Neden Yükseköğretim Reformu Gerekli?



Benzer belgeler
Sn. M. Cüneyd DÜZYOL, Kalkınma Bakanlığı Müsteşarı Açılış Konuşması, 13 Mayıs 2015

YÜKSEKÖĞRETİM KALİTE KURULU BİLGİ NOTU

EĞİTİM VE ÖĞRETİM 2020 BİLGİ NOTU

ULUSAL EĞİTİM PPROGRAMI (UEP) NEDİR?

20. RİG TOPLANTISI Basın Bildirisi Konya, 9 Nisan 2010

b. Mevzuat Çalışmaları ( Yasa ve Anayasa çerçevesinde yapılması gereken mevzuat çalışmaları )

Hazırlayan: KALİTE GELİŞTİRME BİRİMİ AYŞE HANDE EROL B.

Yükseköğretim Sistemlerinin Yönetimi ve Üniversite Özerkliği: Küresel Eğilimler ve Türkiye Örneği

KAMU POLİTİKASI BELGELERİ

MESLEKİ EĞİTİM, SANAYİ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ

Sizi Türkiye Cumhuriyetinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı olarak Yükseköğretim Kurulunda ağırlamaktan mutluluk duymaktayız.

AFYON KOCATEPE ÜNİVERSİTESİ SANDIKLI UYGULAMALI BİLİMLER YÜKSEKOKULU

ORTA VADELİ PROGRAM ( ) 8 Ekim 2014

ULUSAL ÇALIŞTAY SONUÇLARI

Yükseköğretim Sistemimizdeki Yapısal Gelişmeler. ÜRP Kapsamında YÖK Maddeleri. Prof. Dr. Hasan Mandal

Yükseköğretim Kurumlarımızın Mühendislik Fakültelerinin Kıymetli Dekanları ve Çok Değerli Hocalarım..

18- EĞİTİM, ÖĞRETİM VE GENÇLİK

ENGELLİLERE YÖNELİK SOSYAL POLİTİKALAR

T.C. Ziraat Bankası A.Ş.

EĞİTİM-ÖĞRENİMDE KALİTE MEKANİZMASI

ÖZETLE. Türk ye Cumhur yet Cumhurbaşkanlığı S stem

İSO Kadın Sanayiciler Platformu 8 MART MANİFESTOSU

Türkiye de Öğretmen Eğitimi Kalite Güvence Sisteminin Dünü, Bugünü ve Geleceği

1. Gün: Finlandiya Hükümetinin Strateji Araçları

Türkiye de işsizler artık daha yaşlı

Yenilik ve Girişimcilik Alanlarında Kapasite Arttırılmasına Yönelik Kamu Destekleri

Konuşmamda sizlere birkaç gün önce açıklanan İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı hakkında bilgi vereceğim.

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ KALİTE GÜVENCESİ YÖNERGESİ

ATILIM ÜNİVERSİTESİ. Prof. Dr. Hasan U. Akay Provost

PROF.DR.FAHİR DEMİRKAN PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ REKTÖR ADAYI. Düşünen, çalışan,üreten ÜNİVERSİTE GİBİ ÜNİVERSİTE

LocRef. Yerel Yönetim Reformları Uluslararası Karşılaştırma. Yerel Yönetim Reformları Uluslararası Karşılaştırma. LocRef

Özet. Gelişen küresel ekonomide uluslararası yatırım politikaları. G-20 OECD Uluslararası Yatırım Küresel Forumu 2015

2050 ye Doğru Nüfusbilim ve Yönetim: Eğitim Sistemine Bakış

NEDEN. Türk ye Cumhur yet Cumhurbaşkanlığı S stem

Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. Yalın Altı Sigma Konferansı-5 / 7-8 Kasım 2014

21 EKİM 2007 TARİHLİ HALKOYLAMASI

YOLSUZLUKLA MÜCADELEDE SON 10 YILDA YAŞANAN GELİŞMELER BAŞBAKANLIK TEFTİŞ KURULU 2010

Sivil Yaşam Derneği. 4. Ulusal Gençlik Zirvesi Sonuç Bildirgesi

ÜRETİM REFORM PAKETİNDE YÜKSEKÖĞRETİM KANUNU İLE İLGİLİ MADDELERİN AÇIKLAMALARI

2000 li Yıllar / 8 Türkiye de Eğitim Bekir S. GÜR Arter Reklam Ağustos-2011 Ömür Matbaacılık Meydan Yayıncılık-2011

TÜSİAD Kayıtdışı Ekonomiyle Mücadele Çalışma Grubu Sunumu

TÜSİAD YÖNETİM KURULU BAŞKANI HALUK DİNÇER İN KADIN-ERKEK EŞİTLİĞİ HAKKINDA HER ŞEY KISA FİLM YARIŞMASI ÖDÜL TÖRENİ KONUŞMASI

SİYASET BİLİMİ VE ULUSLARARASI İLİŞKİLER DOKTORA PROGRAMI DERS İÇERİKLERİ ZORUNLU DERSLER. Modern Siyaset Teorisi

ULUSAL HAVZA YÖNETİM STRATEJİSİ

ANKARA Mart Gelibolu Sok. No: 5 Kavaklıdere- Ankara Tel. : Faks: SUNUŞ

6- REKABET POLİTİKASI

BURSA KENT KONSEYİ BURSA BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ NİN KATKILARIYLA

3 Temmuz 2009 İngiltere Büyükelçiliği Konutu, Ankara Saat: 16:00. Çevre ve Orman Bakanlığı nın Saygıdeğer Müsteşar Yardımcısı,

Kanun, üniversitelerin ülke sathına dengeli bir biçimde yayılmasını gözetir.

Sayın Cumhurbaşkanım, Değerli Misafirlerimiz,

FİNLANDİYA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU

Partilerin 1 Kasım 2015 Seçim Beyannamelerinde Mahalli İdareler: Adalet ve Kalkınma Partisi

İÇİNDEKİLER. ÖNSÖZ...XI GİRİŞ... 1 İkinci Meclisler... 1 Osmanlı Âyan Meclisi ve 1924 Anayasaları... 3 Cumhuriyet Senatosu...

T.C. İSTANBUL KALKINMA AJANSI

YENİ BİR YÜKSEKÖĞRETİM YASASINA DOĞRU BAŞLIKLI METNE İLİŞKİN KİŞİSEL GÖRÜŞ

FIRAT ÜNİVERSİTESİ PROJE KOORDİNASYON VE DANIŞMANLIK OFİSİ YÖNERGESİ BİRİNCİ BÖLÜM. Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

Türkiye nin Yeni AB Stratejisi ve Ulusal Eylem Planları

TED den, Siyasete Eğitimde Mutabakat Çağrısı

tepav Yeni Milli Eğitim Kanun Tasarısı Bütçesi: Nicelik mi, Nitelik mi? Mart2012 N POLİTİKA NOTU Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı

Uluslararası Kongrelere Sunulmuş Bildiriler

İ Ç İ N D E K İ L E R

İKLİM MÜCADELELERİ. bu küresel sorunlarla yüzleşmede kilit bir rol oynayacak, eğitme, tecrübeye ve uzmanlığa sahiptir.

Nasıl Bir ÜNİVERSİTE. Nasıl Bir REKTÖR. İstiyoruz. Eğitim Sen Yükseköğretim Bürosu (YÖB) Mayıs 2012

Tanımlar ve Kısaltmalar Madde 3- Bu Yönetmelikte geçen;

YÜKSEKÖĞRETİMDEN ENDÜSTRİYE: NİTELİKLİ İNSAN GÜCÜ ÇALIŞTAYI

ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ KADIN ARAŞTIRMALARI VE UYGULAMA MERKEZİ YÖNETMELİĞİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

2017 LYS: Tercihler Kalite ve İstihdam Odaklı

Türkiye de Özel Sağlık Sigortası

Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Değerlendirme Notu Sayfa 1

YÜKSEKÖĞRETİM KURULU 2018 YILI YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI SINAVI YERLEŞTİRME SONUÇLARI RAPORU

AB 2020 Stratejisi ve Türk Eğitim Politikasına Yansımaları

Sivil Toplum Afet Platformu (SİTAP) Çalışma Usulleri Belgesi

Politika; (Latince kökenli) Şehir yaşamı ve bu yaşamı düzenleme anlamındadır.

TÜRKİYE DE MESLEKİ EĞİTİM

Bu bağlamda katılımcı bir demokrasi, hukukun üstünlüğü ve insan hakları alanındaki çalışmalarımız, hız kesmeden devam etmektedir.

BÖLGESEL YENİLİK ve KALKINMA AJANSI DESTEKLERİ

Neden Yükseköğretim Reformu?

AVRUPA BİRLİĞİ ÜLKELERİNDE ÖZEL OKULLAR Murat YALÇIN > muratmetueds@yahoo.com

68. BAŞKANLAR KURULU SONUÇ BİLDİRGESİ

ORMAN VE SU ĠġLERĠ BAKANLIĞI

Araştırmaları Geliştirme Komisyonu

TKYD RAPORU: BIST ŞİRKETLERİNDE YÖNETİM KURULLARI YAPISI

DÜNYA EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER

Türkiye Kurumsal Yönetim Derneği

Kamu Yönetimi Bölümü Ders Tanımları

TOBB - EKONOMİ ve TEKNOLOJİ ÜNİVERSİTESİ BİL YAZILIM MÜHENDİSLİĞİNDE İLERİ KONULAR FİNAL SINAVI 1 Nisan 2013

MALİYE BAKANI SAYIN MEHMET ŞİMŞEK İN MAKROEKONOMİK GELİŞMELER İLE 2013 YILI İLK YARI MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE GERÇEKLEŞMELERİNİ

ANKARA BÜLTENİ. Yasama Süreci Ara Sayısı T Ü R K S A N A Y İ C İ L E R İ V E İ Ş A D A M L A R I D E R N E Ğ İ İ Ç İ NDEKİ LER

Orta Karadeniz Bölgesel İnovasyon Stratejisi

IFLA İnternet Bildirgesi

Kadın Dostu Kentler Projesi. Proje Hedefleri. Genel Hedef: Amaçlar:

Yerel Yönetim Vizyonu. Emin Dedeoğlu , Eskişehir

KURUM İÇ DEĞERLENDİRME RAPORU

SAVUNMA SANAYİİ MÜSTEŞARLIĞI ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ VE İHRACAT STRATEJİK PLANI

ESKİŞEHİR TEKNİK ÜNİVERSİTESİ KALİTE GÜVENCE YÖNERGESİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç ve Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ SÜREKLİ EĞİTİM UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MERKEZİ YÖNETMELİĞİ. BİRİNCİ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar

AB Ar-Ge Politikaları Çınar ADALI TÜBİTAK AB Çerçeve Programlar Müdürlüğü

TÜSİAD Gençlik Platformu

Resmi Gazete Tarihi: Resmi Gazete Sayısı: 26313

İktisadi Kalkınma Vakfı

Transkript:

Neden Yükseköğretim Reformu Gerekli? YÖK ün kurulması, yükseköğretim sisteminin yapısında oldukça önemli değişimlere neden olmuştur. Böylece Türkiye yükseköğretim sistemi, ulusal düzeyde bir koordinasyon sağlayan, merkeziyetçi bir yapıya bürünmüştür. Ayrıca, 1961 Anayasasında özerk bir kurum olarak tanımlanan üniversitelerin bir üst otorite olan YÖK e bağlanması ve geçmişte öğretim üyeleri tarafından seçilen rektörlerin, artık YÖK ün önerdiği üç kişi arasından Cumhurbaşkanınca atanması; üniversitelerin özerkliği bağlamından tartışılmıştır. İlaveten, 12 Eylül darbesi sonrasında, 1402 sayılı Sıkıyönetim Kanunu ile birçok öğretim üyesinin üniversiteden uzaklaştırılması ve YÖK ün bu müdahalelere sessiz kalması, YÖK e yönelik eleştirilerin yapılmasına neden olmuştur (Gür & Çelik, 2011). Zafer Çelik* Bekir S. Gür** Türkiye de yükseköğretim sistemine ilişkin tartışmalar, genellikle Yükseköğretim Kurulu (YÖK) üzerinden şekillenmektedir. 12 Eylül 1980 askeri darbesi sonrasında hazırlanan 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ile YÖK ün kurulmuş olması, tartışmaların odağını oluşturmaktadır. Bu yazıda, Türkiye yükseköğretim sistemine ilişkin reform çalışmalarının arka planı sunulduktan sonra, yükseköğretim sisteminin reformunu gerektiren gerekçeler ele alınmaktadır. Son olarak, muhtemel bir reform çalışmasından dikkat edilmesi gereken hususlar, öneri olarak sunulmuştur. Arka Plan Geçen 30 yıldan fazla zamanda YÖK ün kaldırılması, lağvedilmesi, dönüştürülmesi gibi konular, kamuoyunda ve özellikle politika yapıcılar tarafından sıklıkla telaffuz edilmiştir. Hemen her kalkınma planı ve hükümet programında bir YÖK reformuna ihtiyaç duyulduğu belirtilmiştir. Bu belgelerde, yükseköğretim sisteminde bir reform ihtiyacının olduğu ve özellikle YÖK ün bir koordinasyon kurumuna dönüştürüleceği vurgulanmıştır. Örneğin, 61. Hükümet programında şu ifadeler yer almaktadır: Yüksek Öğretim Sistemimiz, bu dönemde tüm yönleriyle reforme edilecektir. Bu sayede üniversitelerimizin daha özerk olacağı ve kendi özgün gelişme alanları içerisinde yarışacağı rekabetçi bir ortam oluşturulacaktır. YÖK ü sadece üniversiteler arasında koordinasyon, akreditasyon sağlayan ve kalite standartları belirleyen bir kurum haline dönüştüreceğiz (61. Hükümet Programı, 2011, para. 392). Benzer ifadeler kalkınma planlarında da yer almaktadır. Örneğin, 2014-2018 yılları için hazırlanan 10. Kalkınma Planında yükseköğretim sisteminin çeşitliliği az olan merkeziyetçi yapısının ve eğitim-araştırma kalitesindeki sorunların, yükseköğretim sisteminin rekabetçiliğini, toplumsal talepleri karşılama becerisini ve üretkenliğini olumsuz etkilediğini vurgulanmaktadır. Bu sorunları aşmak için Planda şunlar önerilmiştir: (*) Dr., Yıldırım Beyazıt Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Sosyoloji Bölümü Öğretim Üyesi. (**) Dr., Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Öğretim Üyesi. SETA, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Direktörü. 719

720 Toplumun ve ekonominin ihtiyaçlarına duyarlı, paydaşlarıyla etkileşim içerisinde olan, ürettiği bilgiyi ürüne, teknolojiye ve hizmete dönüştüren, akademik, idari ve mali açıdan özerk üniversite modeli çerçevesinde küresel ölçekte rekabetçi bir yükseköğretim sistemine ulaşılması hedeflenmektedir. Yükseköğretim sistemi, hesap verebilirlik temelinde özerklik, performans odaklılık, ihtisaslaşma ve çeşitlilik ilkeleri çerçevesinde kalite odaklı rekabetçi bir yapıya dönüştürülecektir. Yükseköğretim Kurulu, standart belirleme, planlama ve koordinasyondan sorumlu olacak şekilde yeniden yapılandırılacaktır (Kalkınma Bakanlığı, 2013, s.34-35). En güncel hükümet programı ve kalkınma planındaki yükseköğretim reformuna ilişkin bu vurgulara paralel olarak son yıllarda YÖK e ilişkin bazı reform çalışmaları başlatılmıştır. Yükseköğretim reformunun kapsamını belirlemeye yönelik olarak 2012 yılında YÖK tarafından; üniversiteler, akademisyenler, sivil toplum örgütlerinin katıldığı birçok çalıştay düzenlenmiştir. Daha sonra, Eylül 2012 de YÖK tarafından hazırlanan bir yükseköğretim yasa taslağının temel ilkeleri ortaya çıkmış ve Kasım 2012 de ilk yasa taslağı kamuoyu ile paylaşılmıştır. Üniversiteler, akademisyenler, sivil toplum örgütleri kanun taslağına ilişkin görüşlerini iletmişler ve bu görüşler ekseninde taslakta düzenlemeler yapılmıştır. Taslak, Ocak 2013 te son halini almış ve yasal düzenlemelerin gerçekleşmesi için MEB e gönderilmiştir. Ocak 2013 ten itibaren yasa taslağıyla ilgili herhangi bir çalışma kamuoyuna yansımamış ve yükseköğretim reformu Meclis gündemine gelmemiştir (Çelik & Gür, 2013). Resmi belgelere ilaveten, toplumun çeşitli kesimleri tarafından da hazırlanan rapor ve çalışmalarda da YÖK ün yetkilerinin azaltılması, eşgüdüm ve planlamadan sorumlu bir üst kurula dönüştürülmesi konusunda bir uzlaşı söz konusudur (Barblan, Ergüder & Gürüz, 2008; Gürüz, 2008; Küçükcan & Gür, 2009; Mutluer, 2008; TÜSİAD, 2003; YÖK, 2007). Hatta farklı YÖK başkanlarının açıklamalarında ve çalışmalarında da benzer hususlar dile getirilmiş; son iki YÖK başkanı Yusuf Ziya Özcan ve Gökhan Çetinsaya, çeşitli vesilelerle YÖK ün kapatılması gerektiğini belirtmişlerdir (Özcan, 2009; YÖK artık lağvedilmelidir, 2014). Yükseköğretime yönelik reform taleplerinin odağında aşırı merkeziyetçi ve tek tipçi yapının terk edilmesi, bunun yerine çeşitlenmiş ve daha özerk bir üniversite anlayışının getirilmesi yer almaktadır. Yükseköğretimde bir reform yapılması gerektiği konusundaki bu geniş bir uzlaşıya rağmen, yükseköğretim reformunun neleri içermesi gerektiği konusunda farklılaşmalar yaşanmış, dolayısıyla mevcut reform girişimleri bugüne kadar başarısızlıkla sonuçlanmıştır. Yükseköğretim reformuna ilişkin tüm tartışmalar, genellikle YÖK üyelerinin ve rektörlerinin atama usullerine odaklanmış, diğer konular (ör. hesap verebilirlik, üniversite ve toplum ilişkileri, finansman, planlama, koordinasyon vs.) geri planda kalmıştır. Yükseköğretim reformlarındaki asıl tartışma, hangi yetkiye kimin sahip olacağına ilişkindir. Başka bir ifade ile, YÖK başkanı, üyeleri ve rektörleri kim tarafından atanacak ve bu kişiler hangi yetkilere sahip olacağı tartışılmıştır (Gür ve Çelik, 2011). Bundan dolayı, tüm tarafların bir reform talebine ve çabasına rağmen, köklü bir adım atılamamıştır. Hatta bu tartışma ve çalışmalarda mesele, bir yükseköğretim reformu olarak değil, YÖK reformu olarak ele alınmıştır. Bu durumun en son örneği yeni Anayasa çalışmalarında da görülmüştür. Mecliste temsil edilen dört partinin temsilcilerinden oluşan Meclis Anayasa Komisyonu 2013 yılı içinde yükseköğretime ilişkin taslak maddede uzlaşmıştır. Buna göre, YÖK yerine Yükseköğretim Düzenleme Kurulu (YDK) nun kurulması öngörülmüştür. Taslak maddeye

göre, YDK görev ve işlev olarak YÖK e benzemektedir. Ayrıca, YDK üyelerinin bazılarının öğretim elemanlarının oyları ile seçilmesi öngörülmektedir. YDK nın öngörülen bu üye yapısı ve seçimi, gelişmiş ülke örneklerinden farklılaşmaktadır. ABD ve OECD ülkelerinde yükseköğretimi düzenleyen üst kurulların üye yapısı, genellikle toplum tarafından seçilen siyasi iktidarlar tarafından belirlenmekte ve üniversite dışı üyeleri içermektedir (Çelik & Gür, 2013). Özetle, bugüne kadar tasarlanan yükseköğretim yasa taslakları, kapsamlı bir yükseköğretim reformundan ziyade, genellikle yükseköğretimden sorumlu bir üstotorite olarak YÖK ün dönüşümü olarak karşımıza çıkmıştır. Yükseköğretim Reformunun Gerekçeleri Türkiye yükseköğretim sistemi, 12 Eylül sonrası askeri darbe döneminin yapısına göre tasarlandığı için o günkü güncel sorunlara ve önceliklere cevap verme kaygısıyla oluşturulmuştur. Oysa 30 yıldan fazla olan bir süreçte Türkiye nin toplumsal, siyasal ve ekonomik yapısında önemli bir dönüşüm yaşanmıştır. Dahası, hem Türkiye yükseköğretim sistemi hem de dünya yükseköğretim sistemleri oldukça önemli finansal, yönetsel ve öğrenci yapısına ilişkin dönüşümler yaşanmıştır. Aşağıda tartışılacak olan bu hususlar Türkiye yükseköğretim sisteminin kapsamlı bir reforma ihtiyaç duyduğunu göstermektedir. a. Yükseköğretim kurum sayısı artmıştır ve bu büyüme devam etmektedir. YÖK öncesinde Türkiye de 19 olan üniversite sayısı 1982 yılında açılan 7 üniversite ile 26 ya; 1990 yılında 29 a; 2003 AK Parti iktidarı ile 76 ya yükselmiştir (Günay & Günay, 2011). 2006 yılında başlayan, yükseköğretim sistemini elit bir sistemden kitlesel ve evrensel bir sisteme dönüştürme çalışmaları ile birlikte, bu son yedi yılda 100 e yakın devlet ve vakıf üniversitesi kurulmuştur (Çetinsaya, 2014). Dahası, her yıl birçok yeni vakıf ve devlet üniversitesi kurulmaya devam etmektedir. Ak Parti iktidara geldiğinde sadece 40 ilde bulunan üniversiteler, 2006-2008 yılları arasında açılan özellikle devlet üniversiteleri ile birlikte her şehirde en az bir tane olacak şekilde tüm ülkeye yayılmıştır (Günay & Günay, 2011). Türkiye deki üniversitelerin yaklaşık yarısı İstanbul (9 devlet, 39 vakıf üniversitesi), Ankara (6 devlet, 11 vakıf üniversitesi) ve İzmir (4 devlet, 5 vakıf üniversitesi) olmak üzere üç büyük şehirde toplanmıştır. Niceliksel bu artışlara ilaveten, son yıllarda yükseköğretim kurum yapıları çeşitlenmeye başlanmıştır. Bilindiği üzere, Anayasa nın 130. Maddesi vakıf üniversitelerinin ancak kâr amacı gütmemek şartıyla kurulabileceğini belirtmektedir. Bu çerçevede ilk vakıf üniversitesi 1984 yılında kurulmuştur. İkinci bir vakıf üniversitesi ancak 1992 yılında açılmıştır. Özellikle 1996-2001 yılları arasında 20 civarında daha vakıf üniversitesi kurulmuştur. Özellikle 2007 yılından itibaren vakıf üniversiteleri ve vakıf meslek yüksekokulları daha hızlı bir şekilde büyümeye başlamıştır. Bugün 80 nin üzerinde vakıf üniversitesi ve vakıf meslek yüksekokulu bulunmaktadır (Çetinsaya, 2014). b. Yükseköğretim kurum sayısındaki artışa paralel olarak, öğrenci sayısı da artmıştır; bu artışın devam etmesi beklenmektedir. 1984 yılında 320 bin civarında olan öğrenci sayısı bugün 5,5 milyona ulaşmıştır (Çetinsaya, 2014). Başka bir ifade ile YÖK ün kurulduğu dönemden bugüne yükseköğretim sistemindeki öğrenci sayısı yaklaşık 20 kat büyümüştür. Dahası bu büyümenin önümüzdeki yıllarda da devam etmesi beklenmektedir. Özellikle, 2012 yılında çıkan 6287 sayılı kanunla zorunlu eğitimin 12 yıla çıkarılmış olmasının 721

722 yükseköğretime yönelik talebi artırması beklenmektedir. Zaten, 1980 den günümüze yükseköğretime yönelik talep sürekli olarak artmıştır. 1980 de yaklaşık 470 bin kişi üniversite giriş sınavlarına başvurmuşken, bu sayı 2000 yılında 1,4 milyona, 2014 yılında ise ilk kez 2 milyona ulaşmıştır. Yükseköğretimi talep eden kesimler de çeşitlenmiş durumdadır. Yükseköğretim geçmişte yalnızca belirli bir kesim tarafından talep edilmekteyken bugün nüfusun çeşitli kesimleri tarafından da yoğun bir şekilde talep edilmektedir. Özellikle 2006 yılından sonra atılan adımlarla Türkiye yükseköğretim sistemi elit bir yapıdan kitlesel bir yapıya hatta çağ nüfusunun yarısından çoğuna hizmet sunan evrensel bir boyuta doğru ilerlemektedir. Bunun en önemli göstergesi 2014 yılında üniversite giriş sınava başvuranların sadece %40 a yakın bir kesiminin lise son sınıf öğrencisi olmasıdır. Farklı yaş gruplarının, özellikle kadınların, çalışanların ve hatta daha önce üniversite eğitimi almış olanların yükseköğretime yönelik talebi artarak devam etmektedir. c. Hâlihazırda yürürlükte olan Yükseköğretim Kanunu, Türkiye nin son yıllarda demokratikleşme ve sivilleşme konusunda vardığı düzeyin gerisinde kalmaktadır. Yükseköğretim Kanununun temel amaç ve hedeflerine bakıldığında bilimsellik ve akademik özgürlüğün arka plana atıldığı en temel amaçların, Atatürk milliyetçiliği, Türklük ve millet sevgisi olduğu görülmektedir. Kanun, askeri dönemin bir ürünü olarak, üniversiteyi bilimin öğrenildiği ve öğretildiği bir kurum olarak tanımlamaktan ziyade insanların belirli bir ideoloji ekseninde yetişmesini öngörmektedir (Küçükcan ve Gür, 2009). Kanundan da kaynaklanan bu sorun üniversitelerde geçen zaman içinde öğrenim, öğretim ve araştırma özgürlüklerinin kısıtlanması gibi birçok soruna neden olmuştur. Yükseköğretim Kanunu nun 5. Maddesine göre, yükseköğretim kurumlarında Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi ile Türk dili dersi halen zorunlu olarak okutulmaktadır. Bir kurum olarak üniversitenin endoktrinasyon merkezi değil, fikirlerin özgürce tartışıldığı bir kurum olarak tasarlandığı bir düzenlemeye ihtiyaç vardır. d. Öğrenci sayılarının aşırı büyümesi finansmanla ilgili sorunları beraberinde getirmektedir. Türkiye deki mevcut öğrenci sayısı ve önümüzdeki yıllarda beklenen artış da dikkate alındığında yükseköğretim kurumlarının finansmanı bir mesele olarak ortaya çıkmaktadır. Uluslararası eğilimlere bakıldığında, yükseköğretim kurumlarının finansmanında bir çeşitlenmenin olduğu görülmektedir. Son yıllarda, yükseköğretimde özelleşme oranları artmış, özel üniversiteler kurulmaya başlanmış, öğrenciler yükseköğretim almak için daha fazla finansal katkı vermeye başlamıştır (Eurydice, 2008; OECD, 2008). Sürdürülebilir bir yükseköğretim finansmanı için Türkiye de de bir yandan sosyal adaleti ve fırsat eşitliğini gözeten öte yandan yükseköğretim kaynaklarını artırıcı yeni finansman modellerine ihtiyaç vardır. Bu çerçevede, hem kamunun desteklerini artırması hem de özel finansmanın artırılması seçenekleri üzerinde durulmalıdır. e. Uluslararası eğilimlere bakıldığında, 1980 lerden itibaren yükseköğretim sistemlerinin yönetiminde önemli değişimler görülmektedir. Artık, merkezi yönetimler, toplumun ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını karşılamak ve daha rekabetçi bir ekonomiye sahip olmak için yükseköğretim sistemini daha fazla denetlemeye başlamıştır (Çelik & Gür, 2014). Yükseköğretim sistemleri, kalite güvence çerçeveleri, performans temelli bütçeleme, yönetim kurullarına

dış paydaşların katılımı ile daha fazla denetime tabi tutulmaktadır (OECD, 2003, 2008). Öte yandan, hükümetler, doğrudan yönetim ve denetim süreçlerinden çekilmekte, yetki ve sorumluluklarını aracı ya da üst kurullara devretmektedir. Yükseköğretim kurumları üzerinde bir üst otorite olan üst ya da aracı kurulların yapısına bakıldığında, kurul üyelerin bazı ülkelerde tamamının bazı ülkelerde ise çoğunluğunun üniversite dışı paydaşlardan oluştuğu görülmektedir. Dahası, bu kişiler, üniversite personeli tarafından değil, topluma doğrudan hesap veren seçilmişler tarafından belirlenmektedir. Ayrıca, uluslararası eğilimler dikkate alındığında, rektörlerin öğretim üyeleri tarafından belirlenmesi terk edilen bir uygulamadır. Birkaç ülke haricinde rektörler, öğretim üyelerinin oylarıyla değil, doğrudan hal tarafından seçilmiş siyasi otorite (bakan, başbakan, cumhurbaşkanı) ya da bu otorite tarafından üyeleri belirlenen bir konsey/ kurul tarafından atanmaktadır. Bütün bu süreçlere ek olarak, yükseköğretim kurumlarının özerklikleri genişlemekte, rektörlerin yetki ve sorumlulukları artmaktadır (Küçükcan & Gür, 2009). Sonuç ve Öneriler Gelinen noktada, Türkiye yükseköğretim sisteminin reform edilmesi konusunda ciddi gerekçeler ve toplumsal talep söz konusudur. Muhtemelen bir reformda dikkat edilmesi gereken bazı önemli hususlar şu şekilde sıralanabilir: Türkiye de önümüzdeki yıllarda yükseköğretime yönelik taleplerin artarak devam edeceği dikkate alındığında, halen yeni üniversitelere ihtiyaç duyulduğu görülmektedir. Türkiye yükseköğretim sistemi, öncelikli olarak toplumsal talepleri karşılayacak şekilde büyümeye devam etmelidir. Buna ilaveten, yükseköğretimin, nitelikli işgücü yetiştirme, AR-GE ve bilgi ekonomilerine dâhil olmadaki etkileri de dikkate alınarak büyümenin nitelikli bir şekilde gerçekleşmesi için yeni politika tedbirleri alınmalıdır. Yeni yükseköğretim sisteminin üst yapısı belirlenirken, bu büyümenin sekteye uğramaması gözetilmelidir. Üniversitenin en temel öğelerden biri akademik özgürlüktür. Bundan dolayı akademik özgürlüklerin (öğrenim, öğretim ve araştırma özgürlükleri) garanti altına alınması gerekmektedir. Buna çerçevede, öğrenim özgürlüğünü kısıtlayan, endokrinasyona yönelik hususların yasal düzenlemelerden çıkarılması gerekmektedir. Bu çerçevede öncelikli olarak, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi ile Türk dili dersleri gibi derslerin YÖK tarafından zorunlu kılınan dersler kategorisinden çıkarılması gerekmektedir. Uluslararası tecrübeler de dikkate alındığında, üniversiteler arasında koordinasyonu sağlayacak bir üst kurul/ kurullara ihtiyaç olduğu görülmektedir. Bu kurumların üye yapıları sadece akademik personelden oluşmamalıdır. Toplum ile daha etkin bir iletişim kurması ve hesap verebilir bir yapıya sahip olması için, yükseköğretim sistemini düzenleyen kurum ya da kuruluşların üyelerinin yarısı ya da çoğunun üniversite dışından ve toplumun farklı kesimlerini temsil eden kişilerden oluşmalıdır. Söz konusu kurum ve kuruluşların, doğrudan ya da dolaylı olarak halka hesap verebilir yapılar olması sağlanmalıdır. Yükseköğretim kurumlarının çok daha şeffaf ve topluma hesap verebilir bir yapıya sahip olması gerekmektedir. Bunun için, dünya eğilimleri dikkate alınarak, rektör seçim sistemi değişmelidir. Rektörler, öğretim üyelerinin oyları ile değil, toplum tarafından seçilmişlerin de etkin olduğu mekanizmalarla belirlenmelidir. Bu 723

724 Kaynakça çerçevede, halk tarafından seçilen bir Cumhurbaşkanının rektörleri ataması, topluma hesap verebilirliği artırma potansiyeline sahiptir. Buna mukabil, üniversitelerin akademik, idari ve mali konulardaki özerklikleri artırılmalıdır. 61. Hükümet Programı. (2011). 61. Hükümet Programı. Başbakanlık. http://www.basbakanlik.gov.tr/ Forms/pgGovProgramme.aspx Çelik, Z., & Gür, B. S. (2013). Turkey s education policy during the AK party era (2002-2013). Insight Turkey, 15(4), 151 176. Çelik, Z., & Gür, B. S. (2014). Yükseköğretim sistemlerinin yönetimi ve üniversite özerkliği: Küresel eğilimler ve Türkiye örneği. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 4(1), 18 27. doi:10.5961/jhes.2014.085 Çetinsaya, G. (2014). Büyüme, kalite, uluslararasılaşma: Türkiye yükseköğretimi için bir yol haritası. Eskişehir: Yükseköğretim Kurulu. Barblan, A., Ergüder, Ü. & Gürüz, K. (2008). Higher education in Turkey: Institutional autonomy and responsibility in a modernising society. Bologna: Bologna University Press. Eurydice. (2008). Higher education governance in Europe. Policies, structures, funding and academic staff. Brussels: Eurydice. Günay, D., & Günay, A. (2011). 1933 ten günümüze Türk yükseköğretiminde niceliksel gelişmeler. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, (1), 1 22. Gür, B. S., & Çelik, Z. (2011). YÖK ün 30 yılı (Rapor No. 4). Ankara: Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı. Gürüz, K. (2008). Yirmi birinci yüzyılın başında Türk milli eğitim sistemi. İstanbul: Türkiye İş Bankası. Kalkınma Bakanlığı. (2013). Onuncu kalkınma planı (2014-2018). Ankara: Kalkınma Bakanlığı. Küçükcan, T., & Gür, B. S. (2009). Türkiye de yükseköğretim: Karşılaştırmalı bir analiz. Ankara: SETA Yayınları. Mutluer, M. K. (2008). Türkiye de yük seköğretimin başlıca sorunları ve sorunlara çözüm önerileri. Ankara: Maliye Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı. OECD. (2003). Education policy analysis 2003. Paris: OECD. OECD. (2008). Higher education to 2030 (Vol. 1): Demography. Paris: OECD. Özcan, Y. (2009, Temmuz). En büyük hayalim YÖK ü yok etmek. Aksiyon. http://www.aksiyon.com. tr/aksiyon/newsdetail_getnewsbyid.action?sectionid =26&newsId=24511 TÜSİAD. (2003). Yükseköğretimin yeniden yapılandırılması: temel ilkeler. İstanbul: Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği. YÖK. (2007). Türkiye nin yükseköğretim stratejisi. Ankara: Yükseköğretim Kurulu. YÖK artık lağvedilmelidir. (2014, March 23). Milliyet. http://www.milliyet.com.tr/yok-artiklagvedilmelidir/gundem/detay/1855788/default.htm