ISSN: Eur J Health Sci 2015;1(1):15-19 Fibromiyalji Sendromunda Enflamasyon Varlığının Nötrofil/Lenfosit ve Platelet/Lenfosit Oranlarıyla Saptanması Determination presence of inflammation with neutrophil/lymphocyte and platelet /lymphocyte ratios in Fibromyalgia Syndrome İsmail Boyraz 1, Ahmet Karakoyun 2, Bünyamin Koç 1 1 Abant İzzet Baysal Üniversitesi Tıp Fakültesi, Fiziksel Tıp Ve Rehabilitasyon Ana Bilim Dalı, Bolu 2 Aksaray Devlet Hastanesi Fiziksel Tıp Ve Rehabilitasyon Bölümü, Aksaray ÖZET Amaç: Çalışmadaki amacımız Fibromiyalji Sendromlu hastalardaki nötrofil lenfosit (N/L) ve platelet lenfosit oranını (P/L) sağlıklı insanlardaki oranla kıyaslayarak aralarında farklı olup olmadığını belirlemekti. Bu şekilde FMS de subklinik enflamasyon dahi olsa enflamasyon varlığı hakkında bir veri elde etmek istedik. Yöntemler: Abant İzzet Baysal Üniversitesi Fizik Tedavi polikliniğinde takip edilen FMS li hastalar retrospektif olarak kayıtlardan incelendi. Hastalardaki hemogram, glukoz, karaciğer ve böbrek enzimleri, tiroid ve paratiroid hormon, demir, demir bağlama kapasitesi, folat, ferritin, lipid profili, vitamin B12 ve D, sedimentasyon, Crp, RF, Bucella aglütinasyon testi sonuçlarına bakıldı. Bu sayede N/L,P/L oranlarını etkileyebilecek hastalığı olanlar çalışmaya dahil edilmedi. Kontrol grubuna yine kan değerlerine bakılarak sağlıklı olduğu tespit edilen ve hiçbir şikayeti olmayan kişileri dahil ettik. Bulgular: Fizik Tedavi Polikliniğine başvurmuş 80 hasta, herhangi bir hastalığı olmayan 40 kişi olmak üzere toplam 120 kişi çalışmamıza alındı. Hastaların glukoz, karaciğer ve böbrek enzim seviyeleri, trigliserid, kolesterol, LDL, HDL, VLDL, TSH, PTH, Sedimentasyon, Crp, RF değerleri normal sınırlarda olup, hastalarda herhangi bir enfeksiyon bulgusuda yoktu. Hastaların N/L ve P/L değerleri kontrol grubuyla kıyaslandığında aralarında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmadı. 47 hastada vitamin D düzeyi düşük saptandı. Sonuç: Bizim sonuçlarımızda FMS li hastalarda enflamatuar marker olarak kullanılabileceği iddia edilen N/L ve P/L oranları, kontrol grubuyla kıyaslandığında aralarında anlamlı farklılık bulunmadı. Bu sonuç bize FMS patogenezinde subklinik dahi olsa enflamasyonun olmadığını ve semptomların şiddetiyle bu oranların korele edilmesinin anlamsız olacağını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Fibromiyalji, subklinik enflamasyon, nötrofil, lenfosit, platelet. ABSTRACT Objective: Our aim was to determine whether neutrophils lymphocytes and platelets lymphocytes ratios are significantly different in patients with Fibromyalgia Syndrome compared to the patients with healthy people. In this way, we want to obtain a view of the presence of inflammation in FMS even if subclinical inflammation. Methods: FMS patients were followed up at the outpatient Physical Therapy of Abant Izzet Baysal University were examined retrospectively from the records. We elaborated blood count, glucose, liver and kidney enzymes, thyroid and parathyroid hormone levels, iron, iron binding capacity, folate, ferritin, serum lipid levels, vitamin B12 and D, sedimentation, CRP, RF and Brucella test in all patients. We received the people as the control group were found to be healthy by looking at blood counts and had no complaints. Results: A total of 120 people, 80 patients and 40 healthy people without any disorder admitted to Physical Therapy Outpatient Clinic, was randomly included in the study. Glucose, liver and kidney enzyme levels, triglycerides, cholesterol, LDL, HDL, VLDL, TSH, PTH, sedimentation, CRP, RF values are within normal limits in the patients, these had no signs of infection. There was no statistically significant difference between values of N/L and P/L ratios in the patient and control group. 47 patients had low levels of vitamin D. Conclusion: Our results reported that N/L and P/L ratios, alleged to be able used as an inflammatory marker were not significantly different in patients with FMS compared to the control group. This result shows us there is no inflammation in pathogenesis of FMS even if subclinical inflammation and it is meaningless to compare severity of symptoms with these rates. Keywords: Fibromyalgia, subclinical inflammation, neutrophil, lymphocyte, platelet. Correspondence / İletişim Yard. Doç. Dr. İsmail Boyraz Abant İzzet Baysal Üniversitesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Eğitim ve Araştırma Hastanesi Karacasu 14020 BOLU E-mail: boyraz@yahoo.com Received / Geliş Tarihi: 18.03.2015 - Accepted / Kabul Tarihi: 11.04.2015 15
Giriş Fibromiyalji sendromu (FMS), sebebi tam olarak ortaya konulamamış yaygın ağrı ve hassas noktalarla karakterize bir kas-iskelet sistemi hastalığıdır. Yaşla birlikte prevalansı artmaktadır. Hastalarda uyku, fonksiyonel bağırsak ve duygu durum bozuklukları, yorgunluk, parestezi, baş ağrısı, dismenore, reynaud benzeri bulgular ve konsantrasyon problemleri gibi birçok semptom görülebilmektedir (1). FMS de, santral seviyede ağrı modulasyon işleminin disregülasyonunu gösteren artmış ağrı sensitivitesi söz konusudur. Patogenezinde seratonin seviyesinde azalma ve doparminerjik sistemde disregülasyon varlığı saptanmış olup, stressörlere karşı sempato-adrenal ve hipotalamopituiter adrenal sistem cevabının azaldığı gösterilmiştir. Ayrıca bu hastalıkta ortaya çıkan ağrılı kas bölgelerinde hipoksik durum tespit edilmiştir (2-5). FMS de klinik muayene ve tetkiklerde objektif bulgular saptanamamaktadır. Bu sebeple FMS tanısı ağrıya neden olan kronik kas-iskelet sistem hastalıklarının ekarte edilmesiyle konulmaktadır. Toplumda %2-4 oranında, en sık 20-50 yaş aralığında görülen FMS, kadınlarda erkeklerden 9 kat daha fazladır (5-7). FMS, bazı otoimmün hastalıkları taklit edebilmekle birlikte, Romatoid Artrit te %20 ve Sistemik Lupus Eritematozus ta %50 oranında görülebilmektedir (8,9). Nötrofil lenfosit oranı (N/L), akut viral ve bakteriyel enfeksiyonlarda indikatör olarak kullanıldığı gibi, bazı hastalıklarda sistemik enflamasyonun ölçülebilir göstergesi olarak kullanılmaya başlanmıştır. N/L oranının sağlıklı insanlarda cinsiyetle değişim göstermediği, yaş arttıkça oranın daha da arttığı, sistolik ve diastolik tansiyon değerleri yüksek olan hastalarda daha yüksek görüldüğü bildirilmiştir (10). Yapılan bazı çalışmalar platelet lenfosit oranınında (P/L) enflamatuvar marker olarak kullanılabileceğini bildirmiştir (11,12). Bu çalışmanın amacı FMS li hastalarda subklinik enflamasyon dahi olsa enflamasyon varlığını ortaya çıkartmak için nötrofil-lenfosit ve plateletlenfosit oranını, sağlıklı insanlardaki oranla kıyasladık. Metotlar Abant İzzet Baysal Üniversitesi Fizik Tedavi polikliniğinde takip edilen FMS li hastaları çalışmamıza dahil ettik ve retrospektif olarak kayıtlarını inceledik. FMS teşhisi konulan hastaların tetkik, tedavi ve takiplerine ait kayıtlar ayrıntılı olarak değerlendirildi. Herhangi bir hastalığı olmayan sağlıklı insanlar kontrol grubuna dahil edildi. FMS li hastalar Grup 1, kontrol grubu ise Grup 2 olarak belirlendi. Hipertansiyon, Diyabetes Mellitüs, metebolik sendrom, sol ventriküler disfonksiyon, akut koroner sendrom, kalp kapak hastalığı, tiroid fonksiyon bozukluğu, renal ve hepatik disfonksiyon, malignite, lokal veya sistemik enfeksiyon, 3 ay öncesine kadar geçirilmiş enfeksiyon, enflamatuvar hastalık ve enflamasyon N/L ve P/L oranlarını etkilediği için bu hastalıkları olanlar çalışma dışı bırakıldı. FMS li hastalarda hemogram, glukoz, karaciğer ve böbrek enzimleri, tiroid ve paratiroid hormon, demir, demir bağlama kapasitesi, folat, ferritin, lipid profili, vitamin B12 ve vitamin D seviyeleri, sedimentasyon, C reaktif protein (CRP), Romatoid Faktör (RF), Bucella aglütinasyon test sonuçları incelenerek, FMS hastalığı dışında N/L ve P/L oranını etkileyebilecek durumları belirlenmeye çalışıldı. İstatistik analiz İstatistiksel analiz SPSS 18.0 for Windows kullanılarak gerçekleştirildi. (SPSS Inc., Chicago, Illinois, USA ). Parametrik değişkenlerin dağılımı onesample Kolmogorov-Smirnov test kullanılarak değerlendirildi. Bağımsız değişkenlerin kıyaslanması, bağımsız örneklerin analizi için veriler normal dağılım göstermişse T testi kullanıldı ve veriler anormal dağılım göstermişse Mann Whitney U testi kullanıldı. Gruplar arasında kategorik verilerin kıyaslanmasında Chi-square test kullanıldı. Tüm demografik ve kantitatif veriler ± SD olarak ifade edildi. P değeri 0.05 altında olanlar istatistiksel olarak anlamlı olarak değerlendirildi ve tüm sonuçlar %95 güven aralığıyla ifade edildi. Sonuçlar Abant İzzet Baysal Üniversitesi Fizik Tedavi Polikliniğine başvurmuş 80 FMS tanısı alan hasta ile herhangi bir hastalığı olmayan 40 sağlıklı kontrol 16
olmak üzere toplam 120 kişi çalışmaya dahil edildi. Hastaların yaş ortalaması grup 1 de 41.63±10.03 ve grup 2 de 41.55±18.19 idi. Yaş ortalaması bakımından hasta ve kontrol grubunda istatistiksel olarak anlamlı fark saptanmadı. Hasta grubunda 76 kadın, 4 erkek varken, kontrol grubunda 21 erkek, 19 kadın vardı. FMS li hastaların glukoz, karaciğer ve böbrek enzim seviyeleri, lipid profili, tiroid hormon ve paratiroid hormon seviyeleri, sedimentasyon, CRP, RF değerleri normal sınırlarda olup hastalarda herhangi bir enfeksiyon semptomu mevcut değildi. Hastaların N/L ve P/L değerleri ile kontrol grubundaki insanların N/L ve P/L değerleri arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmadı (Tablo 1). 47 hastada vitamin D düzeyi düşük saptandı ve hasta grubunda ortalama değer 9.91 ±8.96 ng/ml idi. 16 hastada ise, vitamin B12 düzeyi düşük bulundu. Tablo 1: Hastaların hemogram değerleri ve N/L ile P/L oranları Hasta Grubu Kontrol Grubu P Nötrofil 3,84±1,17 3,88±1,40 0,879 Trombosit 243640±54190 257250±58070 0,208 Lenfosit 2,20±0,58 2,07±0,64 0,289 Nötrofil/Lenfosit 1,79±0,52 1,96±0,76 0,167 Trombosit/Lenfosit 118340±41390 132420±42890 0,085 Tartışma Çalışmamızda FMS li hastaların N/L ve P/L oranlarını sağlıklı insanların değerleriyle kıyaslandığımızda aralarında anlamlı farklılık olmadığını saptadık. Bu bulgu bize FMS patogenezinde subklinik dahi olsa enflamasyon olmadığını göstermektedir. Yaptığımız taramalarda FMS de hastalık patogenezi veya klinik semptomlar ile bu oranları kıyaslayıp arada bağlantı olabileceğini gösteren herhangi bir çalışmaya rastlamadık. Enflamatuvar marker olarak klinikte CRP, TNF- Alfa, IL6, IL1-beta kullanılmaktadır (13,14). Beyaz kan hücre sayımınında (WBC) klinikte enflamatuvar biyomarker olarak kullanılabileceği kabul edilmektedir. N/L oranı ve P/L oranı, klinik ve subklinik enflamasyonu değerlendirmek için kullanılmaya başlanmış laboratuvar markerlarındandır (15,16). Demir ve ark., N/L oranıyla kan basıncı arasında pozitif korelasyon bildirmişlerdir. WBC normal aralıkta olmasına rağmen, N/L oranı gibi subgrublar kardiyovasküler mortaliteyi tahmin edilmesine yardımcı olabilir. Bunun yanında ortalama platelet volümü, trombosit ve eritrosit dağılım genişliği, CRP, ürik asit, GGT değerleride kolon kanserli hastalarda prognozu belirlemek için kullanılabilecek markerlar arasında olabileceği ileri sürülmektedir (17,18). Ailevi Akdeniz Ateş li (FMF) hastalarda N/L oranının subklinik enflamasyonu ve amiloidoz oluşum riskini belirlemede önemli bir marker olabileceği iddia edilmiştir (19). Başka bir çalışmada FMF li hastalardaki N/L oranı, kontrol grubuna göre daha yüksek bulunmuştur. Amiloidoz gelişme riskini arttıran M694V gen mutasyonu saptanan hastalardaki N/L oranınında gen mutasyonu saptanmayan hastalara göre anlamlı derecede yüksek olduğu görülmüştür (20). Eğer FMS de klinik ya da subklinik enflamasyon olsaydı, N/L yada P/L oranını kontrol grubundaki orana göre anlamlı derecede daha yüksek bulabilirdik. Ağrı seviyesinin tam olarak hangi faktörlerle ilişkili olduğu belli değildir. En azından çalışmadaki sonuçlarımıza göre enflamasyonla bir bağlantı kurulamayacağı söylenebilir (21). Bazı çalışmalarda ağrının vitamin D seviyesiyle bağlantılı olduğu bildirilmiştir (22). Bizim hastalarımızda da vitamin D seviyesi hastaların yarısından fazlasında düşük bulunmuştur. 17
Çalışmamız retrospektif olduğu için hastaların ağrılı nokta sayısı ve VAS değerleri tam olarak elde edilemedi. N/L ve P/L oranları ile klinik semptomların seviyesi arasında ilişki olup olmadığı yapılacak kapsamlı çalışmalarla ortaya konabilir. Literatürde bu konuda veri bulamadık. FMS patofizyolojisi tam olarak bilinmemekle beraber non-enflamatuar hastalık olarak değerlendirilmektedir. Bizim sonuçlarımızda enflamatuvar marker olarak kullanılabileceği iddia edilen N/L ve P/L oranları, FMS li hastalarla kontrol grubu ara- sında kıyaslandığında aralarında anlamlı olarak farklılık olmadığı gözlendi. Bu sonuç bize FMS patogenezinde subklinik dahi olsa enflamasyonun olmadığını ve semptomlarla bu oranlar arasında korelasyon yapılmasının anlamsız olacağını göstermektedir. Conflicts of interest / Çıkar Çatışması There are no conflicts of interest. Yazarlar, herhangi bir çıkar çatışması bildirmemişlerdir. Kaynaklar 1. Clauw DJ. Fibromyalgia: update on mechanisms and management. J Clin Rheumatol 2007; 13(2): 102-109. 2. Wolfe F, Michaud K. Severe rheumatoid arthritis (RA), worse outcomes, comorbid illness, and sociodemographic disadvantage characterize RA patients with fibromyalgia. J Rheumatol 2004; 31: 695-700. 3. Middleton GD, McFarlin JE, Lipsky PE. The prevalence and clinical impart of fibromyalgia in systemic lupus erythematosus. Arthritis Rheum 1994; 37: 1181-1188. 4. Wolfe F, Ross K, Anderson J, Russell IJ, Herbert L. The prevalence and characteristics of fibromyalgia in the general population. Arthritis Rheum 1995; 38: 19-28. 5. Lawrence RC, Felson DT, Helmick CG, Arnold LM, Choi H, Deyo R, Gabriel S, Hirsch R, Hochberg MC, Hunder GG, Jordan JM, Katz JN, Kremers HM, Wolfe F; National Arthritis Data Workgroup. Estimates of the prevalence of arthritis and other rheumatic conditions in the United States. Part II. Arthritis Rheum 2008; 58: 26-35. 6. Buskila D, Fefer P, Harman-Boehm I, Press J, Neumann L, Lunenfeld E, Gedalia A, Potashnik G, Sukenik S. Assessment of nonarticular tenderness and prevalence of fibromyalgia in children. J Rheumatol 1993; 20: 368-370. 7. Buskila D, Neumann L, Hershman E, Gedalia A, Press J, Sukenik S. Fibromyalgia syndrome in children an outcome study. J Rheumatol 1995; 22: 525-528. 8. Wolfe F, Michaud K. Severe rheumatoid arthritis (RA), worse outcomes, comorbid illness, and sociodemographic disadvantage characterize RA patients with fibromyalgia. J Rheumatol 2004; 31: 695-700. 9. Middleton GD, McFarlin JE, Lipsky PE. The prevalence and clinical impart of fibromyalgia in systemic lupus erythematosus. Arthritis Rheum 1994; 37: 1181-1188. 10. Li J, Chen Q, Luo X, Hong J, Pan K, Lin X, Liu X, Zhou L, Wang H, Xu Y, Li H, Duan C. Neutrophil-to- Lymphocyte Ratio Positively Correlates to Age in Healthy Population. J Clin Lab Anal 2014; 00: 1 7. 11. Langer HF, Gawaz M. Platelet-vessel wall interactions in atherosclerotic disease. Thromb Haemost 2008; 99: 480 486. 12. Dotsenko O, Chaturvedi N, Thom SA, Wright AR, Mayet J, Shore A, Schalkwijk C, Hughes AD. Platelet and leukocyte activation, atherosclerosis and inflammation in Europeanand South Asian men. J Thromb Haemost 2007; 5: 2036 2042. 13. Boyraz I, Boyaci A, Koc B, Tutoglu A, Sarman H, Ozkan H, Guven U. The ratio Neutrophil/Lymphocyte and Platelet/Lymphocyte in patient with Rheumatoid Arthritis that are Treating with Anti-TNF. Acta Med Anatol 2014;2(3):93-96. 14. Boyraz I, Koc B, Boyaci A, Tutoglu A, Sarman H, Ozkan H. Ratio of neutrophil/lymphocyte and platelet/lymphocyte in patient with ankylosing spondylitis that are treating with anti-tnf. Int J Clin Exp Med 2014 ;7(9): 2912-2915. 15. Turkmen K, Erdur FM, Ozcicek F, Ozcicek A, Akbas EM, Ozbicer A, Demirtas L, Turk S, Tonbul HZ. Platelet-to-lymphocyte ratio better predicts inflammation than neutrophil-to-lymphocyteratio in end-stage renal disease patients. Hemodial Int 2013; 17(3): 391-396. 16. Ahsen A, Ulu MS, Yuksel S, Demir K, Uysal M, Erdogan M, Acarturk G. As a new inflammatory marker for familial Mediterranean fever: neutrophil-tolymphocyte ratio. Inflammation 2013 ;36(6): 1357-1362. 17. Demir M. The relationship between neutrophil lymphocyte ratio and nondipper hypertension. Clin Exp Hypertens 2013; 35(8): 570-573. 18. Balta S, Demirkol S, Unlu M, Arslan Z, Celik T. Neutrophil to lymphocyte ratio may be predict of mortality in all conditions. Br J Cancer 2013; 109(12): 3125-3126. 18
19. Uslu AU, Deveci K, Korkmaz S, Aydin B, Senel S, Sancakdar E, Sencan M. Is neutrophil/lymphocyte ratio associated with subclinical inflammation and amyloidosis in patients with familial Mediterranean fever? Biomed Res Int 2013; 2013: 185317. 20. Ahsen A, Ulu MS, Yuksel S, Demir K, Uysal M, Erdogan M, Acarturk G. As a new inflammatory marker for familial Mediterranean fever: neutrophil-tolymphocyte ratio. Inflammation. 2013 ;36(6): 1357-1362. 21. Ben-Zvi I, Livneh A. Chronic inflammation in FMF: markers, risk factors, outcomes and therapy. Nat Rev Rheumatol. 2011;(2):105-112. 22. Türkyılmaz AK, Yılmaz E, Kadriye Öneş YK. Fibromiyalji Hastalarında Kemik Mineral Yoğunluğu ile Se- rum D Vitamini Düzeyinin Ağrı ve Yaşam Kalitesi Üzerine Etkisi - Orijinal Araştırma. Türk Osteoporoz Dergisi 2010; 16: 53-57. Cite this article as Boyraz İ, Karakoyun A, Koç B. Determination presence of inflammation with neutrophil/lymphocyte and platelet /lymphocyte ratios in Fibromyalgia Syndrome. Eur J Health Sci. 2015; 1(1): 15-19. 19