Dersin Adı Tema Adı Kazanım Konu Süre : İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi : İnsan Olmak : Y4.1.1. İnsan olmanın niteliklerini açıklar. : İnsan Özellikleri : 40 dk + 40 dk İnsanın Özellikleri İnsan, toplum hâlinde yaşayan, düşünme ve konuşma yeteneği olan, eylemde bulunan, değerlere sahip, çok boyutlu bir varlıktır. İnsan Olmanın Özellikleri Okumak Sorumluluk Düşünebil- Özgürlük Konuşmak Vicdan Eğlenmek Erdem Sevmek Samimiyet Nezaket Dürüstlük Mutluluk Tarafsızlık İyi Davranmak Onurlu olmak Sorgulayıcı Olmak Hoşgörülü Olmak Adil Olmak Akıllı Olmak Medeni Olmak Sahip olduğu yetenekler, insanın değerini ya da onurunu oluşturur. Diğer canlılar arasında özel bir yere sahip olmasını sağlar. İnsana karşı dikkatli, özenli, ölçülü davranılmasını, sevgi duyulmasını, saygı gösterilmesini gerektiren de bu özellikleridir. İnsan yaşamına ve onuruna saygı duymak kendi sağlığı kadar başkalarının yaşam ve sağlığını da düşünmeyi, bağımsız kararlar alabilmeyi, başkalarının acısını paylaşabilmeyi, onların farklılıklarını kabullenip isteklerine saygı göstermeyi, savurgan ve saldırgan olmaktan kaçınmayı gerektirir. İnsan yaşamına ve onuruna saygı duyan bir kişi, kendisinin ve başkalarının eğitim hakkına saygılıdır, bencillikten değil dostluk ve dayanışmadan yanadır. Dil, din, cinsiyet ve etnik köken açısından her türlü ayrımcılığa karşı, güçsüzlerden yana ve gelecek kuşaklara yaşanabilir bir dünya bırakma çabası içindedir. İçinde yaşadığı topluma karşı görevlerini yerine getirir. Kısaca söylersek insan yaşamına ve onuruna saygı duymanın temel koşulu, bireylerin kendileri için istedikleri her şeyi başkaları için de istemeleri ve bunların yaşama geçirilmesi için çaba harcamalarıdır. Dürüstlük insana fazla arkadaş kazandırmaz. Ama her zaman iyi arkadaşlar kazandırır. Akıl bir ağaç ise dürüstlük meyvesidir. Yükün dürüstlükse gücün düşer belki ama başın düşmez. Ne güzeldir; insan olmak, insanca davranabilmek. Paylaştığın senindir, biriktirdiğin değil. Anlamaya çalışın, yardım edin, dinleyin ama asla yargılamayın. SAYFA 1
Konu İle İlgili Etkinlikler(İnsanın Özellikleri) İKİ KARDEŞ Evvel zaman içinde aralarında iyi bir kardeşlik bağı olan iki erkek kardeş yaşamaktaydı. Anne ve babalarını küçük yaşta kaybeden bu iki kardeş birbirini çok sever ve sayardı. Bir iş olduğunda dayanışma içinde yaparlardı. Bu iki kardeşten büyük olan evliydi ve iki çocuğu vardı. Küçük kardeş ise daha 22 yaşındaydı ve henüz evlenmemişti. İki kardeş birlikte, zamanında babaları ile beraber yaptıkları iki katlı evde oturmaktaydı. Küçük kardeş alt katta, büyük kardeş ise ailesi ile birlikte üst katta oturuyordu. Bu iki kardeş babalarından miras olarak kalan köyün kenarındaki bir buğday tarlasını beraber ekerler ve buradan hasat ettikleri buğdayı, yine kendilerinin çalıştırdığı değirmene götürürlerdi.her gün birlikte çalıştıktan sonra değirmenden elde ettikleri ürünü eşit olarak ikiye bölerlerdi. Bir gün evli olmayan kardeş "Benim bakmakla yükümlü olduğum bir ailem yok ama kardeşimin bakmakla yükümlü olduğu bir ailesi var. Onun daha çok tahıla ihtiyacı var." diye düşündü. Böylece abisinin daha fazla ihtiyacı olduğunu düşünerek her gece karanlık bastıktan sonra, kimse fark etmeden kendi tahılından bir ölçek tahılı kardeşinin deposuna koymaya başladı. Kısa bir süre sonra büyük kardeş de benzer şeyler düşünmeye başladı. "İleride bana bakacak evlatlarım var. Ancak kardeşimin kimsesi yok. Onun daha çok tahılı olması gerekir." diye düşündü. O da kimse görmeden her gün bir ölçek tahılı kardeşinin deposuna koymaya başladı. Fakat bir gece yine birbirlerinin deposuna tahıl koymaya giderlerken karşılaştılar. Birbirlerine ne yaptıklarını sordular. Bir süre sonra ikisi de her şeyi anlayınca kucaklaştılar. İki kardeş mutluluk içinde yaşamaya devam ettiler. 1) Yukarıdaki hikâyede kardeşlerin birlikte her şeyi yapması insanı insan yapan değerlerden hangisiyle açıklanabilir? 2) Kardeşlerin tahıllarını birbirlerine vermesi hangi insani değerle açıklanabilir? 3) Kardeşler arasındaki insani değerlerin benzer örneklerine siz de rastladınız mı? Örnekler veriniz. Kralın biri halkından, sarayın bahçesindeki havuzun süt ile doldurulmasını istemişti. "Herkes yarım kova süt getirirse, havuz dolar" diyordu. SAYFA 2
''F azla bir şey istemiyorum. Yeter ki iş yarın sabaha kadar bitmiş olsun." Bu emir üzerine süt doldurmaya giden yaşlı adam: "Hava nasıl olsa karanlık" diye düşündü. "Süt yerine su koysam, kim fark eder ki?" Sabah bahçeye çıkan kral, havuzu süt yerine su ile dolmuş vaziyette buldu. 1) Yaşlı adamın davranışları hakkında neler düşünüyorsunuz? 2) Havuzun su ile dolmasını nasıl açıklarsınız? 3) Halk dürüst müdür değil midir? Açıklayanız. Aşağıdaki sözlerde insanın hangi özelliği belirtiliyorsa yanındaki kutuya yazınız. Düşünüyorum, o halde varım. (Dekart) Konuşma, insanın aklını kullanma sanatıdır. (Platon) İnsan, kendi yanlışlarından çok şey öğrenebilir.(sigmınd Froyd) İnsan ancak çalıştığını kazanır. (Mevlana) İnsan toplum içinde yaşayan kişidir. (Diderot)............... Aşağıdaki resimlerde insanların hangi değerlerinin anlatılmış olduğunu yazınız................... Aşağıdaki terimleri ve tanımları doğru şekilde eşleştirelim. 1- Özgür düşünebilen, vicdan sahibi insanlardır. Erdemli insan 2- Adil, faydalı ve kendini kontrol edebilen insanlardır. Hoşgörülü insan 3- İnsanları olduğu gibi kabul eden insandır. Eğitimli insan SAYFA 3
Dersin Adı Tema Adı Kazanım Konu Süre : İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi : Her İnsan Değerlidir : Y4.1.2. İnsanın doğuştan gelen temel ve vazgeçilmez hakları olduğunu bilir. : Doğuştan Gelen Haklarımız : 40 dk + 40 dk Doğuştan Gelen Haklarımız Sadece insan olduğumuz için doğuştan kazandığımız ve tüm dünyada kabul gören yani evrensel olan haklarımız vardır. Haklarımız Beslenme Yaşama Seyahat Özgürlük Evlenme Özel Yaşam Eğitim Alma Eşitlik Haberleşme Çalışma Yerleşme Dokunulmazlık Mülk Edinme Düşünce ve İnanç İşkence Görmemek Yaşama hakkı, kişi özgürlüğü ve güvenliği, düşünce özgürlüğü, din ve vicdan özgürlüğü, ifade özgürlüğü doğuştan kazanılan temel haklarımızdır. Anayasamızın 12. maddesinde "Herkes kişiliğine bağlı, dokunulamaz, devredilemez, vazgeçilemez temel hak ve hürriyetlere sahiptir." ifadesi yer almaktadır. Temel hak ve hürriyetlerin bazı durumlarda durdurulduğu görülür. Anayasamızın 15.maddesinde bu durum bazı şartlara bağlanmıştır. Bu şartlar; * Savaş hâli, * Seferberlik hâli, * Sıkıyönetim hâli * Olağanüstü hâldir. Temel hak ve hürriyetlerin bazı durumlarda kısmen veya tamamen durdurulması durumunda bile kimsenin yaşama hakkına, din, vicdan ve düşünce özgürlüğüne dokunulamaz. İnsanın kendini tanıması, insan olmanın değerinin farkına varması ve bu öze saygı duyması anlamına gelir. Kendini tanıma, değer verme ve kendine saygı duyma ilk çocukluk yıllarında aileyle başlar. Kendini tanıyan kişi; gücünü, zayıflıklarını, sınırlarını bilir. Değerleri, ilgileri, yetenekleri ve amaçları hakkında bilgi sahibidir. Böylece yaşamına daha iyi yön verebilir, diğer insanları daha iyi anlayabilir, onlara ve kendisine saygı duyabilir. Özgürlük bireyin, engellenmeden, sınırlandırmadan istediğini seçebilmesi, yapabilmesi ve hareket edebilmesidir. Bunları yaparken diğer bireylerin haklarına da saygı duymalıdır. SAYFA 4
Yaşama Hakkı, bireyin fiziksel varlığını sürdürebilmesinin güvencesidir. Yaşama Hakkı, insanın sağlıklı olarak doğmasını ve gelişimini sürdürmesini yasalarla sağlamıştır. Yaşama hakkı aşağıdaki unsurlardan oluşur: Kişi kendini öldüremez. Kişi başka bir kişiyi öldüremez. Toplum kişiyi öldüremez. Devlet yaşama hakkını korumakla yükümlüdür. Eşitlik, toplumdaki bireylerin belli konularda aynı pozisyonda olmasıdır. Ayrımcılık olmamasıdır. Genellikle eşitlik ve özgürlük bir arada kullanılır. Herkes, dil, Irk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, din... gibi sebeplerle ayrım gösterilmeksizin kanun önünde eşittir. Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Hiçbir kişiye ya da aileye özel haklar ve yetkiler tanınmaz. İnsan Haklan Evrensel Beyannamesi 1948 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu'nda kabul edilmiştir. Türkiye'de beyannamedeki temel ilkeleri kabul etmiştir. Bu beyannamenin konusu; bireyin insanca bir yaşam sürdürebilme için gerekli olan hakların güvence altına alınmasıdır. SAYFA 5
Konu İle İlgili Etkinlikler(Doğuştan Gelen Haklarımız) ÖZGÜRLÜK Bir varmış bir yokmuş ormanda bir kurt yaşarmış. Kurt hiç yemek bulamadığı için hep aç kalırmış. Yine böyle bir gün kendi kendine: -- Bir dolaşayım, belki bir şeyler bulurum demiş. Bir evin önüne gelmiş. Evin önündeki köpeğe: -- Köpek kardeş buralarda yenilebilecek bir şeyler var mı? demiş. Köpek: -- Eğer benimle beraber yaşarsan her gün yemek yersin. Sahibim bana her gün yemek verir ve benimle oynar. Köpeğin boynunda yara izi varmış. Kurt sormuş: -- Boynun neden yara oldu? -- Sahibim beni tasma ile bağlar. Bu iz onun izi. Peki sen karar verdin mi? Benimle kalacak mısın? -- Köpek kardeş ben açlıktan ölsem bile özgürlüğümü hiçbir şeye değişmem. 1) Kurt neyin daha önemli olduğunu anlıyor? 2) Kurt, köpeğin özgür olmadığını, nasıl anlamıştır? 3) Köpeğin sahip olduğu temel haklar hangileridir? KÜÇÜK ZENCİ ÇOCUK Nami, Nijerya'da doğan zenci bir çocuktur. Babası İngiltere'de bir üniversitede profesör olarak çalışmaya başlayınca ailesini de alıp İngiltere'ye yerleşti. Küçük Nami önceleri çok heyecanlıydı. Yeni bir ülke, yeni arkadaşlar ve daha nicesi. Gün geldi ve okullar açıldı. Küçük Nami, heyecanla beklediği okuluna gitti.. Ancak ilk gün işler umduğu gibi gitmemişti. Sınıf arkadaşlarından bazıları teninin rengiyle alay ettiler. Hatta bir çocuk, zencilerin köle olarak yaratıldıklarını ve hiçbir zencinin beyazlarla eşit olamayacağını bile söyledi. Nami, olanlardan sonra hızla okuldan ayrılarak, üzüntülü bir şekilde dolaşmaya başladı. Birden bir lunaparkın önünde buldu kendini ve içeri girmeye karar verdi. Nami, lunaparkta dolaşırken bir satıcının elindeki rengarenk balonları fark etti. Her renkten ve her biçimden balonlar ışıl ışıl parlıyordu. Derken, birdenbire kırmızı bir balon yanlışlıkla bağlandığı yerden kurtuldu. Kırmızı balon havada uçtu, uçtu, uçtu ve nihayet aşağıdan seçilemeyecek kadar yükseldikten sonra gözden kayboldu. Yanlışlıkla uçan balon Nami ve diğer insanların ilgisini o kadar çekmişti ki, satıcı bir tane daha balon bırakmanın iyi bir reklam olacağını düşünerek havaya parlak sarı renkte bir balon bıraktı. Arkasından bir tane de beyaz balon çözerek havaya bıraktı. Nami oturduğu yerden büyük bir hayranlık içinde ardı ardına uçan rengârenk balonları seyrettikten sonra baloncunun yanına gitti ve baloncuya bakarak "Baloncu amca." dedi. "Acaba bir tane de siyah renkte balon bıraksanız, ötekiler kadar yükselir mi?" SAYFA 6
Baloncu adam, anlayışlı bir bakışla çocuğa tebessüm ederek, siyah renkli bir balon çözdü. Parmaklarını gevşetip onu da boşluğa bırakırken "Yavrum." dedi, "Bizi yükselten dışımızdaki renk değil, içimizdeki cevherdir. Unutma ki tenimizin rengi ne olursa olsun hepimiz insanız ve doğuştan gelen eşit haklara sahibiz." dedi. Baloncunun sözlerinden sonra Nami'nin üzüntüsü geçti. Nami, siyah bir balon alarak neşeli bir şekilde evinin yolunu tuttu. 1) Okuldaki çocukların Nami'nin ten rengiyle alay etmesi insan hakları açısından doğru mudur? Tartışınız. 2) Nami'nin baloncudan siyah renkli bir balonu gökyüzüne bırakmasını istemesinin amacı nedir? 3) Sizler de doğuştan gelen ve insan olduğunuz için size verilen haklarınıza örnekler veriniz. Aşağıda verilen bilgilerin doğru ya da yanlış olduklarını işaretleyiniz. D Y Cümleler Temel haklarımız doğuştan kazanılan haklarımızdır. Sıkıyönetim, savaş gibi olağanüstü durumlarda haklarımız tamamen kısıtlanır. Devletler isterlerse kanunlarında temel haklara yer vermeyebilirler. Yaşama hakkı, tüm insanların en öncelikli hakkıdır. Kişi dokunulmazlığı hakkı, yaşama hakkı ile bağlantılıdır. Temel haklarımız evrensel haklardandır. Aşağıda verilen cümlelerin hangi temel hakkımız ile ilgili olduğunu başlık kısmına yazınız.... Sel felaketi nedeniyle bazı evler su altında kalırken heyelan görülen yerlerde evler de yıkılmış.... Yarın Ramazan Bayramı olduğu için erkenden kalkıp bayram namazını kılmaya gideceğiz.... Annesinden dayak yediği için komşumuzun çocuğunun kolları morarmış.... Bugün mahallemizde meydana gelen trafik kazasında yaşlı bir amca hayatını kaybetti.... Evde kararlar alınırken, 9 yaşında olduğum için benim kararlarıma fazla önem verilmiyor. SAYFA 7
Dersin Adı Tema Adı Kazanım Konu Süre : İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi : Her İnsan Değerlidir : Y4.1.3. Haklarına kendi yaşamından örnekler verir. : Haklarım ve Ben : 40 dk + 40 dk Haklarım ve Ben Yaşama hakkı insanın doğumu ile kazandığı bir haktır. Yaşama hakkına sahip olabilmemiz için öncelikle can ve mal dokunulmazlığımızın olması gerekir ki bu devletimizin güvenlik kuvvetleri tarafından sağlanmaktadır. Beslenme. barınma ve giyinme haklarımız da yaşamamız için ailemiz tarafından sağlanır. Haklarımıza Bazı Örnekler Eğitim Hakkı Çalışma Hakkı Seyahat Etme Hakkı Haberleşme Hakkı Seçme ve Seçilme Hakkı Oyun Oynama Hakkı Spor Yapma Hakkı Tiyatro, Sinema İzleme Hakkı Çocuk Hakları Sözleşmesi, Birleşmiş Milletler Genel kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilmiştir. 2 Eylül 1990'da yürürlüğe girmiştir. Bu sözleşme, Çocuğun kişiliğinin tam ve uyumlu olarak gelişebilmesi için mutluluk, sevgi ve anlayış içindeki bir aile ortamında yetişmesini amaçlar. Sözleşmenin dört temel ilkesi vardır: Ayrım gözetmeme Çocuğun yüksek yararı Yaşama ve Gelişme Hakkı Katılım Hakkı SAYFA 8
Konu İle İlgili Etkinlikler(Haklarım ve Ben) HER ŞEY SOKAK ÇOCUKLARI İÇİN Bir otel, yemek kursundan elde edilen altı bin lirayı, zor koşullardaki küçükleri eğitim hayatına ve topluma kazandırmak için ayırdı. Bu para "Sokak Çocuklarını Koruma Derneği'ne" bağışlandı. Bu para ile okulda öğrenim görmeleri gerekirken, sokakta, adeta suç ile kucak kucağa olan çocukların okula dönmesi sağlanacak. 1) Haberde bahsedilen sorun nedir? 2) Sokak çocuklarına hangi temel hakları verilmeye çalışılıyor? 3) Haberde bahsedilen suçlar neler olabilir? Bir öğrenci olarak sahip olduğunuz hakları işaretleyiniz. Çalışıp para kazanma hakkı Büyüklerimizle seyahat etme hakkı Anne ve babmızla oy kullanma hakkı Spor yapma hakkı Sinemaya gitme hakkı Eğitim alma hakkı Aşağıdaki konuşmalarda anlatılan durumlardaki kişilerin davranışlarını değerlendiriniz. Eğitim hakkı açısından; Beslenme hakkı açısından; Kişi dokunulmazlığı açısından; Uygundur. Uygundur. Uygundur. Uygun değildir. Uygun değildir. Uygun değildir. İnsanların hayatlarını kaybetmesi temel haklar açısından; Özel yaşamın gizliliği açısından; Konut dokunulmazlığı açısından; Uygundur. Uygundur. Uygundur. Uygun değildir. Uygun değildir. Uygun değildir. SAYFA 9
Dersin Adı : İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi Tema Adı : Her İnsan Değerlidir Kazanım : Y4.1.4. Çocuk ile yetişkin arasındaki farkları açıklar. Konu : Ben Çocuğum Süre : 40 dk + 40 dk Ben Çocuğum Çocuk :Birleşmiş milletler raporlarında 0 ile 18 yaş arasındaki insandır. Yetişkin : Mesleğini seçen, yeni bir aile kurmaya hazırlanan bireylerdir. Bize en yakın yetişkinler anne ve babamızdır. Çocuklar ve yetişkinler arasında; haklar, görevler, temel ihtiyaçları karşılama, karar verme gibi konularda farklılıklar vardır. Anne ve babamızın sorumlulukları ile çocuklarının sorumlulukları aynı olamaz. Anne ve baba para kazanır. Aileyi geçindirir. Çocuklarına güvenli, konforlu yaşam sunar. Buna karşılık; Çocuklar ev işlerinde yardımcı olur. Derslerine çalışır. Yetişkinler: Bir meslek sahibidir. Seçme ve seçilme hakkına sahiptir. Evlenir, aile kurar. Otomobil vb. araçları kullanabilirler. İnsan büyüdükçe fiziksel olarak, zihinsel olarak değişir. Bu değişimlerle ilişkili olarak, hakları, özgürlükleri ve sorumlulukları da değişir. Çocukken araba süremeyiz. büyüyünce sürebiliriz. Çocukken bir işte çalışmayız, büyüyünce çalışırız. Büyüdükten sonra evlenip yeni bir aile kurabiliriz. Büyüdükten sonra (18 yaşından sonra) seçimlerde oy kullanabiliriz. Konu İle İlgili Etkinlikler(Ben Çocuğum) Sedat'ın Dönüşü Zeki bir öğrenci olan Sedat ödevlerini düzgün yapar, okula zamanında gider ve gelirdi. Sınıfın en düzenli ve en zeki öğrencisiydi. Sınıf arkadaşları tarafından da çok sevilen birisiydi. Okuldan geldiğinde bir süre arkadaşlarıyla oynar, sonra eve geçerek ödevlerini yapmaya başlardı. Odası hep düzenli olurdu. Yatağını kendisi toplar ve odasının temizliğini kendisi yapardı. Ancak bir gün annesi rahatsızlandı. Hastaneye kaldırılsa da doktorlar onu kurtaramadı. İki kardeşi ve babası ile birlikte yaşayan Sedat'ın hayatı birden değişti. Artık kardeşlerinden de o sorumlu olmaya başlamıştır. Babası işe gittiğinde kardeşlerine o bakıyordu. Bazen kardeşleri ile uğraşmaktan ödevlerini bile yapamaz oldu. Bu durumdan kendisi de rahatsızdı, ancak yapabileceği bir şey de yoktu. Son günlerde babasının işleri de iyi gitmez oldu. Bakkala, manava borçları arttı. Ev kiralarını bile üç aydır ödeyemiyorlardı. Elektrik faturasını da yatıramadıkları için elektrikleri kesilince, babasına yardım etmeye karar verdi. Kalabalık yerlerde önce mendil sattı. Bir süre sonra balon, daha sonra da pamuk şekeri satmaya başladı. Yine de yeteri kadar para kazanamıyordu. Bu arada ödevlerini hiç yapamaz oldu. Okuldaki başarısı düşmeye başladı. Okuldan sonra kardeşlerine baktığı için para kazanacak zaman bulamıyordu. Son dönemlerde artık okula da gitmiyor, babasına yardım etmek için uğraşıyordu. SAYFA 10
Öğretmeni babasına ulaşmaya çalışsa da bir türlü ulaşamamıştı. Bir pazar günü milletvekili seçimi yapılacaktı. Okula babası ve kardeşleri ile giden Sedat, kendisinin de oy kullanacağını sanıyordu. Okula vardıklarında sınıf öğretmeniyle karşılaştılar. Babası, Sedat'ın okuldan kaçtığını öğrenince çok üzüldü. Durumları kötü olsa da onun hala bir çocuk olduğunu ve bir çocuğun sorumluluğu ve hakkı olan şeyleri yapmasını söyler. Sedat o gün oy kullanamadı ama tekrar eski haklarına ve görevlerine sahip olacak kadar gerekli desteği almış oldu. 1) Sedat ailesinin maddi gücü bozulmadan önce hangi sorumluluklarını yerine getiriyordu? 2) Ailesinin maddi imkanları yetersiz kalınca Sedat yetişkinlerin görevi olan hangi sorumlulukları yapmaya başlamıştır? 3) Çevrenizde ya da ailenizde bir çocuğun yetişkinlere ait görevleri ya da sorumlulukları üstlendiğini gördünüz mü? İlkokul çağlarımdı, her pazar günü, hava güzel ve güneşli ise babamla arabamızı yıkardık. İşimiz bittikten sonra, arabamızı evimizin arkasındaki garaja götürmek isterdim. Babam hemen "Olmaz, daha çok küçüksün" derdi. O kadar çok üzülürdüm ki anlatamam, hatta içimden kızardım da. Şimdi dördüncü sınıfta okuyan oğlum arabamızı garaja götürmek istiyor. Rahmetli babamın yıllar önce arabamızı sürmeme neden izin vermediğini çok iyi anlıyorum... 1- Sizce babası dördüncü sınıftaki oğluna hangi cevap, vermiş olabilir? 2- Yazar "Rahmetli babamın yıllar önce arabamızı sürmeme neden izin vermediğini çok iyi anlıyorum" derken ne düşünmüştür? 3- Çocukların isteklerini babaları neden geri çeviriyor? SAYFA 11
Aşağıda verilen bilgilerin çocuk haklarına mı, yetişkin haklarına mı ya da her ikisine de mi ait olduğunu ilgili kutucuğa işaretleyiniz. Çocuk Yetişkin Hakları Hakları 1- Her birey on sekiz yaşına kadar çocuk olarak kabul edilir. 2- Eşit olanaklar temeline dayanan bir eğitim zorunludur. 3- Yaşamak, hürriyet ve kişi emniyeti her ferdin hakkıdır. 4- Çocuklar, anne ve babasının izni, haberi olmadan başka ülkelere götürülemez. 5- Zorunlu eğitim çağında olan kişiler zorla çalıştırılamaz. 6- Hiçbir kişi kendi çıkarları için çocukları kullanamaz. 7-8- 9- Liseyi bitiren vatandaşların üniversitelerde yüksek öğrenim görme hakkı vardır. Büyükler çocukla ilgili bütün yasa ve girişimlerde çocukların yararlarını düşünürler. Evlenme sözleşmesi ancak müstakbel eşlerin serbest ve tam rızasıyla yapılır. 10- Her birey 18 yaşını bitirince oy kullanabilir. 11- İsim konulması ve kimlik çıkarılması hakkına sahiptir. 12- Her şahıs mal ve mülk sahibi olmak hakkına sahiptir. SAYFA 12
Dersin Adı Tema Adı Kazanım Konu Süre : İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi : Hak, Özgürlük ve Sorumluluklar : Y4.2.1. Hak, özgürlük ve sorumluluk arasındaki ilişkiyi fark eder. : Haklarımız ve Yapabileceklerimiz : 40 dk + 40 dk Haklarımız ve Yapabileceklerimiz Hak : Hukuk düzeninin bireylere tanıdığı yetkilerdir. Bireyin kendi yaşamını istediği gibi yönlendirmesidir. Haklarımızı kullanırken başkalarının haklarına saygı duymalıyız. Yani haklarımız sınırlıdır diyebiliriz. Özgürlük : Bireyin istediği her şeyi yapabilmesidir. Özgür birey, diğer bireylere saygılı olduğu sürece istediği şekilde: Davranabilir, Yaşayabilir, Seçim yapabilir. Özgürlük ile haklarımız arasında bir ilişki vardır. Özgürlük olmadan haklarımızı kullanamayız. Sorumluluk : Kendimize karşı; Haklarımızı kullanabilmektir. Özgürlüğümüzü kullanabilmektir. Başkalarına karşı: Yapmamız gerekenleri zamanında yapmaktır. Duymamız gereken saygıdır. Haklarını, özgürlüklerini ve sorumluluklarını bilen ve yerine getiren bireylerin oluşturduğu toplumlar: Huzurludur. Düzenlidir. Başarılıdır. Hak, özgürlük ve sorumluluk arasındaki ilişkiyi kuvvetlendiren değerler vardır. Sevgi ve Saygı: Birbirinden ayrı düşünülemez. Bireyleri bir arada tutar ve ailede öğrenilir. Her çocuk: Ailesinden sevgi ve ilgi bekler. Bu ilgiyi bulursa duyduğu güven artar. Hoşgörü : Hoşgörülü bireyler; Olaylara önyargısız yaklaşır. Diğer bireyleri affeden ya da onlara izin veren değildir. Sadece onları reddetmez, olduğu gibi kabul eder. Hoşgörü denince aklımıza hemen Mevlana gelir. Her yıl binlerce yerli ve yabancı turistin ziyaret ettiği Mevlana Müzesi Konya İlimizdedir. Mevlana'nın hoşgörüyle ilgili bazı sözleri: Ayıpsız dost arayan dostsuz kalır. Başkalarının ayıbını örtmede gece gibi ol. Hoşgörülükte deniz gibi ol SAYFA 13
Konu İle İlgili Etkinlikler(Haklarım ve Yapabileceklerim) İki Erkek Kardeş İki erkek kardeş varmış. biri bekar diğeri evliymiş. Ürettikleri buğday, her gün eşit olarak paylaşırlarmış. Bir gün bekar olan "Benim bakacağım ailem yok, ama kardeşimin var." diye geçirmiş aklından. Sonra da her gece kimse görmeden kendisinden aldığı bir ölçek tahılı kardeşinin deposuna koymuş. Bir süre sonra evli olan kardeş "İleride bana bakabilecek evlatlarım var. Ancak kardeşimin yok." diye geçirmiş içinden. Sonra da her gece kimseye görünmeden kardeşinin deposuna bir ölçek buğday koymuş. Böylece kardeşlerin buğdayı hiç eksilmemiş. 1. Sizce bu hikayeden alınacak ders nedir? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 2. İki kardeş arasında hangi değerlerden söz edebilir? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3. Çocuk, ailesinden beklediği sevgi ve saygıyı bulamazsa ne olur? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- SAYFA 14
Dersin Adı : İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi Tema Adı : Hak, Özgürlük ve Sorumluluklar Kazanım : Y4.2.2. İnsan olma sorumluluğunu taşımanın yollarını açıklar. Konu : Sorumluluklarımız Süre : 40 dk + 40 dk Sorumluluklarım Sorumluluk, kişinin kendine ve başkalarına karşı yerine getirilmesi gereken görevlerini zamanında yerine getirmesi zorunluluğudur. Toplumu oluşturan bireyler olarak hepimizin: - Önce kendimize, - Ailemize, - Toplumun diğer bireylerine, - Doğal çevreye ve ortak miraslara, - Hayvanlara, - Gelecek nesillere karşı sorumluluklarımız vardır. Öğrenci olarak: Okul kurallarına. Sınıf kurallarına uymak. Ders dinlemek, Ödevlerimizi yapmak gibi Çocuk olarak: Annemize, babamıza yardım etmek, Odamızı toplamak Elektriği, suyu tasarruflu kullanmak Kardeşimizi sevmek, korumak Büyüklerimizi saymak gibi sorumluluklarımız vardır. Doğal çevremize karşı sorumluluklarımız; Piknikten sonra yaktığımız ateşi söndürmeliyiz. Piknik alanlarını temizlemeliyiz. Ağaçlara ve hayvanlara zarar vermemeliyiz. Bunun yanı sıra; Sokağımızı temiz tutmalı. Yerlere çöp atmamalıyız. Ağaçlar kurumaya başladıysa belediye yetkililerine haber vermeliyiz. Bütün bunlardan başka ortak miraslarımızı korumak gibi sorumluluğumuz da vardır. Çünkü bu miraslar: Eşsiz ve benzersizdir. Diğer eserlere kaynaktır. SAYFA 15
Konu İle İlgili Etkinlikler(Haklarım, Yapabileceklerim ve Sorumluluklarım) F. Aşağıdaki davranışları hak, sorumluluk ve özgürlük kavramlarına göre ilişkilendiriniz Zil çaldığında teneffüse çıkmak Kantinde alışveriş için sıraya girmek Cümleler Hak Özgürlük Sorumluluk 4/D sınıfının spor salonunu kullanımlarına açılması için idareye dilekçe yazması. istediğimiz müziği dinleyebilmek Kendimize ait bir odamızın olması Odamızın temiz ve tertipli olmasını sağlamak Sude nin hafta sonu maç yerine, sinemaya gitmeyi tercih etmesi. Ödevlerimizi zamanında ve düzgün yapmak Hüseyin in matematik ödevini yapıp okula gelmesi. Boş vakitlerimizde oyun oynayabilmek Hastanedeki doktorun hastalanarak hastaneye gelen insanları muayene etmesi. Babamızın ay sonunda maaşlarını alması. Gezmeye giderken istediğimiz elbiseyi giymek Alınan bir ürün bozuksa değiştirilmesini istemek SAYFA 16
Dersin Adı : İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi Tema Adı : Hak, Özgürlük ve Sorumluluklar Kazanım : Y4.2.3. Hak ve özgürlüklerini kullanabilen ve kullanamayan çocukların yaşantılarını karşılaştırır. Konu : Farklı Yaşantılar Süre : 40 dk + 40 dk Farklı Yaşantılar Hak, bizim isteyebileceğimiz yeri geldiğinde kullanabileceğimiz durumlardır. Bazı haklar yasalarla belirlenmişken bazı hakların hukuki(yasal) bir bağlılığı yoktur. Haklar toplumsal düzeni sağladığı ve kişilerin yaşamınıı düzenlediği için kullanılmalıdır. Haklarımızı ve özgürlüklerimizi kullanmadığımızda haksızlığa uğradığımız için üzülürüz. Özgürlüklerimiz sınırsız değildir. Bizim özgürlüğümüz bir başkasının haklarını kısıtlamaması ve başkalarını rahatsız etmemesi gerekmektedir. Özgürlüklerimizin kullanılması veya kullanılmaması bize aittir. Bizim özgürlüğümüzü bir başkası kısıtlayamaz. Yasalar çerçevesinde özgürlüklerimizi kullanmamız en doğal hakkımızdır. Hak ve Özgürlüklerine sahip çocuğun; Anne babasının yanında mutlu bir yaşamı vardır. (Bu durumun ihmalinde sorumluluk devlete geçer) Bir ismi olur. Vatandaşlık hakkı vardır. Egitim ve sağlıklı yaşam hakkı vardır. İnsana yakışır, yaşam standartı vardır. Zararlı olan herşeyden korunma hakkı vardır. Görüş bildirme hakkı vardır. Çocuk Hakları Bildirgesi: Çocuk haklarını güvence altına almıştır. Bu bildirge: Birleşmiş milletler tarafından 20 Kasım 1959' da ilan edilmiştir. 20 Kasım 1989'da onaylanmıştır 2 Eylül 1990' da yürürlüğe girmiştir. Türkiye bu sözleşmeyi 1990'da imzalamıştır. 18 yaşına kadar her insanın çocuk olduğunu kabul eder. En fazla sayıda devletin(193 tane) imzaladığı ve en kısa sürede yürürlüğe koyduğu uluslararası belgedir. Yapılan istatistikler; Dünya üzerinde 5-14 yaş arasında 250 milyon işçi çocuk olduğunu ve 12-17 yaş arasında milyonlarca çocuğun okula devam etmediğini göstermiştir. UNICEF(Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu=United Nations International Children's Emersency Fund)'e göre hergün 5 yaşın altlnda 22.000 çocuk önlenebilir sebeplerden dolayı ölmektedir. Hak ve özgürlükler tam olarak kullanılırsa; Ortam demokratikleşir. Alınan kararlar uygulanabilir olur. Özgürlükler gelişir. SAYFA 17
Konu İle İlgili Etkinlikler(Farklı Yaşamlar)... Arda, arabanın içinde durmadan sızlanıyordu. Derdi, çok sıcak olması ve arabalarının klimasının yeterince soğutmamasıydı. Derken patlayan lastiğin onarımı için lastikçiye girdiler. Arda, kendi yaşındaki lastikçi çırağının, kan ter içinde lastiği taşıdığını görünce çok şaşırdı, içinden de utandı. Arabanın klimasını kapatarak yavaşça arabadan indi. Ağacın altındaki, tahta sandalyeye oturdu. 1. Arda'nın ve lastikçi çırağının hayat standartları aynı mıdır? 2. Lastikçi çırağı çocuk haklarından yeterince yararlanıyor mu? 3. Arda ve çırak, çocukluk haklarından aynı oranda yararlanıyorlar mı? Resimlerdeki çocuklardan hak ve özgürlüklerini tam kullananları işaretleyiniz. Aşağıda örnek olarak verilen olayları yönerge doğrultusunda doldurunuz. Eğitim görmek bizim hakkımızdır. Anayasamızın 42. maddesi eğitim hakkı ile ilgilidir. Eğitim hakkımzı kullanırsak nasıl bir durum olur? Eğitim hakkımızı kullanmazsak nasıl bir durum olur?............ Oyun oynamak tüm çocukların hakkıdır. Mahalledeki boş bir arazide oyun Bizim oynamamamızı isteyen birisine nasıl oynarsak ne olur? davranmalıyız?............ Seyahat etmek bizim hakkımızdır. Seyahat ettiğimiz yeri belirleme özgürlüğümüz var. Çok gezen birinin hayatında nasıl bir değişiklik olur? Seyahat etmeyen bir kişinin hayatı nasıl olur?............ SAYFA 18
Dersin Adı : İnsan Hakları, Yurttaşlık ve Demokrasi Tema Adı : Hak, Özgürlük ve Sorumluluklar Kazanım : Y4.2.4. Hak ve özgürlüklerinin ihlal edildiği ya da kısıtlandığı durumlarda hissettiklerini ifade eder. Konu : Haklarım Kısıtlandığında Süre : 40 dk + 40 dk Haklarım Kısıtlandığında Kendi hak ve özgürlüklerimiz kısıtlandığında üzülürüz ve öfkeleniriz. Kısıtlanan duruma bağlı olarak öfkemizin veya üzüntümüzün şiddeti farklı olabilmektedir. UNUTMA! Hak ve özgürlükler sadece bize ait değildir. Herkesin hak ve özgürlükleri vardır. Biz haklarımız kısıtlandığında nasıl üzülüyorsak başkaları da kendi hakları kısıtlandığında üzülmektedir. Hakları kısıtlanan kişiler için empati(kişinin kendisini karşıdakinin yerine koyması) yapmalıyız. Onun üzüntüsüne acısına ortak olup, haklarını alması için çaba göstermeliyiz. Kişilerin görüş, düşünce ve hisslerine duyarlı olmamak, ayrımcılığa neden olmaktadır. Konu İle İlgili Etkinlikler(Haklarım Kısıtlandığında) Aşağıdaki hak ve özgürlükleri kısıtlanan kişilerle ilgili verilen örnekleri cümleleri okuyup, kişilerin düşüncelerini ve hislerini ilgili kutuya yazınız. Sınıfta çantamı karıştırmışlar. Öğretmenime hediye alacaktım. Zaten zor para biriktirmiştim. Paramı da almışlar. Olayı yaşayan kişinin duyguları : Benim duygularım : Bugün arkadaşımız Ali, Beden Eğitimi dersi için soyunma odasına gittiğinde kapıyı üzerine kilitleyerek kaçtık. Olayı yaşayan kişinin duyguları : Benim duygularım : Bugün çok hastayım. Biraz dinlenmem ve uyumam gerekiyor. Ancak mahalledeki çocuklar kapının önünde çok gürültü yapıyor. Olayı yaşayan kişinin duyguları : Benim duygularım : SAYFA 19
SAYFA 20