MUHAFAZAKAR-REFORMİST REKABETİNDE 2016 İRAN SEÇİMLERİ

> DÜBAM DUNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI MUHAFAZAKAR-REFORMİST REKABETİNDE 2016 İRAN SEÇİMLERİ > 2016 OCAK DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI

> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 2

< DÜBAM MUHAFAZAKAR-REFORMİST REKABETİNDE 2016 İRAN SEÇİMLERİ Genel Yayın Yönetmeni Akif Emre Yayın Koordinatörü Hazinadar Hasan Hız DÜBAM Yayınları Küresel İletişim Merkezi Barbaros Bulvarı, Balmumcu / Beşiktaş Tel: (0212) 274 80 21 274 80 22 www.dunyabulteni.net/dubam 3 > 2015 EKİM

> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 4

< İÇİNDEKİLER İran daki Anayasal Kurumlar - Velayeti Fakih...8 - Anayasa Koruyucular Şurası...9 - Uzmanlar Konseyi...10 - Düzenin Yararına Teşhis Konseyi...11 - İslam Şura Meclisi...12 - Cumhurbaşkanlığı...13 - İran da Meclis seçimleri neden önemli...15 - İran da Uzmanlar Konseyi seçimleri neden önemli...19 - İran da kim kimdir? - Ayetullah Ali Hamaney...25 - Haşimi Rafsancani...26 - Mahmud Ahmedinejad...27 - Hasan Ruhani...28 - Ali Laricani...29 - Hasan Humeyni...30 - İran seçimlerinin 15 yıllık karnesi...31 5 > 2015 EKİM

> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 6

< SUNUŞ İran da gelecek ay iki seçim yapılacak. Bunlardan ilki İran parlamento seçimleri; diğeriyse Uzmanlar Konseyi seçimleri. Parlamento seçimleri İran da birkaç açıdan önem taşıyor. Bunlardan ilki 2013 yılında İran da Cumhurbaşkanı olan reformist grubun temsilcisi Hasan Ruhani nin başarısını ya da başarısızlığı ortaya çıkacak. İkincisiyse Batı ile imzalanan nükleer anlaşmanın halk nezdindeki yansıması ortaya çıkacak. 26 Şubat yapılacak seçimlerin bir diğeri de Uzmanlar Konseyi seçimleri. Uzmanlar Konseyi İran siyasal sistemindeki önemli kurumlardan bir tanesi. Zira bu kurum Dini lider Hamaney in halefini belirleyecek. Uzmanlar Konseyi nin üyeleri doğrudan halkın seçimleriyle oluşturuluyor. Reformistlerin bu seçimlere yoğun adaylık başvurusunda bulunması, reformist ve muhafazakar rekabeti arttırmış durumda. Dünya Bülteni Araştırma Masası olarak bu dosyada İran daki kurumların yapısını, seçimlerin neleri değiştirebileceğini ve adaylık başvurusunda bulunan adayların İran siyasetteki önemini ele aldık. 7 > 2015 EKİM

1.1 Velayet-i Fakih Velayet-i Fakih kavramı, din hukuku alanında uzman ve bilgin anlamına gelen fakihin yönetim yetkisi anlamına gelmektedir. 1979 İran devrimi öncesi Ayetullah Humeyni tarafından sistemleştirilen teori, devrim sonrası İran İslam Cumhuriyeti nin en temel kurumu haline gelmiştir. Velayet-i Fakih yasama, yürütme ve yargı güçleri üzerinde mutlak bir yetkiye sahiptir. Şii teolojisinden referansla oluşturulan kurum, kayıp 12. imamın geri döneceği zamana kadar yönetici sorumluluğunu üstlenmiştir. İran anayasasına göre, Rehber (Fakih) fetva verebilmek için gerekli ilim, takva, siyasi ve sosyal görüşe sahip müçtehitler arasında seçilir. Rehber, Uzmanlar Meclisi tarafından bir defa seçildikten sonra vefat edene kadar görevde kalmaktadır. Rehberi görevden uzaklaştırmayı da sadece Uzmanlar Meclisi nin yapma yetkisi vardır. İran Anayasası nın 110. Maddesi Rehber in görevlerini belirlemektedir. Bu görevlerin bazıları şunlardır: > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI - Devletin genel siyasetini belirlemek - Genel siyasetin uygulanmasını denetlemek - Silahlı kuvvetlere başkomutanlık etmek - Referanduma karar vermek - Savaş ve barış ilan etmek ve güçleri seferber etmek 8

1.2 Anayasa Koruyucular Şurası < İran siyasal yapısında Rehber den sonraki en güçlü anayasal kurum Anasaya Koruyucuları Şurası dır. Şura nın temel görevi Millet Meclisi nden alınan kararların anayasa ve şeriata uyguluğunu denetlemektir. Konseyin diğer görevleriyse, Uzmanlar meclisi, Cumhurbaşkanlığı ve Millet Meclisi seçimlerini gözetlemek ve adayların uygun olup olmadığını belirlemektir. Örneğin, 2013 İran Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde yüzlerce aday başvuru yapmış fakat bunlardan sadece sekiz kişi aday olmaya uygun bulunmuştu. Konsey 6 yıl seçilen 12 üyeden oluşmaktadır. Bunların 6 sı Rehber tarafından atanır; kalan 6 üye ise Yargı erki başkanı nın uygun gördüğü uzman hukukçular belirlemesinden sonra Millet Meclisi ne sunulur. Mecliste yapılan seçimdeyse en çok oyu alan adaylar Anayasa Koruyucular Şurası na seçilmiş olur. Bu kurumu güçlü kılan en önemli özelliği, Millet Meclisi nde çıkarılan her kanunun bu kurumun önüne gelmesidir. Korucular Şurası nın onayından geçmeyen her yasa hükümsüzdür. Koruyucular Şurası nda kararlar oy çokluğu ile alınmaktadır. Yasaların İslam a uygunlukları ise sadece Rehber in atadığı üyeler tarafından belirlenebilmektedir. Bu altı üyenin en azından dördünün yasanın geçmesi için onay vermesi gerekmektedir. Koruyucular Şurası nın onay vermediği bir yasa Meclis e geri gitmektedir. Fakat Meclis tarafından alınan kararda, ülkenin menfaati öngörülüyorsa bu defa nihai karar için Düzenin Yararını Teşhis Konseyi ne götürme hakkı doğmaktadır. Konsey sadece Meclis kararlarını değil, Bakanlar kurulu ve yürütme kurumlarının ikinci derecede mevzuatlar, anlaşmalar ve yönetmelikler hakkında da kendini yetkilendirmiştir. 9 > 2015 EKİM

1.3 Uzmanlar Konseyi Uzmanlar Konseyi, İran İslam Cumhuriyeti nin Rehber olarak kabul edilen dini liderini belirleyen organdır. Bu organ doğrudan halkın seçimleriyle oluşturulur. Uzmanlar Konseyi aynı zamanda dini rehberi denetleyen ve görevden alabilen tek kurumdur. İlk Uzmanlar Konseyi 1979 yılında toplanmış ve anayasanın kabul edilmesiyle dağılmıştı. İkinci konsey toplantısı da Ayetullah Humeyni nin vefatından sonra yeni lideri anayasanın verdiği yetkiyle toplanmıştı. Buradaki uzmanlar, anayasanın 5. Ve 109. maddelerindeki şartlara haiz fakihler arasında değerlendirme yaparak rehberi belirler. Uzmanlar Konseyi 8 yılda bir yapılan seçimlerde 86 din adamdan oluşur. Şura seçimlerine katılacak din adamlarının bu şuraya seçilebilmesi için gerekli şartları sağlayıp sağlayamadıkları Koruyucular Konseyi tarafından belirlenir. Bir kişinin Uzmanlar Konseyi ne seçilebilmesi için gerekli şartlar ise şunlardır: > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI - Dindar ve ahlaklı olmak - Fıkıh bilgisine sahip olmak ve uygun şartları taşıyabilen kişileri dini lider olarak seçebilecek kadar dini bilgiye sahip olmak - İran İslam Cumhuriyeti sistemine bağlı olmak - Sosyal ve siyasi meselelere vakıf olmak İran Anayasası nda dini liderin çok güçlü yetkilerle donatılması bu konseyin varlığını ve işlevini sorgular hale getirmiştir. 10

1.4 Düzenin Yararını Teşhis Konseyi < Bu konsey Millet Meclisi ile Koruyucular Konseyi arasındaki anlaşmazlıkları çözmek için 1988 de kurulmuştur. Konseyin birincil görevi Millet Meclisi ile Koruyucular Konseyi arasındaki anlaşmazlıkları çözmektir. Millet Meclisi çıkardığı yasayı Koruyucular Konseyi ne göndermekte ve görüşlerini sormaktadır. Koruyucular Konseyi, yasayı uygun görmemesi halinde gerekçeleri ile birlikte Meclise geri göndermekte ve Millet Meclisi de Koruyucular Konseyi ile hemfikir olmaması halinde yasayı Düzenin Yararını Teşhis Konseyi ne götürmektedirler. Teşhis Konseyi yasayı incelemekte veya Koruyucular Konseyi ya da Millet Meclisi lehine karar vermektedir ve konseyin verdiği karar yasalaştırılmaktadır. Teşhis Konseyi nin ikinci görevi, dini liderin ihtiyaç duyduğu konularda onun için gerekli çalışma ve araştırmaları yaparak danışmanlık vazifesi görmek, üçüncü görevi ise sistemin sorun ve çıkmazlarını çözüme kavuşturmaktır. Yasada belirtilmeyen bir sorun ortaya çıktığında ya da yasayla çözülemeyecek bir mesele ile karşılaşıldığında vakit kaybı olmaması için bu kurum uygun kararı alma yetkisine sahiptir. 11 > 2015 EKİM

1.5 İslam Şura Meclisi (Millet Meclisi) İslam Şura Meclisi, İran İslam Cumhuriyeti nin tek meclisli yasama organıdır. Üyeler dört yıllığına doğrudan halk tarafından seçilmektedir. 290 üyeden oluşan üyelerden, Zerdüşti, Hristiyan, Musevi ve Asuri gibi gayrimüslim azınlıkların da birer temsilciyle mecliste bulunmaktadır. Meclisin faaliyetleri resmi gazete ve televizyonlarla kamuoyuna duyurulmaktadır. Ancak olağanüstü şartlarda, Cumhurbaşkanı, Bakanlar ya da vekillerin talebiyle kapalı oturumlar da yapılabilmektedir. > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI İran Anayasasının 71. maddesinin verdiği yetkiyle İslami Şura Meclisi, yasa yapan tek organdır. Ancak bu yasaların İran ve İslam a uygunluğu aranmaktadır. Bu da Anayasa Koruyucu Konseyi nin onayına bağlıdır. İslam Şura Meclisi nde yürütme organı kurulduğunda her bakan için ayrı ayrı güvenoyu verilir. Meclis, bakanlarla ilgili güvenoyu isteyebilir. Bununla birlikte cumhurbaşkanı ve bakanlar kuruluyla ilgili gensoru da verme yetkisi vardır. Bu yetkiler aslında yürütme organının üzerinde meclisin daha güçlü olduğunu göstermektedir. İran da mevcut meclis başkanlığını Ali Laricani tarafından yürütülmektedir. 12

1.6 Cumhurbaşkanı < İran halkının iradesiyle gerçekleşen diğer bir anayasal kurum cumhurbaşkanlığıdır. Cumhurbaşkanı her dört yılda bir halkın oyuyla doğrudan seçilmektedir. Ve anayasaya göre Velayet-i Fakih ten sonra gelen en yetkili ikinci kurumdur. İran da bir kişi en fazla iki dönem cumhurbaşkanlığı yapabilmektedir. Ve bir kişinin aday olarak kabul edilmesi için belli şartlar vardır. İran anayasasının 115. maddesi bu şartların sınırını belirlenmiştir. Buna göre cumhurbaşkanı aday yalnızca İran vatandaşı, erkek ve Oniki İmam mezhebinden olmalıdır. Cumhurbaşkanı, seçime katılanların salt çoğunluğu ile seçilmektedir. Adaylardan hiçbiri bu çoğunluğu sağlayamazsa ilk turda en fazla oyu alan iki aday arasında sonraki haftanın Cuma günü ikinci kez oylama yapılır ve seçimlere Koruyucu Şura nezaret eder. Cumhurbaşkanı, İran halkına, rehbere ve Millet meclisine karşı sorumlulukları vardır. Buna göre ülkenin ekonomi ile ilgili işler, yabancı devletlerle antlaşmalar, sözleşmeler Millet Meclisi nin onayından sonra Cumhurbaşkanına aittir. Cumhur Başkanı aynı zamanda Bakanlar Kurulu nun başındadır. Onları azletme yetkisine de sahiptir. Seçildikten sonra Rehber in onayını da almak zorundadır. 13 > 2015 EKİM

> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 14

İran 2016 meclis seçimleri neden önemli? < İran da 26 Şubat ta Uzmanlar Meclisi ve İslami Şura Meclisi seçimleri yapılıyor. Ve uzun süredir İran da siyasetçiler, medya ve dini liderler 2016 seçimlerinin önemini vurguluyor. Peki İran seçimleri neden bu kadar önemli? İran siyasal yapısı içerisinde seçimler, İran geleceğinde nasıl bir rol oynayacak? İran konusunda yetki akademisyenlerden Reza HaghighatNejad yazısında Meclis seçimleriyle ilgili yedi önem sıralıyor. 1. Seçimler Hassan Ruhani nin başarılarını ve yanlışlarını ölçecek. Hasan Ruhani 2013 yılında Cumhurbaşkanlığı na geldikten sonra İran da çok önemli beklentiler söz konusuydu. Uzun yıllardır ABD ve Batı tarafından tecrit edilmiş İran ekonomisi ciddi sıkıntılarla karşı karşıyaydı. Bu iki seçim sonucu Ruhani nin üç yıllık yönetiminin İran halkı nezdindeki sonucu ortaya çıkartacak. 2. Seçimlerin ekonomiye önemli yansımaları söz konusu olabilir.. İran da nükleer anlaşmalar imzalandıktan ve Batı ambargolarının kalkmasından sonraki ilk seçim olacak. Ruhani nin önderliğindeki reformistler ihtiyaç duydukları oyu alamazsa, nükleer anlaşmanın başarılı bir süreç olduğuna dair kamunun ikna edilme olasılığı daha az olacaktır. Bu da İran ekonomisi üzerinde önemli etkilere sebep olabilir. Zira ekonomik gidişat muhafazakarların ciddi baskısı altında bulunuyor. 3. İran daki baskı altındaki hükümet, güçlü muhalefet ile eşdeğer.. İran da Ruhani ve reformistlerin yaşayacağı bir mağlubiyet, muhafazakarların yoğun siyasi ve psikolojik baskılarını beraberinde getirecek. Aynı zamanda 15 > 2015 EKİM

seçimler muhafazakarlar ve sertlik yanlılarına 2017 Cumhurbaşkanlığı seçimi öncesi önemli bir avantaj sağlayabilir. Fakat bazı İranlı uzmanlar, reformistlerin yaşayacağı başarısızlğın büyük ölçekte yenilginin habercisi olmayacağını söylüyor. Zira 2005 teki yerel seçimlerde Ahmedinejad grubu yerel seçimlerde hezimete uğramasına rağmen Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde önemli başarı elde etmişti. Ama yine de Ruhani nin başını çektiği reformistlerin için durum biraz farklı. Çünkü Ahmedinejad toplumun muhafazakar kesimindeki oylara güveniyordu. Oysa Ruhani de aynı güvence yok. Eğer parlamentodaki sandalyelerin çoğunluğu muhafazakarlardan oluşursa Ruhani hükümeti için daha fazla sıkıntılar yaşanacağı aşikar. Çünkü son dönemde Batı ile uzlaşmada kötü yönetimle suçlanmışlardı. Ve daha kötüsü yolsuzlukla.. 4. Muhafazakarlar gücünü devam ettirebilir.. 2013 yılında seçimlerinden bu yana reformistlerin daha fazla güç kazandığı görülüyor; ama muhafazakarlar da parlamentoda kendi nüfuzunu devam ettiriyor. Bu da siyasi atmosferin İran da gergin ve belirsiz olacağını hissettiriyor. 5. Reformistler için yeni bir fırsat olabilir.. Reformistlerin 2009 yılındaki yenilgisinden sonra siyasette yeniden etkinlik kazanması İran siyasetine önemli bir fırsat teşkil etti. Ve iki yıl önce yerel seçimlerde de başarı elde eden reformistler, bu sefer Anayasa Koruyucular Şurası nda da etkili olabilir. > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 6. Yeni politikacılar, yeni bir siyasi manzara oluşturabilir.. İran da son seçimde değişen siyasi manzara yeni politik süreci başlatmıştır. On yıllar önce Rafsancani ve Militan Din Adamları Derneği arasındaki anlaşmazlık Kargozaran Sazandegi Partisi nin kurulmasına yol açmıştı. Ve son zamanlarda Ali Laricani, yeni bir parti kurabileceğini ifade etmişti. Hakeza yakın zamanda Ruhani hükümeti ile ilişkilerini kesen reformistler kesimden Muhammed Rıza Aref ile Sadık Harazi Etedal ve Toose partilerini 16

< kurmuşlardır. Aynı siyasi filizlenmeler muhafazakar grubunda da söz konusudur. Şubat ayındaki bu seçim İran ın siyasi geleceğinde yeni ve önemli etkilere sahip olabilir. 7. Muhafazakarlar bekleyen tehlike.. Muhafazakarlar mevcut durumda Ruhani ve reformistleri İran siyaseti içerisinde izole etmeye devam ediyor. Ancak bu politikanın temel sebebi bir yenilgini önüne geçmektir. Eğer muhafazakarlar seçimi kaybederse sadece koltukları değil, aynı zamanda itibar ve kariyerlerini kaybetmiş olacak. Ve Ruhani nin gücü artarken, artık reformistleri baskı altına almak pek mümkün gözükmeyecek. Bu onlar için aslında çifte yenilgi anlamına gelecek. Kısacası Şubat seçimlerinde zorlu bir reformist - muhafazakar savaşı yaşanacak. Ve İran halkı iki grup arasında bir karar verecek. Kaynak: İranwire Dünya Bülteni için çeviren: Hazinadar Hasan Hız 17 > 2015 EKİM

> DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 18

Uzmanlar Meclisi seçimleri neden önemli? < İran 26 Şubat tarihinde iki seçime gidiyor. Bunlardan ilki parlamento seçimleri, ikincisiyse Uzmanlar Konseyi seçimleri. Uzmanlar Konseyi İran siyasal sistemindeki önemli kurumlardan bir tanesidir. Zira bu kurum rehber olarak bilinen lideri belirliyor. Ve bu organın üyeleri doğrudan halkın seçimleriyle oluşturulur. İran İslam Cumhuriyeti tarihi boyunca Uzmanlar Konseyi seçimlerine İran halkı pek rağbet göstermemişti. Bunda devrim kültürünün ve din adamlarının Rehber e olan itaati etkendi. Ancak yaklaşan Konsey seçimlerinin önemi gittikçe artıyor. Peki bu seçimler neden bu kadar önemlidir? Birincisi Ayetullah Ali Hamaney in sağlığı hakkında çok fazla spekülasyonlar söz konusu. Rehber in yakın gelecekte vefat edeceğine dair söylentiler yaygınlaşıyor. Ve Rehber vefat ederse, meclisin yeni rehberi seçmesi gerekecek. Hamaney, yeni rehberin seçilmesi için vasıf ve kriterlerin belirlenmesi adına bir talimat vermişti. İşte bu noktada Uzmanlar Konseyi önem kazanıyor. Fakat bu sadece uygulamada kalabilir. Zira olası adayların ismini Hamaney göstereceği söyleniyor. Ve şüphesiz ki Hamaney kendi halefinin seçilmesinde büyük rol oynayacaktır. İkincisi, Rehber Hamaney İran siyasetinde mutlak bir güçtür. Ama eski Cumhurbaşkanı Rafsancani Uzmanlar Konseyi ne eski rehber Hameney in torunu Hasan Humeyni gibi genç kişileri göndererek meclisin kompozisyonu değiştirmek istiyor. Bu şekilde Rafsancani grubu yeni rehberin seçilmesinde süreci etkileyebilir. Aynı zamanda seçimlere başvuru aşamasında bu defa 801 kişi kayıt yaptırdı. Bu başvuru sayısı, seçilecek 88 kişinin 9 katına tekabül ediyor. İran da muhafazakar gruplarsa Rafsancani nin rejimin yapısına nüfuz etme çabalarını düşman komplosu olarak değerlendiriyor. 19 > 2015 EKİM

Rafsancani yaptığı bir konuşmada İran Anayasasında bir zorunluluk olan liderin performansını izleme kriterine vurgu yapmıştı. Ve bu açıklamadan sonra muhafazakar kesimler Rafsancani yi bu görüşlerinden dolayı sert bir şekilde eleştirmişti. Ancak aynı görüş daha önce 2001 yılında Hameney tarafından da ifade edilmişti. Üçüncüsü, İran politik yapısında devam eden bir güç mücadelesi söz konusudur. Bu daha önce sadece reformistler ve muhafazakarlar arasında vardı. Ancak yeni dönemde ılımlılar ve Rafsancani nin başında olduğu pragmatistler, Reformistler ve muhafazakarları içeriyor. İran ın Batı yla nükleer anlaşma konusunda uzlaşmaya varması sonrası Ruhani karşıtları onun Amerikancı bir görüşe sahip olduğunu ve bu anlaşmanın İran da Amerika etkisini arttıracağı konusunda eleştirmişlerdi. İran daki muhafazakar gruplar bu anlaşmanın İran için tehlikeli olduğu görüşünde. Uzmanlar Konseyi seçimlerinin dördüncü önemli nedeniyse, Rafsancani nin Rehberlik görevinin yerine bir liderlik konseyi grubu oluşturmasını savunmasıdır. 1989 da Humeyni nin ölümünden sonra İran anayasası revize edilerek 107.madde ortadan kaldırılmıştı. Ve bu durumda bir liderlik konseyi oluşturma imkanı kalmamıştı. Rafsancani, Humeyni nin vefat etmeden önce böyle bir liderlik konseyinin kurulması taraftarı olduğunu iddia etmişti. Ancak bu o zamanlar fikre meclis tarafından karşı çıkılmıştı. > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI İran da liderlik konseyi oluşturma fikrini düşmanın yeni bir hilesi olarak değerlendiren sadece meclisteki muhafazakarlar değil. 18 Aralık ta Genelkurmay Başkanı Hasan Firoozabad yaptığı bir açıklamada, bu liderlik konseyi fikrinin İran halkının bütünlüğünü yok edeceğini söylüyor. Firoozabad bu fikrin devlet içerisinde çoklu sesler yaratacağını ve tarihte hiçbir devletin bir liderler konseyi tarafından yönetilmediğini ifade ediyor. 20

< Beşinci nedense Uzmanlar Konseyi seçimlerinde ilk defa bu kez Hamaney ve muhafazakarlar karşıtı yeni kişiler seçimlere yoğun bir şekilde aday oldu. Fakat bu kişilerin üyeliği Anayasa Koruyucular Şurası tarafından diskalifiye edilebilir. Zira Uzmanlar Meclisi ne adaylık için genel şartlar Anayasa Koruyucular Şurası tarafından belirlenmektedir. Konseyin sair nedenlerle birçok adayı diskalifiye edebilir. 20 Aralık ta bir açıklama yapan Rafsancani: Anayasa Koruyucular Konseyi,meclisi muhafazakarların kontrol etmek için adayları topluca diskalifiye etmemelidir. Eğer herhangi bir dolandırıcılık ya da adayların haksızca elenmesi söz konusu olursa, seçim sonuçları halkın nazarında kabul görmeyecektir. Ve bu devletin itibarına zarar verecektir. Ve aynı zamanda muhafazakarlar istikrara da zarar verecektirler. Seçim sürecinde hakkında insanlarda şüpheler oluşturmak tehlikelidir. İfadelerini kullanarak Konseyi uyardı. Altıncı sebep, özellikle muhafazakar askeri liderlerin seçimler üzerinde alarmları ifadeye başlaması olmasıdır. Uzun yıllardır kurumların başında olan muhafazakarlar bu seçimleri İran ın varlığı ve ABD ye teslim olma açısından değerlendiren açıklamalar yapmaktadırlar. Seçimlerle ilgili diğer bir önem Rafsancani nin İran siyasetindeki kaderi bu seçimlere bağlı gözükmektedir. Rafsancani, Devrim sonrası Humeyni den sonra en güçlü siyasetçi olmuştu. 2013 Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde aday olmuş ama Anayasa Koruyucular Konseyi tarafından reddedilmişti. Ve bu seçimde de Konsey onun adaylığını engelleyebilir. Hatta daha önce Hüseyin Musavi - Zahra Rahnavard ve Mehdi Karroubi gibi ev hapsine de konulabilir. Ya da alternatif olarak seçimleri kazanan taraf olup ve konseye başkanlık yapabilir. Diğer bir ihtimalde azınlığın lideri olması. 21 > 2015 EKİM

Eğer Rafsancani, Ruhani ve Devrim lideri Humeyni nin torunu Hasan Humeyni nin seçimlerde adaylıkları kabul edilirse, üç kişi listenin en üst sıralarında yer alacak. Bu gerçekleşirse muhafazakarlar seçimi kaybetmesi muhtemeldir. Ancak bu durumu engellemek için bu üç kişinin de diskalifiye edilme ihtimali beliriyor. İran da ne muhafazakarlar ne de muhalefet, İran ın başka bir Afganistan, Libya, Irak, Yemen olmasını istiyor. Bu yüzden muhalifler yaklaşan seçimlerde demokrasiye geçiş için küçük ama anlamlı adımlar atmak istiyor. Eğer iki seçimde de başarısız olurlarsa, siyasetteki ağırlıkları büyük oranda ortadan kalkacaktır. Son olarak seçimler, önemli soruların cevaplarını belirleyecektir. Hamaney öldükten sonra onun halefi kim olacaktır? Ve yeni halefin Batı yla ilişkilere nasıl bakacaktır? Eğer mecliste ağırlık ılımlar yönünde olursa Hamaney grubu ılımlı ve pragmatik pozisyonlara dönecek midir? Bunlar büyük ölçüde İran ve Ortadoğu nun geleceğini etkileyen önemli sorulardır. Kaynak: Huffington Post Dünya bülteni için çeviren: Hazinadar Hasan Hız > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 22

< 23 > 2015 EKİM

Ayetullah Ali Hamaney Humeyni nin halefi olan Ayetullah Ali Hamaney 1939 yılında İran ın Meşhed şehrinde dünyaya geldi. Azerbaycan Türklerinden olan Hamaney Meşhed, Necef ve Kum gibi kentlerde ilahiyat eğitimi aldı.devrim öncesi Şah karşıtlığı ve Ayetullah Humeyni ile yakın ilişkilerinden dolayı çok defa tutuklanmış ve cezaevine gönderilmişti. Hamaney devrimin ertesinde peş peşe yüksek mevkilerde bulunana dek pek öne çıkmamış bir liderdi. Ancak devrimden hemen sonra da Humeyni tarafından Savunma Bakanlığı görevine getirildi. 1981 yılındaysa Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde, İran İslam Cumhuriyeti nin üçüncü Cumhurbaşkanı seçildi. Ayetullah Hamaney, devrim lideri Humeyni nin ölümü sonrasında rejim tarafından Ayetullah mertebesine çıkarıldı. Ve bu sıfatla İran ın yeni Rehber i konumuna getirildi. 1989 sonrası devrim anayasasındaki kısmi değişikliklerle devrim liderinin yetkilerine sahip oldu. > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI İran Anayasası nın 57. maddesinde: Cumhuriyet teki egemen güçler yasama gücü, yürütme gücü ve yargı gücüdür; bunlar müminlerin İslam cemaatinin uygulayıcı naibi ve ilahi Rehberinin kontrolü altındadır belirtildiği üzere bütün siyasi sistem rehberin kontrolü altına verilmiştir. 24

< Haşimi Rafsancani İranlı din ve devlet adamı Haşimi Rafsancani 1934 yılında Rafsancan şehrinde dünyaya geldi. Uzun yıllar Kum kentinde dini eğitim aldı. 1958 yılında Humeyni nin müridi oldu. Ve Şiiler arasında ayetullah lıktan sonra en yüksek ikinci derece olan hüccetülislam mertebesine yükseldi. Devrim öncesi bütün faaliyetlerinde Humeyni nin yanında yer alan Rafsancani, 1970 lerin sonlarına doğru çıkardığı çeşitli siyasi ve ideolojik dergilerden dolayı tutuklanmış ve İslam Devrimi gerçekleşene kadar tutuklu kalmıştır. Rafsancani devrim sonrası Humeyni nin önde gelen yardımcılarından biri olarak görev yaptı. Devrimin ilk yıllarında içişleri bakanlığı görevlerini üstlendi. Rafsancani aynı zamanda İran - Irak Savaşı nda ateşkesi kabul etmesi için Humeyni yi ikna eden siyasi akıllardan biridir. Rafsancani 1989 da Humeyni nin ölümünden sonra cumhurbaşkanı seçildi. Ve yürütme organına ağırlık vererek, İran daki siyasi dengeleri değiştirdi. Pragmatik siyasetin öncüsü olan Rafsancani, Cumhurbaşkanlığı döneminden bu yana İran daki muhafazakarlarla siyasi çekişme içerisinde. Rafsancani iki dönem Cumhurbaşkanlığı yaptıktan sonra 2005 te tekrar aday oldu. İlk turda daha fazla oy almasına rağmen, ikinci turda Ahmedinejad a yenildi. Ve 2013 yılında tekrar Cumhurbaşkanlığına adaylığını koymasına rağmen Uzmanlar Meclisi tarafından aday olmaya layık görülmedi ve diskalifiye edildi. 25 > 2015 EKİM

Mahmud Ahmedinejad Ahmedinejad bir demircinin oğlu olarak 1956 yılında İran ın Aradan şehrinde dünyaya geldi. 1976 yılında İran Bilim ve Teknoloji Üniversitesi nde inşaat mühendisliği bölümünü bitirdi Devrim sonrası öğrenciler içerisinde siyasi gruplarda yer alan Ahmedinejad Irak - İran savaşında cephede gönüllü olarak savaştı. Ahmedinejad sıradan bir bürokrat olarak Kürt bölgesi Erdebil de valilik vazifesinde bulunmuştu. 2003 yılındaysa Tahran Belediye Başkanı olarak seçildi. Ve İran siyasetinde önemli bir figür haline geldi. Ahmedinejad Tahran Belediye Başkanlığı sonrası 2005 yılında Cumhurbaşkanlığına adaylığını koydu. Ve İlk turda kaybetmesine rağmen ikinci turda Rafsancani den daha fazla oy aldı. Ve İran cumhurbaşkanı oldu. Seçilmesinde özellikle ABD nin Irak ve Afganistan işgali ve İran ın şer ekseni olarak tanımlaması etkili oldu. Zira Ahmedinejad seçimlerde popülist bir söylem geliştirmişti. İsrail ve ABD karşıtlığı bu söylemde kullandığı önemli bir argümandı. > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI İran da muhafazakar siyasetin önemli temsilcisi olan Ahmedinejad, 2016 meclis seçimlerinde de muhafazakar grupta öne çıkıyor. Hatta son dönemlerde Ahmedinejad faal siyasete geri mi dönüyor? tartışmaları yapılıyor. 26

< Hasan Ruhani İran siyasetinde reformist siyasetin öne çıkan ismi Hasan Ruhani 1948 Simnan doğumlu. Kum kentinde dini eğitimin yanı sıra, Tahran Üniversitesi nde Hukuk eğitimi aldı. Ve master eğitimini yurt dışında tamamladı. Hasan Ruhani, devrim öncesi mücadele yer almış siyasetçilerden biri. Camilerdeki vaazlarda Şah hükümeti aleyhine vaazlar vermesinden dolayı çok defa tutuklanmış ve vaaz vermesi yasaklanmıştır. 1977 deyse devrim lideri Humeyni ye İmam Humeyni denilmesini minberde açıklamış ve bu öneri devrimciler tarafından benimsenmiştir. Hasan Ruhani İran - Irak Savaşı nda en üst düzey komutanlık görevlerinde bulundu. Ve 1989 yılındaysa Genelkurmay Başkan yardımcılığı görevi yaptı. İran Devrim Muhafızları Ordusu komutanıyla zafer madalyası ile ödüllendirildi. Ruhani 2013 yılında cumhurbaşkanı seçilmesi ve nükleer programda Batı ile anlaşması hem İran için hem de uluslararası başarı olarak nitelendiriliyor. Meclis seçimlerinde reformist - muhafazakar çekişmesinde yaşanacak sonuç, iktidarının 3.yılında Ruhani nin İran halkı nezdinde başarısını ortaya koyacak. 27 > 2015 EKİM

Ali Laricani Ünlü din adamı Ayettullah Mirza Haşim in oğlu Ali Laricani, matematik, bilgisayar mühendisliği ve Batı felsefesi alanında modern eğitim görmüş bir akademisyendir. Ali Laricani İran da muhafazakarların önde gelen isimleri arasında bulunuyor. 2005 yılında Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde muhafazakar kanadın önemli adaylarından biriydi. Fakat Ahmedinejad ın seçilmesi üzerine Ulusal Güvenlik Konseyi Başkanı olmuştu. Ali Laricani, Ahmedinejad döneminde, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA) ile nükleer program müzakerelerini yürüten Başmüzakereci görevinde bulunmuştu. Ancak dönemin ABD Cumhurbaşkanı Bush un İran ı tehdit eden nükleer programları nedeniyle istifa etmek zorunda kalmıştı. Laricani nükleer problemlerin çözümünün diyalogla ortadan kaldırabileceğini düşünen siyasetçilerdendi; Ahmedinejad ise geleneksel sert söylem kullanıyordu. Yapılan birçok analizde istifa etmesinin nedeni bu olarak gösteriliyor. > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI Ali Laricani, İran siyasetinde tarafsız ve objektif yorumlarıyla dikkat çeken biri. Son günlerde de kadın adayların başvuru yapmasının önemli gelişme olduğunu ve desteklediğini ifade etmişti. Ali Laricani ve kardeşleri İran siyasetinde de önemli vazifelerde bulunuyor. Zaman zaman onun mason olabileceği iddiaları suçlamalarında bulunulmuştur. Ali Laricani aynı zamanda Rehber Ali Hamaney e yakın isimlerden biridir. 28

< Hasan Humeyni İran Devrim lideri Ayetullah Humeyni nin 15 torunundan biri olan Hasan Humeyni, İran siyasetinde henüz yeni ama etkili olabilecek kişilerden biri olarak görülüyor. Hasan Humeyni İran ın Kum kentinde 1993 yılında vaiz oldu. Burada uzun süre İslam ilimleriyle meşgul oldu. Siyasetteki ilk adımları, Beşar Esad ve Hasan Nasrallah gibi yetkililerle resmi toplantılarıyla oldu. Hasan Humeyni, Ahmedinejad döneminde yönetime yaptığı eleştirilerle dikkat çekmişti. İran siyasetinde askerlerin müdahaleleri de eleştirdiği mevzular arasındaydı. İlk önemli çıkışıysa 2009 seçimleri sonrasındaki şaibeli seçimlerde seçim sonuçlarını iptal etmek için yapılan çağrıya destek vermesi oldu. Humeyni mevcut İran siyasetinde reformist yaklaşım ve açıklamalarıyla dikkat çekiyor. İran da kadınlara başörtüsü takma zorunluluğu getirilmesinin, İran da kadınların başlarını yarım bir şekilde örtmesine neden olduğuna dikkat çekmişti. Humeyni aynı zamanda İran da uydu anteni kullanılmasının yasak olması gibi kısıtlamaları da eleştiren açıklamları var. Hasan Humeyni, Rafsancani gibi önemli siyasetçilerin desteğiyle Uzmanlar Konseyi ne aday olmuştu. Fakat Anayasa Koruyucular Konseyi nin Humeyni yi diskalifiye edeceğinin yüksek ihtimal olduğu İran da konuşuluyor. 29 > 2015 EKİM

İran ın 15 yıllık seçim karnesi.. Seçim Tarih Oylar Seçmen Katılım Cumhurbaşkanlığı 2013 36,704,156 50,483,192 % 72 Parlamento Seçimi 2012 32,469,937 48.288.799 % 64 Cumhurbaşkanlığı 2009 39,371,156 46.200.000 % 85.22 Parlamento Seçimi 2008 5,443,156 49.000.000 % 11 Parlamento Seçimi 2008 24,240,937 49.000.000 % 49 Cumhurbaşkanlığı 2005 27,959,937 46.786.418 % 59 Cumhurbaşkanlığı 2005 29,317,937 46.786.418 % 62 Cumhurbaşkanlığı 2001 28,081,937 38,700,000 % 72 Parlamento Seçimi 2000-32,000,000 - > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 30 2001 2005 2005 2008 2008 2009 2012 2013

< 31 > 2015 EKİM

> DÜBAM DUNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI MUHAFAZAKAR-REFORMİST REKABETİNDE 2016 İRAN SEÇİMLERİ > 2016 OCAK DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI > DÜNYA BÜLTENİ ARAŞTIRMA MASASI 32 DÜBAM Yayınları Küresel İletişim Merkezi Barbaros Bulvarı, Balmumcu / Beşiktaş Tel: (0212) 274 80 21 274 80 22 www.dunyabulteni.net/dubam