Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 1
GĠRĠġ ÇalıĢmamızda, Anayasada 5982 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun la yapılan değiģiklikleri inceleyeceğiz. Hukuki çerçeve içinde kalmaya özen göstereceğiz ancak, yapılan değiģikliklerin anlamlandırılabilmesi için zrunlu bulunan hallerde, kamuyuna yansıyan siyasi ve ssyal geliģmeler ile tartıģmaları da aktarmak gerekecektir. 5982 sayılı Kanun yürürlük hükmüyle birlikte 26 madde. Anayasanın 24 maddesinde değiģiklik yapılıyr ve Anayasa Mahkemesi ile Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu değiģikliklerine iliģkin larak 2 Geçici Madde içeriyr. Anayasa değiģikliklerini teklif eden siyasi iktidarın, bu paketle hedeflediği temel knular üç tanedir: a-) Anayasa Mahkemesinin yeniden yapılandırılması b-) Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu nun yeniden yapılandırılması c-) Siyasi partilerin kapatılmasının zrlaģtırılması Türkiye Büyük Millet Meclisi görüģmeleri sırasında siyasi partilerin kapatılmasına iliģkin Anayasa hükümlerindeki değiģiklik teklifi reddedilmiģtir. Teklifin tümüyle ilgili larak Genel Kurulda yapılan ikinci tur ylamada alınan snuç Ģöyledir: Oylamaya katılan üye: 409, Kabul: 336, Ret: 72, Çekimser: -, BĢ: 1, Geçersiz: - 13.05.2010 tarih ve 27580 sayılı Resmi Gazete de yayımlanmıģtır. Dğrudan yürürlüğe girebilmesi için gerekli 367 y sağlanamadığından, 12.09.2010 tarihinde yapılacak halkylamasında kabul edilirse yürürlüğe girebilecektir. HAZIRLIK SÜRECĠ DemkratikleĢme Söylemi Anayasa DeğiĢikliği knusu, 2002 yılı Kasım ayında yapılan milletvekilliği genel seçiminde AKP nin tek baģına Türkiye Büyük Millet Meclisi çğunluğunu elde etmesiyle birlikte gündeme turmuģtur. Ġktidar partisi ve iktidar partisiyle aynı görüģleri paylaģan çevrelerin temel görüģleri Ģöyledir. 82 Anayasası askeri bir anayasadır. Sivil Tplum luģturma ve demkratikleģmenin vazgeçilmez gereği sivil bir anayasa yapılmasıdır. 82 Anayasasında, temel hak ve özgürlükler kural değil sanki istisnadır. Bu durum da hazırlayan zihniyetin dğal snucudur. Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 2
Askerin sivil yönetim üzerindeki yaptırım gücü dayanağını 82 Anayasasından almaktadır. Darbeci yapılanmalara bu anayasa zemin hazırlamaktadır. Resmi Ġdelji Devletin tüm rganları üzerinde baskın bir anlayıģ larak dayatılmaktadır. Yargı bağımsızlığı sağlanamamıģtır, yargı tarafsız da değildir. Resmi Ġdeljiye uygun kararlar çıkmaktadır. Laiklik ilkesi yanlıģ yrumlanmakta, dini inançlar üzerinde baskıya vesile edilmektedir. Siyasi partiler sık sık kapatılmakta ve sivil demkrasi yara almaktadır. vs. Örnekleri çğaltılabilecek bu gerekçeler sürekli gündemde tutulmakta ve yeni bir anayasaya ihtiyaç bulunduğu söylemi kamuyuna dikte edilmektedir. Sekiz yıldır aralıksız süren bu söylemlere göre, 177 maddelik anayasanın ilk üç maddesi dıģında kalan 174 maddesinin değiģtirilmesi srunu çözmeyecektir. Tamamen yeni bir sivil anayasa yapılmalıdır. AnlaĢılmaktadır ki, srun Anayasanın ilk üç maddesindedir. Yani, askeri, baskıcı, anti demkratik vs. tüm vasıflarını Anayasaya bu üç madde kazandırmaktadır. Anayasamızın Ġlk Üç Maddesi MADDE 1. Türkiye Devleti bir Cumhuriyettir. MADDE 2. Türkiye Cumhuriyeti, tplumun huzuru, millî dayanıģma ve adalet anlayıģı içinde, insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı, baģlangıçta belirtilen temel ilkelere dayanan, demkratik, lâik ve ssyal bir hukuk Devletidir. MADDE 3. Türkiye Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir. Bayrağı, Ģekli kanununda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır. Millî marģı Ġstiklal MarĢı dır. BaĢkenti Ankara dır. ĠĢte bu maddeler yüzünden, 174 maddelik Anayasa DeğiĢikliği değil, yeni bir anayasa yapılmak zrundadır. Sivil Anayasa Taslağı 8 Haziran 2007 günü BaĢbakan ve ADALET ve KALKINMA PARTĠSĠ Genel BaĢkanı Sayın Recep Tayip ERDOĞAN IN Prf. Dr. Ergun ÖZBUDUN DAN talebi üzerine; Prf. Dr. Ergun ÖZBUDUN, Prf. Dr. Zühtü ARSLAN, Prf. Dr. Yavuz ATAR, Prf. Dr. Fazıl Hüsnü ERDEM, Prf. Dr. Levent KÖKER ve Dç. Dr. Serap YAZICI dan luģan Kmisyn tarafından hazırlanmıģ, "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası Önerisi"ni hatırlatalım.. Sayın CumhurbaĢkanımızın deyimiyle, bu değiģiklik fırsatı kaçırılmıģtır. Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 3
Bu taslakta yer alan Anayasa Mahkemesi ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu düzenlemeleri Ģöyledir: Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu Madde 109- (1) Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu nyedi asıl ve dört yedek üyeden luģur. Adalet Bakanlığı MüsteĢarı Kurulun tabii üyesidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi, birinci sınıfa ayrılmıģ hâkim ve savcılar arasından üye tamsayısının salt çğunluğu ve gizli y ile beģ asıl ve bir yedek üye seçer. Üç asıl ve bir yedek üye Yargıtay Genel Kurulunca, iki asıl ve bir yedek üye DanıĢtay Genel Kurulunca; dört asıl ve bir yedek üye birinci sınıfa ayrılmıģ adlî yargı hâkim ve savcılarınca, iki asıl üye birinci sınıfa ayrılmıģ idarî yargı hâkim ve savcılarınca kendi aralarından gizli yla seçilir. Asıl ve yedek üyeler dört yıl için seçilir. Süresi biten üyeler bir daha seçilemez. Yargıtay ve DanıĢtay Genel Kurullarınca seçilecek üyelerin altmıģ yaģını tamamlamıģ lmaları Ģarttır. Kurul, asıl üyeleri arasından bir baģkan ve bir baģkanvekili seçer. (2) Kurul n yedi üye ile tplanır ve salt çğunlukla karar verir. Meslekten ihraç kararları tplantıya katılanların üçte ikisi ile alınır. (3) Kurulun seçimle gelen asıl ve yedek üyeleri, görevlerinin devamı süresince baģka görev alamazlar. (4) Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu; adlî ve idarî yargı hâkim ve savcılarını mesleğe kabul etme, atama ve nakletme, geçici yetki verme, yükselme ve birinci sınıfa ayırma, kadr dağıtma, meslekte kalmaları uygun görülmeyenler hakkında karar verme, disiplin cezası verme, görevden uzaklaģtırma iģlemlerini yapar. Adalet Bakanlığının, bir mahkemenin veya bir hâkimin veya savcının kadrsunun kaldırılması veya bir mahkemenin yargı çevresinin değiģtirilmesi knusundaki tekliflerini karara bağlar. Ayrıca Anayasa ve kanunlarla verilen diğer görevleri yerine getirir. (5) Adalet Bakanlığının merkez kuruluģunda geçici veya sürekli larak çalıģtırılacak hâkim ve savcıların muvafakatlerini alarak atama yetkisi Adalet Bakanına aittir. (6) Adalet Bakanı, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun ilk tplantısında naya sunulmak üzere, gecikmesinde sakınca bulunan hallerde hizmetin aksamaması için hâkim ve savcıları geçici yetki ile görevlendirebilir. (7) Kurulun görevlerini yerine getirmesi, seçim ve çalıģma usulleriyle itirazların Kurul bünyesinde incelenmesi esasları kanunla düzenlenir. Hâkim ve savcıların denetimi Madde 110- Hâkim ve savcıların görevlerini hukuka uygun larak yapıp yapmadıklarını denetleme, görevlerinden dlayı ve görevleri sırasında suç iģleyip iģlemediklerine iliģkin inceleme ve sruģturma Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kuruluna bağlı adalet müfettiģleri tarafından yapılır. Anayasa Mahkemesi Anayasa Mahkemesinin kuruluģu Madde 112- (1) Anayasa Mahkemesi nyedi üyeden luģur. (2) Türkiye Büyük Millet Meclisi, en az üçü anayasa hukuku, kamu hukuku veya siyaset bilimi alanında çalıģan prfesörler arasından lmak üzere sekiz üyeyi üye tam sayısının beģte üç çğunluğu ile seçer. Üyelerden dördü Yargıtay, dördü DanıĢtay, biri de SayıĢtay genel kurullarınca kendi BaĢkan ve üyeleri arasından üye tamsayılarının salt çğunluğu ile ve gizli yla seçilir. (3) Öğretim üyeleri ile üst kademe yöneticileri ve avukatların Anayasa Mahkemesine üye seçilebilmeleri için, kırk yaģını dldurmuģ, hukuk, siyasal bilimler, iktisadî ve idarî bilimler alanlarından mezun lmuģ ve öğretim elemanlığında veya kamu hizmetinde en az nbeģ yıl fiilen çalıģmıģ veya en az nbeģ yıl avukatlık yapmıģ lmaları Ģarttır. (4) Anayasa Mahkemesi, üyeleri arasından, gizli yla ve üye tamsayısının salt çğunluğu ile dört yıl için bir BaĢkan ve bir BaĢkanvekili seçer. BaĢkan ve baģkanvekili en fazla iki kez seçilebilir. Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 4
Anayasa Mahkemesi Önerisi 2004 yılında Anayasa Mahkemesi BaĢkanı Mustafa BUMĠN in giriģimiyle bir taslak luģturulmuģ ve kamuyu bilgilendirilmiģtir. Ancak bu taslak bir teklife dönüģtürülmemiģtir. Yani tarihte siyasi iktidar bu taslağı Türkiye Büyük Millet Meclisi ne taģımaya değer görmemiģtir. Kamuyunda Bumin Tasarısı larak bilinen ve yaģ haddinin 67 ye çıkarılması pazarlığıyla gerçekleģtiği ileri sürülen çalıģmada Anayasa Mahkemesi yapısıyla ilgili önerileri hatırlatalım (Taslak resmi nitelik taģımadığından, gazetelere yansıyan hükümlerini aktarıyruz): Anayasa Mahkemesinin 11 asıl ve 4 yedek üyesinin tamamını atayan cumhurbaģkanının yetkisini 2 üyeyle sınırlandırılıyr. Yüksek Mahkeme, genel kurul ve iki daire halinde çalıģmalı. Üye sayısı 17'ye çıkarılarak bunlardan 4'ü Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından seçilmeli. Meclis, üyelerden birini YÖK tarafından gösterilen 3 hukuk prfesörü arasından, birini barlar birliğince gösterilecek 3 aday arasından, ikisini de SayıĢtay baģkan ve üyeleri arasından seçsin. CumhurbaĢkanı, vali, büyükelçi, müsteģar ve müsteģar yardımcılığı görevlerinde bulunanlar arasından 2 üye atasın. Bunun dıģında üyelerden 5'i Yargıtay, 4'ü DanıĢtay, birer üye de Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek Ġdare mahkemeleri tarafından kendi kurullarınca seçilsin. Adaylarda en az 3 yıl Yargıtay'da çalıģma ve 50 yaģını dldurmuģ lma Ģartı aransın. Ġnsan hakları ihlalleri knusunda vatandaģlara bireysel baģvuru hakkı tanınsın Sivil Anayasa Taslağı ve Anayasa Mahkemesi Taslak ÇalıĢmasını aktarıyruz, çünkü yapılan Anayasa değiģikliklerinin geçmiģinde bu çalıģmalardan bahsedilmektedir. Neden Yeni Anayasa? Anayasanın ilk üç maddesine dönük bakıģ açısının anlamlandırılmasında aydınlatıcı labilecek geliģmeler daha snra yaģanmıģtır. 14.3.2008 tarihinde Yargıtay Cumhuriyet BaĢsavcılığı'nın Anayasa Mahkemesi'ne açtığı Adalet ve Kalkınma Partisi nin temelli kapatılması istemli dava ve 27.2.2008 tarihli dilekçeyle 110 milletvekili tarafından 9.2.2008 günlü 5735 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının Bazı Maddelerinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun'un, 1. ve 2. Maddelerinin iptalleri istemiyle açılan davalar snucu Anayasa Mahkemesi nce verilen kararların, ayrıca irdelenmesi gerekir. Bu davalar snucunda Anayasa Mahkemesi özetle; Türkiye Büyük Millet Meclisinin kabul ettiği Anayasa DeğiĢikliği ni Anayasanın değiģtirilmesi teklif edilemeyecek ve dlayısıyla Asli kurucu iktidarın, Temel Düzen Nrmları nı gösteren ilk üç maddeye dönük snuç dğuran nitelikte görerek iptal etmiģ ve Adalet ve Kalkınma Partisi'nin Anayasa'nın 68. maddesinin dördüncü fıkrasındaki demkratik ve laik Cumhuriyet ilkelerine aykırı eylemlerin dağı haline gelmesi nedeniyle Devlet yardımından yksun bırakılmasına karar vermiģtir. Anayasa Mahkemesince verilen kararlar ıģığında bakıldığında, Türkiye Büyük Millet Meclisi nde çğunluğa sahip iktidar partisi lan AKP, Anayasanın 2. Maddesinde Cumhuriyetin nitelikleri arasında belirlenen demkratik ve laik nitelikleri rtadan kaldırmaya çalıģan bir partidir. Bu ilkelere aykırı snuçlar dğuran anayasa değiģikliklerini ve dak tespitinde sayılan eylem ve iģlemleri gerçekleģtirmiģtir. Böylece, neden yeni bir anayasa gereğinin dillendirildiği srusu da cevabını bulmuģ lmaktadır. Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 5
Bilindiği gibi, benzer gerekçelerle yakın geçmiģimizde Refah Partisi de Anayasa Mahkemesi nce kapatılmıģtır. Kapatma kararına karģı Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi ne baģvurulmuģ ancak bu baģvuru reddedilmiģtir. Avrupa Ġnsan Hakları Mahkemesi nin karar gerekçeleriyle birlikte bakıldığında, Anayasa Mahkemesi nin kapatma yerine Devlet yardımından yksun bırakma yönünde karar vermesinin iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. Türkiye nin demkratikleģmesi sürecine lumlu bir katkı vermek isteyen Anayasa Mahkemesi bu kararıyla bir nevi iktidardaki siyasi partiyi ikaz etmiģ, ihtarda bulunmuģtur. Beklenen; seçimlerde en yüksek yu alan partinin, demkratik ve laik niteliklerle uyumlu hale gelmesidir. Bu uyumluluk sağlanmıģ mıdır? Ülkemizde sn zamanlarda yaģanan geliģmeler, uyumluluk beklentisinin aksine, çatıģma ve ayrımcılık plitikalarının körüklendiğini göstermektedir. Devletin Anayasayla öngörülen temel düzenini güç kullanarak değiģtirmeye çalıģan bir Terör Örgütünün varlığından bahisle açılan Ergenekn SruĢturması, temel varsayımı Demkrasinin tüm kurum ve kurallarıyla yerleģtirilmesi Ģeklinde algılanarak, yurt içi ve yurt dıģında lumlu karģılanmıģtır. Bu gün itibariyle bakıldığında ise gelinen nktada sruģturmanın algılanan amacı ve temel varsayımından çk uzaklaģtığı görülmektedir. Nasıl Demkrasinin kurum ve kurallarından faydalanarak anti demkratik snuçlar amaçlanması tehdidi varsa, hukuki kurum ve kuralların da hukuk dıģı amaçlara alet larak kullanılması ihtimali gözden uzak tutulamaz. Snuçta; Türkiye nin tarihsel geçmiģinde ve Türkiye Cumhuriyeti Devletinin kuruluģunda etkin bir rl ynayan ve Devletin temel niteliklerine karģı giriģilecek eylemlerde engel larak görülecek TSK kurumsal larak saldırı altındadır. Suç isnat edilen kiģilere karģı değil kurumsal larak TSK ne karģı belli bir mesafe alınmıģtır. ġimdiki hedefin ise, yargı larak belirlendiği anlaģılmaktadır. Yargı rganları, siyasi iktidarları hukuk çerçevesinde denetlediği ve hukuka aykırı eylem ve iģlemleri rtadan kaldırdığı ölçüde, dğal larak iktidarın hedefi haline gelecektir. Hem ülkemiz hem de dünya pratikleri bu yöndedir. Ancak bu gün yaģadığımız örnek, farklı hukuki düģüncelerden kaynaklı değil, Devletin temel niteliklerini değiģtirme çabasından kaynaklı tepkilerdir. Yargı, değiģtirilmek istenen temel niteliklere sahip çıktığı ölçüde eleģtirilmekte ve hedef alınmaktadır. UzlaĢma Gereği Anayasaların, tanımları gereği, tplumsal uzlaģmanın eseri lması zrunludur. Aksi takdirde temel knularda tartıģmalar süreklilik kazanacaktır. Esasen uzlaģı gereği, teklifi hazırlayan siyasi parti temsilcilerinin de dile getirdiği bir knudur. Örnek teģkil etmesi bakımından 08.01.2010 tarihli Radikal Gazetesinde Yazar Murat YETKĠN e BaĢbakan Yardımcısı ve Hükümet Sözcüsü Cemil Çiçek in verdiği beyanat incelenebilir. Halkylamasına iliģkin Kanun değiģiklikleri nedeniyle gündeme gelen srulara cevaben Cemil Çiçek; Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 6
* Hak ve özgürlükler knusunda referandum lmaz. Bu knularda referandum zaten düģünmeyiz. * Anayasa değiģikliği knusu Ģu an gündemimizde yk. Yapmak istemediğimizden değil. Tersine, Anayasa değiģikliğini çk arzu etmemize rağmen, reel plitika, Meclis aritmetiği buna izin vermiyr. Halen 336 milletvekilimiz var. CHP Ģu anda hiçbir Anayasa değiģikliğine yanaģmıyr. MHP de CHP yi ikna edin, öyle gelin diyr. 330-367 arası y referandum gerektiriyr. Ama referandum sadece bizim elimizde değil. * Daha önce Anayasa nın 10 uncu maddelerini 411 gibi yüksek bir yla değiģtirdik, Anayasa Mahkemesi nden döndü. Anayasa değiģikliği, sayısal değil, geniģ uzlaģma iģidir. Biz bunu Meclis te yapacağız, geniģ mutabakatla yapacağız. ġu an itibarıyla, biz bu yasa değiģikliği teklifini yaparken, arkasından da Anayasa değiģikliği getirelim diye aramızda bir knuģma yapmıģ değiliz. Ġstemediğimizden değil, kģullar uygun lmadığından... diyr. Bu ve benzeri beyanatlara rağmen neden birden uzlaģı aranmaksızın Anayasa DeğiĢikliği ihtiyacı dğmuģtur ve temel hak ve özgürlüklere iliģkin bu Anayasa değiģiklikleri halkyuna sunulmaktadır srularının yanıtını aramamız lazım. Erzincan Krizi Ülkemizde luģturulan atmsferde, meģhur Ergenekn SruĢturmasıyla bağlantılı lduğu ileri sürülen nedenlerle 16.02.2010 tarihinde Erzincan Cumhuriyet BaĢsavcısı gözaltına alınıyr, ev ve iģyerinde arama yapılıyr ve nihayetinde tutuklanıyr. Hukuken tartıģmalı birçk knu bir arada. Burada tartıģmalara tekrar inmek istemiyruz. Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Yüksek Yargı Organları bu laylara karģı Kurumsal bir duruģ sergiliyrlar. Ġlk larak 18.02.2010 tarihinde CumhurbaĢkanı Sayın Abdullah GÜL "Çk süratli bir yargı refrmu yapmak gerekir" diyr, 21.02.2010 tarihinde ise BaĢbakan Sayın Recep Tayyip Erdğan resmi temaslarda bulunmak üzere Ġspanya'ya hareket etmeden önce havaalanında,"yargı refrmu Türkiye'deki herkesimin beklentisi Referanduma gidecek Ģekilde çeģitli adımlar atma çabasındayız. Bu adımı atmakta kararlıyız. ArkadaĢlarımız çalıģmaları yapıyrlar. Bu çalıģmalardan snra bunu meclis gündemine getirmeyi düģünüyruz" diyr. 22.03.2010 tarihinde Anaya DeğiĢiklik Paketi Kamuyuna açıklanıyr ve diğer siyasi partilere sunuluyr. BaĢbakan siyasi partilere üç gün süre tanıyr. 30.03.2010 tarihinde teklif paketi Türkiye Büyük Millet Meclisi ne sunuluyr. Ġmza srunu nedeniyle bazı ufak değiģiklikler yapılan ikinci teklif paketi de 05.04.2010 tarihinde Meclise sunuluyr ve bu teklif kabul ediliyr. Hedefin, teklif üzerinde mutabakat sağlanarak Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından değiģiklik yapılması değil, değiģikliğin halkylamasına sunulması lduğu açıkça beyan edilmiģtir. Taslağın dağıtılması ve 3 günlük süre verilmesi gibi eylemler, bu beyanlar ıģığında bakıldığında göstermelik niteliktedir. Yine aynı hareket tarzının bir diğer yansıması da sivil tplum örgütleriyle yaģanmıģtır. Sivil Tplum Örgütleriyle, paketin Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 7
içeriği, kapsamı vs. görüģülmemiģ, sadece kamuyunda sanki herkesin görüģlerinin alınması ihtiyacı duyuluyrmuģ izlenimi vermek için, muhalif ses çıkarmayacak seçilmiģ kuruluģlara taslak verilmiģtir. Görüleceği üzere, Paketin hazırlığı aģamasında uzlaģmacı bir yaklaģım ihtiyacı hissedilmemiģtir. Aksine, saygısız ve tahrik eden bir üslupla siyasi partiler ve STÖ ler sadece bilgilendirilmiģtir. Özellikle hedef alınan yargı rganlarından yapılan açıklamalar ise siyasi iktidar tarafından hiç duyulmamıģtır. Halkylaması Ġhtiyacı Peki neden halkylaması srusunun yanıtı, siyasi iktidar açısından Ģu unsurlar ıģığında değerlendirilmelidir. Yapılan kamuyu yklamalarında, anayasa değiģikliği gerekli mi srusuna büyük çğunlukla evet cevabı alınmaktadır. Tabi bu yklamalar, nasıl bir değiģiklik gerektiğine dair iradeleri tespit etmemektedir. Devletin yargı rganının siyasi iktidarla uzlaģmaz faaliyetleri ve yargı kurumlarının darbecilerle iģbirliği halinde lduğu yönünde, uzun süredir kamuyu luģturulmaktadır. OluĢturulan havaya göre, siyasi iktidar hukukun ve demkrasinin gerekleri için çırpınmakta ancak yargının taraflı tutum ve kararları nedeniyle bu çırpınıģları snuç verememektedir. Bu yüzden bir yargı refrmu Ģarttır. Burada BaĢbakanın yargıya iliģkin değerlendirme içeren açıklamalarından birçk örnek gösterilebilir. Paketin yeterli miktarı aģmayacak yla kabulü halinde, takip eden süreç nasıl iģlerse iģlesin, geliģmeler siyasi iktidarın lehine değerlendirilebilecek ve genel seçimlerde ya dönüģtürülebilecek nitelikte lacaktır. Ġlk tartıģma, halkylamasına iliģkin kanunun seçim kanunu niteliği taģıyıp taģımadığı ve dlayısıyla bu halkylamasında uygulanıp uygulanmayacağı knusunda çıkacaktır. TartıĢma, niteliği itibariyle hem Yüksek Seçim Kurulu hem de Anayasa Mahkemesi nin hukuki değerlendirme yapmasını gerektirecektir. DeğiĢikliğin iptali için Anayasa Mahkemesine halkylamasından önce baģvurulması halinde, baģvurunun snucu ne lursa lsun, siyasi iktidar; Halkın iradesini seçme hakkının engellendiği Var lan anti demkratik düzenin kendini krumaya çalıģtığı Yargının bağımsızlığı kadar tarafsızlığının da ne kadar önem taģıdığının bu örnekle de tescillendiği; değerlendirmelerini yapacak ve kendi kamuyunu luģturacaktır. Kesin kabulü veya reddi halkylamasıyla belirlenecek Anayasa DeğiĢikliği nin iptal davasına ne zaman knu edilebileceği tartıģması çıkacaktır. Yani davanın esasından çk ve esas incelemeye geçmeden Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 8
önce tartıģılacak bir çk usulü srunlarla karģılaģılacaktır. Bu da verilecek karara karģı siyasi ve ideljik nitelendirmelerine dayanak gösterilebilecek argümanlar demektir. Anayasa değiģikliğiyle ilgili açılacak iptal davası ve halkylamasının snucu ne lursa lsun, genel seçimler öncesi siyasi iktidarın ya dönüģtüreceği bir rtam sağlanacaktır. Tüm bu değerlendirmeler ıģığında söylenebilir ki; siyasi iktidarın Anayasanın değiģtirilmesi ylundaki bu çabasının snuç verip vermemesi prblemi yktur. Bütün çabalar, ssy-eknmik prblemlerin gölgelenmesi ve yapılacak seçimlerde parti lehine bir rtam elde edilmesidir. Pakette yer alan sözde bir takım demkratik açılımlar da bu rtamda kullanılabilecek prpaganda malzemesi elde etmek amacıyla sınırlıdır. Özetle, yargıdaki Erzincan Krizi snrası gündeme gelen ve daha önceki değiģiklik çalıģmalarıyla bağlantılı lmayan ve yargı refrmu adı altında hazırlanan bu değiģiklik paketi; gerçekten demkratik açılımlar elde etmeye değil, siyasi çıkar sağlamaya yönelik bir stratejik hareketten baģka bir Ģey değildir. DEĞĠġĠKLĠK ĠÇERĠĞĠNĠN ĠNCELENMESĠ Paketin iki ana iddiası vardır. YARGI REFORMU Pakette yargı refrmuyla iliģkilendirilen hususlar a) Anayasa Mahkemesi nin yeniden yapılandırılması b) Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu nun yeniden yapılandırılması c) Bireysel BaĢvuru (Anayasa Mahkemesi düzenlemesi içinde) d) Askere Sivil Yargı DEMOKRATĠKLEġME Pakette demkratikleģme nitelendirmesinde bulunulan hususlar a) Temel hak ve özgürlükler alanındaki uluslararası sözleģmelerden kimilerinin Anayasamıza aktarılması b) Yüksek Askeri ġura ve Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu kararlarında kısmi dava hakkı c) Memurların kınama ve uyarma cezalarına karģı dava hakkı d) Memurların sendikal hakları e) Kamu Denetçiliği Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 9
f) 12 Eylül ile ilgili geçici 15. Maddenin kaldırılması Paketin ayrıntılarını da bu plan çerçevesinde inceleyeceğiz. GENEL GEREKÇE 150 yıllık anayasa geleneği içinde, halkın katılımı ve demkratik yöntemlerle Anayasa yapılamamıģ lması ülkemiz bakımından büyük bir eksikliktir. Diğer anayasalar gibi, 1982 Anayasası da lağanüstü kģullar altında kabul edilip yürürlüğe knulmuģtur. Devlet tecrübemiz, birikimimiz ve tplumsal talep ekseninde, 1982 Anayasasının tamamen değiģtirilmesine ihtiyaç vardır. Aslında tüm tplum kesimleri de bu ihtiyaç knusunda mutabakat halindedir. Ancak bu mutabakat, bugüne kadar Anayasanın tümünün değiģtirilmesine yetmemiģtir. 2007 yılında yeni bir Anayasanın hazırlanması amacıyla çalıģmalar yapılmıģ, ancak bu giriģimler de değiģik nedenlerden dlayı baģarılı lamamıģtır. Yürürlüğe girmesinden kısa bir süre snra 1982 Anayasasında değiģiklikler yapılması zrunlu hale gelmiģ ve günümüze kadar farklı gerekçelerle 16 kez değiģiklik yapılmıģtır. Bu kapsamda Anayasanın tplam 85 maddesi ile BaĢlangıç metni kısmen değiģtirilmiģtir. Bununla birlikte hâlen, Anayasada değiģtirilmesi gereken çk sayıda hüküm yer aldığı gibi, tplumsal ihtiyaçlar ve beklentilerin karģılanması amacıyla bazı alanlarda yeni düzenlemelerin yapılması zrunluluğu bulunmaktadır. Bu kapsamda; kadın-erkek eģitliğinin sağlanması; tplumun bazı kesimlerinin, ssyal devlet ilkesinin bir gereği larak daha iyi krunması ve gözetilmesi; kiģisel verilerin krunması; bireylerin yurt dıģına çıkmalarının sınırlandırılmasına iliģkin hükümlerin daraltılması; çcuk haklarının anayasal temele kavuģturulması, her türlü istismara karģı çcukların krunması; sendikal haklar ile grev hakkında öngörülen bazı sınırlamaların kaldırılması, memurlara ve diğer kamu görevlilerine tplu sözleģme hakkının tanınması; demkratik hayatın vazgeçilmez unsurları lan siyasî partilerin kapatılmasına iliģkin hükümlerin, uluslararası belgelerde yer alan bjektif kriterler de dikkate alınarak yeniden düzenlenmesi; bilgi edinme ve kamu denetçisine baģvurma hakkının düzenlenmesi; bir siyasî partinin kapatılmasına sebep lan milletvekilinin milletvekilliğinin düģmesine sn verilmesi; Yüksek Askerî ġûra kararlarının yargı denetimine açılması; memur ve diğer kamu görevlilerine disiplin cezası larak verilen uyarma ve kınama cezalarının da yargı denetimine açılması; askerî yargının görev alanının daraltılması ve sivillerin askerî mahkemelerde yargılanmasının tamamen önlenmesi; mukayeseli hukuk uygulamaları ve ülkemizin ihtiyaçları göz önüne alınarak Anayasa Mahkemesinin yeniden yapılandırılması, üye sayısının artırılması, mahkeme üyelerinin belirli bir süre için bu göreve seçilmesi ve pek çk ülkede uygulanmakta lan bireysel baģvuru müessesesinin yürürlüğe knulması; Askerî Yargıtayın ve Askerî Yüksek Ġdare Mahkemesinin bağımsızlığının güçlendirilmesi; Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunun demkratik, Ģeffaf ve geniģ tabanlı bir yapıya kavuģturulması, hâkim ve savcıların da haklarında kararlar alan Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulunda temsili; eknmik ve ssyal plitikaların luģturulmasında hükümete istiģarî nitelikte görüģ bildirmek amacıyla Eknmik ve Ssyal Knseyin anayasal dayanağa kavuģturulması; demkratik hayata yapılan kabul edilemez müdahalelerde görev alanların cezaî, malî ve hukukî srumluluklarını kaldıran geçici 15 inci maddenin ilgası gibi hususlar Anayasanın mutlaka değiģtirilmesi gereken hükümlerinin baģında yer almaktadır. Ülkemizde, yukarıda belirtilen hususlarda, Anayasa değiģikliği yapılması gerektiğine iliģkin bir mutabakat bulunmaktadır. DeğiĢik sivil tplum kuruluģları ve partiler tarafından hazırlanan Anayasa taslaklarında da ana hatlarıyla Teklifte yer alan knularda, benzeri düzenlemelere yer verilmektedir. Ayrıca, düzenleme yapılan knular, uzmanlar ve kamuyu tarafından uzun zamandan beri tartıģılan ve srunlu lduğu kabul edilen alanlar lup, bunlardan bir kısmı daha, Teklifle çözüme kavuģturulmaktadır. Anayasa değiģikliğine iliģkin bu Kanun Teklifi, yukarıda belirtilen amaçlar dğrultusunda hazırlanmıģtır. Görüldüğü üzere değiģikliğin ana gerekçesi; halkın katılımı ve demkratik yöntemlerle Anayasa yapmaktır. Bu güne kadar gerçekleģmediği ileri sürülen demkratik yöntemler ve halkın katılımı bu paketle sağlanacaktır. Bu söylem öncelikle yukarıda bahsi geçen hazırlık yöntemiyle bağdaģmamaktadır. DeğiĢiklik çalıģmalarına iktidardaki siyasi parti dıģında kimsenin katılımına imkân verilmemiģ ve bir uzlaģı aranmamıģtır. Gerekçede neden anayasa geleneği ve bu bağlamda 1982 Anayasasına atıf yapıldığı da dğal larak anlaģılamamaktadır. 1982 Anayasasının tamamen değiģtirilmesi ve yeni bir anayasa yapılması halinde söylenecek sözler, bu paketin gerekçesi lmuģtur. Bir yandan da 1982 Anayasasıyla getirilen kurumların varlığı krunmaktadır. Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 10
1982 Anayasası tabi ki bir askeri darbe snucu yapılmıģtır. Ama bu husus 1982 Anayasasının halkylamasında %90 yla kabul edildiği gerçeğini inkâr snucu dğurmaz. Hazırlık yöntemlerinin de çk farklı lduğundan söz edemeyeceğiz. Yalnız bu günkü teklifi gündeme getirenlerin asker ünifrması giymemesi kadar bir farktan bahsedilebilir. Dlayısıyla 5982 sayılı Kanunla bu gerekçelerle yapılan değiģikliklerin halkylamasında kabul çıtası da %51 değil %90 lmalıdır. Öte yandan 1982 Anayasasında bu değiģikliğe gelinceye kadar ve demkratikleģme ile AB Müktesebatına uyum amaçlarıyla 16 değiģiklik yapılmıģtır. Yani bu günkü Anayasanın içeriğinin 1982 Anayasası lduğundan söz etmek lanaksızdır. Madde gerekçelerinde sıkça mukayeseli hukuktan bahsedilmekte ve birtakım ülkelerden örnekler sıralanmaktadır. Bu nedenle knuyu genel gerekçe baģlığı altında değerlendirebiliriz. Ülkelerin bir bütün içinde anlamlandırılabilecek kurumları ve iģleyiģinin, bütünün diğer parçaları lmaksızın tek baģına bir demkratik zrunluluk ifade etmeyeceği açıktır. Bu tip Ģekilci yaklaģımlar artık geçerliliğini kaybetmiģtir. Türk Demkrasisi kendi ihtiyaçlarını belirleyip giderebilecek bir tecrübeye sahiptir. Bu tecrübeler ıģığında öngörülecek düzenlemelerin demkrasinin evrensel ilkeleriyle uyumlu lup lmadığına bakılır. Yani, uyumlu örnekleri üretebileceğimiz gibi, tecrübelerimizle örtüģen örneklerden de faydalanabiliriz. Anayasa ve yasalarda hangi ideal düzenlemeler yer alırsa alsın, öncelikle uygulama pratiklerine ve bu uygulamalarla geliģen teamüllere bakmak gerekir. Tplumsal kültürü, bu kültürü luģturan öğeleri ve dlayısıyla pratikleri farklı iki ülkenin aynı kurallar ve kurumlarla aynı snuçlara ulaģması mümkün değildir. Gerekçede mukayeseli hukuk adıyla örnekler verilen hangi ülkede bir yandaģ yargıdan bahsedilebilmektedir? Hangisinde, yüksek yargı rganlarının baģkanları kendilerine yönelik saldırılara karģı savunma ihtiyacı duymakta, hâkimleri ve yargı rganları dinlenebilmektedir. Veya hangi ülkede iktidardaki siyasi parti demkrasi karģıtı faaliyetlerin dağı haline gelmiģtir. Mukayese ancak tüm unsurlarıyla yapılabilir. Biz kendi deneyimlerimiz ıģığında ancak demkratik ilkelerle uyumlu bir çözüm üretip üretmediğimizi değerlendirebiliriz. ANAYASA MAHKEMESĠ DeğiĢikliklerin Özeti Tplam 17 üye 3 üye TBMM 14 üye CumhurbaĢkanı TBMM Üye Seçimi 3 Üye; SayıĢtay Genel Kurulunun kendi baģkan ve üyeleri arasından göstereceği 3 kat aday Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 11
1 Üye; bar baģkanlarının serbest avukatlar arasından göstereceği 3 kat aday CumhurbaĢkanı Üye Seçimi 10 Üye; önerilecek 3 kat aday arasından 3 üye; Yargıtay Genel Kurulunun kendi baģkan ve üyeleri arasından 2 üye; DanıĢtay Genel Kurulunun kendi baģkan ve üyeleri arasından 1 üye; Askeri Yargıtay Genel Kurulunun kendi baģkan ve üyeleri arasından 1 üye; Askeri Yüksek Ġdare Mahkemesinin kendi baģkan ve üyeleri arasından 3 üye; Yükseköğretim Kurulu nun 4 Üye; re sen Üst kademe yöneticileri, serbest avukatlar, birinci sınıf hâkim ve savcılar ile Anayasa Mahkemesi raprtörleri arasından Üyelik KĢulları Öğretim Üyeleri Ġçin; Yükseköğretim Kurulu üyesi lmayan, yükseköğretim kurumlarının hukuk, iktisat ve siyasal bilimler dallarında görev yapan, prfesör veya dçent unvanını kazanmıģ Üst kademe yöneticileri için; 45 yaģ, 20 yıl kamu hizmeti Serbest avukatlar için; 45 yaģ, 20 yıl fiilen avukatlık Birinci sınıf hâkim ve savcılar için; 45 yaģ, adaylık dahil 20 yıl çalıģmıģ lma Üyelerin Göre Süresi 12 yıl. Aynı kiģi iki kez üye seçilemiyr. YaĢ Haddi 65 Bireysel BaĢvuru Anayasada güvence altına alınmıģ temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa Ġnsan Hakları SözleĢmesi kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla BaĢvuru üzerine ne tür bir karar alınacağı hususu belirsiz Yüce Divan Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 12
Türkiye Büyük Millet Meclisi BaĢkanı, Genelkurmay BaĢkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Kmutanları ile Jandarma Genel Kmutanı görevleriyle ilgili suçlardan dlayı Yüce Divanda yargılanacaklar kapsamına alınıyr. Yüce Divan kararlarına karģı yeniden inceleme ylu getirilmiģ. Yeniden inceleme talebi üzerine verilen kararlar kesin. Mahkemenin Yapılanması Üyeler arasından gizli yla ve üye tam sayısının salt çğunluğuyla bir baģkan ve 2 baģkan vekili seçiliyr. Ġki Bölüm ve Genel Kurul biçiminde örgütleniyr. Bölümler BaĢkanvekili baģkanlığında en az 4 üyenin katılımıyla tplanıyr. Bireysel baģvuruları karara bağlıyr. Bireysel baģvuruların kabul edilebilirlik incelemesi için kmisynlar luģturulabilir. Genel Kurul BaĢkan veya baģkanın belirleyeceği baģkanvekili baģkanlığında ve en az 12 üyenin katılımıyla tplanır. Bireysel baģvurular dıģında kalan iģlere (Siyasî partilere iliģkin dava ve baģvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara )bakıyr. Bireysel baģvurular ve siyasî partilerin kapatılmasına iliģkin davalarda dinleme tplantısı yapılabiliyr. Diğer iģlerde inceleme dsya üzerinden yapılıyr. Anayasa DeğiĢikliklerinde iptal ve siyasî partilerin kapatılmasına ya da Devlet yardımından yksun bırakılmasına karar verilebilmesi için tplantıya katılan üyelerin üçte iki y çkluğu aranıyr. Temelli Kapatma kavramı kaldırılıyr. ANAYASANIN ĠLK ÜÇ MADDESĠ KAPSAMINDAKĠ DEĞERLENDĠRMELER Türkiye Büyük Millet Meclisi nin Üye Seçimi Türkiye Cumhuriyeti, hukuk devleti gereklerinden lan anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü ilkesinden hareketle; yasama faaliyetlerinin Anayasaya uygunluğunun yargısal ylla denetlenmesini tercih etmiģ ve Anayasa Mahkemesi bir yüksek yargı rganı larak yapılandırılmıģtır. Anayasa Değişiklikleri Rapru - 2010 Sayfa 13