11. BASKI
Prof. Dr. Hayati AKYOL TÜRKÇE İLK OKUMA YAZMA ÖĞRETİMİ ISBN 975-8792-91-1 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 11. Baskı: Eylül 2012 Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tarcan Matbaası (Ankara-0312 384 34 35) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 25744 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
Prof. Dr. Hayati AKYOL iii
iv
ÖN SÖZ v
Saygılarımla. Prof. Dr. Hayati AKYOL Ankara 2011 vi
Ç NDEK LER Sayfa No Ön söz... v çindekiler...vii ekiller Listesi...xii Tablolar Listesi...xii Çizelgeler Listesi...xii emalar Listesi...xii 1. BÖLÜM OKUMAYA G R OKUMA... 1 Okumanın Prensipleri... 4 Okuma Anlam Kurma Sürecidir... 4 Okuma Akıcı Olmalıdır... 4 Okuma Stratejik Olmalıdır... 5 Çocuk Okumaya Güdülenmelidir... 5 Okuma Hayat Boyu Devam Etmelidir... 7 Okuma ve Yazmanın Temel Amaçları... 7 OKUMA YAKLA IMLARI... 9 Parçadan Bütüne Yakla ımı... 9 Bütünden Parçaya Yakla ımı... 10 nteraktif Yakla ım... 11 OKUMAYA HAZIR OLU LUK... 12 OKUMAYA HAZIR OLU LUKLA LG L FAKTÖRLER... 25 Takvim Ya ı... 25 Cinsiyet... 25 Sa lık Sorunları... 25 Beyin Ba atlı ı... 26 Genel Zekâ... 26 Zihinsel Dü ünme... 27 Özel Bili sel Problemler... 27 Görsel Ayrım... 27 itsel Ayrım... 28 li kilendirici Ö renme... 28 Dikkat... 29 Sözel Dil Geli imi... 30 Kitap Harf ve Satırlarının Özellikleri... 30 OKUMA YAZMA VE D L GEL M NDE A LEN N ROLÜ... 32 vii
B R NC KADEME ÇOCUKLARININ ÖZELL KLER... 36 Fiziksel Geli im... 36 Altı Ya Çocukları... 37 Yedi Ya Çocukları... 38 Sekiz Ya Çocukları... 39 Dokuz Ya Çocukları... 40 On Ya Çocukları... 41 ÇOCUKLAR ARASINDAK B REYSEL FARKLILIKLAR... 41 Do u tan Gelen Farklılıklar... 42 Ö renilen Farklılıklar... 42 Ön Ya antılardan Kaynaklanan Farklılıklar... 42 Bireysel Farklılıkları Dikkate Almayan Uygulamalar... 42 Bireysel Farklılıklara Yer Vermenin Sonuçları... 43 Bireysel Farklılıklara Yer Veren Düzenlemeler... 43 OKUMAYA BA LAMA... 43 Chall a Göre Okumanın Geli im Basamakları... 45 YAVA OKUMA NEDENLER VE ZAYIF OKUYUCULAR... 46 Yava Okuma Nedenleri... 46 Zayıf (Yetersiz) Okuyucular... 48 2. BÖLÜM YAZI VE Ö RET M YAZMA... 51 Neden Biti ik E ik Yazı... 55 Biti ik E ik Yazı Ö retimi... 58 YAZMAYA ETK EDEN UNSURLAR... 61 Oturu... 61 Kas Geli imi... 61 Yönler... 62 El Tercihi... 62 Bo luklar... 63 Harfler... 64 Yazımında Güçlük Çekilen Harfler... 66 Kalem ve Kalem Tutma... 67 Yazılacak Kâ ıt ve Kâ ıdın Pozisyonu... 73 Yazma Hızı... 74 Çizgi Takibi... 74 Yazma Becerileri... 75 Yazıya Ba lama... 79 viii
3. BÖLÜM OKUMA YAZMA Ö RET M YÖNTEMLER Sesten Ö retim Yöntemi... 83 Resimli Ses Yöntemi... 84 Sesten Okuma Yöntemi... 85 Cümle Çözümleme Yöntemi... 86 Ses Temelli Cümle Yöntemi... 87 LK OKUMA YAZMAYA HAZIRLIK... 89 Sınıf ve Okul Ortamını Tanıtma... 90 Bak Anlat Çalı maları (Görsel Okuma)... 91 Çiz Boya Çalı maları... 93 Çizgi Çalı maları... 97 LK OKUMA VE YAZMAYA BA LAMA... 100 Sesi Hissetme ve Tanıma... 100 Harfi Yazma ve Okuma... 100 Hece, Kelime ve Cümle Olu turma... 101 Metin Olu turma... 101 Programda Önerilen Ses Grupları... 102 4. BÖLÜM OKUMA YAZMA Ö RET M UYGULAMALARI Sesini Kavratma... 103 Sesi Hissetme ve Tanıma... 103 Harfi Yazma ve Okuma... 105 Sesini Kavratma... 108 Sesi Hissetme ve Tanıma... 108 Harfi Yazma ve Okuma... 110 Hece, Kelime ve Cümle Olu turma... 112 Açık Heceye Ula ma... 113 Ses, Hece, Kelime ve Cümle Peki tirme Örnek Çalı maları... 118 Metin Olu turma... 128 Ölçme ve De erlendirme... 128 Büyük Harfler... 129 Rakamlar... 129 Serbest Okuma ve Yazma Dönemi... 130 Serbest Okuma... 130 Planlı Yazma... 131 Örnek Metin ve leni... 136 Hazırlık... 137 ix
Metne Hazırlık... 137 Anahtar Kelimelerle Çalı ma... 138 Gözden Geçirme ve Tahmin Etme... 139 Amaç Belirleme; Tür, Yöntem ve Teknik Belirleme... 139 Anlama... 140 Dinleme... 140 Okuma... 140 Anlamı Bilinmeyen Kelimelerle Çalı ma... 141 Görsel Okuma... 141 Metin nceleme... 142 Söz Varlı ını Geli tirme... 142 Metin Aracılı ı le Ö renme... 142 Günlük Hayatla li kilendirme... 142 Di er Derslerle ve Ara Disiplinlerle li kilendirme... 143 Ara tırma... 143 Kendini fade Etme... 143 Kendini fade Etmeye (Anlatıma) Hazırlık... 144 Konu ma, Yazma ve Görsel Sunu... 144 Ölçme ve De erlendirme... 144 Yazı Örnekleri ve De erlendirilmesi... 156 5. BÖLÜM KEL ME Ö RENME VE KEL ME DA ARCI INI GEL T RME YOLLARI KEL ME Ö RENME... 197 Çocukta Dil Geli imi... 197 Kelime Tanıma ve Ayırt Etme... 198 Kelime Ö renme... 199 Kelime Tanıma ve Anlama li kisi... 201 Kelime Tanıma puçları... 205 Kelime Tanımada Kar ıla ılan Problemler... 207 Kelimenin Anlamını Bilme... 208 Kelime Ö retiminin lkeleri... 209 KEL ME DA ARCI INI GEL T RME YOLLARI... 210 li kilendirici Yöntem... 211 Parmak Yöntemi... 212 Gruplama Yöntemi... 212 Do rudan Kelime Ö retimi... 212 Kavram Geli tirme... 213 Cümle ve Metin Ortamındaki puçlarını Kullanma... 214 Kelime Haritası Yöntemi... 215 x
Anlam Analizi... 217 Kelime Gruplandırma... 219 Sözlük Kullanma... 219 Beyin Fırtınası Tekni i... 221 Muhtemel (Olası) Cümleler... 222 Ven eması... 222 6. BÖLÜM ÖLÇME VE DE ERLEND RME, DÖNÜT VERME ÖLÇME VE DE ERLEND RME... 225 OKUMADA ÖLÇME VE DE ERLEND RME... 227 De erlendirme Yöntem ve Teknikleri... 228 Ö retmen Görü lerinden Yararlanma... 230 Anlamayı De erlendirme... 230 Anlatma... 232 Bo luk Doldurma (Cloze) Tekni i... 232 Okuma Yanlı ları ve Nedenleri... 233 Atlayıp Geçmeler ve Eklemeler... 233 Ters Çevirmeler... 233 Tekrarlar... 234 DÖNÜT (GER B LD R M) VERME... 234 EKLER... 237 Ek-I. Birinci Sınıf Çocu u Gözlem Formu... 239 Ek-II. Görme Sorunları Gözlem Formu... 241 Ek-III. Okuma Davranı ları Kontrol Listesi... 243 Ek-IV. Bütüncül Yazı De erlendirme Formu... 244 Ek-V. Analitik Yazı De erlendirme Formu... 245 Ek-VI. Akran Yazı De erlendirme Formu... 246 Ek-VII. Yazmada Kendi Kendini De erlendirme Formu... 247 Ek-VIII. Yazı De erlendirma Ölçe i... 248 Ek-IX. Okumada Kendi Kendini De erlendirme Formu... 250 Ek-X. Dosya (Portfolio) De erlendirme Formu... 251 Ek-XI. Ba ımsız Okumada Kendi Kendini De erlendirme Formu... 252 Ek-XIII. Ba ımsız Okuma Envanteri... 253 Ek-XIV. Okuryazarlı a Hazır Olu luk Kontrol Listesi... 254 Ek-XV. Okumaya lgisi Açısından... 255 Ek-XVI. Ki isel Okuma Rehberlik Soruları... 256 Ek-XVII. Ara tırma Gözlem Formu... 258 Ek-XVIII. Film ve Video zleme Gözlem Formu... 259 xi
Ek-XIX. Sözel Anlatım Gözlem Formu... 260 Ek-XX. Dinleme Gözlem Formu... 261 Ek-XXI. Bilgilendirici Yazma Gözlem ve Kontrol Formu... 262 Ek-XXII. Kısa Hikâye Okuma Kontrol Formu... 263 Ek-XXIII. Ö retmenin Kendini De erlendirme Formu... 264 KAYNAKLAR... 289 EK LLER L STES ekil 1. Do ru ve Yanlı Kalem Tutma ekilleri... 70 ekil 2. Ayak, Oturu, Kalem ve Defter Pozisyonları... 72 ekil 3. Bak Anlat Çalı maları... 93 ekil 4. Çiz Boya Çalı ması Resim Örne i... 94 ekil 5. Çiz Boya Çalı ması Resim Örne i... 95 ekil 6. Çiz Boya Çalı ması Resim Örne i... 96 ekil 7. Soldan Sa a Serbest Karalamalar... 97 ekil 8. Düzensiz Çizgi Çalı maları... 98 ekil 9. Kelime Haritası... 216 TABLOLAR L STES Tablo 1. 1-9. Sınıflardaki Çocukların Cinsiyetlerine Göre Harf Bazında Dakikada Ortalama Yazma Hızları... 74 Tablo 2. Soru-Cevap Analiz Tablosu... 235 Ç ZELGELER L STES Çizelge 1. Temel Dil Becerileri... 12 Çizelge 2. Okuryazarlı ın Geli imi... 16 Çizelge 3. Okuryazarlı ın geli tirilmesinde kullanılabilecek stratejiler... 18 Çizelge 4. Harflerin Haftalara Göre Da ılımı... 116 Çizelge 5. Kelime Bilgisi Geli im A amaları... 201 Çizelge 6. Kavram Geli tirme A amaları... 213 Çizelge 7. Anlam Analizi... 218 Çizelge 8. Kelime Gruplandırma Çalı ması... 219 Çizelge 9.Tamamlayıcı Etkinlikler... 236 EMALAR L STES ema 1. Hece, Kelime, Cümle ve Metin Olu turma... 117 ema 2. Ven eması... 223 xii
Okuma