Terapötik İlaç İzlemi ve İlaç Dozu Hesaplama Prof. Dr. Öner Süzer Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Farmakoloji ve Klinik Farmakoloji Anabilim Dalı www.onersuzer.com Son güncelleme: 10.03.2009 Terapötik İlaç Düzeylerinin İzlenmesi Terapötik indeksleri dar olan ilaçların terapötik plazma konsantrasyonlarının hastaya özel tedavi sınırlarında kalması veya toksik durumlarının tedavisi için yapılanları içerir. Hastada C maks, C min, AUC, ilaç ve aktif metabolitlerinin toplam konsantrasyonu hesaplanmalıdır ve veriler hastanın kreatinin düzeyine göre düzeltilmelidir. 2 2 1
3 3 4 4 2
5 Terapötik ilaç düzeyi izlenmesi üç düzeyde yapılabilir: DCM (drug concentration measurement, ilaç konsantrasyon ölçümü): Sadece ilaçların konsantrasyonları ölçülür. TDM (therapeutic drug monitoring, terapötik ilaç izlenmesi): Konsantrasyon ölçümü dışında ilacın hastadaki farmakokinetik parametreleri hesaplanır, hastanın ilacı kullanma endikasyonları, hastada oluşan yan etkiler ve kullandığı diğer ilaçlar da dikkate alınarak ilacın dozu ayarlanır. ATDM (advanced therapeutic drug monitoring, gelişmiş terapötik ilaç izlenmesi): TDM ye ek olarak izlemde, ilacın tüm metabolitlerinin farmakokinetik parametreleri ve hastanın genetik profili de dikkate alınır. 5 6 6 3
7 7 8 8 4
9 9 10 10 5
Doz hesaplama İlaçların akılcı (rasyonel) kullanımı, doğru dozun uygulanmasını da gerektirir. Akılcı doz rejimi belli bir hedef ilaç konsantrasyonunun, tedavi edici etkiyi oluşturacağı varsayımına dayanır (terapötik plazma konsantrasyonu). Hastaya özel farmakokinetik parametreler dikkate alınarak tedavi bireyselleştirilir ve hedef dokuda bu ilaç konsantrasyonuna ulaşılmaya çalışılır. Önemli toksisite oluşturabilen ilaçlar için, genellikle verilen terapötik konsantrasyon aralığının en altı hedeflenerek tedaviye başlanır ve dozaj gerekirse gittikçe yükseltilir. 11 11 Kararlı durum konsantrasyonu Pek çok klinik durumda ilaçlar vücutta belli bir kararlı durum konsantrasyonu hedeflenerek uygulanır. Sabit hızla infüze edilen veya belli aralıklarla verilen ilaçların plazma konsantrasyonunun zaman içinde artışları eksponansiyeldir. Ancak belli bir süre sonra ilaç ortalama kararlı durum konsantrasyonuna ulaşır ve ortalama plazma konsantrasyonu daha fazla yükselmez. 12 12 6
13 Goodman & Gilman s Pharmacological Basis of Therapeutics 11th Edition 2006 13 14 14 7
Kararlı durum konsantrasyonunu belirleyen faktörler 15 15 İlaç uygulanmaya başlandıktan: 1 t ½ sonra kararlı durum konsantrasyonunun %50 sine. 2 t ½ sonra kararlı durum konsantrasyonunun %75 ine. 3.3 t ½ sonra kararlı durum konsantrasyonunun %90 ına ulaşılır. Pratikte 4-5 yarılanma ömrü sonrasında kararlı duruma eriştiği kabul edilir. Görüldüğü gibi kararlı durum konsantrasyonuna ulaşmak için gerekli zamanı belirleyen tek değişken ilacın yarılanma ömrüdür. 16 16 8
17 Goodman & Gilman s Pharmacological Basis of Therapeutics 11th Edition 2006 17 18 18 9
Yükleme dozu Acil durumlarda kararlı durum konsantrasyonuna daha çabuk geçmek için aşağıdaki formüle göre hesaplanarak yükleme dozu verilir: Yükleme dozu (mg) = Vd (L) arzu edilen kararlı durum konsantrasyonu (mg/l) 19 19 Sürdürme dozu I Eğer belli bir kararlı durum konsantrasyonu sürdürülmek isteniyorsa birim zamanda verilen ilaç miktarı ile atılan ilaç miktarı eşit olmalıdır. Aşağıdaki formülde günlük doz hesabı yapılmıştır: Sürdürme dozu (mg/gün) = Eliminasyon hızı (mg/gün) Sürdürme dozu (mg/gün) = CL (L/gün) terapötik plazma konsantrasyonu (mg/l) 20 20 10
Sürdürme dozu II Acil durumlarda İV infüzyonla verilen ilaçlar için formül şu şekilde yazılabilir: İnfüzyon hızı (mg/saat) = CL (L/saat) terapötik plazma konsantrasyonu (mg/l) 21 21 Sürdürme dozu III Oral yolla T intervali ile verilen ilaçlar için formül şu şekilde yazılabilir: 22 22 11
23 23 Teşekkürler 24 24 12