See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.net/publication/349684869 Gastronomi Temalı Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlarının Turizmde Kullanımı Chapter March 2021 CITATIONS 0 READS 179 1 author: İbrahim Çekiç Kilis 7 Aralik Üniversitesi 6 PUBLICATIONS 3 CITATIONS SEE PROFILE All content following this page was uploaded by İbrahim Çekiç on 01 March 2021. The user has requested enhancement of the downloaded file.
İktisadi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Turizm Editör: Dr. Şahin KARABULUT
KT SAD, SOSYAL VE KÜLTÜREL YÖNLER YLE TUR ZM
KT SAD, SOSYAL VE KÜLTÜREL YÖNLER YLE TUR ZM Editör Dr. ahin KARABULUT
KT SAD, SOSYAL VE KÜLTÜREL YÖNLER YLE TUR ZM En yi Akademi, Bir Kitapl kt r. Editör Dr. ahin KARABULUT ORCID: 0000-0001-7955-6404 Gazi Kitabevi Tic. Ltd. ti. Bu kitab n Türkiye deki her türlü yay n hakk Gazi Kitabevi Tic. Ltd. ti ne aittir, tüm haklar sakl d r. Kitab n tamam veya bir k sm 5846 say l yasan n hükümlerine göre, kitab yay nlayan firman n ve yazarlar n n önceden izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kay t sistemiyle ço alt lamaz, yay nlanamaz, depolanamaz. ISBN Bask ubat, Ankara, 2021 Dizgi/Mizanpaj Gazi Kitabevi Kapak Tasar m Gazi Kitabevi Gazi Kitabevi Tic. Ltd. ti. Yay nc Sertifika No: 44884 Merkez Bahçelievler Mah. 53. Sok. No: 29 Çankaya/ANKARA 0.312 223 77 73-0.312 223 77 17 0.312 215 14 50 www.gazikitabevi.com.tr info@gazikitabevi.com.tr Ma aza Dögol Cad. No: 49/B Be evler/ankara 0.312 213 32 82-0.312 213 56 37 0.312 213 91 83 Sosyal Medya gazikitabevi gazikitabevi gazikitabevi Vadi Grafik Tasar m Reklam Ltd. ti. Matbaa Sertifika No: 47479 Matbaa vedik Organize Sanayi Bölgesi 1420. Cadde No: 58/1 Yenimahalle / ANKARA 0.312 395 85 71
ÖNSÖZ Kelime anlam olarak dinlenme, e lenme, görme, tan ma gibi amaçlar do rultusunda yap lan gezi olarak tan mlanan turizm bir bölgeye ziyaretçi çekmek için al nan ekonomik, kültürel, teknik önlemlerin ve yap lan çal malar n tümünü kapsamaktad r. Turizm talep eden kesimi olu turan turist taraf ndan genellikle sosyal ve kültürel yönü bask n olan bu faaliyetin arz olu turanlar aç s ndan ise iktisadi yönünün a r bast söylenebilir. Bu kitapta turizm sektörü iktisadi, sosyal ve kültürel farkl l klar na göre ayr bak aç lar yla incelenmi tir ve bu kitap toplam üç ana bölümden olu maktad r. Turizm ilk bölümde iktisadi, ikinci bölümde kültürel, üçüncü bölümde ise sosyal yönleriyle ara t rma konusu edilmi tir. Bu kapsamda, turizmin iktisadi yönünün tahlil edildi i birinci bölümde ilk olarak, GÜLERYÜZ ün turizmin geli imi ve ekonomik refah Güney Avrupa özelinde inceldi i çal mas yer almaktad r. Bu çal man n ard ndan DEL, çal mas nda Türkiye de turizm talebinin gelir e itsizli ine etkisini bölgeler düzeyine indirgemi tir. DORU ve ERSUNGUR bu bölümde, Türkiye ye yönelik d turizm talebinin belirleyicilerini iki farkl ampirik yöntemle tespit etmeyi amaçlam t r. Di er yandan, 27 Avrupa ülkesinden Türkiye ye yönelik turizm talebinin makroekonomik belirleyicileri 2000-2019 dönemi verileri kullan larak EFEO LU taraf ndan analiz edilmi tir. D D NMEZ ve YILMAZ, turizm sektörüne yönelik vergisel uygulamalar sürdürülebilir turizm bak m ndan de erlendirmi tir. ESK N, çal mas nda otel i letmelerinin maliyet kontrolünde iç denetimin rolünü konu edinmi tir. BULAD ÇUBUKCU nun, turizm sektöründe dijital pazarlamay ele ald çal mas ndan sonra bu bölümde son olarak, AKYOL taraf ndan turizm potansiyelinin de erlendirilmesi için SWOT analizi yap lm t r. Kitab n ikinci bölümünde turizm sosyal yönleriyle incelenmi tir. Bu bölüm motivasyon araçlar alg s aç s ndan tatilin i veren ve yöneticiler üzerindeki etkisinin Sakarya özelinde incelenmesiyle ba lam ve bu ara t rma B LG ÇL taraf ndan yap lm t r. Devam nda ÇET N, turizmde seyahat motivasyonu teorilerini incelemi tir. ENGEL, turizm, k rsal kalk nma ve bölgesel geli mi lik farkl l klar n ele alm t r. CERRAH ve Y TO LU, turizmde yiyecek art klar konusuna de inirken, YAMAÇ ERDO AN turizm endüstrisinde influencer marketing i konu edinmi tir. Gençlik turizmi kapsam nda gençlerin turizme bak aç s, YILMAZ
Önsöz taraf ndan incelenmi tir. B Ç C, turizm tan t m aç s ndan reklam çekiciliklerini Hofstede nin kültür boyutlar aç s ndan s n fland rm ve k rsal turizm ile örneklendirmi tir. DO ANTAN, a ç l k program nda sunulan e-ö renme araçlar n n ö rencilerin memnuniyet düzeyleri üzerindeki etkisini anket yöntemi kullanarak ara t rm t r. BOYACIO LU taraf ndan Covid 19 pandemisi sonras turizmde inovatif geli meler analiz edilerek bu bölüm sonland r lm t r. Kitab n üçüncü ve son bölümünde turizmin kültürel boyutlar konu edilmektedir. Bu bölüm, sürdürülebilir kültür turizminin ÜZÜLMEZ taraf ndan incelenmesiyle ba lam t r. PAKSOY ÇAVU O LU, yava ehirlerin toplumsal, kültürel ve çevresel aç dan turizme katk lar n analiz etmi tir. ERKILIÇ, Türkiye deki mevcut durum kapsam nda kültürel miras ve turizmini ele alm t r. VAROL, farkl yakla mlarla kültürel miras ve rekreasyon alanlar n n piyasa d de erlemesini yapm t r. Di er yandan, kültürel miras turizminde iktisadi ve sosyal boyutuyla kültür turistini SÜER ve SADIK, Bergama Antik Kenti ni ele alarak incelemi tir. Gastronomi turizminin kültürel boyutlar I KIN taraf ndan konu edilirken, gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar n n turizmde kullan m n ise ÇEK Ç ortaya koymu tur. Moleküler gastronomi konusu bilimsel bir çerçeveden ÖZDEM R YAMAN taraf ndan incelenmi tir. Bölümün ve kitab n son k sm nda ise, GÜLLÜ nün Türk mutfak kültüründe geleneksel pi irme ekipmanlar ndan kuzine f r n n inceleyen çal mas yer almaktad r. Turizmin iktisadi, sosyal ve kültürel yönleriyle farkl bak aç lar ve bilim alanlar özelinde ele al nmas yla turizmin çok yönlü olarak incelenmesini amaçlayan bu kitap, Akdeniz Üniversitesi, Aksaray Üniversitesi, Anadolu Üniversitesi, Artvin Çoruh Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Beykent Üniversitesi, Bolu Abant zzet Baysal Üniversitesi, Hacettepe Üniversitesi, stanbul Arel Üniversitesi, stanbul Ayd n Üniversitesi, stanbul Esenyurt Üniversitesi, zmir Kâtip Çelebi Üniversitesi, Kastamonu Üniversitesi, Kilis 7 Aral k Üniversitesi, Mardin Artuklu Üniversitesi, Marmara Üniversitesi, Mu la S tk Koçman Üniversitesi, Ni de Ömer Halisdemir Üniversitesi, Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Recep Tayyip Erdo an Üniversitesi, Sakarya Uygulamal Bilimler Üniversitesi, Selçuk Üniversitesi, Tokat Gaziosmanpa a Üniversitesi ve Trakya Üniversitesi olmak üzere 24 farkl üniversiteden 30 farkl yazar n katk lar yla haz rlanm t r. Dr. ahin KARABULUT
Çal maya Yazar Olarak Katk Sa layan Bilim nsanlar Perihan PAKSOY Doç.Dr. ÇAVU O LU Dr.Ö r.üye. Arif DEL Dr.Ö r.üye. Betül BULAD ÇUBUKCU Dr.Ö r.üye. Betül ÇET N Beykent Üniversitesi Aksaray Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Ni de Ömer Halisdemir Üniversitesi Dr.Ö r.üye. Ebru Zümrüt BOYACIO LU Trakya Üniversitesi Dr.Ö r.üye. Ece DO ANTAN Dr.Ö r.üye. Ece Handan GÜLERYÜZ Dr.Ö r.üye. Eren ERKILIÇ Dr.Ö r.üye. Fatih VAROL Dr.Ö r.üye. Gül YILMAZ Dr.Ö r.üye. lknur ESK N Dr.Ö r.üye. rem D D NMEZ Dr.Ö r.üye. smail B LG ÇL Dr.Ö r.üye. Mehmet GÜLLÜ Dr.Ö r.üye. Meral ÜZÜLMEZ Dr.Ö r.üye. Merve I KIN Dr.Ö r.üye. Ömer DORU Dr.Ö r.üye. Rabia EFEO LU Dr.Ö r.üye. Seda SÜER Dr.Ö r.üye. aban Mustafa ERSUNGUR Dr.Ö r.üye. Vedat Y TO LU Dr.Ö r.üye. Zühal ÖZDEM R YAMAN Ö r.gör.dr. brahim ÇEK Ç Anadolu Üniversitesi Marmara Üniversitesi Recep Tayyip Erdo an Üniversitesi Selçuk Üniversitesi stanbul Arel Üniversitesi Trakya Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Sakarya Uygulamal Bilimler Üni. Tokat Gaziosmanpa a Üniversitesi Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi stanbul Esenyurt Üniversitesi Mardin Artuklu Üniversitesi Kastamonu Üniversitesi zmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Akdeniz Üniversitesi Bolu Abant zzet Baysal Üniversitesi Kilis 7 Aral k Üniversitesi Dr. Ceyhun AKYOL Artvin Çoruh Üniversitesi Dr. F rat B Ç C Mu la S tk Koçman Üniversitesi Dr. Ümit ENGEL Sakarya Uygulamal Bilimler Üni. Dr. Zeynep YAMAÇ ERDO AN Beykent Üniversitesi Ara.Gör. Eda YILMAZ Hacettepe Üniversitesi Ara.Gör. Sinecan CERRAH stanbul Ayd n Üniversitesi Gülsüm SADIK zmir Kâtip Çelebi Üniversitesi Yazarlar unvanlar dikkate al narak isimlerine göre alfabetik olarak s ralanm t r.
"Bu kitapta yer alan bölümlerde kullan lan kaynaklar n, görü lerin, bulgular n, sonuçlar n, tablo, ekil, resim ve her türlü içeri in sorumlulu u yazar veya yazarlar na ait olup ulusal ve uluslararas telif haklar na konu olabilecek mali ve hukuki sorumluluk da yazarlara aittir."
Ç NDEK LER B R NC BÖLÜM KT SAD YÖNLER YLE TUR ZM 1.1. Tourism Development, Economic Prosperity and Wellbeing in Southern Europe... 3 Ece Handan GÜLERYÜZ 1.2. Turizmin Bölgesel Gelir E itsizli i Üzerindeki Etkisi... 13 Arif DEL 1.3. Türkiye ye Yönelik D Turizm Talebinin Belirleyicileri... 35 Ömer DORU, aban Mustafa ERSUNGUR 1.4. Türkiye ye Yönelik Turizm Talebinin Makroekonomik Belirleyicileri: Panel Veri Analizi... 57 Rabia EFEO LU 1.5. Turizm Sektörüne Yönelik Vergisel Uygulamalar n Sürdürülebilir Turizm Bak m ndan De erlendirilmesi... 67 rem D D NMEZ, Eda YILMAZ 1.6. Otel letmelerinin Maliyet Kontrolünde ç Denetimin Rolü... 83 lknur ESK N 1.7. Turizm Sektöründe Dijital Pazarlama... 101 Betül BULAD ÇUBUKCU 1.8. Turizm Potansiyelinin De erlendirilmesi Kapsam nda SWOT Analizi Örne i... 113 Ceyhun AKYOL K NC BÖLÜM SOSYAL YÖNLER YLE TUR ZM 2.1. The Effect of Vacation on Employers and Managers in Terms of The Perception of Motivation Tools: Sakarya Case... 133 smail B LG ÇL
çindekiler 2.2. Turizmde Seyahat Motivasyonu Teorileri... 159 Betül ÇET N 2.3. Turizm, K rsal Kalk nma ve Bölgesel Geli mi lik Farkl l klar... 179 Ümit ENGEL 2.4. Turizm letmelerinde Yiyecek Art klar n n ncelenmesi... 193 Sinecan CERRAH, Vedat Y TO LU 2.5. Turizm Endüstrisinde Influencer Marketing... 213 Zeynep YAMAÇ ERDO AN 2.6. Gençlik Turizmi Kapsam nda Gençlerin Turizme Bak Aç s... 227 Gül YILMAZ 2.7. Reklam Çekiciliklerinin Hofstede nin Kültür Boyutlar Aç s ndan S n fland r lmas ve Turizm Tan t m Aç s ndan K rsal Turizm ile li kilendirilmesi... 239 F rat B Ç C 2.8. A ç l k Program nda Sunulan E-Ö renme Malzemelerinin Ö renci Memnuniyetine Etkisi... 259 Ece DO ANTAN 2.9. Covid 19 Pandemisi Sonras Turizmde novatif Geli meler... 277 Ebru Zümrüt BOYACIO LU ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KÜLTÜREL YÖNLER YLE TUR ZM 3.1. Sustainable Cultural Tourism... 293 Meral ÜZÜLMEZ 3.2. Social, Cultural and Environmental Contribution of Slow Cities to Tourism... 309 Perihan PAKSOY ÇAVU O LU 3.3. Kültürel Miras ve Turizm: Türkiye deki Mevcut Durum... 327 Eren ERKILIÇ 3.4. Kültürel Miras ve Rekreasyon Alanlar n n Farkl Yakla mlarla Piyasa D De erlemesi... 345 Fatih VAROL
çindekiler 3.5. Kültürel Miras Turizminde ktisadi ve Sosyal Boyutuyla Kültür Turisti: Bergama Antik Kenti Çal mas... 371 Seda SÜER, Gülsüm SADIK 3.6. Gastronomi Turizminin Kültürel Boyutlar... 387 Merve I KIN 3.7. Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde Kullan m... 405 brahim ÇEK Ç 3.8. Lezzetin Bilimi: Moleküler Gastronomi... 427 Zühal ÖZDEM R YAMAN 3.9. Türk Mutfak Kültüründe Geleneksel Pi irme Ekipmanlar : Tokat Kebab Mangal (Kuzine F r n)... 441 Mehmet GÜLLÜ
İktisadi, Sosyal ve Kültürel Yönleriyle Turizm Editör: Dr. Şahin KARABULUT ISBN 978-625-7315-80-7 9 7 8 6 2 5 7 3 1 5 8 0 7 Merkez 53. Sokak No: 29 Bahçelievler / ANKARA Tel : (0 312) 223 77 73-223 77 17 Faks: (0 312) 215 14 50 Mağaza Dögol Caddesi No: 49/B Beşevler / ANKARA Tel : (0 312) 213 32 82-213 56 37 Faks: (0 312) 213 91 83 info@gazikitabevi.com.tr www.gazikitabevi.com.tr
GASTRONOM TEMALI SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL M RAS UNSURLARININ TUR ZMDE KULLANIMI brahim ÇEK Ç 1 1. G R Türk Dil Kurumu (1998) taraf ndan tarihsel, toplumsal geli me süreci içinde yarat lan bütün maddi ve manevi de erler ile bunlar yaratmada, sonraki nesillere iletmede kullan lan, insan n do al ve toplumsal çevresine egemenli inin ölçüsünü gösteren araçlar n bütünü, hars, ekin eklinde tan mlanan kültür kavram, çe itli bili sel olu umlar ve pratikleri bünyesinde bar nd ran sosyal bir göstergedir. Toplumlar n bilgi, birikim ve tecrübeleri nispetince ekillenen bu gösterge tan mdan da anla laca üzere somut ve soyut de erlerin bir kombinasyonu olarak ka m za ç kmaktad r. Bu ba lamda bir toplumun elle tutulur, gözle görülür her türlü üretimini somut; tarihsel süreç içerisinde geli tirdi i ortak duygu - dü ünce, gelenek, görenek ve ahlak anlay n ise somut olmayan kültürel ö e olarak de erlendirmek mümkündür. Yemek, etraf nda çok say da sosyal alg ve prati i ekillendiren kültürel bir olgudur. Toplumdan topluma ve ba lamdan ba lama de i iklik gösteren bu olgu her eyden önce türün devaml l n için vazgeçilmez bir ihtiyaçt r. Bu ihtiyac n kar lanmas g da maddelerinin temini ile ba layan ve ta ma, depolama, pi irme, sunum gibi birçok a amay bünyesinde bar nd ran kompleks bir sürecin organize edilmesiyle mümkündür. Yemek temal kültürel miras n maddi yönünü olu turan bu a amalar, ayn zamanda somut olmayan kültürel miras unsurlar n n olu umuna ve ekillenmesine de zemin haz rlamaktad r. Türk mutfak kültürü incelendi inde, yeme içme unsurlar ve bu unsurlarla ili kili maddi ögelerin etraf nda ekillenen çok say da toplumsal uygulaman n bulundu u görülmektedir. Ba ta dü ün, sünnet, asker u urlama 1 Ö r. Gör. Dr., Kilis 7 Aral k Üniversitesi, Turizm Meslek Yüksek Okulu, ibrahimcekic@kilis.edu.tr, ORCID: 0000-0001-7375-1866.
Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde ve ölüm törenleri olmak üzere birçok sosyal organizasyonda kar m za ç kan bu uygulamalar kültürel birikimimizin sürdürülebilirli i, tan t m ve pazarlanmas aç s ndan da önem ta maktad r. Bu çal mada Türkiye nin gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar n n turizmde kullan m na ili kin genel bir de erlendirme yap lm t r. De erlendirme kapsam nda ilk olarak, UNESCO nun somut olmayan kültürel miras çal malar ile Türkiye nin gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar na ili kin bilgiler verilmi tir Bilgilendirmenin ard ndan söz konusu unsurlar n tan t m ve turistik ürün olarak kullan m na yönelik yürütülen faaliyetler (yasal düzenlemeler, tan t m çal malar, festivaller vs.) üzerinde durulmu tur. 2. SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL M RAS Somut olmayan kültürel miras kavram, UNESCO nun 32. Genel Konferans nda kabul edilen Somut Olmayan Kültürel Miras n Korunmas Sözle mesinde topluluklar n, gruplar n ve kimi durumlarda bireylerin, kültürel miraslar n n bir parças olarak tan mlad klar uygulamalar, temsiller, anlat mlar, bilgiler, beceriler ve bunlara ili kin araçlar, gereçler ve kültürel mekanlar eklinde tan mlanmaktad r (UNESCO, 2020). Somut olmayan kültürel miras n korunmas ; ilgili topluluklar n, gruplar n ve bireylerin somut olmayan kültürel miras na sayg gösterilmesi; somut olmayan kültürel miras n önemi konusunda yerel, ulusal ve uluslararas düzeyde duyarl l n artt r lmas ; kar l kl de erbilirli in sa lanmas ve uluslararas i birli inin ve yard mla man n tesis edilmesi sözle menin temel amaçlar aras nda yer almaktad r. Bahsi geçen amaçlar çerçevesinde korunmas gereken somut olmayan kültürel mirasa ili kin alanlar, somut olmayan kültürel miras n aktar lmas nda ta y c i levi gören dille birlikte sözlü gelenekler ve anlat mlar; gösteri sanatlar, toplumsal uygulamalar, ritüeller ve ölenler; do a ve evrenle ilgili bilgi ve uygulamalar ile el sanatlar gelene i eklinde belirlenmi tir. Sözle menin 2. maddesinin 3. f kras nda ise somut olmayan kültürel miras n korunmas na ili kin pratikler kimlik saptamas, belgeleme, ara t rma, muhafaza, koruma, geli tirme, güçlendirme, okul içi ya da okul d e itim arac l yla ku aktan ku a a aktarma ve kültürel miras n de i ik yanlar n n canland r lmas olarak s ralanm t r (UNESCO, 2020). Türkiye Büyük Millet Meclisinin 19.01.2006 tarihli oturumunda oy birli i ile kabul edilen bu sözle me, 21 Ocak 2006 tarih ve 26056 Say l Resmî Gazetede yay mlanarak yürürlü e girmi tir.
brahim ÇEK Ç Somut olmayan kültürel miras sözle mesinin genel amaçlar do rultusunda belirlenen üç liste bulunmaktad r. nsanl n Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesi, Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi ve Koruman n yi Uygulamalar Kayd eklinde s ralayabilece imiz bu listeler sözle menin görünürlü ünü artt rmas aç s ndan da önem ta maktad r (Ekici, 2018). Söz konusu sözle me ayr ca somut olmayan kültürel miras çal malar nda uluslararas i birli inin gereklili ine de vurgu yapmaktad r. Bu vurgu ayn zamanda insan ruhunun ortak temayülüne dolay s yla fakl co rafyalardaki benzer kültürel ögelerin birle tirici yönüne aç k bir göndermedir. 3. SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL M RAS L STELER Yukar da da bahsedildi i üzere Somut Olmayan Kültürel Miras Sözle mesinin 16. 17. ve 18. maddeleri do rultusunda üç adet liste olu turulmaktad r. Listelerde hali haz rda 127 ülke ile ili kilendirilebilen 549 ö e bulunmaktad r. Bu ögelerden 463 ü bir numaral listede ( nsanl n Somut Olmayan Kültürel Miras Temsilî Listesi), 64 ü iki numaral listede (Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi), 22 si ise üç numaral listede (Koruman n yi Uygulamalar Kayd Listesi) yer almaktad r. Genel itibar yla somut olmayan kültürel miras n önemi konusunda fark ndal sa lamay ; kültürel çe itlili e sayg duyan diyalog ortam n te vik etmeyi ve korunmas gereken somut olmayan kültürel miras unsurlar n n görünürlü ünü artt rmay amaçlayan listelerde yer alan unsurlara ili kin istatistiki bilgiler a a daki tabloda s n fland r larak s ralanm t r. Tablo 1. Somut Olmayan Kültürel Miras Listelerine li kin statistiki Bilgiler Y l Liste 1 (n) Liste 2 (n) Liste 3 (n) % 2008 90 - - 16,4 2009 71 12 3 15,7 2010 43 4-8,6 2011 18 10 5 6 2012 26 4 2 5,8 2013 25 4 1 5,5 2014 34 3 1 6,9 2015 23 5-5,1 2016 33 4 5 7,7 2017 34 6 2 7,7 2018 31 7 1 7,1 2019 35 5 2 7,7 Kaynak: (Cultural Heritage, 2020).
Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde Tablo 1 incelendi inde nsanl n Somut Olmayan Kültürel Miras Temsilî Listesine dahil edilen somut olmayan kültürel miras say s n n 2008 ve 2009 da di er y llara nazaran oldukça yüksek oldu u ve toplamda listenin %32,1 ini olu turdu u görülmektedir. Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesi göz önünde bulunduruldu undaysa 2009 ve 2011 y llar nda 22 kültür ögesinin listeye dahil edildi i anla lmaktad r. 4. SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL M RAS L STELER NDE TÜRK YE Türk kültürü pek çok dini sistemi, inan, felsefi dü ünceyi, mistik yap y ve geleneksel uygulamay bünyesinde bar nd ran (U urlu ve Koca, 2010) dolay s yla ekil ve içerik aç s ndan çe itlilik arz eden kültürel olu umlara kucak açan köklü bir yap ya sahiptir. Türk kültürü incelendi inde sosyal hayat n her a amas yla ilintili çok say da kültürel olu um ile kar la mak mümkündür. Türkiye sahip oldu u kültürel olu umlar n korunmas, tan t lmas ve turistik ürün olarak pazarlanmas için çe itli giri imlerde bulunmaktad r. Bu giri imlerden birisi de UNESCO nezdinde yürütülen somut olmayan kültürel miras çal malar d r. 2008 y l ndan bu yana nsanl n Somut Olmayan Kültürel Miras Temsilî Listesine 17 kültür ögesi dahil edilmi tir. Söz konusu kültürel unsurlar listeye giri y llar na göre a a da yer alan tabloda s ralanm t r. Tablo 2. Türkiye nin Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar S ra Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar Y l 1 Meddahl k Gelene i 2008 2 Mevlevi Sema Törenleri 2008 3 A kl k Gelene i 2009 4 Karagöz 2009 5 Nevruz 2009 6 Geleneksel Sohbet Toplant lar 2010 7 Alevi-Bekta i Ritüeli Semah 2010 8 K rkp nar Ya l Güre Festivali 2010 9 Geleneksel Tören Ke ke i 2011 10 Mesir Macunu Festivali 2012 11 Türk Kahvesi ve Gelene i 2013 12 Ebru: Türk Kâ t Süsleme Sanat 2014 13 nce Ekmek Yap m ve Payla m Gelene i 2016 14 Geleneksel Çini Sanat 2016 15 Bahar Bayram H d rellez 2017 16 Dede Korkut-Korkut Ata Miras : Kültürü, Efsaneleri ve Müzi i 2018 17 Geleneksel Türk Okçulu u 2019 Kaynak: (UNESCO, 2020).
brahim ÇEK Ç Tablo 2 de yer alan veriler dikkate al nd nda Türkiye nin 2008 y l ndan bu yana somut olmayan kültürel miras çal malar n sistematik bir biçimde yürüttü ü; 2015 y l d nda kesintisiz olarak her y l temsili listeye yeni unsurlar n eklendi i anla lmaktad r. Listedeki dört unsur (Nevruz; nce Ekmek Yap m ve Payla m Gelene i: Lava, Katr ma, Jupka; Bahar Bayram H d rellez, Dede Korkut-Korkut Ata Miras : Kültürü, Efsaneleri ve Müzi i) çok uluslu dosyalar halinde listeye dahil edilmi tir. Türkiye nin Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kültürel Miras Listesinde tek kayd (Isl k Dili) bulunmaktad r. Koruman n yi Uygulamalar Kayd listesindeyse Türkiye ye ait bir unsur bulunmamaktad r. 5. TÜRK YE N N GASTRONOM TEMALI SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL M RAS UNSURLARI nsanl n Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesi fakl temalardan olu an çe itli toplumsal uygulamalar bünyesinde bar nd ran geni bir yelpazeye sahiptir. Maddi kültür etraf nda ekillenen gelenekler, anlat lar, gösteri sanatlar, ritüeller, ölenler ve el sanatlar bu yelpazenin öne ç kan alt ba l klar aras nda yer almaktad r. Bu ba lamda yeme içme unsurlar ve bu unsurlar etraf nda ekillenen alg ve pratikler de nsanl n Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesinde yerini alabilmektedir. Türkiye nin söz konusu listede dört adet gastronomi temal somut olmayan kültürel miras kayd bulunmaktad r. Tablo 1 de de belirtilen bu kay tlardan Türk Kahvesi ve Gelene i, Geleneksel Tören Ke ke i ile Mesir Macunu Festivali tek dosya olarak kay tlara geçmi tir. nce Ekmek Yap m ve Payla m Gelene i ise Türkiye nin yan s ra Azerbaycan, ran, Kazakistan ve K rg zistan n kat l m ile ortak dosya eklinde listedeki yerini alm t r. 5.1. Geleneksel Tören Ke ke i (2011) Kad nlar n ve erkeklerin i birli i esas na uygun büyük kazanlarda ve aç k ate lerde, bu day ve etin birlikte pi irilmesiyle yap lan tören yeme ine ke kek; yeme in etraf nda ekillenen sosyal alg ve pratiklerin bütününe de Tören Ke ke i Gelene i ad verilmektedir (Kültür Portal, 2020). Ortak ak l, gönül birli i ve aidiyet hissinin ekillendirdi i bu gelenek Anadolu nun çe itli yerle im yerlerinde farkl temalar içeren sosyal organizasyonlarda (dü ün, ölüm, sünnet, asker u urlama vb.) hala varl n sürdürmektedir.
Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde Tören Ke ke i Gelene inin temelini kültürel aktar m olu turmaktad r. Geçmi ten günümüze gelen ve Türk milletinin kültürel kodlar n bünyesinde bar nd ran ke kek temal sözlü kültür ürünleri, gösteri sanatlar, sosyal göndergeler, e lence unsurlar, örf, adet görenek ve geleneksel yap arz eden spesifik davran kal plar söz konusu aktar m n en bariz uzant lar d r. Bu durum ke ke i, fakl toplumlarda çe itli isimlerle var olan benzer yemeklerden ay rmakta ve somut olmayan kültürel miras ögesi haline getirmektedir. UNESCO kay tlar incelendi inde Tören Ke ke i Gelene inin 28 Kas m 2011 y l n n Kas m ay nda nsanl n Somut Olmayan Kültürel Miras Temsilî Listesine dahil edildi i görülmektedir. Tek dosyal ba vuru üzerine kay tlara geçen gelene in en belirgin özelli i Türkiye nin temsili listedeki ilk gastronomi temal somut olmayan kültürel miras ögesi olu udur. 5.2. Mesir Macunu Festivali (2012) Anadolu nun kadim yerle im yerlerinden biri olan Manisa ilinde yakla k 500 y ld r devam eden ve bünyesinde onlarca geleneksel uygulamay bar nd ran Mesir Macunu Festivali Türkiye nin gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar ndan ikincisidir. 6 Aral k 2012 tarihinde temsili listeye al nan bu gelene in olu umunda genel olarak din alg s n n ekillendirdi i ifa aray yatmaktad r. Birlik, beraberlik, dayan ma ve kültürel aidiyet hisleriyle yo rulan Mesir Macunu Festivali Gelene i ayn zamanda toplumsal mutabakat n temini ve sosyalizasyon süreçlerinin tesisi aç s ndan da önem ta maktad r. Mesir Macununun k rk bir çe it baharat ve bitkinin kullan ld bir kar m oldu u bilinmektedir. Söz konusu macunun Yavuz Sultan Selim Han n zevcesi ve Kanuni Sultan Süleyman n validesi olan Hafsa Sultan n hastal na çare bulmak amac yla Merkez Efendi taraf ndan kar ld rivayet edilmektedir. Gelene in ortaya ç k ise ifa bulan Hafsa Sultan n emriyle Macunun Sultan Camii nin kubbe ve minarelerinden saç lmas na dayand r lmaktad r (Co rafi aret, 2020). Mesir Macunu Festivalinin dualama, karma ve saçma olmak üzere üç temel unsuru bulunmaktad r. Kortej olu turma, geçit resmi ve genel e lence unsurlar ise süreç içerisinde festival kapsam na al nan di er pratiklerdir. Dualama, karma i lemi öncesi ve mütemadiyen karma s ras nda yap lan bir vazifedir. Çe itli dualar n okundu u; yaradan n övüldü ü ve salavatlar n çekildi i dualamada esas amaç Allah n afi isminin tecellisini ve r zas n niyaz etmektir. Karma, sembolik macun kazan na yüksek sesle ismi
brahim ÇEK Ç söylenen k rk bir baharat n ve reçetedeki di er unsurlar n belirli bir s rayla eklendi i a amad r. Bu a amada macun kazan tahta kar t r c lar vas tas yla özenle kar t r l r. Saçma a amas nda ise ufak paketler halinde haz rlanan macunlar n Sultan Camii nin kubbe ve minarelerinden halka da t lmas söz konusudur. Festival kapsam nda ayr ca, Türk kültürünün geleneksel özelliklerini yans tan geçit resmi ve macunun olu um hikayelerinde yer alan tarihi ki iliklerin olu turdu u kortej görsel bir ölen olu turmakta ve gelene in aktar m na zemin haz rlamaktad r. 5.3. Türk Kahvesi ve Gelene i (2013) Türkiye nin gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar ndan üçüncüsü olan Türk Kahvesi ve Gelene i 5 Aral k 2013 tarihinde tek dosya olarak temsili listeye dahil edilmi tir. Türk kahvesinin geleneksel yap s, geçmi ten günümüze ekillenen kavurum, ö ütüm, pi irim ve sunum ekillerindeki farkl l klar ile bu farkl l klar etraf nda hayat bulan sosyal alg ve pratiklerden beslenmektedir. Kahve fal, k z isteme fas llar nda tuzlu kahve ikram, kahve ile hat r aras nda kurulan do ru orant, sunum s ras nda lokum, tatl, su gibi ek unsurlar n ikram ; talih ile kahvenin e tutulmas ve kahve temal mâni- türkü gibi sözlü kültür ögeleri söz konusu alg ve pratiklerden baz lar d r. 5.4. nce Ekmek Yap m ve Payla m Gelene i (2016) Türkiye nin, nsanl n Somut Olmayan Kültürel Miras temsili listesindeki son kayd nce Ekmek Yap m ve Payla m Gelene i dir. Söz konusu kültürel yap n n di er kay tlarla aras ndaki en önemli fark çoklu dosya halinde haz rlanmas d r. Türkiye nin yan s ra Azerbaycan, ran, Kazakistan ve K rg zistan n ortakl ile haz rlanan ba vuru 30 Kas m 2016 tarihinde temsili listeye dahil edilmi tir. nce ekmek, ekmek hamurunun yufka inceli inde aç larak pi irilmesiyle elde edilmektedir. Anadolu co rafyas ba ta olmak üzere Mezopotamya ve Kuzey Asya da benzer formlar yla kar la lan ince ekmek Azerbaycan n Bakü, Nahcivan, eki, Kebele, Karaba, Gence ve Lenkeran illerinde daha ziyade Lava ve Yukha ; ran da Lavash ; Kazakistan da Kat rma K rg zistan da Jupka (Kültür Portal, 2020b); Türkiye nin çe itli yörelerinde ise Köy ekme i, ince ekmek, lava, yufka ve tand r ekme i eklinde adland r lmaktad r. Türkiye nin k rsal kesimleri ba ta olmak üzere tüm bölgelerinde daha çok Lava ve Yufka isimleriyle bilinmektedir. Söz konusu ince ekmeklerin her biri bu day ya da çavdar unundan mayal veya
Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde mayas z olarak yap lmaktad r. Türkiye de, lava mayal ; yufka ise mayas z bu day unundan elde edilmektedir. Lava, "tand r" denilen toprak veya ta f r nlarda; yufka ise ate üzerine konumland r lm sac üzerinde pi irilmektedir (Kültür Portal, 2020b). nce ekmek yap m nda imece usulüne göre hareket edilmektedir. Toplumsal dayan may ve payla may ön plana ç karan bu durum ayn zamanda sosyal kayna may da sa lamaktad r. Gelene in önemli unsurlar ndan biri de pi irim ve payla m kültürünün usta- ç rak ili kisiyle aktar lmas d r. Söz konusu aktar mda, pi irim ve payla m pratiklerinin yan s ra sözlü kültür unsurlar ile baz örf ve adetler de yay l m alan bulmaktad r. 6. GASTRONOM TEMALI SOMUT OLMAYAN KÜLTÜREL M RAS UNSURLARININ TUR ZMDE KULLANIMI Dünyan n en büyük endüstrilerinden biri olan turizm; bünyesinde bar nd rd onlarca sektör sayesinde, do al ve kültürel zenginlikleri olan ülkelere döviz girdilerini artt rma; istihdam olanaklar n geli tirme, ticaret hacimlerini yükseltme ve cari aç klar n kapatma gibi f rsatlar sunmaktad r (Bahar, 2004). Bu durumun fark nda olan ülkeler, sektörel büyümeyle h z kazanan rekabet ortam nda ayakta kalabilmek ad na çe itli giri imlerde bulunmaktad rlar. Yasal düzenlemeler (mevzuat), politik ad mlar; tan t m faaliyetleri, pazarlama stratejileri ve turistik ürün geli tirme çal malar eklinde s ralanabilecek bu giri imlerin günümüzdeki en bariz uzant s ise gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar n n turizmde kullan m d r. Köklü ve zengin bir yemek kültürüne sahip olan Türkler; yeme içme unsurlar n, maddi boyutunun ötesine ta yarak içselle tiren; ya anm l klar n, hislerini, inançlar n gelenek ve göreneklerini bu unsurlar vas tas yla aktarabilen ve kimi zamanda gastronomik unsurlar etraf nda birçok alg ve prati i ekillendirmeyi ba aran ender milletler aras nda yer almaktad r. Turistik ürün geli tirmeye son derece uygun olan bu durum Türkiye nin sahip oldu u gastronomi temal somut olmayan kültür unsurlar n n ve bu unsurlar etraf nda ekillenen kültürel pratiklerin etkin bir biçimde planlanmas n ve sürecin do ru bir biçimde yönetilmesini gündeme getirmektedir. Söz konusu süreç etkile ime dayal, çok payda l ili kisel bir yap arz etmektedir. Bu yap n n temel payda lar a a da s ralanm t r: - Birle mi Milletler E itim, Bilim ve Kültür Örgütü
brahim ÇEK Ç - UNESCO Milli Komisyonu - lgili Bakanl klar - Yerel Yönetimler - Sivil Toplum Örgütleri - Turizm Sektörlerinin Temsilcileri - Akademisyenler - Yerel Halk - Medya (Ulusal Uluslararas ) Bahsi geçen payda lar n, Türkiye nin sahip oldu u gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar n n turizmde kullan m na ili kin resmi ve gayr- resmi baz yükümlülükleri bulunmaktad r. A a da sözü edilen yükümlülükler ve bu yükümlülükler kapsam nda gerçekle tirilen etkinliklere ili kin bilgiler yer almaktad r. 6.1. Mevzuat Türkiye de, geleneksel mutfa n ve bu mutfak içerisinde ekillenen somut olmayan kültürel miras unsurlar n n korunumu, tan t m ve yayg nla t r lmas için çe itli yasal düzenlemelere gidilmi tir. Bu ba lamda de erlendirilecek ilk giri im 21.07. 2004 tarihli Resmî Gazetede yay nlanan 5225 say l Kültür Yat r mlar ve Giri imlerini Te vik Kanunu dur. Yasala t r lma amac kültür varl klar ile somut olmayan kültürel miras n korunmas n ve sürdürülebilir kültürün birer ö esi haline getirilmesini; kültürel ileti im ve etkile im ortam n n etkinle tirilmesini, sanatsal ve kültürel de erlerin üretilmesi, toplumun bu de erlere ula m olanaklar n n yarat lmas ve geli tirilmesini; ülkemizin kültür varl klar n n ya at lmas ve ülke ekonomisine katk yaratan bir unsur olarak de erlendirilmesi, kullan lmas ile kültür merkezlerinin yap m ve i letilmesine yönelik kültür yat r m ve kültür giri imlerinin te vik edilmesini sa lamak olan kanunun önemi somut olmayan kültürel miras n korunmas na at fta bulunan kanun düzeyindeki ilk düzenleme olu udur (Resmi Gazete, 2004). Ayr ca yasan n kültür varl klar n ülke ekonomisine katk yaratan bir unsur olarak de erlendirmesi de dikkat çekicidir. Bu ba lamda ç kar lan ikinci kanun ise Somut Olmayan Kültürel Miras n Korunmas Sözle mesinin Onaylanmas n n Uygun Bulundu una Dair Kanun dur. Türkiye Büyük Millet Meclisi nin 19.01.2006 tarihli oturumunda oy birli i ile kabul edilen bu kanunla 17 Ekim 2003 tarihinde
Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde Paris te Birle mi Milletler E itim, Bilim ve Kültür Te kilat n n (UNESCO) 32. Genel Konferans nda kabul edilen "Somut Olmayan Kültürel Miras n Korunmas Sözle mesi nin onaylanmas uygun bulunmu tur. Konuyla ilgili yürürlü e giren üçüncü yasal düzenleme ise Somut Olmayan Kültürel Miras Ta y c lar n n Tespit ve Kay t lemlerine li kin Yönerge dir. Bakanl k Makam n n 24/04/2014 tarih ve 80021 say l Onay ile yürürlü e giren ve 15/03/2020 tarihinde k smi de i ikli e u rayan bu yönerge somut olmayan kültürel miras alanlar nda üretimlerin te vik edilmesi ve geleneksel kültürün ya at lmas hedefiyle kültürel miras ta y c lar n n tespit edilmesi, de erlendirilmesi, belirli ölçütlere sahip olanlar n Halk Kültürü Bilgi ve Belge Merkezine kay t edilmesi gibi amaçlar ta maktad r (Ara t rma ve Geli tirme Genel Müdürlü ü, 2020). Yönergenin, kültür aktar c lar na ve dokümantasyon i lemlerine at fta bulunmas, Kültür ve Turizm Bakanl n n somut olmayan kültürel mirasa ve bu miras n sürdürülebilirli ine verdi i önemi göstermesi aç s ndan önemlidir. Mevzuat Bilgi Sistemi incelendi inde, Türkiye nin sahip oldu u gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar na ili kin özel bir düzenlemenin mevcut olmad görülmektedir. Bunun yan s ra Türk mutfak kültürüne ili kin baz yönetmeliklerin varl ndan söz etmek mümkündür. Bu düzenlemelerden baz lar a a daki s ralanm t r. - Adnan Menderes Üniversitesi Türk ve Dünya Mutfaklar Uygulama ve Ara t rma Merkezi Yönetmeli i (Resmî Gazete Tarihi: 01.02.2015 Say s : 29254). - Pamukkale Üniversitesi Türk Mutfak Kültürü Ara t rma ve Uygulama Merkezi Yönetmeli i (Resmî Gazete Tarihi: 26.10.2016 Say s : 29869). - Ba kent Üniversitesi Türk Mutfak Kültürü Uygulama ve Ara t rma Merkezi Yönetmeli i (Resmî Gazete Tarihi: 06.06.2017 Say s : 30088). - Ankara Hac Bayram Veli Üniversitesi Türk Mutfak Kültürü Uygulama ve Ara t rma Merkezi Yönetmeli i (Resmî Gazete Tarihi: 12.04.2020 Say s : 31097). 6.2. Tan t m Faaliyetleri Gastronomik unsurlar ve bu unsurlar etraf nda olu an kültürel pratikler, turistlerin seyahat motivasyonlar n ekillendiren faktörler aras nda yer
brahim ÇEK Ç almaktad r. Bu faktörlerin etkin bir biçimde planlanmas turizm pazarlamas aç s ndan oldukça önemlidir. Pazarlama faaliyetlerinin temelinde sahip olunan mutfak kültürüne ili kin alg yönetimi yatmaktad r. Lezzet, temizlik, sa l k, kalite, etnik uygulamalar gibi boyutlar bulunan alg yönetiminin en önemli argümanlar ise temsiller ve kitle ileti im tabanl tan t m faaliyetleridir. Türkiye, mutfak kültürünün tan t m için söz konusu kanallardan hareketle çe itli giri imlerde bulunmaktad r. Genel olarak yeme içme unsurlar n n fiziki boyutuna odaklanan bu giri imler, kimi zaman da somut olmayan kültürel yönüne at fta bulunmaktad r. Bu durum, yüksek kültüre sahip turistlerin destinasyon tercihlerinin ekillenmesi aç s ndan önem ta maktad r. A a da Türkiye nin sahip oldu u gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar n n tan t m na ili kin yürütülen faaliyetler s ralanm t r. 6.2.1. Turkey: Home Kampanyas : Kültür ve Turizm Bakanl taraf ndan 2014 y l nda ba lat lan Turkey: Home kampanyas, Türkiye nin sahip oldu u do al güzellikleri ve kültürel de erleri dijital mecralarda (Web sitesi, Facebook, Twitter, Instagram, Google+, Pinterest, Youtube, Linkedin) ön plana ç kararak ulusal turizm markas n ve ülke imaj n güçlendirmeyi amaçlamaktad r (Alta, 2017; Aksoy ve Çekiç, 2018). Turkey: Home kampanyas kapsam nda çok say da tan t m filmi ve tematik afi üretilerek söz konusu dijital mecralarda payla lm t r. K sa sürede yo un ilgi gören bu payla mlardan gastronomi temal olanlar a a da yer alan tabloda s n fland r larak s ralanm t r. Tablo 3. Turkey: Home Kampanyas na li kin Gastronomi Temal Tan t m Materyalleri S ra Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar Materyal Türü 1 Home of Turkish Cuisine Tan t m Filmi 2 Home of Baklava Tan t m Filmi 3 Home of Turkish Delight Tan t m Filmi 4 Home of Baklava Tan t m Afi i 5 Home of Candied Chestnut Tan t m Afi i 6 Home of Turkish Coffee Tan t m Afi i 7 Home of Turkish Tea Tan t m Afi i 8 Home of Figs Tan t m Afi i 9 Home of Hazelnut Tan t m Afi i 10 Home of Tea Tan t m Afi i 11 Home of Ayran Tan t m Afi i Kaynak: (T.C. Kültür ve Turizm Bakanl, 2020).
Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde Kampanya kapsam nda haz rlanan tan t m materyalleri incelendi inde somut olmayan kültürel miras unsurlar na Home of Turkish Coffee afi inin d nda yer verilmedi i anla lmaktad r. Söz konusu afi te Türk kahvesinin Geleneksel motiflerle bezeli porselen Türk kahvesi fincan nda ve lokum e li inde sunuldu u görülmektedir. Geleneksel Türk kahvesi sunumunda yer alan suyun görselde olmamas ise dikkatlerden kaçmamaktad r. ekil 1. Home of Turkish Coffee Kaynak (T.C. Kültür ve Turizm Bakanl, 2020) 6.2.2. Turkish Coffee Truck Turkish Coffee Truck (Türk Kahve Kamyonu) projesi, Türk kahvesini yurt d nda tan tmak ve uluslararas bir marka haline getirmek amac yla gönüllü bir ekip taraf ndan ba lat lan kültürel bir giri imdir. Proje kapsam nda haz rlanan gezici kahve eviyle Avrupa ve Amerika n n çe itli bölgelerinde ya ayan binlerce ki iye geleneksel Türk kahvesi ikram edilmi ; seçkin üniversiteler ziyaret edilmi : NATO genel merkezinde ve T.C. Avrupa Birli i Daimî Temsilcili i nde kahve sunumlar gerçekle tirilmi tir (TKKAD, 2020). 6.2.3. #40Hat r40fayda Sanal ortamda Türk kahve kültürü ile ilgili fark ndal k olu turmay amaçlayan 40 Y l Hat rl Türk Kahvesinin 40 Faydas projesi, dünyan n ilk kahve diplomasisi vakf olarak nitelendirilen Turkish Coffee Lady Foundation taraf ndan hayata geçirilmi tir. Türkiye ve dünyan n farkl ehirlerinde ehirlerinden kanaat önderleri, akademisyenler, sanatç lar, i insanlar, gastronomi uzmanlar, giri imciler ve sivil toplum üyelerince desteklenen kampanya kapsam nda sosyal medya kullan c lar n n Türk
brahim ÇEK Ç kahvesinin kültürel de erini yans tan payla mlarda bulunmalar (#40Hat r40fayda) te vik edilmi tir (Foodtime, 2020). 6.2.4. Dünya Türk Kahvesi Günü Türkiye nin kültürel diplomasi alan ndaki kazan mlar ndan biri de 5 Aral k günün (Türk Kahvesi ve Gelene inin Somut Olmayan Kültürel Miras Temsili Listesine girdi i gün) Washington Belediye Ba kan Muriel Bowser taraf ndan Dünya Türk Kahvesi Günü olarak ilan edilmesidir (Anadolu Ajans, 2020a). Turkish Coffee Lady Foundation taraf ndan yürütülen faaliyetler sonucunda elde edilen bu kazan m, Türk kahvesini uluslararas bir platforma ta m ve Türk kahvesi gelene ine yay l m alan kazand rm t r. 6.2.5. Olsa da Yesek: Ke kek Belgeseli Ke kek yeme ini ve bu yemek etraf nda olu an sosyal pratikleri akademik bir bak aç s yla ele alan Olsa da Yesek: Ke kek belgeseli, Tören Ke ke i Gelene ini tan tmay amaçlayan ilk kültürel giri imdir. TRT taraf ndan 2014 y l nda haz rlat lan belgesel somut olmayan kültürel miras aktar c lar ndan derlenen bilgilerin kay t alt na al nmas ve tan t m n n yap lmas aç s ndan önem ta maktad r. 6.3. Festivaller Çe itli amaçlarla y l n belirli zamanlar nda tertip edilen festivaller, bünyesinde bar nd rd kültürel olu umlar ve e lence unsurlar nedeniyle turistlerin davran sal niyetlerini ekillendiren önemli bir unsur olarak görülmektedir. Bu nedenle destinasyonlar sahip olduklar geleneksel festivalleri spesifik dokunu larla turistik ürüne dönü türmekte ya da destinasyonu temsil edebilen somut ve somut olmayan kültür ögelerini merkeze alan festivaller düzenlemektedir. Türkiye farkl temalarda çok say da festivale ev sahipli i yapmaktad r. 2 Söz konusu festivallerden gastronomi temal olanlar yo un ilgi çekmektedir. Türkiye nin çe itli bölgelerinde tertip edilen gastronomi temal festivaller aras nda somut olmayan kültürel miras unsurlar n n (Mesir Macunu ve Tören Ke ke i Gelene i) yer ald organizasyonlar n da bulundu u görülmektedir. 2 Türkiye festival çe itlili i aç s ndan zengin bir destinasyondur. Söz konusu festivallerin büyük bir k sm n gastronomi temal olanlar olu turmaktad r. Ekerim ve Tanr sever (2020) taraf ndan yap lan bir çal mada, Türkiye de süreleri 1 ile 8 gün aras nda de i en 367 adet gastronomi ile ili kili festival tespit edildi i belirtilmektedir.
Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde Mesir Macunu Festivaline Türkiye nin Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar adl bölümde yer verildi i için a a da de inilmemi tir. 6.3.1. Ke kek Festivalleri Anadolu nun çe itli yörelerinde bilinen ke kek, Türk milletinin içselle tirdi i yemeklerin ba nda gelmektedir. Yeme in önemi fiziksel varl n n ötesinde, çevresinde olu an kültürel pratiklerden kaynaklanmaktad r. Bu kültürel pratikleri sergileme ihtiyac ise, ke ke i merkeze alan çok say da sosyal organizasyonun ekillenmesine zemin haz rlam t r. 3 Ke kek temal Festivaller hem nicelik hem de nitelik aç s ndan söz konusu organizasyonlar n ba nda gelmektedir. 4 Bahsi geçen organizasyonlardan Dedeba Ke kek Hayr nicelik ve nitelik aç s ndan dikkatleri üzerine çekmektedir. Karacasu Ke kek Festivali olarak da bilinen Dedeba Ke kek hayr n n, 2019 y l itibar yla 737 ncisi düzenlenmi tir. Etkinlik kapsam nda 1200 kilo et ve 1200 kilo bu day kullan larak yap lan 50 kazan ke kek yakla k 25000 ki iye da t lm t r (Karacasu Belediyesi, 2020). Dedeba Ke kek Hayr ke kek gelene inin ya at lmas ve tan t lmas aç s ndan önemli bir görev üstlenmektedir. 6.3.2. Uluslararas Ekmek Festivali Türkiye'nin uluslararas düzeydeki ilk ekmek festivali olan Uluslararas Ekmek Festivali Türkiye nin önde gelen ekmekçilerinin yan s ra Fas, talya, Almanya, Arjantin, Kuveyt, Irak, Venezuela, Tayland, Bosna Hersek gibi birçok ülkeye ev sahipli i yapmaktad r. Festival kapsam nda kat l mc ülkeler ekmek kültürlerini tan tma imkân yakalarken geleneksel Türk ekmeklerini tan ma f rsat da bulmaktad r. 6.4. Müzecilik Faaliyetleri Kültür turizminin önemli argümanlar ndan biri olan müzecilik faaliyetleri rekabetin yo un olarak ya and turizm sektöründe, kültürel 3 4 Ke ke in yer buldu u sosyal organizasyonlar çe itlilik göstermektedir. Çekiç (2015) taraf ndan haz rlanan tez çal mas nda törensel bir yap arz eden bu organizasyonlar u ekilde s ralanmaktad r: 1. Do um Ke ke i, 2. Sünnet Ke ke i, 3. Asker ke ke i, 4. Dü ün Ke ke i, 5. Hac Ke ke i, 6. Ölüm Ke ke i, 7. Ramazan Bayram Ke ke i, 8. Kurban Bayram Ke ke i, 9. Nevruz Ke ke i, 10. Gadir Hum Ke ke i, 11. H d rellez Ke ke i, 12.Yortu Ke ke i, 13.Adak Ke ke i, 14. Hay r Ke ke i, 15. Festival Ke ke i. Türkiye'de hali haz rda icra edilen yüzün üzerinde ke kek festivali bulunmaktad r. Çekiç (2015) sosyal kat l m n yo unlu unu ve geleneksel yap n n te ekkülünü baz alarak haz rlad festival listesinde yetmi bir adet organizasyonun yer ald n bildirmektedir.
brahim ÇEK Ç miras zengini destinasyonlar avantajl bir konuma yükseltmektedir. Nihayetinde destinasyonlar n sahip oldu u somut ve somut olmayan kültürel miras unsurlar n n otantizmi tüm turist tipleri için farkl derecelerde motivasyon kayna olabilmektedir. Kadim bir tarihe ve kültürel birikime sahip olan Türkiye de müzecilik faaliyetlerine oldukça önem verilmektedir. Kültür ve Turizm Bakanl ba ta olmak üzere yerel yönetimler ve belirli koleksiyonerlerin çabalar yla yürütülen bu faaliyetler çe itlilik de göstermektedir. 5 Türkiye nin gastronomi kültürünün tan t m na hizmet eden müzecilik faaliyetleri söz konusu çe itlili in son y llardaki en aç k uzant s d r. Türkiye de gastronomi temal müzecilik faaliyetleri genellikle yerel yönetimler taraf ndan yürütülmektedir. Söz konusu müzeler gastronomik zenginli in tan t m n n yan s ra, gastronomi temal somut olmayan kültürel varl klar m z n ya at lmas na da katk sa lamaktad r. A a daki tabloda gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar m z n yer buldu u müzecilik faaliyetleri s n fland r larak s ralanm t r. Tablo 4. Gastronomi temal Somut Olmayan Kültürel Miras na li kin Faaliyetler S ra Müze Yer Müze Türü 1 Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi Ankara Etnografik 2 Türk Kahve Müzesi Karabük Tematik Müze 3 44 Y l Hat r Kahve Kona Müzesi Malatya Tematik Müze 4 Dioramik Mesir Müzesi Manisa Tematik Müze 5 Hac banlar Evi Müzesi anl urfa Gastronomi Müzesi 6 Emine Gö ü Mutfak Müzesi Gaziantep Gastronomi Müzesi 7 Tematik Mutfak Müzesi Kahramanmara Gastronomi Müzesi 6.4.1. Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi Gazi Üniversitesi Türk Halkbilimi ö retim üyelerinin giri imleri ve Ankara Kalk na Ajans n n katk lar yla sonucu 15 Haziran 2013 tarihinde aç l gerçekle tirilen müze Türkiye nin ilk ve tek somut olmayan kültürel miras müzesidir (Kültür Portal, 2020). Somut olmayan kültürel miras 5 Türkiye de klasik ve modern müzecilik anlay ile ekillenen çok say da müze bulunmaktad r. Arkeoloji müzeleri ba ta olmak üzere etnografya müzeleri, sanat müzeleri, gastronomi müzeleri, tematik müzeler ve somut olmayan kültürel miras müzeleri bunlardan baz lar d r. Türkiye statistik Kurumu verileri (TU K, 2019), 2019 y l itibar yla Türkiye de bulunan müze say s n n 451 e ula t n ortaya koymaktad r.
Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde unsurlar n n tan t lmas ve ya at lmas na yönelik çe itli etkinliklerin düzenlendi i müzede Türk kahvesi, Mesir macunu ve Tören ke ke i geleneklerine ili kin kültürel uygulamalara da yer verilmektedir. 6.4.2. Türk Kahve Müzesi Türkiye nin ilk kahve temal müzesi olan Türk Kahve Müzesi, Karabük linin Safranbolu ilçesinde bulunmaktad r. Türk Kahve Kültürünün tan t m amaç edinen müzede kahve kültürümüzle ilgi etnografik unsurlar (cezveler, fincanlar, kahve de irmenleri, kavurma makineleri, kahve tavalar, teraziler, su küpleri, eker kaplar vs.) sergilenmektedir. Yo un ilgi gören müzede geleneksel Türk kahvesinin yan s ra Nohut, Tarz- Hususi, Burçak, Cilveli, M rra, Dibek, ehzade ve Hilve gibi kahve çe itlerine de yer verilmektedir (B K, 2020). 6.4.3. 44 Y l Hat r Kahve Kona Müzesi Türk kahve kültürünün tan t m ve korunumu amac yla Ye ilyurt Belediyesi taraf ndan kurulan 44 Y l Hat r Kahve Kona Müzesinde kahve yap m nda kullan lan 510 obje (dibek, cezve, fincan, el de irmeni, kavurma tavalar, terazi, tahta ka k, su küpü, lokum kaplar ) sergilenmekte ve ziyaretçilere geleneksel Türk Kahvesi ba ta olmak üzere yöreye has kay s çekirde i kahvesi ikramlar yap lmaktad r (Anadolu Ajans, 2020b). 6.4.4. Dioramik Mesir Müzesi Manisa'n n ehzadeler Belediyesi taraf ndan hizmete aç lan Dioramik Mesir Müzesi mesir macunu ile ilgili kültürel pratikleri, y l n her günü yerli ve yabanc turistlerle bulu turmay amaçlamaktad r. Müze Türkiye nin gastronomi temal somut olmayan kültürel miras unsurlar na odaklanan ilk ve tek dioramik tabanl giri imidir. Türkiye nin gastronomi temal Somut olmayan kültürel miras unsurlar n n tan t m amac yla organizasyonlardan biri de Bir Ta m Keyif: Türk Kahvesinin 500 Y ll k Öyküsü adl sergidir. 17 ubat- 15 Haziran 2015 tarihleri aras nda, Topkap Saray Müzesinde düzenlenen sergi ile binlerce yerli ve yabanc turist Türk Kahvesi gelene ini yak ndan tan ma f rsat bulmu tur. 6.5. Co rafi aret Belirgin bir niteli i, ünü veya di er özellikleri bak m ndan kökenin bulundu u yöre, alan, bölge veya ülke ile özde le mi ürünleri gösteren
brahim ÇEK Ç i arete co rafi i aret ad verilmektedir. Co rafi i aret tescil sistemiyle söz konusu ürünlerin korunmas ve sürdürülebilirli inin sa lanmas amaçlanmaktad r (Türk Patent ve Marka Kurumu, 2020). Yöresel ürünlerin turistik bir de er olarak pazarlanmas ve destinasyon markala mas ad na f rsatlar sunan bu sistem yöresel ürün çe itlili ine sahip k rsal bölgelerin bilinirli in artmas na ve kalk nmas na da katk sa lamaktad r (Deviren ve Y ld z, 2017). Nihayetinde do all k, yöresellik ve e sizlik alg s turist motivasyonunu ekillendiren önemli unsurlar aras nda yer almaktad r. Söz konusu unsurlar arz eden yelpazesi alt na alan sistemde Türk gastronomisi ile ili kilendirilebilecek on üç ürün grubu bulunmaktad r. Bu ürün gruplar a a daki tabloda s ralanm t r. Tablo 5. Co rafi aret Sistemindeki Gastronomi ile li kili Ürün Guruplar S ra Ürün Grubu n % 1 Alkolsüz içecekler 7 1.2 2 Bal 8 1.3 3 Biralar ve di er alkollü içecekler 10 1,7 4 Çikolata, ekerleme ve türevi ürünler 27 4.5 5 Dondurmalar ve yenilebilir buzlar 4 0.7 6 F r nc l k ve pastac l k mamulleri, hamur i leri, tatl lar 88 14.6 7 lenmi, i lenmemi et ürünleri 12 2 8 lenmi, i lenmemi meyve ve sebze ile mantarlar 154 25.5 9 Peynirler 18 3 10 Peynirler ve tereya d nda kalan süt ürünleri 6 1 11 Tereya dahil kat ve s v ya lar 12 2 12 Yemekler ve çorbalar 123 20.4 13 Yiyecekler için çe ni / lezzet vericiler, soslar ve tuz 4 0.7 Toplam ürün say s / % 473 78.6 Kaynak: (Türk Patent ve Marka Kurumu, 2020). Yukar daki tablo incelendi inde gastronomi ile ili kili ürün gruplar na ait 473 unsurun bulundu u görülmektedir. Bu rakam co rafi i aret sistemindeki tüm ürün gruplar n n %78,6 s na tekabül etmektedir. Co rafi i aretleme sisteminde Türkiye nin somut olmayan kültürel miras ile ili kilendirilebilecek iki ürün bulunmaktad r. Co rafi i aretleme sayesinde bu ürünlerin geleneksel özellikleri kay t alt na al nmakta ve bir kontrol mekanizmas olu turulmaktad r. A a daki yer alan tablo 6 da söz konusu ürünlerle ilgili bilgilere yer verilmi tir.
Gastronomi Temal Somut Olmayan Kültürel Miras Unsurlar n n Turizmde Tablo 6. Co rafi aret Sistemindeki Gastronomi ile li kili Ürün Guruplar Somut Olmayan Tescil Tarihi Ürün Tür l Kültürel Miras Tescil Numaras Geleneksel Tören Dart l 08.01.2013-168 Mahreç Sakarya Ke ke i Ke ke i Manisa Mesir Mesir macunu 21.03.2018-334 Mahreç Manisa Macunu Kaynak: (Türk Patent ve Marka Kurumu, 2020). 6.6. Turistik Ürün Geli tirme Destinasyon ziyareti ile ili kili süreçte turistlere sunulan mal ve hizmet unsurlar n n bütününe turistik ürün ad verilmektedir. Turistik ürünler destinasyonlar n görünürlü ünü artt ran ve turistlerin seyahat niyetlerini ekillendiren önemli faktörlerden biridir. Bu ba lamda turistik ürün çe itlili i ile seyahat davran aras nda do rusal bir ili ki oldu u söylenebilir. Turistik ürünün te ekkülü üç farkl unsurun varl ile mümkün olabilmektedir. Bu unsurlar do al güzellikler, tarihi zenginlikler ve kültürel birkimler eklinde s ralanabilir. Söz unsurlar n n turistik ürüne dönü türülmesi içinse inovasyona dayal bir planlama yakla m na ihtiyaç vard r. Söz konusu yakla m farkl çekicilik unsurlar n bünyelerinde bar nd ran destinasyonlar n alternatif turistik ürün ihtiyaçlar n n kar lanmas aç s ndan da önemlidir. Nihayetinde do al güzelliklere ve tarihi çekiciliklere sahip olmayan destinasyonlar n mevcut spesifik özelliklerini turistik ürüne dönü türebilmeleri turizm sektöründe var olabilmeleri ad na son derece elzemdir. Sahip oldu u çekicilik unsurlar çe itlilik gösteren Türkiye nin son y llarda alternatif turistik ürün geli tirme çal malar nda bir art oldu u gözlenmektedir. Söz konusu çal malar n en güncel tezahürü ise turizm rotalar d r. Turizm rotalar, sahip olunan kültürel miras unsurlar n n turizme kazand r lmas için olu turulan turistik ürünlerin ba nda gelmektedir. Genellikle sahip olunan do al güzellikler ve tarihi zenginlikleri pazarlamak amac yla olu turulan bu rotalar, yerli ve yabanc turistlere destinasyonlar n yeme içme unsurlar n ve bu unsurlarla ili kili somut olmayan kültürel birikimlerini tan ma ve deneyimleme imkân da sunmaktad r. Türkiye de seyahat acentalar vas tas yla olu turulan onlarca turizm rotas bulunmaktad r. Genellikle paket tur eklinde pazarlanan bu rotalar aras nda gastronomik unsurlara odaklanan rotalar da bulunmaktad r. Söz konusu rotalar genellikle Do u Anadolu, Güneydo u Anadolu, Akdeniz ve Ege