, henüz memurlar için İSG Katip sisteminin kapalı olması, Kamuda İSG uygulama rehberi oluşturulmaması vb. nedenlerle kanunun kamudaki uygulama ve anlaşılmasında büyük farklılıklar bulunmaktadır. İSG uygulamalarında birliğin sağlanması, konunun daha iyi anlaşılması, sorunların daha net tesbiti için PANEL in faydalı olacağını ümit ediyorum Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 25
İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM Öğr.Gör. Enes GÜNDÜZ 26