T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) MAKİNE TEKNOLOJİSİ GEOMETRİK ÇİZİMLER ANKARA 2005
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 02.06.2006 tarih ve 269 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan 42 alan ve 192 dala ait çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.
İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR...v GİRİŞ...1 ÖĞRENME FAALİYETİ -1...3 1.YAZI VE RAKAM...3 1.1. Teknik Resmin Endüstrideki Yeri, Önemi ve Tanımı...3 1.1.1. Endüstriyel Teknik Resmin Önemi...4 1.1.2. Teknik Haberleşme Dili Olarak Teknik Resim...5 1.1.3. Teknik Resmin Tanımı...5 1.2. Çizim Araç ve Gereçleri...7 1.2.1. Resim Tahtaları ve Masaları...7 1.2.2. Cetveller...8 1.2.2.1. T Cetveli...8 1.2.2.2. Yassı (Ölçü) Cetvel...9 1.2.2.3. Ölçek Cetveli...10 1.2.2.4. Eğri Cetveli (Pistole)...10 1.2.2.5. Gönyeler...11 1.2.3. Kalemler...11 1.2.3.1. Kurşun Kalemler...11 1.2.3.2. Kurşun Kalemlerin Kullanılması...13 1.2.3.3. Teknik Çizim Kalemleri (Rapido Takımları)...14 1.2.4. Silgiler...15 1.2.5. Pergeller...15 1.2.6. Şablonlar...16 1.2.6.1. Daire ve Yay Şablonları...16 1.2.6.2. Elips Şablonları...17 1.2.6.3. Yazı Şablonları...17 1.2.6.4. Sembol Şablonları...17 1.2.7. Resim Kâğıtları...18 1.2.7.1. Düz Beyaz Resim Kâğıdı...18 1.2.7.2. Eskiz Kâğıdı...18 1.2.7.3. Aydınger Kâğıdı...18 1.2.7.4. Ozalit Kâğıdı...19 1.2.7.5. Muşamba Kâğıt...19 1.2.8. Standart Kâğıt Ölçüleri ve Çeşitleri...19 1.2.9. Dosyalanacak Resim Kâğıtlarının Katlanması...20 1.2.10. Yazı Alanı (Antet) ve Bilgiler...20 1.3. Yazı ve Rakamlar...21 1.3.1. Teknik Resimde Kullanılan Yazıların Özellikleri...22 1.3.2. Teknik Resimlerde Kullanılan Terimler...22 1.3.2.1. Yazı Yüksekliği (h)...22 1.3.2.2. Büyük Harf Yüksekliği (h)...22 1.3.2.3. Küçük Harf Yüksekliği (c1)...22 1.3.2.4. Harfler Arasındaki Boşluk (a)...23 1.3.2.5 Satır Aralığı...23 1.3.2.6. Kelimeler Arasındaki Aralık (e)...23 1.3.2.7. Yazı Kalınlığı (d)...23 i
1.3.3.Yazı Çeşitleri ve Boyutları...23 1.3.3.1. Yazı Çeşitleri...23 1.3.3.2. Yazı Boyutları...24 1.3.4. Yazı Yazma...25 1.3.4.1. Serbest Elle Yazma...25 1.3.4.2. Şablonla Yazı Yazma...27 1.4. Çizgi ve Çeşitleri...27 1.4.1. Tanımı...27 1.4.2. Çizgi Çeşitleri...27 1.4.3. Çizgi Boyutları...28 1.4.4. Çizgilerin Çizilmesi...30 1.4.5. Çizgilerin Kullanıldığı Yerler...33 1.5. Doğrularla İlgili Geometrik Çizimler...36 1.5.1. Paralel Doğruların Çizilmesi...36 1.5.1.1. T Cetveli ve Gönye Yardımıyla Paralel Doğruları Çizmek...36 1.5.1.2. Doğrunun Dışındaki Bir Noktadan Geçen Paralel Doğru Çizmek...36 1.5.1.3. Pergel Yardımıyla Paralel Doğru Çizmek...37 1.5.1.4. Doğruya Belirli Uzaklıktan Paralel Doğru Çizmek...37 1.5.2. Dik Doğruların Çizilmesi...37 1.5.2.1. Doğruların Üzerindeki Noktadan Dikme Çıkmak...37 1.5.2.1.1. Gönye Yardımıyla Dikme Çıkmak,...37 1.5.2.1.2. Pergel Yardımıyla Dikme Çıkmak...38 1.5.2.2. Doğrunun Dışındaki Bir Noktadan Dikme İnmek...39 1.5.2.2.1. Gönye Yardımıyla Dikme İnmek...39 1.5.2.2.2. Pergel Yardımıyla Dikme İnmek,...39 1.5.2.3. Bir Doğrunun Ucundan Dikme Çıkmak...40 1.5.3. Doğrunun Eşit Parçalara Bölünmesi...40 1.5.3.1. Bir Doğruyu Pergel Yardımıyla İkiye Bölmek...40 1.5.3.2. Doğruyu İstenilen Sayıda Eşit Parçaya Bölmek,...41 UYGULAMA FAALİYETİ...42 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...44 PERFORMANS TESTİ...45 ÖĞRENME FAALİYETİ -2...46 2.DOĞRULAR, DAİRELER VE DÜZLEMLER...46 2.1.Açılarla İlgili Geometrik Çizimler...46 2.1.1. Açıların Çizilmesi...46 2.1.1.1. Gönye İle 15 o ve Katlarında Açılar Çizmek,...46 2.1.1.2. Pergel Yardımıyla 15 o ve Katlarında Açılar Çizmek,...47 2.1.2. Verilen Açıya Eşit Açı Çizmek...47 2.1.3. Bir Açıyı İkiye Bölmek...48 2.1.4. 90 o lik Açıyı Üçe Bölmek...48 2.1.5. Tepe Noktası Olmayan Bir Açının Açı Ortayını Çizmek...49 2.2. Çokgenlerin Çizimi...49 2.2.1. Üçgen Çizimleri...49 2.2.1.1. Pergel Yardımıyla Bir Kenarı Verilen Eşkenar Üçgen Çizmek...49 2.2.1.2. Gönye Yardımıyla Bir Kenarı Verilen Eşkenar Üçgen Çizmek...50 2.2.1.3. Çemberi Üç Eşit Parçaya Bölmek veya İçine Eşkenar Üçgen Çizmek...50 ii
2.2.2. Dörtgen Çizimleri...51 2.2.2.1. Bir Kenarı Verilen Kare Çizmek...51 2.2.2.1.1. Pergel Yardımıyla Kare Çizmek...51 2.2.2.1.2. Gönye Yardımıyla Kare Çizmek...51 2.2.2.2. Çember İçine Kare Çizmek...51 2.2.2.3. Çember Dışına Kare Çizmek...52 2.2.3. Beşgen Çizimi...52 2.2.3.1. Çember İçine Beşgen Çizmek...52 2.2.4. Altıgen Çizimi...53 2.2.4.1. Çember İçine Altıgen Çizmek...53 2.2.4.1.1. Pergel Yardımıyla Altıgen Çizimi...53 2.2.4.1.2. Gönye Yardımıyla Altıgen Çizimi...53 2.2.4.2. Çember Dışına Altıgen Çizmek...54 2.2.5. Yedigen Çizimi...54 2.2.5.1. Çember İçine Yedigen Çizimi...54 2.2.6. Sekizgen Çizimi...55 2.2.6.1. Çember İçine Sekizgen Çizimi...55 2.2.7. Dokuzgen Çizimi...55 2.2.7.1. Çember İçine Dokuzgen Çizimi...55 2.2.8. Ongen Çizimi...56 2.2.8.1. Çember İçine Ongen Çizimi...56 2.2.9. Genel Metotla Çokgen Çizimi...56 2.3. Çember ve Teğet Doğrularla İlgili Çizimler...57 2.3.1 Daire ve Yaylarla İlgili Geometrik Çizimler...57 2.3.1.1 Genel Tanımlar...57 2.3.1.2 Daire veya Yayın Merkezini Bulmak...58 2.3.2 Çember Dışındaki Noktadan Geçen Teğet Doğru Çizmek...58 2.3.2.1. Pergel Yardımıyla Çizim...58 2.3.2.2. Gönye Yardımıyla Çizim...59 2.3.3 Çember Üzerindeki Bir Noktadan Geçen Teğet Doğru Çizmek...59 2.3.3.1. Pergel Yardımıyla Çizim...59 2.3.3.2. Gönye Yardımıyla Çizim...60 2.3.4 İki Daireye Dıştan Ortak Teğet Doğru Çizmek...60 2.3.4.1. Pergel Yardımıyla Çizim...60 2.3.4.2. Gönye Yardımıyla Çizim...61 2.3.5 İki Daireye İçten Ortak Teğet Doğru Çizmek...61 2.3.5.1. Pergel Yardımıyla Çizim...61 2.3.5.2. Gönye Yardımıyla Çizim...62 2.3.6. Üçgenin İçine Teğet Daire Çizmek...62 2.3.7. Üçgenin Köşelerinden Geçen Daire Çizmek...62 2.3.8. Bir Doğruyla Bir Noktayı Yayla Teğet Birleştirmek...63 2.3.9. Bir Noktayla Doğru Üzerindeki Bir Noktayı Yayla Birleştirmek...63 2.3.10. Birbirine Dik İki Doğruyu Bir Yayla Birleştirmek...64 2.3.10.1. Birbirine Dik İki Doğruyu Bir Yayla Birleştirmek...64 2.3.10.2. Dar Açı Yapan İki Doğruyu Yayla Birleştirmek...64 2.3.10.3. Geniş Açı Yapan İki Doğruyu Yayla Birleştirmek...64 2.3.11. İki Doğruyu İki Ayrı Yayla Birleştirmek...65 iii
2.3.11.1. Birbirine Dik İki Doğruyu Bir Yayla Birleştirmek...65 2.3.11.2. Doğru Üzerindeki Bir Noktayla Diğer Doğruyu Birleştirmek...65 2.3.12. Doğruya, Daireyi veya Yayı, Verilen Yayla Birleştirmek...66 2.3.12.1. Bir Doğru ile Bir Yayı İçten Bir Yayla Birleştirmek...66 2.3.12.2. Bir Doğru ile Bir Yayı Dıştan Bir Yayla Birleştirmek...66 2.3.13. İki Daireyi Verilen Bir Yayla Birleştirmek...67 2.3.13.1. İki Daireyi Bir Yayla İçten Birleştirmek...67 2.3.13.2. İki Daireyi Bir Yayla Dıştan Birleştirmek...68 2.3.13.3. İki Daireyi Bir Yayla İçten ve Dıştan Birleştirmek...68 2.3.14. Daire ve Bir Noktanın Verilen Bir Yayla Teğet Birleştirilmesi...69 2.4. Oval Çizimleri...69 2.4.1. Büyük Ekseni Verilen Ovali Çizmek...69 2.4.2. Küçük Ekseni Verilen Ovali Çizmek...70 2.5. Elips Çizimleri...71 2.5.1. Pergel Yardımıyla Elips Çizimi...72 2.5.2. Daireler Yardımıyla Elips Çizimi...73 2.5.3. Dikdörtgen Yardımıyla Elips Çizimi...74 2.6. Helis Çizimleri...74 2.6.1. Helis Eğrisini Çizmek...75 2.6.2. Helis Eğrisinin Açınımını Çizmek...75 UYGULAMA FAALİYETİ...77 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME...78 PERFORMANS TESTİ...79 CEVAP ANAHTARLARI...80 MODÜL DEĞERLENDİRME...81 KAYNAKLAR...83 iv
AÇIKLAMALAR KOD AÇIKLAMALAR 211GS0008 ALAN DAL/MESLEK DERSİN ADI SÜRE 40/32 Makine Teknolojileri Bilgisayar Destekli Makine Ressamlığı, Endüstriyel Kalıpçılık, Endüstriyel Modellemecilik, Makine İmalatçılığı. Temel Teknik Resim AÇIKLAMA ÖN KOŞUL YETERLİK MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Teknik resim çizim ortamında uygulanmalıdır. Temel eğitimi tamamlamış olmak. Geometrik çizimler yapmak. Genel Amaç: Gerekli ortam sağlandığında bu modül ile öğrenci; Standart ve teknik resim kurallarına uygun olarak geometrik çizimler yapabileceksiniz. Amaçlar: 1- Standart ve teknik resim kurallarına göre yazı ve rakam yazabileceksiniz. 2- Standart ve teknik resim kurallarına göre doğrular, daireler ve düzlemler çizebileceksiniz. Teknik resim çizim ortamı, resim masası, çizim araç ve gereçleri. Modülün içinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen ölçme araçları ile kazanılan bilgi ve becerileri ölçerek kendi kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen, modül sonunda size ölçme aracı uygulayarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir. Faaliyetin sonundaki sayfada size uygulanacak çoktan seçmeli test ve bir adet performans uygulama testi bulacaksınız. v
vi
GİRİŞ Sevgili Öğrenci, GİRİŞ İnsanlar var olduğundan beri, birbirleri ile iletişim kurma ihtiyacını hissetmiştir. İnsanlar arasında iletişim, hareketlerle ve konuşmayla gerçekleşmektedir. Ancak insanlar, duygularını ve düşüncelerini başkalarına ifade edebilmek için sadece bu iki iletişim aracıyla yetinmemiştir. Resim, bu iki iletişim aracını destekleyen, ifadelere bütünlük katan ve konuşmadan, hareket etmeden de bir şeyler anlatabilen aynı zamanda kalıcı bilgileri içeren iletişim aracı olmuştur. Resmin tamamlayıcısı olan yazı, anlatılmak istenen ifadelerin kesinlik kazanmasına yardımcı olmuştur. Teknik resimler, teknik alanda eğitim görmüş kişiler arasında bir anlaşma dili olarak ortaya çıkmıştır. Makineler, araçlar, tesisler, inşaatlar ve benzeri yapıtlar anlatılarak, hareketlerle veya yazıyla tarif edilerek yapılamaz. Bu tip yapıtlar ancak teknik resim yardımıyla ifade edilebilir. Bu nedenle teknik resmi bilen insanlar, hangi dili konuşursa konuşsun teknik resmi bilen başka bir insanla dünyanın her yerinde rahatlıkla iletişim kurabilir. Teknik resmin öneminden dolayı resim uygulamalarında kullanılması zorunlu olan yazı, rakam ve çizgilerin standardında ve uluslar arası normlara uygun olarak bilinmesi gerekir. Hangi tip çizgiyi, yazıyı ve rakamı, nerede kullanmamız gerektiğine karar vererek, çizeceğiniz resmin anlaşılır olması ve doğru bilgiler anlatması gerekir. Ayrıca bu modülde; sizlere doğru çizimleri, açı çizimleri, doğru ve yayları birleştirmek gibi konular anlatılacaktır. Bu modülü başarı ile tamamlayan öğrenciler piyasa şartlarına göre bilinçli teknik çizim yapabilme yeterliğine sahip olacaklardır. Unutulmamalıdır ki; piyasada üretilen her mamulün mutlaka çiziminin yapılması gerekmektedir. Buna bağlı olarak geometrik teknik çizimlerin pratik olarak bilinmesi gerekmektedir. Bu modül ile elde edeceğiniz kazanımlar sonucunda, teknik resimde kullanılan yazı, rakam ve çizgilerin standartları, uygulama yeri ve şekli bir beceriye dönüşecektir. Ülkemizin sizin gibi bilgili meslek adamlarına ihtiyacı olduğunu sakın unutmayınız. 1
2
AMAÇ ÖĞRENME FAALİYETİ -1 Bu öğrenme faaliyetinin sonunda, standart ve teknik resim kurallarına uygun olarak yazı ve rakamlar yazabileceksiniz. ARAŞTIRMA ÖĞRENME FAALİYETİ-1 Teknik resmin endüstrideki yerini ve önemini öğretmeninizin rehberliğinde araştırarak bilgi toplayınız. Topladığınız materyalleri sınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız. 1.YAZI VE RAKAM 1.1. Teknik Resmin Endüstrideki Yeri, Önemi ve Tanımı İnsanların birbiriyle iletişim kurma ihtiyacı, varolduğu zamandan günümüze kadar uzanan bir süreçtir. Resim de insanların duygu ve düşüncelerini serbest el veya özel aletlerle çizip anlatmak için kullandıkları iletişim yollarından birisidir. Çizilen resimler eşya, manzara veya hayal gücündeki anlatımları çizenin zevk ve anlayışına göre ifade ediyorsa, sanat resmi olarak tanımlanır. Resimler, eğer önceden belirlenmiş kurallar ve metotlar kullanılarak grafik olarak çizilmişse, endüstriyi ilgilendiren bir resim türü ortaya çıkar.bu grafik anlatım şekli, (genel anlamda düşünce ve tasarıların ürünü olan şekiller veya cisimler) görünüş, ölçülendirme, çeşitli semboller vb. diğer bilgilerle desteklenir. Bu bilgilerin belirli bir düzen ortamında, kullanım kolaylığı, ucuzluk, sağlamlık ve estetik şartlarla anlatılma gerekliliği vardır. Açıklanan bilgileri üzerinde taşıyan çizimler teknik resimde bulunmaktadır. Teknik resmin (teknikle ilgili kurallara göre çizilmiş resim) tarihi gelişiminde milattan önce otuz yılına (M.Ö.30) kadar geriye gittiği bilinmektedir.(şekil 1.1,2) Şekil 1.1,2: 12-16. Yüzyıllarda Çizilmiş Perspektif Resimler. 3
Endüstride kullanılan resimlerin daha basit ve açıklayıcı bilgilerle çizilme gereği duyulmuştur.bu konuda ancak 18. yüzyıl sonlarında Fransız matematikçisi Gaspart Monge (1746-1818), 1795 yılında yayınladığı geometri kitabında, bir cismi, birbirine dik düzlemler arasında düşünerek üç boyutunun, bu düzlemler üzerinde iz düşüm olarak görülmesini sağlamıştır.böylece bu gün kullandığımız iz düşüm kural ve metotlarının temeli atılmıştır.(şekil 1.3) Şekil 1.3: 1835 te Çizilmiş Bir Kesme Makası. 19. yüzyıldan sonra ülkelerin çok hızlı sanayileşmesi sonucu, teknik resme önem verilmesi gereği duyulmuştur.bu anlatım için gerekli kurallar herkesin anlayabileceği şekle sokulmuştur. Böylece teknik resim, günümüzün vazgeçilmez bir anlaşma aracı olarak modern çizim araç ve gereçlerine uyum sağlayacak değişiklikleri de kapsayacak şekilde tarihi gelişimindeki yerini almıştır. 1.1.1. Endüstriyel Teknik Resmin Önemi Bir eşya veya makinenin her parçasının görevini yapabilmesi için, şekil, ölçü, yüzey durumu, malzeme, ısıl işlemler, vb. bilgiler bakımından araştırılması, üretilmesi ve montajının yapılması gerekir. Üretimi yapılacak parçalar, özelliklerine göre değişik atölyelerde bir çok kişinin elinden geçer. Bu kişilerin imal edilecek parçalar hakkında bilgi sahibi olması ve çizilmiş resmi anlaması (okuması) gerekmektedir. Mühendis, konstrüktör, ve teknik ressamların tasarladıkları parça ve makinelerin, sağlamlık, ekonomiklik, estetik ve yapılabilirlik şartlarını taşıyabilmesi, ancak imalat bilgilerine sahip yetenekli ve tecrübeli kişiler tarafından teknik resimlerinin çizilmesiyle olur. Teknik resimler, çizilen şekillerin üzerine ilave edilen bilgilerle (teknik konularda ortak kurallar) anlam kazanır. Bunun için teknik resim teknikle ilgili bütün mesleklerin kullandığı ortak çizim grameri olarak kabul edilebilir. 4
1.1.2. Teknik Haberleşme Dili Olarak Teknik Resim Teknik resim temel kurallara ve uluslararası standartlara uygun çizildiği zaman dünyanın her yerinde kolaylıkla okunup bütün bilgileriyle anlaşılır. Bu birliği sağlamak için ISO ve ona bağlı TS standartlarından yararlanılır. Teknik alanda çizilen resimlerle mühendis, teknisyen, ve teknik elemanlar yapılacak üretim ve işlerle ilgili diyalog kurup haberleşirler. Çizilen resimlerde bir yorum ve yanlış anlama durumu olmamalıdır. Dilleri birbirinden çok farklı olan ülkelerde çizilen teknik resimler incelendiği zaman lisan bilmeden de okunabilmekte ve anlaşılmaktadır. 1.1.3. Teknik Resmin Tanımı Bir parçanın yapımı için gerekli olan bütün bilgileri eksiksiz olarak taşıyan resimlere teknik resim denir. Teknik resim bu konudaki kabul edilmiş çizim ve kural metotlarını bilen ve uygulayabilen kişilerce çizilebilir ve okunabilir.bu resimler serbest elle, çizim araç ve gereçleriyle veya bilgisayar ortamında çizilir. Teknik resmi çizebilmek ve okuyabilmek için, yazı, çizgi, geometrik çizimler, kroki, iz düşüm, görünüş, ölçülendirme, ölçek, yüzey durumları, toleranslar vb. konularda bilgi ve beceri sahibi olmak gerekir. Her türlü üretim işlerinde şekil, büyüklük ve açıklama bakımından resimlerin çizilmesi gerekir. Mimari, makine, tesisat, mobilya ve dekorasyon, elektrik, elektronik, vb. meslek gruplarında üretimin doğru ve seri olarak yapılabilmesi için meslek resimlerinden faydalanılır. Teknik resmin temel kuralları içinde her meslek çeşidinin kendine uygun çizilen resimlerine meslek resmi denir. Bu resimler teknik resim bilgisiyle çizilir.şekil 1.4 te çeşitli meslek resmi örnekleri görülmektedir. 5
Şekil 1.4: Teknik Resmin Kullanıldığı Meslek Resim Çizimleri. 6
1.2. Çizim Araç ve Gereçleri Resim tamamen grafiksel bir anlatım şeklidir. Resim kâğıdı üzerindeki çizgilerle anlatımın doğru ve temiz olması gerekir.teknik resimdeki çizgi ve yazının aranan özelliklerde olması için uygun araç ve gereçlerden yararlanılır. Teknik resim takımlarının kaliteli ve aranan özelliklerde olması, yapılacak çizimlerin de doğru ve hızlı yapılmasını sağlar. Aynı zamanda özelliğini kaybetmeden uzun süre kullanılması mümkün olur. Bu resim takımları ayrı ayrı ele alınıp özellikleri ve çeşitleri tanıtılacaktır. 1.2.1. Resim Tahtaları ve Masaları Resim tahtaları ve masaları, üzerine resim kâğıtlarının bağlanmasına (yapıştırılmasına) yarayan çok düzgün yüzeylerden meydana gelen, ağaç, ağaç kaplanmış sunta veya yapay malzemelerden yapılmış plakalardır. Sınıf içinde veya evde resim çizmek için kullanılan taşınabilir özelliğinde ağaç veya plastikten yapılmış resim tahtaları Şekil 1.5 te görülmektedir. Şekil 1.5: Resim Tahtaları ve Ölçüleri. 7
Şekil 1.6: Üniversal Resim Masası. T cetveli ile gönyelerin görevini yapan, büyük ölçülerdeki resimlerin kolaylıkla çizilmelerini sağlayan ve çizim sürelerini hızlandıran çizim aparatları yapılmıştır.bunlar resim büyüklüğüne göre seçilir. Resim tahtalarının masa ayaklarına tespit edilmesi ve çeşitli çizim aparatlarının resim tahtasına bağlanmasıyla resim masaları meydana getirilir. Her ölçüdeki resim kağıdına kolaylıkla çizim yapabilen, ayarlanma özelliğine sahip bu masalara üniversal resim masası denir (Şekil 1.6). 1.2.2. Cetveller 1.2.2.1. T Cetveli Baş ve cetvel kısmından meydana gelen T şeklindeki cetveldir. Yatay çizgilerin çizilmesinde ve üzerine yerleştirilen gönyeler yardımıyla dikey ve çeşitli açıların çizilmesinde kullanılır. T cetveli ahşap (sert ağaç) veya plastik malzemelerden yapılır. T- cetvelinin baş kısmı sabit veya ayarlanabilir özelliğindedir (Şekil 1.7). T cetvelinin boyu kullanılacak masaya ve resim kâğıdının büyüklüğüne uygun olmalıdır. Baş kısmı ve cetvel arasında tam 90 o açı olmalı ve cetvelin çizim kenarı çok düzgün olmalıdır. 8
Şekil 1.7: T-Cetveli Şekil 1.8 de T cetvelinin masaya yerleştirilmesi, tutulması ve yatay çizginin çizilmesi görülmektedir. Şekil 1.8: T-Cetvelinin Kullanılması. Şekil 1.9 da T cetveli ve gönye ile düşey çizgilerin çizilmesi görülmektedir. 1.2.2.2. Yassı (Ölçü) Cetvel Verilen ölçüye göre çizgi çizmek, ölçüyü işaretlemek veya çizilen resimlerden ölçü almak üzere kullanılan cetvele yassı (ölçü) cetvel denir. Bir veya iki tarafında milimetrik bölüntüler bulunur (Şekil 1.10). Şekil 1.9: T-Cetveliyle Gönyenin Kullanılması. Şekil 1.10: Yassı Cetvel. 9
1.2.2.3. Ölçek Cetveli Ölçek cetveli, ölçekli yapılan çizimlerde, büyüklük veya küçüklük miktarını hesaplamadan kullanılan cetvellerdir. Üçgen profilli yapılmak suretiyle çok sayıdaki ölçeği üzerinde bulundurur (Şekil 1.11). Şekil 1.11: Ölçek Cetveli. 1.2.2.4. Eğri Cetveli (Pistole) Pergelle çizilemeyen yay ve eğrilerin düzgün olarak çizilmesinde kullanılan cetvellerdir (Şekil 1.12) Şekil 1.12: Eğri Cetveli (Pistole). 10
1.2.2.5. Gönyeler Belirli açılarda, çeşitli yönlerdeki çizgilerin çizilmesinde ve istenilen açıların işaretlenmesinde kullanılan üçgen şekilli cetvellerdir. Standart gönyeler, 45 o ve 30 o /60 o olmak üzere iki çeşittir. T cetveli veya birbiri üzerinde kaydırılarak düşey ve çeşitli eğik çizgilerin çizilmesinde kullanılırlar. Bu gönyelerin birlikte kullanılmasıyla 15o ve katları açılardaki eğik çizgileri çizmek mümkündür. Ahşap, saydam ve çeşitli renklerde yarı saydam plastik malzemelerden yapılırlar (Şekil 1.13). Şekil 1.13: Standart Gönyeler. Şekil 1.14:Açı Gönyeleri. Açı gönyeleri (İletki), 0 o 180 o arasındaki açıların işaretlenerek çizilmesi veya ölçülmesi amacıyla kullanılırlar (Şekil 1.14). Değişik biçimlerde saydam, yarı saydam ve renkli plastikten yapılırlar. 1.2.3. Kalemler Teknik resimde çizgileri çizmek için kullanılan araçlara kalem denir. 1.2.3.1. Kurşun Kalemler Kurşun kalemler ( resim kalemleri ), ahşap içerisine yerleştirilmiş grafit uçlardan yapılır. Geleneksel şekilleriyle ( yuvarlak, altı köşe ) hala kullanılmaktadır. Bu kalemler, her türlü kağıt üzerine yazı yazmak veya çizmek amacıyla çeşitli sertlik derecelerinde yapılırlar (Şekil 1.15). 11
Şekil 1.15:Kurşun Kalemler ve Sertlik Dereceleri. Kurşun kalemler, sertlik bakımından üç ana grupta toplanmıştır, SERT ORTA YUMUŞAK Madeni levha ve taş gibi sert cisimler üzerinde resimler çizilirken. Grafik ve diyagramlar çizilirken. Resimler edilirken kopya 2H, 3H ince sürekli, kesik çizgilerin ve ince noktalı kesik çizgilerin çizilmesinde çiniye çekilecek resimlerin çizilmesinde. F, H orta kalınlıktaki çizgilerin çizilmesinde. HB, B kalın dolu çizgilerin çizilmesinde. Yazı ve rakamların yazılmasında. Serbest elle araştırma resimlerinin çizilmesinde Pürüzsüz ve parlak yüzlü kağıtlara resimlerin çizilmesinde. Artistik resimlerde Gölgelendirmede kullanılır. Serbest elle resimlerin çizilmesinde kullanılır. ORTA KALEM SERİSİ SERT KALEM SERİSİ 9H, 8H, 7H, 6H, 5H, 4H 3H, 2H, H, F, HB, B YUMUŞAK KALEM SERİSİ 2B, 3B, 4B, 5B, 6B, 7B Tablo 1: Kurşun Kalem Sertlik Dereceleri. 12
1.2.3.2. Kurşun Kalemlerin Kullanılması Çizgi çizerken kalem, cetvel kenarına dik veya arkaya doğru çok az eğimli tutulmalıdır.yatay çizgilerin çizilmesi sırasında kalemin nasıl tutulacağı ve yatayla yaptığı açı Şekil 1.16 da görülmektedir. Şekil 1.16: Kurşun Kalemin (Yatay Çizgilerde) Kullanılması. Dikey çizgilerin çizilmesinde kalemin tutulması, yatayla yaptığı açı, çekme yönü ve kendi ekseni etrafında döndürülmesi Şekil :1.17 de görülmektedir. Şekil 1.17: Kurşun Kalemin (Düşey Çizgilerde) Kullanılması. 13
Resimlerin istenilen düzgünlükte çizilebilmesi için kurşun kalemin ahşap kısmı yaklaşık 30-35 mm, grafit kısmı ise 7-9 mm arasında bırakılır. Grafit uçlarının sivriltilmesi, zımpara yapıştırılmış takozlar yardımıyla yapılır.zımpara takozları yardımıyla sivriltilen uçlar, bir bezle silinerek kalem ucundaki grafit tozlarından arındırılır. Yukarıda sözünü ettiğimiz bu işlemin zor olması nedeniyle günümüzde takma uçlu kalemler kullanılmakta ve kullanım kolaylığından dolayı tercih edilmektedir. Takma uçlu kalemlerin 2 çeşidi vardır : Bunlardan birincisi; 2mm kalınlığında grafitten yapılmış uçların, özel tutucular içerisine konulmasıyla oluşturulan kalemlerdir (Şekil 1.18). Kurşun kalemlere göre daha kullanışlı ve daha ekonomiktir. Şekil 1.18: 2 mm Takma Uçlu Kalemler ve Uçları. Bunlarda ikincisi ise; 0,3-0,5 0,7 0, 9 mm kalınlığında ve değişik sertlik değerlerine sahip grafit uçların takılarak kullanıldığı takma uçlu kalemler (Şekil 1.19). Şekil 1.19: Versatil Kalem Çeşitleri. 1.2.3.3. Teknik Çizim Kalemleri (Rapido Takımları) Eskiz kağıtları ve normal beyaz resim kağıtları üzerine çizilen resimleri, aydınger kağıdı üzerine kopya etmek yada doğrudan aydınger üzerine çizim yapmak amacıyla kullanılan, mürekkebi bir tüp içerisinde korunabilen, uç kalınlıkları standart ölçülerde olan teknik çizim kalemlerine rapido kalemi denir (Şekil 1.20). 14
Rapido; mürekkep tankı, ince boru uç, boru içinde hareket ederek akışkanlığı sağlayan iğne ve uç gövdesinden oluşur. Teknik çizimlerde kullanılmak üzere hazırlanmış iki uç dizisi vardır. Bunlar ; ( 0.13, 0.18, 0.25, 0.35, 0.5, 0.7, 1.0, 1.4, 2.0 mm ) veya ( 0.1, 0.2, 0.3, 0.4, 0.5, 0.6, 0.8, 1.0, 1.2 mm ) çizgi kalınlığındaki uçlardır. 1.2.4. Silgiler Şekil 1.20: Rapido Kalemleri ve Çizgi Kalınlıkları. Çizimlerde, yapılan hataların veya fazla çizgilerin temizlenmesi için silgiler kullanılır. Kurşun kalemle yapılan çizimlerin temizlenmesinde yumuşak silgiler tercih edilir. Aydınger, resim kâğıdı veya çizim folyeleri üzerindeki mürekkeple yapılan çizimlerin temizlenmesinde sert plastik silgiler kullanılır. Yumuşak ve sert silgiler, çeşitli firmalar tarafından özel olarak üretilip özel numaralarıyla piyasada bulunurlar (Şekil 1.21) Şekil 1.21 a: Yumuşak Silgiler. Şekil 1.21b: Sert Silgiler. 1.2.5. Pergeller Daire ve yayların çizilmesinde kullanılan pergel, teknik resim çizimi yapan herkesin yanında bulunması gereken önemli bir alettir. Pergeller, piyasada tek olarak bulunduğu gibi komple bir takım olarak da bulunur. Genel olarak metal veya metal plastik karışımı gereçlerden yapılır (Şekil 1.22). 15
Pergel çeşitleri : Dairelerin ve dairesel yayların çizilmesinde, daire pergelleri; küçük çaptaki dairelerin çizilmesinde, küçük daire pergelleri; ölçülerin cetvel kullanılmadan bir çizimden diğerine taşınmasında, işaretlenmesinde ve bölünmesinde ölçü pergelleri; yarıçapı çok küçük dairelerin çizilmesinde nokta pergelleri; yarıçapı çok büyük olan dairelerin çizilmesinde çubuklu pergeller olmak üzere çok fonksiyonlu ve çeşitli olabilirler. 1.2.6. Şablonlar Şekil 1.22: Pergel Takımı ve Kullanılması. Teknik resimde, çizim ve şekillerin temiz, tam ve doğru olarak çizilmesine yardımcı olan, ayrıca zaman kazandıran çizim araçlarıdır. Şablonlar, saydam ve yarı saydam malzemeden çeşitli renklerde ve iç kısımları veya dış kısımlarına çizilecek biçimlerin boşluğunun olduğu şekilde yapılır. Teknik resimde en çok kullanılan şablon çeşitleri aşağıda görülmektedir. 1.2.6.1. Daire ve Yay Şablonları 1 mm den başlayan değişik çaplardaki dairelerin ve çeşitli ölçülerdeki yayların çizilmesinde kullanılan şablonlardır (Şekil 1.23) Şekil 1.23: Daire ve Yay Şablonu. 16
1.2.6.2. Elips Şablonları İzometrik, dimetrik perspektifler ile dairelerin değişik açılardaki elipslerini çizmede kullanılan şablonlardır (Şekil 1.24). 1.2.6.3. Yazı Şablonları Şekil 1.24: İzometrik ve Dimetrik Elips Şablonları. Teknik resimde, yazı standartlarına uygun yazıların yazılmasında yazı şablonları kullanılır (Şekil 1.25) 1.2.6.4. Sembol Şablonları Şekil 1.25:Yazı Şablonu. Teknik resimlerde Vida, cıvata, somun, yüzey işaretleri, şekil ve konum toleransları, hidrolik ve pnömatik, kaynak işaretleri vb. çizimler için kullanılan şablonlardır. Mimarlık, elektrik ve elektronik, tesisatçılık ve matematik ile ilgili sembol şablonları da mevcuttur (Şekil 1.26). 17
Şekil 1.26: Sembol Şablonları. 1.2.7. Resim Kâğıtları Resim kâğıtları, teknik resim çizimlerinin yapıldığı standart ölçülerdeki kâğıtlardır. Kâğıt cinsi ve ölçüleri çizilecek resmin özelliğine göre seçilir. Kâğıtlar, genişlik ve uzunluk ölçülerine göre uygun standart ölçülerinde kesilmiş olarak veya rulo şeklinde bulunurlar. Kâğıtların ismi ile kalınlıkları da standartlaştırılmıştır. 1 m 2 sinin ağırlığı (gr/m 2 ), o kâğıdın kalınlığı olarak söylenir. 60 gr, 70 gr, 80 gr, 90 gr, 120 gr vb. 1.2.7.1. Düz Beyaz Resim Kâğıdı Beyaz renkli, I. hamur selülozdan yapılmış kâğıtlardır. Resim kâğıtları silinmeye, yırtılmaya karşı dayanıklı olmalı ve üzerine çini mürekkebi veya boyalı kalemlerle çizim yapılabilmelidir. 1.2.7.2. Eskiz Kâğıdı Nebati yağlara batırıldıktan sonra havada kurutularak elde edilen bir kâğıt cinsidir. Ucuz ve ışık geçirme özelliğine sahip olduğundan çizilen resimlerin ozalit makinesinde çoğaltılması mümkündür. Çini mürekkebi ile çizim yapılabilir. 1.2.7.3. Aydınger Kâğıdı Gri renkte, şeffaflık özelliği olan, çini mürekkebiyle çizim yapmaya uygun olan ve silmeye, kazımaya karşı dayanıklı olan resim kâğıdıdır. Işığı çok iyi geçirdiği için ozalit makinelerinde çoğaltma ve orijinal kâğıt olarak kullanılır. 18
Rutubetli ortamlarda dalgalanması ve kabarması, sıcak ortamlarda ise sertleşip kırılganlığının artmasıyla özelliğini kaybeder. Muhafaza edilirken bu durumlara dikkat edilmesi gerekir. Aydınger kâğıtları katlanmadan rulo olarak veya tabaka şeklinde saklanır. 1.2.7.4. Ozalit Kâğıdı Genellikle rulo şeklimde olup bir yüzeyine ışıktan etkilenen kimyasal madde emdirilmiş kâğıttır. Ozalit makinelerinde orijinal olarak hazırlanmış aydınger kâğıdı ile birlikte ışıktan ve amonyak veya ilaçtan geçirilerek kimyasal maddenin mavi, kahverengi veya siyaha dönüşmesiyle resimlerin çoğaltılmasında kullanılan bir kâğıttır. Güneş ve ışıktan korunmalı, kısa sürede kullanılmalıdır. 1.2.7.5. Muşamba Kâğıt Muşamba kağıtlara yıpranmaması istenilen resimler çizilir. İçlerinde ince bez bulunduğu halde ışığı iyi geçirirler. Yırtılma ve silinmeye karşı dayanıklıdırlar. Çizim çalışmalarında, kurşun kalem ve çini mürekkebi kullanılır. 1.2.8. Standart Kâğıt Ölçüleri ve Çeşitleri Resim kâğıtlarının ölçüleri Nisan 1997 de yayınlanan TS ISO 5457 ye göre standartlaştırılmıştır. Teknik resimdeki en büyük resim kâğıdı A0 ın alanı 1 m 2 kabul edilmiştir. Resim kâğıtları dikdörtgen olarak kullanılır. Dikdörtgenin bir kenarı X=841mm, diğer kenarı Y=1189mm ölçüsündedir. X.Y=1m 2 =1000000 mm 2 dir. Daha küçük boyutlarda formalar elde edilirken tabaka daima ikiye bölünür. Böylece A1, A2, A3, A4 ve A5 formaları bulunur. Şekil 1.27 formaların nasıl elde edildiği ve ölçüleri verilmektedir. Bu ölçüler kesilmiş tabaka ölçüleridir. Şekil 1.27: Resim Kâğıdı Ölçüleri. Orijinal çizimlerin boyutunun seçimi ve bunların kopyaları standart ölçülerde olmalıdır. TS 506 EN 20216 da belirtilmiş ISO A ana serisinden seçilen tıraşlanmış tabakaların tercih edilen boyutları Şekil 1.28 görülmektedir. Şekil 1.28:Tıraşlanmış Resim Kâğıtlarının Ölçüleri. 19
1.2.9. Dosyalanacak Resim Kâğıtlarının Katlanması A4 (210x297) ölçüsünde katlanmış resim kâğıdının dosyaya takıldıktan sonra, yerinden çıkarılmadan bir bölümünün veya tamamının incelenmesi mümkün olmalıdır. Resim kâğıtlarının katlanması Şekil 1.29 görülmektedir. Katlama işlemi yapılırken katlama izlerinin üzeri çizilmez. Katlamanın kolay olması ve ölçü tamlığı için çerçeve çizgilerinin üzerine katlama işaretleri konulabilir. Şekil 1.29: Dosyalanacak Resim Kâğıtlarının Katlanması. 1.2.10. Yazı Alanı (Antet) ve Bilgiler Parça resmi üzerinde gösterilemeyen bazı bilgiler, yazı alanı veya antet dediğimiz çizelgelere yazılır. Teknik resimlerin idari ve teknik yönden tanıtılması ve pratik olarak kullanılabilmesi amacıyla yeterli bilgileri taşıyan en az 170 mm uzunluğunda ve en az 15 mm yüksekliğinde olan, dikdörtgen biçiminde bir çizelgedir. 20