OHSAS 18001 fl Sa l ve Güvenli i Yönetim Sisteminde Yap lan De iflikliklere Ayr nt l Bak fl Altan ÇET NKAL MESS fl Sa l ve Güvenli i Uzman Geliflen yeni yönetim anlay fllar, hiyerarflik yap - lanmadan yatay organizasyonlara, ulusal s n rlar n afl l p küresel pazarda faaliyetlerini sürdürmeye, sürecin tek bir kifli taraf ndan yürütülmesinden ziyade tak m odakl çal flmaya ve bilginin yaratt güce yönelmifltir. Bilginin güç ve yükselen de er olarak kabul edildi i bu yeni anlay flta, üretimi ve hizmeti gerçeklefltiren çal flanlara sa l kl ve güvenli çal flma ortamlar n n sa lanmas, önemli bir yat r m olarak de erlendirilmektedir. fl sa l ve güvenli i yönetimi, üst yönetimin sa l k ve güvenli i tehdit eden unsurlar kontrol alt na almak amac yla sistematik ve planl bir flekilde yürüttükleri faaliyetlerin bütünüdür. Bu, sadece tehlike tan mlama sistemi de il, ayn zamanda ifl sa l ve güvenli ine iliflkin faaliyetlerin uygun flekilde planlan p, etkin ve sürekli uyguland -, izleme/kontrol sisteminin de bu sürece dahil edildi i bütünsel bir yaklafl md r. Günümüzde pek çok kurulufl sa l k ve güvenli- i olumsuz etkileyecek olaylara karfl önlem almak için yönetim stratejilerinin bir parças olarak ifl sa l ve güvenli ine iliflkin çeflitli yönetim sis- 162 MERCEK
temleri uygulamaktad r. Bu yönetim sistemleri, sa l k ve güvenli e iliflkin faaliyetlerin kurulufllar n genel stratejileri ile uyumlu olarak sistematik bir flekilde ele al n p sürekli iyilefltirme yaklafl m çerçevesinde uygulanmas için bir araçt r. OHSAS 18001 fl Sa l ve Güvenli i Yönetim Sistemleri de, iflletmelerce oluflturulan yönetim sistemlerinin iflleyiflini belgelendirmek, bunun yan s ra kalite ve çevre yönetim sistemleri ile uyumu da göz önünde bulundurarak önleyici yaklafl m felsefesini yerlefltirmek amac yla haz rlanm flt r. lk bask s 1999 y l nda yay mlanan OHSAS 18001 fl Sa l ve Güvenli i Yönetim Sistemleri nde, son de ifliklikler 2007 versiyonu ile yap lm flt r. OHSAS 18001:2007 incelendi inde ilk dikkat çeken konu, art k yönetim sisteminin bir rehber (spesifikasyon) olarak de il standart olarak adland r lmas d r. Bu, OHSAS 18001 in ifl sa l ve güvenli i yönetim sistemleri hakk ndaki ulusal standartlar için temel teflkil edecek flekilde artan uyumunu göstermektedir. Yap lan de iflikliklerle standart, ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi ve ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi ile daha uyumlu bir yap ya getirilmifltir. Bu çerçevede, OHSAS 18001:1999 dan belgeli kurulufllar n belgesi Temmuz 2009 a kadar geçerli olacakt r. Bu kurulufllar n takip denetimleri eski versiyondan yap lacak, takiplerde yeni versiyona göre tespit edilen uygunsuzluklar için gözlem yaz labilecek, gözlemler yerine getirilmez ise Temmuz 2009 öncesi son denetimde uygunsuzlu a çevrilecektir. OHSAS 18001:2007 standard ile OHSAS 18001:1999 rehberi aras ndaki temel farkl l klar afla da özetlenmifltir: OHSAS 18001:2007 versiyonu ile yönetim sisteminde yap lan temel de iflikliklerden biri kapsamla ilgilidir. Yeni versiyonla birlikte ifl sa l ve güvenli inin ele al nmas amaçlanm fl olup, mülkiyet hasar veya çevre etkisi gibi di er sa l k ve güvenlik alanlar kapsam d fl tutulmufltur. OHSAS 18001, PUKÖ döngüsü olarak bilinen Planla-Uygula-Kontrol Et-Önlem Al modeli üzerine kurulmufltur. Yeni versiyonda bu modelin flemas, her ana maddenin bafl nda verilen bölüm flemas olarak de il, yaln zca Girifl k sm nda verilmifltir. Standard n terimler ve tarifler k sm nda de iflen ve yeni eklenen tan mlar bulunmaktad r. Eski versiyonda Terimler ve tarifler k sm nda 17 adet terim yer al rken, 2007 versiyonunda 23 adet terim bulunmaktad r. Buna göre; standard n ISO 9001 ve ISO 14001 ile uyumunu art rmak için 6 yeni terim (Doküman, prosedür, kay t, önleyici faaliyet, düzeltici faaliyet ve SG politikas ) eklenmifl; tehlike, olay ve risk terimlerinin tan mlar de ifltirilmifl, sa l n bozulmas ve iflyeri olmak üzere 2 yeni terim ilave edilmifltir. Tahammül edilebilir risk terimi, tan m ayn kalarak kabul edilebilir risk olarak de ifltirilmifltir. OHSAS 18001:1999 da yer alan kaza terimi olay terimi içine al narak kapsam ndan zarar ve di er kay plar k sm ç kar lm flt r. Bu çerçevede olay terimine, kazaya ramak kala durumlar da dahil edilmifltir. Standard n yeni versiyonunda olay ve risk terimlerinin revizyonu ve yeni eklenen sa l n bozulmas terimi ile sa l k konusunun önemi daha fazla vurgulanm flt r. Ayr ca sa l k konusuna, SG politikas n n kapsamas istenen hususlar aras nda da yer verilmifltir. Bu nedenle meslek hastal klar n n yönetim sistemi içinde aktif olarak incelenmesi gereklili i ortaya ç kmaktad r. Standard n 4.1 Genel fiartlar maddesinde yap - lan de ifliklikle, ifl sa l ve güvenli i yönetim sisteminde sürekli iyileflmeye vurgu yap lm flt r. Buna göre kurulufl, standard n flartlar na uygun olarak bir yönetim sistemi kurmal, dokümante etmeli, sürdürmeli, sürekli olarak iyilefltirmeli ve bu MERCEK 163
flartlar n nas l karfl lanaca n belirlemelidir. Ayr ca SG yönetim sisteminin kapsam belirlenmeli ve dokümante edilmelidir. Standartta SG politikas n n üst yönetim taraf ndan onaylanm fl olmas, tüm sa l k ve güvenlik hedefleri ve performans n gelifltirme karar ve iradesini aç kça ortaya koymas beklenmektedir. Ayr ca, politika, çal flanlar n kendi bireysel SG sorumluluklar n n fark nda olmalar amac ile çal flanlara duyurulmal d r. Standartta yap lan de ifliklikle, kapsam geniflletilerek politikan n sadece kendi çal flanlar na de il kuruluflun kontrolü alt ndaki tüm çal flanlara (tafleron iflçileri dahil) duyurulmas istenmektedir. OHSAS 18001:2007 ile 4.3.1 Tehlike tan mlamas, risk de erlendirmesi ve kontrollerin belirlenmesi maddesinde süreç, 3 ad mda düzenlenmifltir. Ayr ca, bu maddeye yeni bir paragraf eklenerek kontrol hiyerarflisinin ifl sa l ve güvenli i planlamas n n bir parças olmas gerekti i belirtilmifltir. Buna göre kontroller belirlenirken veya mevcut kontroller üzerinde de ifliklik yap lmas planlan rken flu hiyerarfliye uygun olarak risklerin azalt lmas düflünülmelidir: Ortadan kald rma, Yerine koyma, Mühendislik kontrolleri, flaretler/uyar lar ve/veya idari kontroller, Kiflisel koruyucu donan m. Standard n yeni versiyonu ile birlikte tehlikelerin belirlenmesi ve risk de erlendirmesi sürecinde, iflyeri d fl ndan kaynaklanan ve kuruluflun kontrolü alt ndaki insanlar n sa l n ve güvenli ini olumsuz yönde etkileyebilecek tehlikelerle de mücadele edilmesi gerekmektedir. Buradaki önemli nokta, tehlike tan mlamas n n yönetim sisteminde yap lan de ifliklikle mala zarar ve di er kay plar refere etmeyecek olmas d r. Ayr ca bu süreçte; ifl alanlar n n, proseslerin, tesislerin, makine/teçhizat n, iflletme prosedürlerinin ve ifl organizasyonunun tasar m insan faktörü göz önünde bulundurularak gerçeklefltirilmelidir. Bu çerçevede de ifl sa l ve güvenli i ile ilgili çal flma flart ve koflullar - n n iyilefltirilmesi amac yla yürütülecek ergonomi çal flmalar ön plana ç kmaktad r. OHSAS, evrensel bir standart olmas ndan dolay dünyan n her yerinde sektör, ifl dal, iflyeri vs. ayr m gözetmeksizin uygulanabilir. Standart çal flma hayat nda karfl lafl labilecek her türlü sa l k ve güvenlik riskini tahmin etmeyi öngören önleyici (proaktif) bir yaklafl m içerir. Standard n yeni versiyonunda önleyici yaklafl ma daha fazla vurgu yap larak; geçici de ifliklikler dahil yönetim sisteminde yap lan de ifliklikler ve bunlar n iflletmelere, proseslere ve faaliyetlere olan etkileri ile faaliyetler ya da kullan lan malzemeler üzerinde yap - lan de iflikliklerin bu süreçte göz önünde bulundurulmas istenmektedir. OHSAS 18001:1999 rehberindeki 4.3.3 Hedefler maddesi ile 4.3.4 SG yönetim programlar maddesi, standard n 2007 versiyonuyla birlikte Hedefler ve programlar bafll alt nda birlefltirilmifltir. Hedeflerin, yaralanma ve hastal klar n önlenmesi, yasal ve di er gerekliliklere uyum ile sürekli iyilefltirme taahhütlerini içeren SG politikas ile uyumlu olmas istenmektedir. Standartta yap lan bir di er de ifliklik ise 4.4.1 Kaynaklar, roller, sorumluluklar, hesap verme ve yetki maddesindedir. Bu maddeye, Üst yönetim, SG ve SG yönetim sistemi konusunda nihai sorumlu u üzerine almal d r ibaresi eklenerek, üst yönetimin sorumlulu u daha fazla vurgulanm flt r. Ayr ca atanan üst yönetim temsilcisinin kimli inin kuruluflun kontrolü alt nda çal flan herkes taraf ndan bulunabilir olmas gerekmektedir. Standart gere i iflyerinde sa l k ve güvenlik unsurlar n etkileyebilecek görevleri yapan personelin uygun e itim, ö retim veya tecrübeye sahip ol- 164 MERCEK
mas sa lanmal ve buna iliflkin kay t tutulmal d r. Kuruluflun kontrolü alt ndaki çal flanlar n, SG politika ve prosedürleri ile yönetim sisteminin flartlar na uyumdaki görev ve sorumluluklar ; mevcut veya potansiyel faaliyetlerinin, davran fllar n n sa l k ve güvenlik üzerindeki sonuçlar hakk nda bilgi sahibi olmalar sa lanmal d r. Bu da kiflilere ancak e itimle aktar labilecektir. Bu noktada; sorumluluk, yetenek, yeterlilik, bilgi düzeyi ve risk konular ndaki farkl seviyeler dikkate al narak e itim ihtiyac tespit edilmeli, bu ihtiyaç karfl lanmal, e itimlerin etkinli i de erlendirilmeli ve bununla ilgili kay t tutulmal d r. Yönetim sisteminde e itim bafll alt nda yap lan temel de ifliklik, tafleron iflçilerin de dahil edilerek kapsam n n geniflletilmesi ile bilinçlendirme e itimlerine vurgu yap lmas d r. Standard n 1999 versiyonundaki 4.4.3 Dan flma ve iletiflim maddesinin kapsam geniflletilerek letiflim, kat l m ve dan flma olarak de ifltirilmifltir. Buna göre 4.4.3.2 Kat l m ve Dan flma bafll alt nda, kuruluflun afla dakileri içeren bir prosedür oluflturmas, uygulamas ve bunu sürdürmesi istenmektedir: a) Çal flanlar n kat l m ; - tehlike tan mlama, risk de erlendirme ve kontrollerin belirlenmesine kat l m, - olay araflt rmas na kat l m, - SG politikas n n ve hedeflerin oluflturulmas ve gözden geçirilmesine kat l m, - Kendi sa l k ve güvenliklerini etkileyebilecek de iflikliklerde görüfllerinin al nmas, - SG konular nda temsil edilmeleri. b) Tafleronlara, SG durumlar n etkileyebilecek de iflikliklerde dan flma. Standard n 4.4.4 Dokümantasyon maddesinde sistemde ihtiyaç duyulan dokümanlar, 4.4.5 Dokümanlar n kontrolü maddesinde de doküman kontrolünün ana prensipleri s ralanm flt r. Yap lan de ifliklikler ile bu iki konuda standart ISO 9001 ve ISO 14001 ile paralel hale getirilmifltir. Buna göre dokümanlar karmafl kl k seviyesi, tehlike ve ilgili risklerle orant l ; etkinlik ve verimlilik için en az seviyede olmal d r. fl sa l ve güvenli ine iliflkin yönetim programlar n n oluflturulmas ve uygulanmas tek bafl - na yeterli de ildir. Bu programlar n sonuçlar n n da ayr ca kontrol edilmesi, izlenmesi ve ölçülmesi ile gerekli olan düzeltici ve önleyici faaliyetlerin bafllat lmas gerekmektedir. Bu nedenle, 4.5.1 Performans ölçümü ve izleme maddesine sa l k ve güvenlikle ilgili kontrollerin etkinlik derecesinin izlenmesi gerekti i eklenmifltir. OHSAS 18001:2007 standard na ISO 14001 standard paralelinde 4.5.2 Uygunlu un de erlendirilmesi maddesi eklenmifltir. Bu maddede, kuruluflun yasal ve di er gerekliliklere uyumunu periyodik olarak de erlendirmesi istenmektedir. OHSAS 18001:2007 ile yap lan de ifliklikle 4.5.3 Kaza araflt rmas, uygunsuzluk, düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyet maddesi alt nda iki alt bafll k oluflturulmufltur: Olaylar n araflt r lmas ve Uygunsuzluk, düzeltici ve önleyici faaliyetler. Kuruluflun olaylar kay t alt na almak, araflt rmak ve analiz etmek için bir prosedür oluflturmas, uygulamas ve bunu sürdürmesi istenmektedir. Bu prosedürün afla dakileri sa lamas beklenmektedir: - Altta yatan SG eksikliklerini ve olay n oluflmas na sebep olan veya katk da bulunan di er faktörleri belirlemek, - düzeltici faaliyet ihtiyac n belirlemek, - önleyici faaliyet f rsatlar belirlemek, - sürekli iyileflme için f rsatlar belirlemek, - araflt rma sonuçlar n paylaflmak. Olay araflt rmalar n n vaktinde yap lmas özellikle standartta belirtilmifl bir konudur. Standard n dikkati çeken bir di er de iflikli i ise 4.6 Yönetimin gözden geçirmesi maddesindedir. Bu maddede ISO 9001 ve ISO 14001 e paralel ola- MERCEK 165
OHSAS 18001:2007 OHSAS 18001:1999 1 Kapsam 1 Kapsam 2 Referans yay nlar 2 Referans yay nlar 3 Terimler ve tarifler (23 ö e) 3 Terimler ve tarifler (17 ö e) 4 SG yönetim sistemi flartlar 4 SG yönetim sistemi flartlar 4.1 Genel flartlar 4.1 Genel flartlar 4.2 SG politikas 4.2 SG politikas 4.3 Planlama 4.3 Planlama 4.3.1 Tehlike tan mlama, risk de erlendirmesi ve kontrollerin belirlenmesi 4.3.1 Tehlike tan mlaman n planlanmas, risk de erlendirmesi ve risk kontrolü 4.3.2 Yasal ve di er flartlar 4.3.2 Yasal ve di er flartlar 4.3.3 Hedefler ve program(lar) 4.3.3 Hedefler 4.3.4 SG yönetim programlar 4.4 Uygulama ve iflletme 4.4 Uygulama ve iflletme 4.4.1 Kaynaklar, görevler, sorumluluk, hesap verme ve yetki 4.4.1 Yap ve sorumluluk 4.4.2 Yeterlilik, e itim ve bilinç 4.4.2 E itim, bilinç ve yeterlilik 4.4.3 letiflim, kat lma ve dan flma 4.4.3 Dan flma ve iletiflim 4.4.3.1 letiflim --- 4.4.3.2 Kat lma ve dan flma --- 4.4.4 Dokümantasyon 4.4.4 Dokümantasyon 4.4.5 Doküman kontrolü 4.4.5 Doküman ve veri kontrolü 4.4.6 flletme kontrolü 4.4.6 flletme kontrolü 4.4.7 Acil durum haz rl ve tepki 4.4.7 Acil durum haz rl ve tepki 4.5 Kontrol 4.5 Kontrol ve düzeltici faaliyet 4.5.1 Performans ölçümü ve izleme 4.5.1 Performans ölçümü ve izleme 4.5.2 Uygunlu un de erlendirmesi --- 4.5.3 Kaza araflt rmas, uygunsuzluk, düzeltici faaliyet ve önleyici faaliyet 4.5.2 4.5.3.1 Olay araflt rmas --- 4.5.3.2 Uygunsuzluk, düzeltici ve önleyici faaliyet --- Kazalar, olaylar, uygunsuzluk ve düzeltici ve önleyici faaliyetler 4.5.4 Kay tlar n kontrolü 4.5.3 Kay tlar ve kay tlar n yönetimi 4.5.5 ç tetkik 4.5.4 Tetkik 4.6 Yönetimin gözden geçirmesi 4.6 Yönetimin gözden geçirmesi 166 MERCEK
rak yönetimin gözden geçirme girdileri ve ç kt lar listelenmifltir. Buna göre yönetimin gözden geçirmesinin girdileri flöyledir: ç tetkiklerin ve uygulanabilen yasal flartlara ve kuruluflun uymay taahhüt etti i di er flartlara uygunlu un de erlendirme sonuçlar, Kat l m ve dan flma sonuçlar, Kurulufl d fl ndaki ilgili taraflarla yap lan iletiflim (flikayetler dahil), Kuruluflun SG performans, Hedeflere ulafl lma derecesi, Olay araflt rmalar n n, düzeltici ve önleyici faaliyetlerin durumu, Önceki yönetim gözden geçirmelerinin takip ifllemleri, SG ile ilgili olarak de iflen flartlar, yilefltirme tavsiyeleri. Yönetimin gözden geçirmesine iliflkin ç kt lar - n n iletiflim ve dan flma için haz r hale getirilmesi, bunlar n sürekli iyilefltirme taahhüdüne uygun olmas istenerek bu ç kt lar n flu karar ve ifllemleri kapsamas beklenmektedir: SG performans, SG politikas ve hedefleri, Kaynaklar, SG yönetim sisteminin di er elemanlar. OHSAS 18001 standard, iflyerinde çal flanlar n sa l k ve güvenli ini etkileyebilecek uygulamalar n sistematik bir flekilde kontrol alt nda tutulmas - n öngören bir yönetim modelidir. Standart, kurulufllar n kalite, çevre ve ifl sa l ve güvenli i yönetim sistemlerini entegre edebilmelerini sa lamak amac yla ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi ve ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi standartlar yla uyumlu olacak flekilde gelifltirilmifl, standartta yap lan son de iflikliklerle bu uyum art r lm flt r. Bu üç yönetim sisteminin entegre olarak yap land r ld iflletmelerde, uygulay c lar ayr ayr prosedürlere bo ulmak yerine, tek bir prosedür yarat p etkin iflleyifli sa layabilmektedirler. Sistemle birlikte yürütülen planl çal flmalar sonucu, kuruluflun kontrolü alt ndaki tüm insanlar n sa l k ve güvenli ini tehdit eden riskler minimum seviyeye indirilmifl olacakt r. Yönetim sisteminin baflar l uygulamas sonucu; çal flanlar n motivasyonu artar, iflletmenin prestiji ve rekabet edebilirli i üst seviyelere ç kar ve en önemlisi kaza ve hastal k oranlar azalt larak sa l kl ve güvenli bir çal flma ortam sa lan r. MERCEK 167