KARAİSALI YÖRESİ ORTA MİYOSEN İSTİFİNİN FORAMİNİFER BİYOSTRATİGRAFİSİ Atike NAZİK* ve Vedia TOKER** ÖZ. Bu çalışmada, Adana ilinin Karaisalı yöresi Orta Miyosen istifinde 21 planktonik Foraminifera türü saptanmış ve Langiyen-Serravaliyen yaşlı şu biyozonlar tanımlanmıstır:? Globorotalia fohsi lobata zonu, Globorotalia fohsi fohsi zonu, Globorotalia fohsi peripheroronda zonu. Ayrıca aynı örneklerde 13 Nannoplankton türü de saptanmıştır. Bu sonuçlar Trinidad, Yeni Zelanda, Libya, Güneybatı Afrika ve Kuzey Karayib denizinde yapılan çalışmalarla karşılaştırılmış olup, benzer sonuçlar elde edilmiştir. Fosil topluluğu ve çökellerin niteliği ortamın pelajik olduğunu göstermektedir. GİRİŞ Bu çalışma, Karaisalı yöresinde yer alan Orta Miyosen çökellerinin planktonik Foraminiferalarmı incelemek amacıyle yapılmıştır. Bu nedenle ölçülmüş Senem deresi kesitinden (Şek. 1) 40 adet yıkama örneği alınarak tarafımızdan incelenip 21 tür tanımlanmıştır. Türlere dayanılarak 3 biyozon oluşturulmuştur.
140 Atike NAZİK ve Vedia TOKER İnceleme alanı Adana ilinin 40 km kadar kuzeybatısında bulunan Karaisalı ilçesi yöresi olup, 1:25 000 ölçekli haritada Kozan N34 a 4 ile Kozan N34 d 1 paftalarında yer almaktadır. İnceleme alanında ve yöresinde bilimsel ve ekonomik açıdan birçok araştırmalar yapılmıştır. Erünal-Erentöz (1956), Karaman, Adana ve Hatay basenlerinin Neojen biyostratigrafisini çalışmış olup, tarafımızdan incelenen birimin Helvesiyen yaşında olduğunu ve Burdigaliyen kireçtaşları üzerine 8-10 derecelik açıyla diskordans olarak geldiğini saptamıştır. Mobil jeologları bölgede sistemli stratigrafik araştırmalar yapmış olup, bu araştırmalar Schmidt (1961) tarafından derlenerek sunulmuştur. «Güvenç Formasyonu» bu çalışmada adlandırılmış ve Orta Miyosen yaşı verilmiştir. Tatlı (1968), Adana baseninde jeolojik ve ekonomik çalışmalar yapmıştır. Öztümer ve diğerleri (1974), Adana havzasında mikropaleontolojik incelemeler yapmış olup, değişik bir zonlama kullanmıştır. İlker (1975) ve Görür de (1979) Adana baseninde çeşitli jeolojik çalışmalar yapmışlardır. BÖLGESEL JEOLOJİ İnceleme alanına en yakın Paleozoyik, Yerköprü civarında kireçtaşlarıyle temsil edilmiştir. Paleozoyik üzerine diskordan konumlu gelen Mesozoyik oluşumları Karakılıç köyü civarında ve Kaplankaya sırtı güneyinde kireçtaşı litolojisinde yüzlek vermiştir. İnceleme alanındaki Miyosen çökelleri Paleozoyik ve Mesozoyikten sonra oluşmuş engebeli bir topografya üzerine açılı diskordansla gelmektedir. Havza kenarındaki vadi ve çukurluklarda konglomera litolojili Gildirli formasyonu, yükselti ve yakın civarında Karaisalı kireçtaşı çökelirken daha derin kesimlerde ise kumtaşlarından oluşan Cingöz formasyonu ve çamurtaşı, marn, kumtaşı ardalanmalı Güvenç formasyonu çökelmiştir. Cingöz ve Güvenç formasyonları birbiriyle yanal ve düşey geçişlidir (Görür, 1979). Bunların üzerine Tortoniyen yaşlı Ostrea bantları içeren kumtaşlarıyle temsil edilen Kuzgun formasyonu ve tabanda tüfit bandıyle başlayan kumtaşlarından oluşan Memişli formasyonu gelir. Daha sonra ise gri renkli marn, kiltaşı, silttaşı ve üst seviyelerde ise jipslerin yer aldığı Üst Miyosen-Pliyosen yaşlı Handere formasyonu ile Pleyistosen yaşlı alüvyonlar ve kaliçilerle bölge istifi tamamlanır. ÇALIŞILAN İSTİFİN STRATİGRAFİSİ Litostratigrafi Güvenç formasyonu (Tgü): Bu formasyon Schmidt (1961) tarafından adlandırılmış olup, sarımsı, gri, mavi-yeşil, koyu gri renkli marn, kumtaşı, silttaşı, çamurtaşı ardalanmasından oluşmuştur. Kumtaşları bantlar halinde görülmektedir. Kıymıksı, kırıklı ve yer yer dairesel ayrışmalıdır. Bölgede kalınlığı değişken olup stratigrafi kesitinde ölçülen kalınlık 248 m dir. Tabaka kalınlığı 1-10 cm arasında değişir (Şek. 2). Bu formasyon tabanda Burdigaliyen yaşlı Karaisalı formasyonu ile uyumlu geçişli olup, tavanda ise Kuzgun formasyonu ile uyumsuzdur. Biyostratigrafi Adana ili Karaisalı ilçesi dolayında yayılım gösteren Güvenç formasyonu içerisinden tanımlanan planktonik Foraminifera biyozonları: Globorotalia fohsi peripheroronda zonu
ORTA MİYOSEN İSTİFİ FORAMİNİFER BİYOSTRATİGRAFİSİ 141
142 Atike NAZİK ve Vedia TOKER Tanımlama: Bu zon, Globigerinatella insueta Cushman'm son görünümünden Globorotalia fohsi fohsi Cushman ve Ellisor'un ilk görünümleri arasındaki zaman süreci ile tanımlanır. Yaşı: Langiyen. Tanımlayan: Bolli, 1957. f Fosil topluluğu: Globorotalia fohsi peripheroronda Blow ve Banner, Globigerina venezuelana Hedberg, Globigerina juvenilis Bolli, Globigerina foliata Bolli, Globigerinoides bispherica Todd, Globoquadrina dehiscens (Chapmann, Parr ve Collins), Orbulina universa d'orbigny'dir (Çizelge 1). Globorotalia fohsi peripheroronda zonu diğer çalışılmış yörelerde Langiyen yaşlı olarak tanımlanmış olup, inceleme alanında da aynı yaş verilmiştir. Bu zon Trinidad, Kuzey Karayib denizi, Yeni Zelanda, Libya ve Güneybatı Afrika'da yapılan benzer çalışmalarla karşılaştırılmıştır (Çizelge 2). Ayrıca bu çalışma ile saptanan türler yukarıda belirtilen çalışmalarda tayin edilen türler ile deneştirilmiştir (Çizelge 3). Globorotalia fohsi fohsi zonu Tanımlama: Bu zon, Globorotalia fohsi fohsi Cushman ve Ellisor'un ilk ve son görünümü arasındaki zaman sürecidir. Yaş: Serravaliyen. Tanımlayan: Bolli, 1957. Fosil topluluğu: Globorotalia fohsi fohsi Cushman ve Ellisor, Globigerina bulloides Bolli, Globigerinoides quadrilobotus immatura Le Roy, Globigerinoides quadrilobotus triloba Reuss, Globigerinoides ruber (d'orbigny), Globoquadrina dehiscens (Chapmann, Parr ve Collins), Globoquadrina altispira altispira (Cushman ve Jarvis), Orbulina suturalis d'orbigny, Orbulina universa d'orbigny, Globorotalia obesa Bolli, Globorotalia scitula (Brady), Hastigerina cf. aequilateralis (Brady)' dir (Çizelge 1). Bu çalışma ile Globorotalia fohsi fohsi biyozonu Serravaliyen olarak tespit edilmiş olup, Trinidad, Kuzey Karayib, Yeni Zelanda, Libya ve Güneybatı Afrika'da yapılan çalışmalarla karşılaştırılmış ve fosil topluluğu yönünden de benzerlik gösterdiği saptanmıştır.? Globorotalia fohsi lobata zonu Tanımlama: Bu zon, Globorotalia fohsi lobata Bermudez'in ilk ve son görünümü arasındaki zaman sürecidir. Yaş: Serravaliyen. Tanımlayan: Bolli, 1957. Globorotalia fohsi fohsi Cushman ve Ellisor'un yaşam süreciyle sınırlı zonun üstünde bulunan Globorotalia fohsi lobata zonu türü olan Globorotalia fohsi lobata Bermudez örneklerimizde tanımlanamamıştır. İstifin devamlı oluşu ve kesitimizin üst seviyelerinin Globorotalia fohsi lobata zonuna ait formları kapsaması,? Globorotalia fohsi lobata zonunu sorulu olarak kullanmamıza neden olmuştur. Fosil topluluğu: Globorotalia mayeri Cushman ve Ellisor, Globorotalia obesa Bolli, Globorotalia scitula (Brady), Globigerina foliata Bolli, Globigerina juvenilis Bolli, Globigerinoides quadrilobotus immatura Le Roy, Globigerinoides quadrilobotus triloba Reuss, Globoquadrina altispira altispira (Cushman ve Jarvis), Clavatorella (Globorotalia) bermudezi Bolli, Hastigerina cf. aequilateralis (Brady), Orbulina universa d'orbigny, Orbulina suturalis d'orbigny, Sphaeroidinellopsis seminulina (Schwager)' dir (Çizelge 1).
ORTA MİYOSEN İSTİFİ FORAMİNİFER BİYOSTRATİGRAFİSİ 143
144 Atike NAZİK ve Vedia TOKER
ORTA MİYOSEN İSTİFİ FORAMİNİFER BİYOSTRATİGRAFİSİ 145
146 Atike NAZlK ve Vedia TOKER Bu türler oldukça kötü korunmuşlardır ve az sayıdadırlar. Bu nedenle herhangi bir Nannoplankton zonu tanımına yeterli olmamıştır. Topluluk Orta Miyosen stratigrafi düzeyini belirtmektedir. SİSTEMATİK Takım : Foraminiferida Eichwald, 1830. Familya : Orbulinidae Schultze, 1854 Altfamilya : Globigerininae Carpenter, Parker ve Jones, 1862 Cins : Globigerina d'orbigny, 1826 Globigerina bulloides d'orbigny, 1826 (Levha I, şek. 8 a-b) 1826 Globigerina bulloides d'orbigny, s. 277 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi fohsi biyozonları. Globigerina foliata Bolli, 1957 1957 Globigerina foliata Bolli, s. 111, 1. 24, ş. la-c Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi lobata biyozonları. Globigerina juvenilis Bolli, 1957 1957 Globigerina juvenilis Bolli, s. 110, 1. 24, ş. 5a-c Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi lobata biyozonları. Globigerina venezuelana Hedberg, 1937 (Levha I, şek. 9a-b) 1937 Globigerina venezuelana Hedberg, s. 681, 1. 92, ş. 7a-b Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi fohsi biyozonları. Cins: Globigerinoides Cushman, 1927 Globigerinoides bispherica Todd, 1956 (Levha I, şek. 10 a-b) 1945 Globigerinoides conglobota Cushman ve Stainforth, s. 68, 1. 13, ş. 6 1956 Globigerinoides bispherica Todd, s. 681, 1. l, ş. l Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda biyozonu. Globigerinoides quadrilobotus immatura Le Roy, 1939 1939 Globigerinoides quadrilobotus immatura Le Roy, s. 263, 1. 13, ş. 19-21 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi fohsi-globorotalia fohsi lobata biyozonları. Globigerinoides quadrilobotus triloba (Reuss, 1850) (Levha I, şek. 11 a-b) 1850 Globigerina triloba Reuss, s. 347, 1. 47, ş. lla-d 1962 Globigerina quadrilobotus trilobus (Reuss), Blow ve Banner, s. 137 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi lobata biyozonları. Globigerinoides quadrilobotus sacculifer (Brady, 1877) 1877 Globigerina sacculifera Brady, s. 535
ORTA MİYOSEN İSTİFİ FORAMİNİFER BİYOSTRATİGRAFİSİ 147 1962 Globigerinoides quadrilobatus sacculifer (Brady), Blow ve Banner, s. 137, ş. 13 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda biyozonu. Globigerinoides ruber (d'orbigny, 1839) 1839 Globigerinoides rubra d'orbigny, s. 82, 1. 4, ş. 12-14 1953 Globigerinoides ruber (d'orbigny), Drooger, s. 142 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi fohsi biyozonları. Cins: Globoquadrina Finlay, 1947 Globoquadrina altispira altispira (Cushman ve Jarvis, 1936) 1936 Globigerina altispira Cushman ve Jarvis, s. 5, 1. l, ş. 13a-c 1957 Globoquadrina altispira altispira (Cushman ve Jarvis), Bolli, s. 111, 1. 24, ş. 7a-8b. Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi fohsi-globorotalia fohsi lobata biyozonları. Globoquadrina dehiscens Chapman, Parr ve Collins, 1934 (Levha I, şek. 4 a-b) 1934 Globoquadrina dehiscens Chapman, Parr ve Collins, s. 569, 1. 11, ş. 36a Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi fohsi biyozonları. Cins: Sphaeroidinellopsis Banner ve Blow, 1959 Sphaeroidinellopsis seminulina (Schwager, 1866) 1866 Globigerina seminulina Schwager, s. 256, 1. 7, ş. 112 1959 Sphaeroidinellopsis seminulina (Schwager), Banner ve Blow, s. 15 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi lobata biyozonu. Altfamilya: Orbulininae Schultze, 1854 Cins: Orbulina d'orbigny, 1839 Orbulina suturalis Bronnimann, 1951 (Levha I, şek. 7) 1951 Orbulina suturalis Bronnimann, s. 135, 1. l, ş. 1-2, 5-8 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi lobata Orbulina universa d'orbigny, 1839 biyozonları. 1839 Orbulina universa d'orbigny, s. 2, 1. l, ş. l Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi lobata biyozonları. Familya: Globorotaliidae Cushman, 1927 Cins: Globorotalia Cushman, 1927 Globorotalia fohsi peripheroronda Blow ve Banner, 1966 (Levha I, şek. 2) 1939 Globorotalia barisanensis Le Roy, s. 265, 1. l, ş. 8-10 1966 Globorotalia fohsi peripheroronda Blow ve Banner, s. 294, 1. l, ş. l Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda biyozonu. Globorotalia mayeri Cushman ve Ellisor, 1939 (Levha I, şek. 3a-b) 1939 Globorotalia mayeri Cushman ve Ellisor, s. 11, 1. 2, ş. 4 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda -Globorotalia fohsi lobata biyozonları. Globorotalia obesa Bolli, 1957 (Levha I, şek. 12 a-b)
148 Atike NAZİK ve Vedia TOKER 1957 Globorotalia obesa Bolli, s. 119, 1. 29, ş. 2-3 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi peripheroronda-globorotalia fohsi lobata biyozonları. Globorotalia scitula (Brady, 1882) (Levha I, şek. 13 a-b) 1882 Puhinulina scitula Brady, s. 716 1931 Globorotalia scitula (Brady) Cushman, s. 100, 1. 17, ş. 5 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi fohsi-globorotalia fohsi lobata Altcins: Clavatorella Blow, 1965 Globorotalia (Clavatorella) bermudezi Bolli, 1957 (Levha I, şek. 14 a-b) biyozonları. 1957 Globorotalia (Clavatorella) bermudezi Bolli, s. 112, 1. 25, ş. l a-c Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi fohsi-globorotalia fohsi lobata biyozonları. Familya: Hantkeninidae Cushman, 1927 Altfamilya: Hastigerininae Bolli, Loeblich ve Tappan, 1957 Hastigerina cf. aequilateralis, (Brady, 1949) (Levha I, şek. 15 a-b) 1949 Globigerinella aequilateralis (Brady), Bermudez, s. 280, 1. 21, ş. 51 Stratigrafik düzey: Globorotalia fohsi-globorotalia fohsi lobata biyozonları. SONUÇLAR Karaisalı çevresinde yer alan Orta Miyosen çökellerinin biyostratigrafisini incelemek amacıyle başlatılan bu çalışmanın başlıca sonuçları şunlardır: İnceleme alanında Orta Miyosen yaşlı çökellerin içerdiği 21 planktonik Foraminifera türü ve 3 biyozon saptanmıştır. İncelenen birimin Nannoplankton içeriği de belirlenmiştir. İncelenen istifin planktonik Foraminifera ve diğer fosil grubu ile Langiyen ve Serravaliyen katları ayrılmıştır. İnceleme alanındaki çökellerin litolojik özelliklerine ve planktonik Foramineferaların bolluğuna göre ortamın pelajik olduğu düşünülmüştür. KATKI BELİRTME Bu çalışma olanağım sağlayan Çukurova Üniversitesi TBF Jeoloji Mühendisliği Bölüm Başkanı Sayın Prof. Dr. Ahmet Acar'a, arazi çalışmalarımız sırasında bize yardımcı olan Jeoloji Mühendisi Sayın Y. Yıldız'a ve ilgilerini esirgemeyen Sayın Doç. Dr. N. Gökçen'e teşekkür ederiz. Yayma verildiği tarih, l Ekim 1984
ORTA MİYOSEN İSTİFİ FORAMİNİFER BİYOSTRATİGRAFİSİ 149 DEĞİNİLEN BELGELER Banner, F.T. ve Blow, W.H., 1959, The dassification and Stratigraphical distribution of the Globigerinaceal Paleontology, 2, 1-27. Berggren,.W.A., 1969, Biostratigraphy and Planktonic foraminiferal zonation of the Sirte Basin of Libya, N Africa: Procee. 1. Intern, conf. Bermudez, P.J., 1949, Tertiary smaller Foraminifera of the Dominican Republic: Dominican Republic spec. Publ., 25, 1-322. Blow, W.H. ve Banner, F.T., 1962, The Mia-Tertiary (Upper Eocene to Aquitanian Globigerinaceae) in Eames et al.: Fundamentals of Mid-Tertiary Stratigraphical Correlation, 61-151. ve, 1966, The morphology, taxonomy and biostratigraphy of Globorotalia bari-sanensis le Ray, Globorotalia fahsi Cushman and Ellisor and related taxa: Micropaleont., 12, 3, 286-302. Bolli, H.M., 1957, Planktonic Foraminifera from the Oligocene-Miocene Cipero and Lengua Formations of Trinidad: BAV.I.U.S. Nat. Mus. Bull., 215, 97-121. ve Silva, P., 1973, Oligocene to Recent Planktonic Foraminifera and stratigraphy of the leg 15 in the Caribean Sea: DSDP, 15, 475-497. Brady, H.B., 1877, Supplementary note on the Foraminifera of the Chalk of the New Britian group: Geol. Mag., Dec. 2, 4, 534-536., 1882, Report on the Foraminifera: Royal Soc., 11, 708-717. Bronnimann, P., 1951, The genus Orbulina d'orbigny in the Oligo-Miocene of Trinidad: B.W.I., Cushman Found. Foram. Research Contr., 2, 132-138. Chapman, F.; Parr, W.J. ve Collins, A.C., 1934, Tertiary Foraminifera of Victoria Australia : Linnean Soc. London Jour., Zoology 38, 553-577. Cushman, J.A., 1931, The foraminifera from the Atlantic Ocean. U.S. Nat. Mus. Bull., 104, 179. ve Jarvis, P.W., 1936, Three new Foraminifera from the Miocene, Bowden Marl of Jamaica. Cushman Lab. Foram. Res. Contr., 12, 3-5. ve Ellisor, A.C., 1939, New species of Foraminifera from the Oligocene and Miocene: Cushman Lab. Foram. Research Contr., 15, 1-14. ve Stainforth, R.M., 1945, The Foraminifera of the Cipero Marl formation of Trinidad: Cushman Lab. Foram. Res. Spec. Pub. 15, 75. Drooger, C.W., 1953, Miocene and Pleistocene Foraminifera from Oranjestad, Aruba (Netherland Antilles): Cushman Lab. Foram. Res. Contr., 4, 116-147. Erünal-Erentöz, L., 1956, Stratigraphie des bassins Neogenes de Turquie, plus specialement d'anatolie Meridionale et comparisons avec le Domaine Mediterraneen dans son ensemble: Doktora tezi, Ankara. Görür, N., 1979, Karaisalı kireçtaşının (Miyosen) sedimantolojisi: TJK Bült., 22, 227-229. Hedberg, H.D., 1937, Foraminifera of the middle Tertiary Carapita Formation of northeastern Venezuelâ: Jour. Paleontology, 11, 661-697. İlker, S., 1975, Adana baseni kuzeybatısının jeolojisi ve petrol olanakları: TPAO (yayımlanmamış), Ankara. Jenkins, D.G., 1971, The present status and future progress in the study of Cenozoic Planktonic Foraminifera Revista: Esp. Micropal., 5, 133-146. LeRoy, L.W., 1939, Some small Foraminifera, Ostracoda and otolits from the Neogene (Miocene) of the Rokan-Tapanoeliarea, central Sumatra: Natuurk. Tijdschr. Nederl.-Indie. 99, 6, 215-296. d'orbigny, A.D., 1826, Tableau methodique de la classe des Cephalopodes: Annales Sci. Nat. Paris., 7, 95-314., 1839, Foraminiferes: in Ramon de la Sagra, Histoire physique, politique et naturelle de l'ile de Cuba: Paris, A. Bertrand, 224 s. (Atlas).
150 Atike NAZİK ve Vedia TOKER Öztümer, E.; Bizon, G.; Bizon, J.J. ve Feinberg, H., 1974, Antalya, Mut ve Adana havzaları Tersiyer biyostratigrafi ve mikropaleontoloji yenilikleri: Türkiye 2. Petrol Kong. tebliğleri, 217-228, Ankara. Reuss, A.E., 1850, Neues Foraminiferen aus den Schichten des Osterreichischen Tertiarbeckens: Akad. Denkschr., Math.-Nat. Kl., l, 365-390., Wiss. Wien Schmidt, G.C., 1961, XII. Adana petrol bölgesinin stratigrafik nomenklatürü: Petrol Dairesi yayını, 6. Schvvager, C, 1866, Fossile Foraminiferen von Kar Nikobar: Novara Exped, 1857-1859, Wien, 2, 187-268. Tatlı, S., 1968, Adana havzası jeolojisi ve petrol imkânları: Diploma çalışması, t.ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü, İstanbul. Todd, R., 1956, 265-320. Smaller Foraminifera: In geology of Spain, Manana Islands. U.S. Geol. Survey,. Prof. Paper, 280-H, Toumarkine, M., 1978, Planktonic Foraminiferal biostratigraphy of the Paleogene of leg: 40. DSDP, 40, 679-721.
LEVHA