K AYLIK EDEB YAT DERG S EYLÜL-EK M 2006 ISSN: 1306-634X Sahibi ve Yaz iflleri Sorumlusu: A. Turgay Fiflekçi Kapak ve Sayfa Tasar m : Hakk M s rl o lu Yönetim Yeri: Neyzenbafl Halilcan sok. 42/7 Üsküdar 34668 stanbul Telefon ve Faks: 0216 495 88 65. Yaz flma adresi: P.K. 57 Üsküdar- stanbul tfisekci@gmail.com; www.soezcuekler.blogspot.com fi R Cevat Çapan, 10-11; Süreyya Berfe, 6-8; Refik Durbafl, 9; Hüseyin Ferhad, 50-51; Roni Margulies,52; Turgay Fiflekçi, 53; Ferruh Tunç, 54-55; Mehmet Yafl n, 56; Erik Stinus, 62-63; Nielsen Hav, 64-65; Hüseyin Atabafl, 104; Metin F nd kç, 105; Hilmi Tezgör, 106; Selahattin Yolgiden, 107; Levent Sevi, 108. ÖYKÜ KURUNTUSUZ VE BEKLENT S Z B R D R VOLKAN, Ç M ZDE SESS Z OLALIM LÜTFEN 45 95 102 Cemil Kavukçu Celal Özcan O uzhan Akay DAMLA DAMLA EDEB YATIN BAZI filevler ÜZER NE POSTMODERN ZM DED KLER POSTMODERN ZAMANLAR Ç NDEN YILMAZ GÜNEY SAB HA SERTEL YAZ ÜÇ YAZAR, ÜÇ HAYALETL EV PRAT K GÖRÜfiLER KEMAL TAH R - ÇET N ALTAN SÖZ ÜLKES N N YURTTAfiI: DA LARCA SAF YE HANIM KED M DÜZTABAN MI? TAR HTE B R GÜN BRAHMS I SEVER M S N Z? DENEME, ELEfiT R, ANI, GÜNLÜK 11 22 33 36 57 59 66 74 78 84 110 117 134 140 143 Adalet A ao lu Umberto Eco-Kemal Atakay Tahsin Yücel Semih Gümüfl Abidin Dino Server Tanilli fiavkar Alt nel Alev Bulut Demir Özlü Aziz Nesin Adnan Binyazar Hüseyin Erdem Nihat Ziyalan Aliflan Çapan Nedim Gürsel Bask ve Cilt: fiefik Matbaas Tic. ve Ltd. fiti. Marmara Sanayi Sitesi M Blok, No: 291 kitelli- stanbul. Tel.: 0212 472 15 00 Yay n Türü: Yayg n Süreli Yay n. Da t m: Yay-Sat. Fiyat : 6 YTL, K br s için 7 YTL. Bir y ll k abonelik için Ahmet Turgay Fiflekçi ad na Yap Kredi Bankas Levent fiubesi 24807 nolu hesaba 36.-YTL yat r ld ktan sonra dergilerin gönderilece i posta adresi mektupla ya da tfisekci@gmail.com a bildirilmelidir. Yurtd fl için abone ücreti 60 Euro dur.
Merhaba, 2. say m z n bayilere da t ld günün sabah. Gazi Mahallesi nden fiiflli ye giden belediye otobüsünün içinde iki yolcu, bafllar önlerinde; ellerinde, biraz önce ald klar Sözcükler dergisini okuyorlar. Ne zamand r, belediye otobüslerinde edebiyat dergisi okuyan birilerini görmemifltim. nsanlar m z edebiyatla buluflturan bir dergi ç kar - yor olman n coflkusu her fleyin üstünde. Memet Fuat, 1990 lar n sonlar na do ru, edebiyat n giderek hayattan kopuk bir oyunca a ya da ticaret meta na dönüflmesinden söz ederken, Edebiyat n bu duruma düflece ini bilsem, edebiyatç olmazd m. Ben topluma bu yolla yararl olabilece imi düflündü üm için edebiyatç oldum. Yoksa ne bileyim mimar olur, insanlara güzel evler yapmay ye lerdim, demiflti. Sözcükler in okurlara nitelikli edebiyat ürünleri sunmas n n yan nda, bir baflka önemli yan da, Memet Fuat n an s n sürdüren bir dergi olmas. Bu derginin varl n borçlu oldu u okurlara ve yazarlar m za ne denli teflekkür etsek az. Bu say m zda Tahsin Yücel ve Semih Gümüfl ün yaz lar yla postmodernizm konusunun öne ç kt n göreceksiniz. Edebiyat n bu çok tart - fl lan konusuna, edebiyat n temel de erleriyle yaklafl m n okurlar daha da ayd nlataca n düflünüyoruz. Ünlü romanc Umberto Eco nun yaz s ise yine edebiyat n temel de erleri üstüne önemli yaklafl mlar sunuyor. Adalet A ao lu ve Aziz Nesin in yeni yay mlanacak kitaplar ndan seçti imiz bölümler iki yazar n hayat, insan ve edebiyat iliflkilerine bak fllar ndaki özgünlüklerle dikkatinizi çekecek. Nedim Gürsel in Lübnan Savafl na ABD D fliflleri Bakan Rice n yaklafl m n elefltiren yaz s ise, güncel bir soruna bir yazar m z n çarp c bak fl n getiriyor. fiiirler, öyküler, deneme, elefltiri ve an yaz lar yla yine bafltan sona her sat r okunacak bir dergi haz rlad m z umuyoruz. yi okumalar. 3
Cevat Çapan RÜZGÂRSIZ B R RÜZGÂRGÜLÜ Belki de hepsi birer düfltü bize anlatt klar n, ayr nt lar n n ço u anlat rken uydurdu un birer kurmaca. Böyle bir özyaflamöyküsüydü o eflsiz cömertli inle bize sundu un. Kendini dev analar n n dizleri dibinde ya da k rk haramilerin ininde, aç l susam aç l diye yalvar p bir türlü aç lmayan zindan kap lar önünde bulunca, birden s çrayarak uyand n bir düfl. Gene de kufl sesleriyle bafllayan yeni bir gün seni bize getiren, ilkyaz n gürültüyle açan renk renk çiçekleriyle. EY ZAMAN KUfiU Hangi yöne uçsan k r k kanatlar nla, bil ki ard nday z biz de o yaral geyikle. Birkaç kifli, yapraklar sararm fl eski kitaplar n içinden. Her fley ezberimizde lanetlilerin lanetledi i ölümsüz metinlerden. S zan fl n alacaayd nl nda, unutulmufl hücrelerin yosunlu duvarlar na hem düfllerimin haziran günefli yans yor, hem de d flarda savrulan kar. 5
Süreyya Berfe B R ENKAZDAN GELEN DUYULURDUYULMAZ SESLER 1. Beni yak n na ald. Yok yere a r d her yan m toroyla k yk y bile garipsedi ikisi de havlamad bu gece. Üç kat merdiven indim uzun, y llar süren üç kat. Topuklar ma kadar kara sular indi. Vard r bir bildi i bana söylemedi. Durmadan yoruldum da lara vursayd m kendimi karlar gözümü alsayd flu geberik gürültü bitseydi sadece günefle dil dökseydim daha iyi adam olurdum. 2. Otuz sekiz y l önce ölmüfltüm Keflke ölseymiflim yosun ba lam flt çoktan günefl yan tafl m. Öküzüm baykuflum tabiat kanunum Daral yor benden habersiz bir kafes. 6
Biliyorum numaradan s k fl yor kalbim. Yeter çekti in, çektirdi in. Dur da görelim. 3. Meflhur bir politikac n n afifllerini yap flt r yordu kad nlar orada, Foça da palmiyelere yap flt r yorlard. Yak fl kl buluyorlarm fl o adam. Çok kötü, ama çoook. Günefle, aya kim bakacak ki? Gülün kokamay fl na çarenin, kurtulman n nefes alabilmenin de kokusuna, kim ve neden? Sen, sev seninkileri eniklerle bebekler kar flm fl birbirine, öyle. fieytan, aflk n aflk oldu u zamanlardaki gibi âfl k ol belki, bak belki belki de geçer hepsi diyor. Parma n bile ac maz n oldu ki? 7
4. Yaram güzel, iyileflmez geçmez. Sard kça yaram kendine benzer. Benden baflka da kimsesi yokmufl. Onun yüzünden s zlayanlar kanayanlar, a r yanlar Hastane olsa sen de ben de kuyrukta. Yaram bana yak flm fl ilk kez, evet ilk kez yara oldu unu anl yormufl. Yara de il, flaheser hoh dese hepsi biter. Oturacak sandalyesi olmasa yara olmaktan vazgeçer döner aflk-meflk iksirine. Böyle mi de il mi? Her fley yolunda yaram kaynar, korkma. 8
Refik Durbafl B R GERÇEK, ÖTEK DÜfi: B R fi R, ÖTEK H KÂYE MEMELER N AYIfiI I KOKUYOR Memelerin yasemen kokuyor memelerin Ay doland vay deli gönlüm memelerin yasemen kokuyor Ay ç plak memelerin de ay fl da ç plak Memelerin yasemen kokuyor ay fl kokuyor Ay doland vay deli gönlüm memelerin ay fl kokuyor AYNA Ç NDEK KUfi Bembeyaz bir buz çölünün ortas nda duruyorum. Karlar n beyazl ayd nlat yor gökyüzünü... Gökyüzü ile yeryüzünün birleflti i yerde, ufukta birden yüzünün foto raf do uyor günefl misali... Yüzünü al p arkas kufllu bir aynan n içine koyuyor ve foto raf na bakarak yaln zl m konufluyorum. 9
DAMLA DAMLA Adalet A ao lu Adalet A ao lu nun günlüklerinin 1977-1984 aras n kapsayan ikinci cildi Damla Damla II, sonbahar aylar nda fl Bankas Kültür Yay nlar nca yay mlanacak. Bu kitaptan 1983 y l na ait, yazar n roman sorunlar üstüne düflüncelerini de içeren bir bölüm sunuyoruz. Anadolukava (Temmuz sonlar ) Bir Tablo: Nah iflte flurda; caminin orda. Küçük ahflap bir evin odas : Pencere, soba, soban n yan nda bir kedi k vr lm fl yatmakta. Tahtalar çürümüfl yerde küçük bir yayg ; yayg n n desenleri. Dün böyle bir tablo yap labilirdi. Odan n tablosu ne kadar gerçek! dedirtirdi görenlere. Odan n içini ancak do al etkiler etkileyebilirdi: Ifl k, esinti, gölgeler... Bir deniz. Kalyonlar. Dalgalar. Dalgalar da ancak do a etkileyebilirdi. F rt na, ya mur bulutlar, gündo umlar, günbat mlar... Balzac da böyle romanlar yazm flt r. Hattâ Tolstoy. Dostoyevski de do an n, d fl ak mlar n etkileri daha kuytulara girer; köflebuca ayr nt - lar na çözer o, ama her fley yine yerli yerindedir: Soba, kedi, pencere, yerdeki sergi... Derken bu oda flimdi iflte flimdi, tam bu ân her fleyiyle bofllukta dönmeye bafllad. Dönüfl ilkin a r a r; nesneler ve d fl etkiler ayr nt lar hâlâ daha seçilmekte. Sadece yerdeki yayg n n ifllemeleri, desenler, kedinin b y klar, bak fl biraz flulaflt. Dönme ivme kazand. H zlan yor, h zlan - yor... Bütün çizgiler renkler birbirine girmekte, dönen bir çark n gri beyazlaflarak bütün bir kitle haline gelmesi gibi; alacal bir yumak görünmeye bafllad. F rdönüfl daha h zland ; DÖNÜYOR bile denemiyor. Bofllukta ak ms bir yumak var flimdi. F rdönüfl, f rdönüfl; ak ms yumak fleklini yitiriyor. Eriyifl: Atmosfer. Bunun eski ahflap evin bir odas diye bildi imiz önbilgilerimiz de erimifltir... Onu görmüyoruz art k, ama tasavvur ediyoruz. Önbilgiler, zaman n f rdönüflünün k flk rt s : Dün-flimdi-gelecek bütünlü ü: çinden ç k lmazl aflma: Tasavvur. Yarat bu de il mi? Roman da böyle alg l yor, ancak bunu kendi anl k koflullar yla ayr nt lar na çözdü ümüz zaman yar n n roman n yazmaktan söz açabiliriz. 11
Dün gece Halim le Kalender e do ru k y da yürürken, bunlara benzer fleyler söyledim. (Her zamanki gibi: Onunla yan yanayken sesli düflünmekteyim.) Eve dönünce bunlar not etmemi söyledi; hiç içimden gelmedi. Bugün ö le saatlerinde bir vapura atlay p buraya, Anadolukava na gelince, gördü üm özellikle flu küçük ahflap ev akl ma Van Gogh un Paris yak nlar ndaki köyde, çarfl içinde kardefli taraf ndan, Van iyi olsun diye kiralanm fl evi getirdi. Evle birlikte tablosunu yapt tek pencereli oday. Oysa ne bu evin içini, bir odas n görmüfllü üm var, ne ressam n oturup kalk p bu day-m s r tarlalar nda uçuflan kargalar, karfl s ndaki belediye binas n yapt oday. K y daki küçük sessiz kahvedeyim. Çantama att m Yeniköy defterime sayfa sayfa yazmaktay m... Üç Befl Kifli yi ya da Gece Yasa n unutup gitmifl gibiyim. (...) Günefl sar s cak. Top gibi. Ans z n durdu u yerde durmamakta. Beynimde önce a r a r, gittikçe h zlanarak f rdönmekte... Hava bungun. Gece Anadolukava ndan geç döndüm. Kahveden sonra k y da bat ya do ru yürümeye kalk flm flt m ama askeriye beni durdurdu. Buradan ötesi sivillere yasakm fl. Geçilemezmifl. nsan n kendi ülkesinde de mahalleden mahalleye s n r kap lar varsa, flu sandaldan ötekine atlamak için pasaport-vize gerekliyse s k fl p kalmamas, donuna etmemesi mümkün mü? Daralma bu iflte. nsan n kendi tarihindeki bitmez tükenmez tutukluluk hali... Rumelikava, Anadolukava : Vatan savunma hakk na sahipler karargâh... Sultanahmet Cezaevi, Selimiye K fllas, Bayrampafla mapushaneleri. Bar fl Derne i üyelerinin tutukluluk halleri hâlâ daha sürmekte. Bar fl Davas : Mahkemeler, mahkemeler... Bir görüfl günü yakalasak da U ur u, Ali yi, Mahmut ve Ahmet beyleri, Orhan Apayd n, Erdal Atabek beyleri görmeye gitsek. Ataol a ne olmufl, bilebilsek bari! (...) Hava büsbütün bungunlaflt. fiu uçtan, tepenin üstünden nöbetçi askerlerin gözleri önünde kendimi kald r p denize mi atsam? Ferahlar m. Benim çok özel küçük fleyim, özel milletim Halim i savundum, yapmad m. (...) Akflam eve dönünce ekvator ya murlar n and r r bir ya mur bafllad. Genifl yapraklar n üstüne düflen iri s cak damla t p rt lar. Elektrikler söndü. Yar ayd nl k gökyüzü alt nda balkona oturmufluz; ya murun sesini dinlemek ne kadar güzeldi. Karfl da, Türkbostan üstündeki te- 12
penin gerisinde flimflekler çakmakta. Giderek ya murun sesi artt, gökgürlemeleri top tüfek at fllar gibi ürkütücü. Muson ya muru art k dinmekte, derken büyük bir f rt na patlak verdi. Sabah günefl açm flt. Tozlu yapraklar y kanm fl; p r l p r l, fl l fl l... Hemen giyinip bahçeye f rlad m. ri bir ortanca sap ndan k r lm fl; nerdeyse geri eve koflaca m, i ne iplik getirip yerine dikece im. Fasulye s - r klar ndan ikisi de y k lm fl; iflte onlar yerlerine dikebildim. Dikmek. Dikilmek. Dikmek. Diklemek. Dikiltmek. Dikelmek... Ortancay da evimize kaç r p bir vazoya koydum. Ev içi solukland. Akflamüstü Giresunlu Osman efendi ile Rum elektrikçinin mutfak duvar na küçük bir dolap takmalar na tan kl k ettim. Usta paralar bizden olmak üzere Seher han m n ikram!.. A. Kava nda hafif mazot kokulu bal k yemifl, büyük ciddiyetle çok komik iki de postkart alm flt m. Kartlar n birini Memet Baydur a, ötekini Ulrike ile Süleyman a yazd m; evliliklerini kutlad m. 30 Temmuz, Cumartesi Roman bir aray flt r. Kendi kendime hep bunu söylerim. Sevmedi imiz dünya, benimseyemedi imiz insan yerine yeni bir dünya, yeni bir insanl k aray fl. Masal, destan, fliir, müzik, heykel efsaneleri insan akl n n bilimsel aray fllar ndan önce de vard. Roman, içerdi i anlamla ortaya bilimsel aray flla birlikte ç kt, onunla evrile evrile de iflti, geliflti. Onun için roman tek kurall de il, çok kurall ; yani enine boyuna derinli ine çok boyutlu. Roman bu boyutlar aray fl, bunlar bütünleyifl sanat. Özneler fiilinin iki çekimiyle, dün ve flimdisiyle yaz lamaz; fiilin bütün çekimleriyle yaz lmal. Olmam fl olmufl, olmuflu olmam fl gibi... Rüyalar, kâbuslar, hayaller; özleyifl ve kaç fllar: Bir kilim dokur gibi... Roman bir aray flt r: Yeni insan aray fl. Floransal Dante nin XIII. yy ye do ru çal p söyledi i sonelerindeki Yeni Hayat a ba l hayallerine, düfllerine flimdinin merce inden bak flla gepgenifl ufuklar açacak aray fllar... Wilde n deyifliyle: Çamurlara düfl, ama y ld zlara bak. Anlat n n bütün yollar, olmufl ve olabilecek bütün imkânlar roman için. mkânlar bul ve hayat n bütünlü ü için kullan. *** Aral kl s cak ya murlar ya yor. Ara s ra Nurhan geliyor; ara s ra ev ar yoruz yine. Ar yoruz çünkü, Özal dönemi inflaatç s adam n sahtekâr ç kt ndan eminiz art k. Ortal kta ne kendisi var, ne bitmifl daire. Nemli s caklar ötesi s k nt day z. Bunal m!.. 13
Sar yer e, Sular a gidiyoruz. Kocatafl a, fiifa ya, Ç rç r a. fiifa suyu la- m kokuyor, Ç rç r a yosun-pas tad sinmifl. Bunu la m kokusuna ye lemifl bulunuyoruz. lle iyi, mis gibi su diye diretiyorsak Beykoz unkilere gitmeliymifliz. Ankara da kaynak suyu falan yoktu; biz de damacanalarla gelen su ne suyu diye, akl m za bile getirmezdik. Belgrad ormanlar nda yürüyüfl yapt k. Topu topu iki kere. Sular n sular derken Ç rç r n, fiifa n n p narlar ndan buz gibi, tertemiz, p r l p - r l akt zamanlar geliyor akl ma; k rk befl-elli y l öncesinin babamla stanbullar m hat rl yorum. Sar yer börekçisinden al nan böreklerle (su böre i miydi?) yap lan piknikleri, annemin stanbul k yafetleri demeye gelen çiçekli emprimelerini, burunlar y lan derisinden beyaz ayakkab lar n, güneflte dolafla dolafla çil basm fl kollar n hat rl yorum. *** Dostoyevski. Ezilenler. Yeniden okuyorum. Bas n n: Yaz tatillerinde okunsun diye önerece imiz kitap(lar)? sorusuna yan t n bu roman oldu. fiu fazlas yla s k denetimli zamanlarda herkesi s rtüstü uzand yerde kendi içine dönüp bakma ça r s n n iyi bir ça r oldu unu düflünüyorum. Sinan la Yalova da annemin evinde, Sinan hakk ad na geçirdi imiz haftal k tatilden bu yana onu görmüyorum. Gelece iz, deniyor. Beklemeye geçiliyor: Annesinden bir telgraf: Gelemiyoruz. Ohh, flükür! Sinan, Suna s z gelse daha iyi: Yarat lmak istenen güzelliklerin inceliksiz yaklafl mlarla çirkinleflmesine zor dayan yorum. K rg nl m kolay onaram yorum. Bu benim suçum; insanda iyilikle kötülü ün birlikte oldu unu hazmedememifl olma suçum. Yazarken, yarat rken bu suçu ifllemiyorum; yaflarken s k s k... *** Halim Ankara ya gidip geldi. Hem ifl için, hem Ayhan kardeflimle birtak m aile iliflkilerinin resmi yüzünün, miras fluna flöyleymifl, buna böyleymifl ve benzeri hukuki sorunlar n n ele al nmas için benim bu meselelerden kaç fl m n yalvar yakar kurban olarak. Bu da suçum: Halim i elçi tayin etmekle yapt m insafs zl k büyük suçum. (...) O yokken Üç Befl Kifli yi yeni bir düzene sokma iflini ilerlettim; kendimi affettim. 14
9 A ustos, Sal Halim, biraz denize girmek, pek çok da beni roman çal flmamla bafl bafla b rakmak için üç befl günlü üne Yalova ya gitmiflti. Dün döndü. Hava hep kapal, ya fll idi. Yine de denize girmifl. Gitti ine memnun. Oras n hep sevdi. Hele annemle bulufltu umuz zamanlar... Güz havas. Kokusunu duyuyorum. Koruluklar n a açlar, çiçek bahçeleri y kand. Temmuz yeflillikler, cilal renkler. Mahallemi seviyor, Türkbostan na âfl k oluyorum. Ancak flu dayan lmaz gürültüler. Her istedi ini ç l k ç l a a layarak elde eden çocuklar, pencerelerden sarkm fl kent üslûbundan yoksun anneler. Bir de aç khava sinemas aç ld burnumuzun dibinde. Fellini ayar nda film çekme hevesinde de ilim ki, geceyar s ndan sonralar na kadar high dü mesine bas l hoparlör iflgaline nas l seve seve dayanay m? Üstelik dün de Sema Kutlu mu, Leyla Mutlu mu, neyse iflte onun konseri var(m fl). Pencereleri evore perdeli, çarflaflar lale desenli ailelerin radyolar ndan sabahtan akflama arabesk denen hamam havas gibi besteler ortal kaplamakta. stanbul a Karadeniz Anadolusunun Ankara merkezinden göç eylemifl üyelerinden biri olarak bu gürültücülere dayan flma m vermeliyim, boyun mu bükmeliyim? Boynum bükük. Çaresizlik duygusunu bir Güner in ölüm yata bafl nda yaflam flt m, bir de flimdi. *** Selim in Kötülük hikâyesini yeniden okudum. Romanc A. S. yi yazar n kendisinden çok kendime yak flt rd m. A. S. ye okurlar n ço u garçonne A. S. diye bakacaklar belki; ben de o zaman A. S. yi sahiplenecek ve sap k olarak etiketlenece im. Yazar anlat c y bir özelefltiriden geçirse de ben kötüyüm itiraf hiç de sahici gelmedi bana. Ancak insan n ölümüyle bitecek kötülük le yaflaman n savunusu ikiyüzlülük demek ki? Bu inand r c. Kötülük insan n kaderiyse, yazmak ne demeye gelmeli? fiuna: Herkes gebersin. Yaflas n yazar! Bir gün bile kendimi kötülük ün anlat c s gibi duymad m. Dostoyevski benzeri, tanr vergisi yle hayat gerçe i labirentine düflseydim, olurdu; ama akl n egemenli i ça nda do muflum. Bilimle hayat gerçe i aras ndaki eflikte daralman n gerginli inde, huzursuzlu unday m. Kimsenin üstüne iflemedim. (...) 15
11 A ustos 83, Perflembe Çok ev arad k. Akl m za yatana param z yetmedi, param z yetene akl m z yatmad. Çal fl rken arada bafl m kald r r, ya an ya mura bakar m. çimden, k fl yaklaflt, diye geçer. Daha dün nane, biber, maydanoz toplad m bahçeden. Seher han m pencereden: ki de salatalukle tometos alasun, diye seslendi. Onun gözcülü üne al flt m; buraya s nd m. K fl n ne yapaca z? Soba, kömür, odun?.. Nas l?.. Ne olursa olur, deyip ifli oluruna b rakt m z, ev aramaktan cayd m z bir günde, bu sabah bulduk. Her fley çarçabuk bitti. Evi hemen hemen ald k aflamas nday z galiba. Bülbül Sokak taki ç kmaz sokak üç katl üç apart manl k sitenin birinde iki odal, genifl terasl bir üst kat dairesine bu olsun bari deyip ç kt k. Ev sahibi bir çocuk doktoru imifl. Havuza ve koruya yak n bloklardan birinde de il de onunkine he dememiz hazinemizin buna yetmesinden. Teras avlay c, Koç yal s n n arka bahçesine bakmas ikinci bir avlay c l ; bir de mutfak fayanslar yla dolaplar n n estetik kayg y soluyor olmas. Bütün ö leden sonra roman daha daha düzgünlemek istedimse de, akl m fikrim bülbül flak yan sokaktaki evde. Daha yap lacak y nla ifl var orda. Ç plak kaloriferlere kapak, buzdolab n koyacak yer, musluk tezgâh... vb. en önemlisi de odalar n küçü ünü çal flma odas yapmak üzere bofltaki iki duvar n da kitapl klar ve dolapla kaplatmak... Çal flamad m. Bütün çalg s çengisi, tornac s, marangoz ve araba tamircisine ra men Türkbostan ndan ayr lmak zor gelecek... Ertesi gün, geceyar s Kitap kolileri, kitap kolileri. Haydi art k açal m sizi; kitaplar m özledim; yüzlerini bir göreyim. Sak n açma daha, sak n açma! Ev bulmak, yerleflmek mi? Hem önce tafl n bakal m. (...) Halim bugün ifle gitmedi. Erkenden d flar f rlad k; Sar yer-büyükdere aras mekik dokuduk. Hava korkunç s cak; arkam zdan atl koval - yormufl gibi yok banka, yok vergi dairesi, yok tapu dairesi... Yan m zda ev sahibi ve o lu, yani köpe i. Bir imza, bir imza daha... Buyurun ev sizin oldu. ki de anahtar. Biri ana girifl, öteki daire girifli için. Öyle miymifl? Mülkümüz olan daire eskiden iki ayr küçük daire imifl de, zevk sahibi doktorla kar s ikisini birlefltirmifller; o halde biz Site ortak giderleri için çift daire aidat m ödeyecekmifliz? 16
Halim bitkin; ben kendimi tutmaktay m: Aslolan komflular, ev alma, komflu al derler ya, komflular yazl ktalarm fl; yüzlerini bile görmeden kap land k, bile diyemedim. Teras m z n manzaras n hemen önündeki kaçak villa tipinin kaçak çat kat kapatmakta... Olsun, sa yandan Büyükdere koyu görülüyor; gelip geçen tankerler de... Fakat ne kadar s k petrol tankeri geçiyor... Olsun. Mutfak, çal flma odan olacak oda, hattâ tuvaletin genifl penceresi korulu a bakmakta: Tuvalete otur, camdan çiçeklere böceklere bak bak, yap. Korunun göbe inde en natürel koflullarla yaflayacaks n z gibi. Hele hele mutfak balkonuna kadar uzanan erguvan ile mis kokulu hlamurlar... Evin fiyat n yükselten fley, ilerdeki daha lüks görünümlü binalar n arkas na konmufl yüzme havuzuymufl. Daha da yukarda rustik bir piknik yeri. Mehtapta kendin piflir, kendin ye... diye gülüyordu çocuk doktoru bey. Bize de havuzu gösterirken suya dal p ç kan iki o lan çocuktan biri içine ifliyordu; çifli gibi çükünü biz yenilere sunmak istedi i de besbelliydi. Havuz suyu sabah akflam de iflirmifl. Çiflmifl, duflsuz atlamakm fl; bunlar sorun de ilmifl... Havuzun suyu, sitenin su deposundan m efendim? Böyle olursa olurmufl, olmazsa onun da kolay varm fl: Bir su kamyonu günde üç sefer yap p havuzu derhal p r l p r l doldururmufl... 13 A ustos, Cumartesi Dosto. Dostoyevski. Baflucumda hep o. Ezilenler. Roman y llar önce okudu um zaman Alyofla dan hiç hofllanmam flt m. Bu sefer Natafla n n ona duydu u kötü sevginin de il, k r lm fl onurunun pefline düflmüfl bulunuyorum. Roman için benimseyemedi im Alyofla tam bu roman n bam-teli. Ezilenler, senin gençli inde öyle sand - n aflk-ayr l k-gizlilik alt nda ezilerek k r lmalar falan de il can m. Bu k rg nl klar n, bu iri çatlaklar n alt nda yatan fley. Göz önündekilerin kat kat aç la aç la ba fllama n n de erinin sorgulamas bu; insan n ba fllama ikilemi. Bu karmafla. Sefalet içinde büyümüfl Yelena n n (Nelly, gerçekte çürümüfl Prens in yoksayd k z d r), yazar n ba fllama üstüne düflürdü ü fl kt r: Ezilenler. Yelena neyin ba fllan r, neyin ba fllanamaz oldu unu hayat n n 14 y ll k deneyimleriyle bilir. Onu e iten somut yaflam n n koflullar d r; ra n n hoflgörü üstüne öneri ve ö ütleri de il. Yelena k sa ama çok yaflad ; yo un yaflad. Ba fllanamaz babalardan, sevgililerden nefret ettiyse onu ba fllayabiliriz. Nefret etti, ama annesinden bir ad m öteye geçerek bize ba fllanamaz(l klar ) gösterdi. fiimdi buna faflizm, diyorum, bask ve zulüm terörü diyorum. Prens gibiler 17
ba fllanamaz. Gücün onursuzlu u, çirkinli i, ç karc ezicili i ba fllanamaz. Nelly (Yelena) ve öteki figürler Dostoyevski nin ba fllama üstüne derinlemesine e ilebilmesi için varlar... ki gün sonra, sabah Büyükdere-Sar yer e s namayaca m san yorum. Eski Büyükdere köyü ve koyu içimi hazla dolduran, tarihini kula ma f s ldayan köfleler, yap larla dolu. Ama Sar yer, Muhsin Hocam n da çok sevdi i k y daki sandalüstü küçük bal kç lar saymazsam, sevilecek gibi de il. Her fley ticaretin kalite kaçk n merkezi oldu unu hayk r yor. Kötü btb yap lar, alç alç, alç... Toz duman minibüs yük kamyonu trafi i. Tek kitapç s olmayan bir Karadeniz kasabas n n ars zlaflm fl. Nostaljik duygular m bask n de il; bu h zl de iflimin nedenlerini Yazsonu ard ndan kentleflme anlam nda yeniden sorgulay fl itisi bask n. Sar yer, grisar oldu u yerde dursun; ben orda oturuyorum, demeyece im. Sorana: Büyükdere de oturmaktay m diyece im. Çok garip, Yeniköy den ayr l fl m Ankara dan ayr l fl mdan çok daha güç olacak. Daha flimdiden Büyükdere-Yeniköy yürüyüfl mesafemi ölçmekteyim. Bo az n evropa yakas nda Rumelikava na do ru Tarabya dan öteye geçilmemeli. Gemi onar m tersanesini havi stinye Körfezi nden de gözler s ms k yumularak geçilmeli. Bir tarafta bu, bir tarafta imam-hatipli k zlar. Hiç de ilse Halide Edip in haf zan Rabia s olsalar bari! Onlardan ç ka ç ka arabesk mevlûtçular ç kar ancak... stanbul mülkümüze gide gele anlayabildiklerim flimdilik bu kadar. Nurhan bizi bir mimar tan d yla tan flt rd. Evin plan n verdik; k fl gelene kadar bir hale yola koyacak. Aleko da söylefltik. TV mizi onarmaya gelen Yeniköylü Bülent in benden kitap istemeye gelen o lu, küçük dostum Emre yi özleyece im. Ça dafl Elefltiri nin A ustos 83 say s nda Tar k Dursun K. n n Senin çin Ey Demokrasi bafll kl bir yaz s n okudum. Hiç kem küm etmeyen, aç k yürekli bir yaz. Ama as l Vladimir Nabokov un hayat gerçe i ile roman gerçe i aras ndaki iliflkiye Don Quijote örne ini ele alarak çözümlemesi, Don Quijote nin kendi uzam-zaman çerçevesinde ele al nmas önemli. Hangi d fl, toplumsal tarihsel koflullar insan bireyi böyle bir insan, bir birey yap yor? Sorular n araflt r lmas. Sa da solda benim için tek yanl olarak, o toplumcu yazar denmesi bunun için bana v z gelip t - r s gitmekte. Fikrimin nce Gülü nü Bu Bayram yapan tarihsel toplumsal koflullard r; sorun, bu insan bu insan yapan verili de erleri sorgulamak. Hadi bakal m tut Üç Befl Kifli perçeminden ya da kelinden. Sa elim hemen hemen eski haline geldi. 18
20 A ustos, Cumartesi Saat 01. Arkadaki aç khava sinemas birkaç gündür kapal. Hiç de ilse geceler sakin, sessiz. Çal flma masam n bafl ndan hiç kalkmamas ya oturdu- um bu saatler en sevdi im saatler. Elayak çekilince nerdeyse az ötedeki denizin sesini bile iflitebiliyorum. Uyutmayan, dirilten hofl bir ninni. Gündüz vakti bu oday sevgili Do an H zlan n Kad n yazarlar TV yay n için TV ciler bast. Do an n verimlili i; düflünceli çal flkanl. Bana buralara hofl geldini. Kendisi de hofl geldi; sefalar getirdi. Ama röportajc s kaç do umlusunuz, neler yazd n z, nerde okudunuz? vb. sorular yla beni delirtti diyebilirim. Yazarl kta ilk ad mlar n atan yazarlar için böyle soruflturmalar iyi olabilir, ama elli befline gelmifl; flunca oyun, roman, hikâye kitab yazm fl birine sorulunca, ac veriyor. Yaz k ki Do an çok seviyorum. Kardeflim Güner in yafl t ve iyi dostu oldu u için de seviyorum. Kültür hayat m z n içinde ve peflinde bunca gayretle koflufluna bay l yorum. Keflke bay lmasayd m... Dayak yemifl gibiyim. Dün Nurhan la Büyükdere ye gittik. Tan d, güvenilir buldu u genç bir marangozla gelmiflti. Ahflap iflleri için. fiu flöyle, bu böyle olsun, dedik; pazarl k falan, ölçüler al nd ; el s k fl p ayr ld k. Ordan Kapal çarfl da bak rc dostlar n ziyaret etmifltik. Sapl bir kupa ald m antikas ndan: Yeni eve arma an. Nurhan Bodrum a gitti, tatile; Aachen a dönmeden önce. Üç Befl Kifli, ben üstünde oynad kça bafl ma türlü türlü ifller ç kar - yor. Bu roman mda ilk defa olmam fl olmufl yaz yor, fiil çekimlerini ona göre ayarl yorum. Hani olmas n çok istedi imiz fleyi yafl yormufl gibi oluruz, olmas ndan çok korktu umuz fley de içimizde dipdiri ürpertilerle hayat bulabilir; yaflanmakta gibi olur ya? Bu özlem ve korku yaflant lar n fiilen flimdi ye katacak bir anlat. Roman zamanlar n n bir zaman da bu olmal. Öyle cek-cak çekimleri ise hiç kullan lmamal. Anlat ma bu katk m beni zevkten dört köfle etmese, hele flu s ralar bu saatlere kadar bunlarla u rafl r m yd m? Önerimin kabul görmesi gerekmez. Bu kendimi yenilemek iste imden ötürü bana gerekli. Bana gerekli. Ayr ca roman n kahramanlar ndan Murat da yeniden bir sorun olup ç kt. Hadi Eskiflehirli ailenin biricik taflra Prens i, Osmanl art, kendisini sat fl n dümeninde, gösterifl budalas, ç karc anneyle paflababadan gelme haz r ndan mirasyedi görgüsüyle bezenmifl bir büyük kentli caz flark c s na tutulmufl Murat. Selmin e mahçup aflk u runa bütün taflra de erlerini tarumar eylemifl delikanl ; onun anlafl lmas n istiyorum. Ama anlamak, hoflgörmek midir, hoflgörmek sevmek ya da ba fllamak m d r? 19
Bu tema, baflka bir kahraman m n, Kardelen in ba ml l klar na ters düflüyor. Keflke Ezilenler i tam da bu s ralar yeniden okumasayd m! Ne olursa olsun, taflra burjuvazisinin birikimini millete katma tasar mlar n Ferit Sakarya nâm alt nda ortaya atman n zaman yd ; bu cesaretim bana iyi gelmekte. Bir yandan da cesaretin pahal ya oturaca n söylemekte... K smet, roman m n kendisinden en umulmayan yapabilmifl kiflisi; terbiyeli, içine kapal ; çeflitli ay plarla örülü hayat n bilinmezli e do ru f rlatarak kendisini kendi kurmufl karakter... (D fltan feminist esintilerle beslenmifl feministlerimize arma an.) As l ezilen taflran n gözde aileler kad n, k z. Bafl s k fl nca hizmetçilik etme özgürlü ü bile yok. A lad n da, güldü ünü de d flar gösterme hakk yok. Kad n haklar n savunurken hiç akla gelmeyenler... Bu çal flmamda flu da var: (Kardelen için) Kardelen ad n ordaki anlam yla ben yaratt m. Bu anlamda bir çiçek ad olarak bile yokken ortal kta; bu da çi dem lerden say l rken... Benim Kardelen, kardelendir. Soka a ç kma yasa na iki saat kala, hepsi kendine göre biryana koflmakta: Aylardan Haziran. Günlerin en k sas yla en uzununa zaman var daha. Bitsin. Yüksek sesle okumal ya da Halim e okutmal y m. Dil sesinin uyumlu ak fl nda baz aksamalar var gibi gelmekte bana. Diyaloglardaki esler-pesler çok önemli. Hem h z, hem dur-kalk lar olmal. Yavaflla h z çarp flmal. Hem Bir Dü ün Gecesi nin, hem Yazsonu nun, özellikle onun ses ak fl tam istedi im gibiydi. yiydi. Üç Befl Kifli de yavafll n (dedenin hasta odas ) h z (K smet in treni yakalamaya ait iç telafl ) örtmemesi gerek. H z, silinmesin. Kafay salt günübirlik siyasete, bireysiz ideolojilerine takanlar bu kitab okumas nlar. *** Nurhan Bodrum dan döndü. Perflembe günü ona bir veda çekeyim dedim; Halim patl canl pilav m överken a z sulanm flt ; çok severmifl. Ondan yapt m. Seve seve yedi. Cuma akflam da onu fiad rvan a götürdüm. Orada birkaç ayyafl ayd n m z görür, birkaç da has yazar ve sanatç m za rastlar z diye umdum. Umdu umu buldum. Edip Cansever le Ömer Uluç u gördük. Birlikte oturup birer kadeh içtik. Hop, Komet de geldi. Her zamanki gibi Güner e söz verdi i tablosunu hep saklad n, bir gün bana verece ini söyledi. Az sonra Halim de kat ld bize. Akflam n saat sekizinde Nurhan evine götürdük. Bu sabah uçtu. Bo azda ilkbahar erguvanlar yerlerini sonbahar n oya çiçeklerine b rak yor. Her yanda mor/eflatun çiçeklerle donanm fl bodur a açlar n çiçeklerine oya dendi ini Seher Han m söyledi. çinde güz kokular tafl yan hava p r l p r l. 20
EDEB YATIN BAZI filevler ÜZER NE Umberto Eco Türkçesi: Kemal Atakay Do ru de ilse, iyi bulunmufl bir söylentiye göre, Stalin bir keresinde papan n kaç birli i oldu unu sormufl. Sonraki ony llarda olanlar, birliklerin baz koflullarda önemli oldu unu, ama her fley demek olmad n gösterdi bize. Maddi olmayan, teraziye vurulamayan, ama bir biçimde a rl olan güçler vard r. Çevremiz maddi olmayan güçlerle çevrili: Bir din ö retisinde oldu- u gibi, manevi de erler ad n verdi imiz de erlerle s n rl de il bu güçler. Karekök de maddi olmayan bir güçtür ve flaflmaz yasas, yüzy llarca, yaln zca Stalin in de il, papan n buyruklar ndan sonra da varl n sürdürmüfltür. Bu güçler aras nda edebiyat gelene ini de sayaca m. Edebiyat gelene i derken, insanl n pratik amaçlar (kay t tutmak, bilimsel yasa ve formülleri aç mlamak, oturumlar tutana a geçirmek ya da tren saatlerini belirlemek gibi) için de il, daha çok, kendi u runa, geçmiflte üretti i ve bugün üretmeyi sürdürdü ü; bizim de zevk, ruhsal yücelme, bilgimizi art rma, hatta s rf vakit geçirme amac yla, kimse bizi buna zorlamaks z n okudu umuz (okul ödevleri bir yana b rak l rsa) metinler bütününü kastediyorum. Yaz nsal nesnelerin ancak k smen maddi olmad klar n söyleyebilece imiz do rudur, çünkü ço unlukla kâ ttan malzemeyle ete kemi e bürünürler. Ama bir zamanlar, sözlü bir gelene i an msatan kiflinin sesinde ya da tafl üzerinde de biçim kazan yorlard ; bugün ise, hem bir f kra derlemesini, hem lahi Komedya y likit kristal bir ekrandan okumam z sa layacak olan elektronik kitaplar n gelece ini tart fl yoruz. Hemen belirtmek isterim: Bu yaz da, elektronik kitap gibi çetrefil bir sorun üzerinde durmay düflünmüyorum. Do al olarak, ben bir roman ya da bir fliiri, k vr l ve k r fl k sayfalar n bile an msad m bas l bir ciltten okumay ye leyenlerdenim, ama bana dijital bir hacker lar kufla n n varl ndan söz ediyorlar: Hayatlar nda tek bir kitap okumam fl olan bu gençler, flimdi elektronik kitap sayesinde ilk kez Don Quijote ye eriflme ve onu okuma olana na kavuflmufllar. Ne demeli: Zihinleri için yararl, gözleri için zararl bir deneyim. Gelecekteki kuflaklar n elektronik kitapla iyi bir iliflkileri (psikolojik ve fizyolojik) olsa bile, Don Quijote nin gücü de iflmeyecektir. 22