DIŞ EKONOMİK İLİŞKİLER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ DÜNYA BANKASI PROJELERİ DAİRESİ DÜNYA BANKASI GRUBU İLE İLİŞKİLER Dünya Bankası Grubu Hakkında Genel Bilgi Dünya Bankası 1944 yılında II. Dünya Savaşı sonrasında ülkelerin yeniden inşa ve kalkınma çabalarını desteklemek amacıyla kurulmuştur. Günümüzde Dünya Bankası Grubunun temel amacı düşük ve orta gelirli ülkelerde yoksulluğun azaltılmasıdır. Dünya Bankası Grubu içinde; 1. Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (International Bank for Reconstruction and Development - IBRD) 2. Uluslararası Kalkınma Birliği (International Development Association IDA) 3. Uluslararası Finans Kurumu (International Finance Corporation IFC) 4. Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluşu (Multilateral Investment Guarantee Agency - MIGA) 5. Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözümü Merkezi (International Center for Settlement of Investment Disputes - ICSID) yer almaktadır. Dünya Bankası Grubu (DBG) içindeki en büyük kuruluş IBRD dir. IBRD, IDA ve IFC İcra Direktörleri Kurulu nda ve MIGA Direktörler Kurulu nda üye ülkeler, genellikle ülke grupları halinde temsil edilmektedir. Hâlihazırda IBRD İcra Direktörleri Kurulu 25 İcra Direktöründen oluşmakta olup, bu İcra Direktörleri, IDA ve IFC Kurullarında da görev yapmaktadır. En fazla sermaye payına sahip olan ABD, Japonya, Almanya, Fransa ve İngiltere tek başlarına temsil edilmektedirler ve daimi olarak bir İcra Direktörü atama hakkına sahiptirler. Çin, Suudi Arabistan ve Rusya da kendi İcra Direktörünü seçmekte ve tek başlarına temsil edilmektedirler. Kalan İcra Direktörleri ise diğer üye ülkelerce, temsil edildikleri gruplar içinden seçilmektedir. MIGA için yine 25 üyeden oluşan ayrı bir Direktörler Kurulu vardır. MIGA Direktörler Kurulu nun tüm üyeleri seçimle belirlenmektedir. Geleneksel olarak, IBRD İcra Direktörleri MIGA Direktörler Kurulu na da seçilmektedir. Dünya Bankası nın ülkemizde Ankara da bir ofisi bulunmaktadır.
DÜNYA BANKASI GRUBU KURULUŞLARI 1. Uluslararası İmar ve Kalkınma Bankası (IBRD) Genel Bilgi Dünya Bankası Grubu nun orijinal kuruluşu olarak 1944 yılında kurulan IBRD nin amacı, orta gelir grubunda yer alan ülkeler ile kredi değerliliği yüksek yoksul ülkelerdeki sürdürülebilir kalkınmayı sağlamak yoluyla yoksulluğu azaltmaktır. Bu amaçla, IBRD merkezi kamu kuruluşlarına ve federal yapının olduğu ülkelerde yerel hükümetlere doğrudan, diğer kamu kurum ve kuruluşları ile belediyelere hükümet garantisi altında kredi vermektedir. Kuruluşun krediler için kullandığı fon kaynaklarının büyük bir bölümünü uluslararası piyasalardan yaptığı borçlanmalar oluşturmaktadır. IBRD nin öz sermayesi üzerinden her yıl kazandığı faiz ile açtığı kredilerden elde ettiği küçük kâr marjından oluşan diğer gelirler ise kuruluşun faaliyet giderlerinin karşılanmasında kullanılmaktadır. Ülkemiz Dünya Bankası'na 1947 yılında üye olmuş olup, ilk kredisini 1950 yılında kullanmıştır. 15 Ocak 2013 tarihi itibarıyla Dünya Bankası nezdindeki toplam oy sayımız 17.075, oy gücümüz ise %0,92 dir. Dünya Bankası reform çalışmaları kapsamındaki Seçici Sermaye Artışı (Selective Capital Increase SCI) nın tamamlanması ile Türkiye, en yüksek oy gücü artışı sağlayan üçüncü ülke olacak ve IBRD deki oy gücümüz reform öncesi seviye olan %0,53 ten %1,08 e yükselecektir. Dünya Bankası na toplam sermaye katkımız 1.652,9 milyon ABD Dolarıdır. Bu tutarların %6 lık bölümü ödenmiş sermaye, %94 lük bölümü çağrılabilir sermaye niteliğindedir. Dünya Bankası nın 2007-2012 mali yılları arasında üye ülkelere ve Türkiye ye sağladığı finansmana ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 1. 2007-2012 Mali Yılları* Arasında IBRD nin Sağladığı Finansman Toplam Onaylanan Kredi 12.784 13.468 32.833 43.955 26.337 20.368 Türkiye nin Toplam Onaylanan Kredisi 1.158 1.203 2.075 2.990 1.370 1.100 Toplam Kullanım 11.300 11.049 19.106 29.037 22.365 20.032 Türkiye nin Toplam Kullanımı 1.332 1.255 1.674 2.975 2.378 1.596 IBRD Finansman Enstrümanlarına İlişkin Genel Bilgiler Proje Kredileri: Çok çeşitli sektörlerde, ekonomik ve sosyal kalkınma projelerini desteklemek amacıyla, mal, iş ve hizmetlerin finansmanı için, ortalama 4-5 yıllık sürede kullandırılan kredilerdir. Sağlanan kredilerin ortalama vadesi 18 yıla kadar çıkabilmektedir. Program Kredileri: Yapısal reformları destekleyici, bütçe finansmanı amaçlı 1-3 yıllık sürede kullandırılan kredilerdir. 2
Hibrid Krediler: Hem yatırım (proje) hem de program kredisi bileşeni olan kredilerdir. Dünya Bankası ndan sağlanan kredilerin mali koşullarına ilişkin detaylı bilgiler http://treasury.worldbank.org/ internet sitesinde yer almaktadır. Hibe Programları ve Fonlar: i) Dünya Bankası Yönetimindeki Hibe Programları Banka çeşitli donörlerden sağlanan ve yönetimi Banka da olan hibe programlarından üye ülkelere hibeler kullandırmaktadır. Söz konusu hibe programlarına ilişkin detaylı bilgiler http://www.worldbank.org/ internet sitesinde yer almaktadır. ii) Dünya Bankası nın Yönetimine İştirak Ettiği Hibe Programları ve Fonlar Küresel Çevre Fonu (Global Environment Facility - GEF): Küresel çevrenin korunmasına destek sağlamak ve sürdürülebilir kalkınmayı teşvik etmek amacıyla oluşturulmuştur. İklim Yatırım Fonları: İklim değişikliği ile mücadele sürecinde, düşük-karbon salımı odaklı kalkınma stratejilerinin benimsenmesi ve gerekli yatırımların finanse edilmesini sağlamak amacıyla kurulmuştur. Analitik Çalışmalar: Ülkelerin genel ekonomik durumuna veya belli sektörlere ilişkin inceleme/değerlendirmeler yapmak ve tavsiyelerde bulunmak üzere hazırlanan ve bazıları Ülke İşbirliği Stratejisi (Country Partnership Strategy CPS) Programında desteklenmesi öngörülen projelere de temel teşkil eden raporlardır. 2. Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA) 1960 yılında bir Dünya Bankası Grubu kuruluşu olarak kurulan Uluslararası Kalkınma Birliği (IDA), kişi başına milli geliri 1.175 ABD Dolarının altında bulunan düşük gelirli ülkelere, uygun koşullu krediler ve hibeler sağlamak suretiyle yoksullukla mücadele ve ekonomik kalkınma konularında destek vermektedir. Kurulduğu tarihten itibaren, 108 düşük gelirli ülkeye toplam 255 milyar ABD Doları tutarında kredi ve hibe sağlamış olan IDA, 39 u Afrika da bulunan Dünyanın en yoksul 81 ülkesine sağlanan yardımların en önemli kaynaklarından biri durumundadır. Düşük gelirli ülkelere; milli gelirlerinin seviyesi, ekonomi yönetimlerinin ve proje uygulamalarının başarısı gibi kriterler kapsamında ve Performans Bazlı Tahsis Sistemi (PBA) doğrultusunda tahsis edilmekte olan IDA yardımlarının yaklaşık %50 si Afrika ülkelerine yönlendirilmektedir. IDA tarafından, ülkelere kullandırılmakta olan kaynakların sektörel dağılımında ise; altyapı yatırımları (%32), sosyal sektörler (%24) ile kamu yönetimi ve hukuki altyapı alanında gerçekleştirilen yatırımlar (%23) ön plana çıkmaktadır. 3
IDA tarafından sağlanmakta olan yardımların finansmanı; borç geri ödemeleri, yatırım gelirleri, diğer Dünya Bankası Grubu kuruluşlarının gelirlerinden transferler ile kaynak artırımları vasıtasıyla hâlihazırda sayısı 52 yi bulan donör ülkeler tarafından sağlanan katkılardan karşılanmaktadır. IDA nın 2007-2012 mali yılları arasında üye ülkelere sağladığı finansmana ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 2. 2007-2012 Mali Yılları* Arasında IDA nın Sağladığı Finansman Toplam Taahhüt 11.752 11.235 13.595 14.550 16.269 14.305 Toplam Kullanım 7.912 8.511 8.474 11.097 9.696 10.615 IDA nın kuruluşundan itibaren 27 ülke IDA dan mezun olarak, IDA dan borçlanmayı bırakmışlardır. Bu ülkelerden, Türkiye, Çin, Mısır ve Kore ise hâlihazırda IDA nezdinde donör statüsünde yer almaktadır. 3. Uluslararası Finans Kurumu (IFC) 1956 yılında kurulan IFC ye 184 ülke üyedir. IFC hükümet garantisi aranmaksızın gelişmekte olan ülkelerdeki özel sektör kuruluşlarına kredi ve sermaye iştiraki yoluyla piyasalardan sağlamakta güçlük çektikleri finansmanı sağlamaktadır. IFC, gelişmekte olan ülkelerdeki özel sektör yatırımlarına sermaye ortaklığına girerek ve/veya doğrudan kredi desteği (A-Loan) ve sendikasyon kredisi (B-Loan) yoluyla finansman sağlamaktadır. IFC Dünya genelinde, 2012 mali yılı itibarıyla, taahhüt bazında toplam 15,5 milyar ABD Doları tutarında finansman sağlamıştır. IFC nin 2007-2012 mali yılları arasında üye ülkelere sağladığı finansmana ilişkin bilgiler aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 3: Türkiye nin IFC Yıllık Taahhütleri İçindeki Payı (Mali Yıl*) IFC Toplam Taahhütleri 8.220 11.399 10.547 12.664 12.186 15.462 Türkiye 551 680 342 396 459 451 Türkiye'nin IFC İçindeki Payı (%) 6,7 6,4 3,2 3,1 3,8 2,9 Türkiye, halen 184 ülkenin üye olduğu IFC ye 1956 tarihinde kurucu üye olarak girmiştir. IFC deki sermaye payımız 14.545.000 ABD Doları ve oy gücümüz %0,61 dir. 4
IFC nin Eylül 2000 den itibaren bölge ofisi olarak faaliyet göstermekte olan İstanbul daki Ofisi 2010 yılı içerisinde Vaşington dışındaki ilk Operasyon Merkezi haline getirilmiştir. Bu merkez, IFC nin dünyadaki ikinci en büyük ofisidir. IFC nin ülkemizde özel sektöre sağladığı finansman imkânlarına ve danışmanlık hizmetlerine ilişkin detaylı bilgiye http://www.ifc.org/projects internet sitesinden ulaşılabilmektedir. 4. Çok Taraflı Yatırım Garanti Kurumu (MIGA) 12 Nisan 1988 tarihinde kurulmuş olan MIGA, ticari olmayan risklere karşı garanti sağlamak suretiyle, gelişmekte olan ülke ekonomilerinin özel yatırımları çekmesine destek sağlamayı ve böylece bu ülkelerde büyümeyi destekleyerek yoksulluğun azaltılmasına yardımcı olmayı amaçlamaktadır. Bu çerçevede MIGA; (i) yatırımcılara ve kreditörlere ev sahibi ülkede olabilecek transfer kısıtlamaları, kamulaştırma, sözleşme ihlali ve savaş ile karışıklıklar gibi politik risklere karşı yatırım garantisi sağlamakta ve (ii) ev sahibi ülkelere, yükselen piyasalara doğrudan yabancı yatırım girişini artırmaya yönelik teknik yardımlarda bulunmaktadır. Hâlihazırda MIGA ya üye olan 178 ülke bulunmaktadır. MIGA, değişen ihtiyaçları da dikkate alarak, kuruluşundan bu yana Kuruluş Sözleşmesini ilk kez değiştirmiştir. 14 Kasım 2010 tarihinde yürürlüğe giren değişiklikler ile MIGA nın sunduğu garantilerin kapsamının ve çeşitliliğinin genişletilmesi, gelişmekte olan ülkelerde garanti sağlanabilecek projelerin artırılması, politik risk garantisi alanındaki piyasa uygulamalarına uyumlu hale gelinmesi ve MIGA nın misyonunu gerçekleştirme kapasitesinin artırılması hedeflenmiştir. 5. Uluslararası Yatırım Anlaşmazlıklarının Çözümü Merkezi (ICSID) 1966 yılında kurulan ICSID, anlaşmazlıkların çözümünde hakemlik, ülkelerin yatırım ve yabancı sermaye kanunları, ikili yatırım anlaşmaları üzerinde yayın, araştırma ve danışmanlık yapmaktadır. ICSID Ana Sözleşmesi ni imzalayan 158 ülkenin 147 si Anlaşmayı onaylamıştır. Ülkemiz ICSID e 1989 yılında üye olmuştur. Uluslararası yatırım uyuşmazlıklarının çözümü amacıyla ICSID bünyesinde bir Arabulucular Paneli ve bir Hakemler Paneli tesis edilmiş olup, her üye ülke her bir Panele dört aday atama hakkına sahiptir. 2012 mali yılı sonu itibarıyla söz konusu panellere 556 üye atanmıştır. Hakem ve Arabulucu Panellerinde görevli kişiler 6 yılda bir atanmaktadır. 5