Plan ve Bütçe Komisyonu Sunumu Erdem Başçı Başkan 17 Aralık 2014
Genel Değerlendirme İhracatın büyümeye katkısı devam etmektedir. Dış ticaret hadlerindeki olumlu gelişmeler ve tüketici kredilerinin ılımlı seyri cari dengedeki iyileşmeyi destekleyecektir. Yılın başında alınan makroihtiyati önlemlerin ve para politikasındaki sıkı duruşun çekirdek malların enflasyon eğilimi üzerindeki olumlu etkileri gözlenmektedir. Enflasyon beklentileri, fiyatlama davranışları ve enflasyonu etkileyen diğer unsurlar yakından izlenecek ve enflasyon görünümünde belirgin bir iyileşme sağlanana kadar getiri eğrisini yataya yakın tutmak suretiyle para politikasındaki sıkı duruş sürdürülecektir. Mevcut para politikası duruşu altında enflasyonun 2015 yılında Enflasyon Raporunda belirtilen görünümle uyumlu bir düşüş sergileyeceği öngörülmektedir. Yapısal dönüşüm programının uygulamaya geçmesiyle birlikte Türkiye nin büyüme potansiyeli kademeli olarak artacaktır. 2
Sunum Planı 1) Dış Denge 2) Fiyat İstikrarı 3) Büyüme 3
DIŞ DENGE 4
Küresel finans krizi sonrasında gelişmiş ülke merkez bankaları faizlerini sıfıra yakın seviyelere indirmişlerdir. Politika Faiz Oranları (Yüzde) 6 5 Küresel Finans Krizi 4 3 ABD Avrupa Japonya 2 1 0 Kaynak: Bloomberg. Son Veri: Avrupa ve Japonya için Aralık 2014; ABD için Ekim 2014. 5
Benzer şekilde uzun vadeli faiz oranları da yakın tarihteki en düşük seviyelere gerilemiştir. 6,0 Almanya 10 Yıllık Tahvil Faizi (Yüzde) 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Kaynak: Bloomberg. Son Veri: 11 Aralık 2014. 6
Benzer şekilde uzun vadeli faiz oranları da yakın tarihteki en düşük seviyelere gerilemiştir. ABD 10 Yıllık Tahvil Faizi (Yüzde) 6,0 5,0 Normalleşme Sinyali Sonrası Dönem 4,0 3,0 2,0 1,0 0,0 Kaynak: Bloomberg. Son Veri: 11 Aralık 2014. 7
Ülkemizde de hem nominal hem reel faiz oranları yakın tarihimizdeki en düşük değerlerde seyretmektedir. 80 70 Faizler ve Enflasyon (Yüzde) Gösterge Tahvil Faizi Ortalama Mevduat Faizi Enflasyon 60 50 40 30 20 10 0 Kaynak: Bloomberg, TÜİK. Son Veri: Kasım 2014. 8
Uzun vadeli nominal faizler beklenen enflasyon, vade primi ve risk primi tarafından belirlenmektedir. Uzun Vadeli Nominal Faiz = Reel Denge Faizi + Beklenen Enflasyon Vade + + Primi Risk Primi 9
Makroihtiyati önlemlerin yardımıyla reel faizler küresel kriz öncesi seviyelerin altındadır. Gösterge Tahvil Reel Faizi* (Yüzde) 25 25 20 20 15 15 10 Bütçe Disiplini (Kamu) Basiretli Borçlanma (Özel) 10 5 5 0 0-5 -5 Kaynak: TCMB, BIST. Son Veri: 11 Aralık 2014. *Reel faiz serisi, gösterge tahvilin getirisinden enflasyon beklentilerinin çıkarılması şeklinde hesaplanmıştır. Enflasyon beklentisi olarak, 2006 yılı Nisan ayına kadar 12 ay sonrası enflasyon beklentisi kullanılırken, ondan sonraki dönemde ise 12 ve 24 ay sonrası enflasyon beklentileri kullanılarak 24 ay içindeki ortalama enflasyon beklentisi hesaplanmıştır. Enflasyon beklentisi olarak uygun ortalama kullanılmıştır. 10
Düşük faiz ortamında basiretli borçlanma dengeli büyüme, gelir dağılımı ve istihdam için faydalı olacaktır. Basiretli Borçlanma Faydalı Döngü SONUÇ Güçlü ve Dengeli Büyüme Dengeli Gelir Dağılımı İstihdam Düşük Faiz (Risk Primi) 11
Aşırı borçlanma eğiliminin uzun süre devam etmesi risk primini artırmak suretiyle büyümeye, gelir dağılımına ve istihdama zarar verebilmektedir. Aşırı Borçlanma Zararlı Döngü SONUÇ Ekonomik Daralma Gelir Dağılımında Bozulma İşsizlik Yüksek Faiz (Risk Primi) 12
Kamuda Basiretli Borçlanma: Türkiye Örneği AB Tanımlı Kamu Borç Stoku ve Merkezi Yönetim Bütçe Açığı (GSYİH ye Oran, Yüzde) 80 70 60 50 40 30 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015* 2016* 2017* MERKEZİ YÖNETİM BÜTÇE AÇIĞI 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015* 2016* 2017* 11,4 8,8 5,4 1,5 0,5 1,7 1,8 5,5 3,6 1,4 2,1 1,2 1,4 1,1 0,7 0,3 Kaynak: Maliye Bakanlığı, Orta Vadeli Program (2015-2017). *Orta Vadeli Program (2014-2017) tahminleri 13
Kamudaki basiretli borçlanma sonucunda Türkiye nin risk primi tarihinin en düşük seviyelerine yakın seyretmektedir. Türkiye-ABD 10 Yıl Vadeli Tahvil Faiz Farkı (Yüzde) 12 10 8 6 4 2 0 Kaynak: Bloomberg, TCMB. Son Veri: 11 Aralık 2014. 14
Kamudaki basiretli borçlanma sonucunda Türkiye nin risk primi tarihinin en düşük seviyelerine yakın seyretmektedir. Türkiye 5 Yıllık CDS Fiyatları 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Kaynak: Bloomberg, TCMB. Son Veri: 11 Aralık 2014. 15
Dış Denge İç Talep (-) Dış Denge Dış Talep (+) 16
Gelişmiş ülkelerde iç talep zayıf seyrettiğinden dış dengeleri artı yönde gelişmiştir. Gelişmiş Ülkelerde Cari Denge (Cari Denge / GSYİH, Yüzde) 7,0 5,0 3,0 1,0-1,0-3,0-5,0 Almanya ABD -7,0 Kaynak: Bloomberg. * IMF tahminidir. 17
Gelişmekte olan ülkelerde ise düşük faiz ortamı aşırı borçlanma yoluyla dış dengeleri eksi yönde etkilemiştir. Cari Fazla Veren GOÜ* (Toplam Cari Fazla / Toplam GSYİH, Yüzde) Cari Açık Veren GOÜ** (Toplam Cari Açık / Toplam GSYİH, Yüzde) 10 0 9 Düşük Faiz Ortamı 8-1 7 6-2 5 4-3 3 2-4 1 Düşük Faiz Ortamı 0-5 Kaynak: IMF. *2009 yılı itibarıyla Arjantin, Çin, Endonezya, Filipinler, Malezya, Rusya ve Şili. ** 2009 yılı itibarıyla Brezilya, Güney Afrika, Hindistan, Kolombiya, Meksika, Türkiye. 18
Cari açığın temel nedenlerinden biri tüketicilerin aşırı hızlı borçlanmasıdır. Tüketici Kredileri* ve Cari Açık (Yüzde) 5 10 9 4 8 7 3 6 5 2 4 3 1 0 ΔTüketici Kredileri*/GSYİH Cari Açık/GSYİH (Sağ eksen) 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2 1 0 Kaynak: Bloomberg. Son Veri: 2014 Ç3. *Kredi kartları dahil bireysel kredilerin yıllık değişimidir. 19
Alınan önlemler sonrasında ihracatın ithalatı karşılama oranı yükselmeye başlamıştır. İhracatın İthalatı Karşılama Oranı (12-Aylık Kayan Pencereler*, Altın Hariç, Yüzde) 74 72 70 68 66 64 Makroihtiyati Önlemler Dönem Ortalaması: 63,9 65,7 62 60 58 56 Karşılama Oranı (altın hariç) 54 Kaynak: TÜİK, TCMB. Son Veri: Ekim 2014. * 12-aylık birikimli ihracat /12-aylık birikimli ithalat. 20
2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 2015** Petrol fiyatlarındaki düşüşün enerji ithalatını önemli ölçüde azaltacağı beklenmektedir. Petrol Fiyatları ve Enerji İthalatı (Milyon ABD Doları) 60000 55000 Net Enerji İthalatı (Milyon ABD doları) Brent Petrol Fiyatı 130 120 50000 110 45000 100 40000 90 35000 80 30000 70 25000 60 20000 50 15000 40 10000 30 5000 20 0 10 Kaynak : TÜİK. * 2014 yılı net enerji ithalatı ve Brent petrol fiyatı için Ekim ayı itibarıyla 12- aylık birikimli rakamlar kullanılmıştır. ** Tahmin. Futures kontratlarından elde edilmiştir. 21
Cari açıktaki iyileşmenin devam etmesi beklenmektedir. 0,0 Cari Denge (12 Aylık Birikimli, % GSYİH) -2,0 Makroihtiyati Politikalar -4,0-6,0-8,0-10,0 Cari Açık/GSYİH Cari Açık/GSYİH (Altın hariç) 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Cari Açık (Milyar ABD doları) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014* 0,6 7,6 14,2 21,4 31,8 37,8 40,4 12,2 45,4 75,1 48,5 65,0 46,0 Cari Açık/GSYİH (%) 0,3 2,5 3,6 4,5 6,0 5,7 5,4 2,0 6,2 9,7 6,2 7,9 5,7 Kaynak: TCMB. Son Veri: 2014 Ç3. * Orta Vadeli Program (2015-2017) tahmini. 22
Dış finansmanın kalitesi artmaktadır. Cari Açığın Finansman Kaynakları (12 Aylık Birikimli, Milyar ABD Doları) 100 Portföy Kısa Vadeli* Uzun Vadeli** DYY Cari Açık 80 60 40 20 0-20 Kaynak: TCMB. Son Veri: Ekim 2014. *Kısa vadeli sermaye hareketleri banka ve özel sektörün net kısa vadeli kredi kullanımları ve bankalardaki mevduatları kapsamaktadır. **Uzun vadeli sermaye hareketleri banka ve özel sektörün uzun vadeli net kredi kullanımlarını ve banka, özel sektör ve Hazine nin tahvil ihraçlarını kapsamaktadır. 23
2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 Reel sektörün dış borçlarının vadesi oldukça uzundur. Reel Sektörün Dış Borcunun Vade Dağılımı (Yüzde Pay) 100 90 80 70 60 50 5+ Yıl 5 Yıl 4 Yıl 40 30 20 3 Yıl 1-2 Yıl 10 0 Kaynak: TCMB. 24
Bankalarımızın da dış borçlanma vadelerini uzatmaları istikrarlı büyüme açısından faydalı olacaktır. Türkiye nin Kısa Vadeli Dış Borç Stoku* (Milyar ABD Doları) Merkez Bankası 0,4 Genel Hükümet 0,0 Diğer Sektörler 36,3 Bankalar 94,0 Kaynak: TCMB. Son Veri: 2014 Ç3. * Orijinal vadeye göre, toplam 130,7 milyar ABD doları. 25
Borçlanmanın İstikrar Boyutu İç Kaynaklar: Daha İstikrarlı Dış Kaynaklar: Daha Oynak Araçlar: Çekirdek Yükümlülüklerin Desteklenmesi Rezerv Opsiyonları Döviz Depo Piyasası Döviz Alım Satımları 26
İhracat reeskont kredileri hem döviz rezervlerine hem de ihracata önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. TCMB Rezervleri* (Milyar ABD Doları) Milyar ABD doları Döviz Satışı (-) İhracat Reeskont Kredileri (+) 140 120 100 80 60 40 20 0 TCMB diğer döviz rez. YP ZK için döviz ROM döviz TCMB diğer altın rez. Kıym.mad. için altın ROM altın Ocak 2014 5,80 1 0,57 Şubat 2014 1,00 0,30 Mart 2014 1,05 0,48 Nisan 2014 1.02 0,36 Mayıs 2014 0,50 2,06 Haziran 2014 0,42 1,54 Temmuz 2014 0,38 1,46 Ağustos 2014 0,21 1,38 Eylül 2014 0,31 1,42 Ekim 2014 0,72 1,31 Kasım 2014 0,80 0,79 Aralık 2014 0,14 2 1,33 + TOPLAM 12,35 13,00 Milyar ABD doları ROM Döviz 36,0 Döviz ZK 34,2 Kaynak: TCMB. Son Veri: 5 Aralık 2014. * Toplam 131,9 milyar ABD doları. TOPLAM 70,2 1 Ocak 2014 teki doğrudan döviz müdahalesini de içermektedir. 2 8 Aralık 2014 itibarıyla. +Tahmin. 27
Döviz Depo Piyasası borçlanma limiti 10 Aralık 2014 tarihinden itibaren iki katına çıkarılarak 21,62 milyar ABD dolarına yükseltilmiştir. Öngörülen Faiz Oranları (%): 2015 2016 2017 ABD doları 7,5 8,5 9 Euro 6,5 6,5 6,5 28
Rezerv Yeterliliği Göstergeleri Rezervlerin İthalatı Karşılama Oranı Kapsamlı Göstergeler Rezervlerin Kısa Vadeli Borçları Karşılama Oranı 29
Ay Rezervlerin ithalatı karşılama oranı iyileşmeye devam etmekte 6,5 Rezervlerin İthalatı Karşılama Oranı (Ay) 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 Kaynak: TCMB. Son Veri: Ekim 2014. 30
ve 2015 yılında da iyileşmenin devam edeceği öngörülmektedir. 50 40 30 20 10 0-10 -20-30 -40-50 İhracat ve İthalat (Nominal, Yıllık Yüzde Değişim, 6-Aylık Hareketli Ortalama) İhracat (Altın hariç) İthalat (Altın hariç) Kaynak: TCMB. Son Veri: Ekim 2014. 31
2011-I 2011-II 2011-III 2011-IV 2012-I 2012-II 2012-III 2012-IV 2013-I Nis.13 May.13 Haz.13 Tem.13 Ağu.13 Eyl.13 Eki.13 Kas.13 Ara.13 Oca.14 Şub.14 Mar.14 Nis.14 May.14 Haz.14 Tem.14 Ağu.14 Eyl.14 Rezerv Yeterliliği: Kapsamlı Göstergeler Rezerv Yeterlilik Göstergesi* % 140 130 120 110 100 90 80 Kaynak: TCMB. Son Veri: Eylül 2014. * Rezerv Yeterlilik Göstergesi, 2011 yılında IMF tarafından geliştirilmiş yeni bir ölçüttür. Konu hakkında daha detaylı bilgi için bakınız: Ödemeler Dengesi Raporu 2012-IV, Kutu 5, sayfa 27. 32
Rezervlerin Kısa Vadeli Dış Borçları Karşılama Oranı Uluslararası Rezervlerin Kalan Vadeye Göre Kısa Vadeli Dış Borç (KVDB) Stokuna Oranı (%) 140 130 Uluslararası Rezervler (Brüt)/KVDB Uluslararası Rezervler (Brüt)/Yurtdışı Şube ve İştirakler Hariç KVDB 120 110 100 90 80 70 Kaynak: TCMB. Son Veri: Eylül 2014. 33
Rezervlerin kısa vadeli dış borçları karşılama oranı dış borç vadelerinin uzaması ile önemli ölçüde iyileşebilecektir. Rasyo = Döviz Rezervleri Kısa Vadeli Dış Borçlar 34
FİYAT İSTİKRARI 35
Enflasyon hedefin oldukça üzerinde seyretmektedir. Enflasyon (TÜFE Yıllık Değişimi, Yüzde) 14 12 Hedef Gerçekleşme 10 8 6 4 2 Kaynak: TÜİK. Son Veri: Kasım 2014. 36
Yüzde Enflasyonun 2015 yılı boyunca kademeli bir düşüş sergilemesi amaçlanmaktadır. Enflasyon Raporu Tahmini (Yüzde) Tahmin Aralığı* Belirsizlik Aralığı Yıl Sonu Enflasyon Hedefleri Çıktı Açığı Gerçekleşme 12 12 10 8 Kontrol Ufku 10 8 6 6 4 4 2 2 0 0-2 -2-4 -4 * Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 70 tir. Son Veri: Kasım 2014. 37
Fiyat İstikrarı Dış Denge Kur İstikrarı Maliyetlerde İstikrar Fiyat İstikrarı Enflasyon Beklentilerinde İstikrar İç Denge 38
Kur Dengesi TL Varlık Talebi (+) Kur (TL Değeri) TL Varlık Arzı (-) 39
170 Son bir yılda döviz kuru geçişkenliği enflasyonun temel belirleyicisi olmuştur. ABD doları Cinsinden İthalat Fiyatları (2010=100) İthalat Fiyat Endeksi (2010=100) 150 TL Cinsinden İthalat Fiyatları 130 110 90 70 50 Kaynak: TÜİK. Son Veri: Ekim 2014. 40
Birikimli döviz kuru gelişmelerinin yıllık enflasyon üzerindeki olumsuz etkisi kademeli olarak azalmaktadır. Döviz Kurunun Tüketici Fiyatlarına Etkisi 6 5 Döviz Kurunun Yıllık Tüketici Enflasyona Etkisi (Yüzde Puan) Döviz Kuru Sepeti (Yıllık % Değişim, Sağ Eksen) 45 35 3 2 0 25 15 5-5 -2-15 -3-25 Kaynak: TCMB. Son Veri: Kasım 2014. 41
Para Politikası Duruşu [ ] enflasyon görünümünde belirgin bir iyileşme sağlanana kadar getiri eğrisini yataya yakın tutmak suretiyle para politikasındaki sıkı duruş sürdürülecektir. 42
Faiz Oranları* Para politikasındaki sıkı duruş beklenen enflasyonu azaltmak yoluyla uzun vadeli faizler üzerinde düşürücü etki yapmaktadır. 35 30 25 Önden Yüklemeli Parasal Sıkılaştırma D 20 Ölçülü Faiz İndirimleri Sert Faiz İndirimi 15 B Kısa Vadeli Faizler 10 5 A C Tedbir Alınmadığı Durum 0 0 5 10 15 20 25 Kaynak: Stephen Williamson Blogu, TCMB. Enflasyon Oranı A: Enflasyon Hedefi, B: Şok Öncesi Durum, C: Enflasyon Şoku D: Gecikmiş ve Zayıf Politika Tepkisi Sonucunda Varılan Nokta *Uzun vadeli ilişki eğrisi için uzun vadeli faizleri, dinamik eğriler için kısa vadeli faizleri göstermektedir. Not: Vade primi ve risk priminin sıfır olduğu varsayılmıştır. 43
BİST Bankalararası Gecelik Repo Faizi Para politikasındaki sıkı duruş beklenen enflasyonu azaltmak yoluyla uzun vadeli faizler üzerinde düşürücü etki yapmaktadır. 13 BİST Bankalararası Repo Faizi ve 5 Yıllık Piyasa Faizi (Mayıs 2013-Temmuz 2014, Aylık) 12 11 10 9 8 7 6 5 4 FED in Normalleşme Süreci 6 6,5 7 7,5 8 8,5 9 9,5 10 10,5 11 5 Yıllık Piyasa Faizi Kaynak: Bloomberg, BİST. 44
İsviçre İzlanda Euro İsrail Polonya Brezilya Kore Romanya Yeni Zelanda Arjantin Çin Çek Cumh. Japonya Macaristan Tayvan Kolombiya Meksika Tayland Malezya Avustralya Şili Hindistan G. Afrika Endonezya Türkiye Türkiye Tayland Kore Hindistan Çin Tayvan Endonezya Malezya G.Afrika Avustralya Y.Zelanda Arjantin İsviçre İzlanda Romanya Polonya Meksika Euro Çek Cumh. Macaristan Brezilya İsrail Şili Japonya Kolombiya 35 30 25 20 15 10 Para politikasındaki sıkı duruş sonucunda Türk lirasındaki aşırı değer kaybı önlenmiştir. Para Birimlerinin ABD Dolarına Karşı Değerindeki Değişim Para Politikasındaki Sıkı Duruş Öncesi (22.05.2013-27.01.2014) 25 20 15 10 Para Politikasındaki Sıkı Duruş Sonrası (27.01.2014-16.12.2014*) 5 0-5 -10-15 5 0-5 Kaynak: Bloomberg. * Türkiye saati ile 12:00 itibarıyla. 45
Küresel gelişmeler nedeniyle döviz kuru oynaklığı yaz aylarından bu yana artış göstermiştir. Gelişmiş ve Gelişmekte Olan Ülkelerde Kur Oynaklığı 35 30 G7 Kur Oynaklık Endeksi 25 GOÜ Kur Oynaklık Endeksi 20 15 10 5 0 Kaynak: Bloomberg. Son Veri: 12 Aralık 2014. 46
Likidite politikası yoluyla parasal sıkılaştırma sonrasında Türk lirası daha istikrarlı seyretmektedir. Gelişmekte Olan Ülkelerde Kur Oynaklığı (1 Aylık) 30 25 Likidite Politikası Yoluyla Parasal Sıkılaştırma 30 25 20 Gelişmekte olan ülkeler Türkiye 20 15 15 10 10 5 5 0 0 Kaynak: Bloomberg. Son Veri: 10 Aralık 2014. *Gelişmekte olan ülkeler: Brezilya, Çek C., Endonezya, G. Afrika, Kolombiya, Meksika, Polonya, Romanya, Şili ve Türkiye. 47
Likidite politikasındaki sıkılaştırma, uzun vadeli faizler üzerinde düşürücü etki yapmıştır. 5 Yıl Vadeli Tahvil Faizi (Yüzde) 11 Likidite Politikası Yoluyla Parasal Sıkılaştırma 10 9 8 Kaynak: TCMB, Bloomberg. Son Veri: 11 Aralık 2014. 48
09:29 09:41 09:46 09:55 10:04 10:12 10:22 10:30 10:37 10:45 10:53 11:02 11:16 11:27 11:42 11:52 12:03 12:17 12:32 12:46 13:00 13:10 13:17 13:28 13:34 13:43 13:55 14:04 14:10 14:19 14:29 14:41 14:53 15:08 15:14 15:25 15:35 15:44 15:56 16:08 16:16 16:26 16:37 16:49 Para politikasındaki sıkı duruş beklenen enflasyonu azaltmak yoluyla uzun vadeli faizler üzerinde düşürücü etki yapmaktadır. 8,55 10 Yıl Vadeli Tahvil Faizi (20 Kasım 2014, Dakikalık Değişim) 8,5 8,45 Para Politikası Kurulu Kararı 14:00 8,4 8,35 8,3 8,25 8,2 8,15 8,1 Kaynak: Bloomberg. 49
BİST Bankalararası Gecelik Repo Faizi Para politikasındaki sıkı duruş beklenen enflasyonu azaltmak yoluyla uzun vadeli faizler üzerinde düşürücü etki yapmaktadır. 13 BİST Bankalararası Repo Faizi ve 5 Yıllık Piyasa Faizi (Ağustos 2014-Kasım 2014, Aylık) 12 11 10 9 8 7 6 5 4 FED in Normalleşme Süreci 6 6,5 7 7,5 8 8,5 9 9,5 10 10,5 11 5 Yıllık Piyasa Faizi Kaynak: Bloomberg, BİST. Son Veri: Kasım 2014. 50
TCMB para politikasındaki sıkı duruşunu sürdürmektedir. 13 12 11 10 9 Gecelik Borç Alma -Verme Faiz Koridoru TCMB Ortalama Fonlama Faizi BİST Bankalararası Gecelik Repo Faizleri 1 Haftalık Repo Faizi Faiz Koridoru (Yüzde) 13 12 11 10 9 8 8 7 7 6 6 5 5 4 4 3 3 Kaynak: TCMB. Son Veri: 10 Aralık 2014. 51
Para politikasının sıkı duruşu ve yılın başında alınan makroihtiyati önlemler çekirdek enflasyonun eğilimi üzerinde olumlu etki yapmıştır. 18 Çekirdek Enflasyon Göstergeleri H ve I (Mevsimsellikten Arındırılmış, Yıllıklandırılmış 3 Aylık Ortalama, Yüzde) 16 H I 14 Parasal Sıkılaştırma 12 10 8 6 4 2 0 Kaynak: TÜİK, TCMB. Son Veri: Kasım 2014. 52
Gıda fiyatlarındaki artış enflasyon görünümündeki iyileşmeyi geciktirmiştir. Yıllık Enflasyon (Yüzde) 16 14 14,54 12 10 8 6 6,84 4 2 Gıda ve Yemek Hizmetleri Gıda ve Yemek Hizmetleri Hariç TÜFE 0 Kaynak: TÜİK, TCMB. Son Veri: Kasım 2014. 53
KURAK NEMLİ Kuraklık gıda fiyatları üzerinde olumsuz etki yapmıştır. 1972-2014 Yılları Kuraklık Analizi* (12 Aylık) NORMAL Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü. * Haziran ayları itibarıyla son 12 aylık yağışın dönem ortalamasından sapmasını göstermektedir. 54
Yurtiçi gıda fiyatları uluslararası gıda fiyatlarından önemli oranda farklılaşmıştır. Yurt İçi ve Uluslararası Gıda Fiyatları (Endeks, Ocak 2012=100) Yurt İçi ve Uluslararası Buğday Fiyatları (Endeks, Ocak 2012=100) 130 FAO (TL) 140 FAO Tahıl (TL) 120 Taze Meyve Sebze Dışı Gıda 130 Buğday Üretici Fiyatları 120 110 110 100 100 90 90 80 80 Kaynak: FAO, TÜİK, TCMB. Son Veri: Kasım 2014. 55
Gıda dışı enflasyonla birlikte gıda enflasyonunun da 2015 yılında önemli ölçüde düşeceği öngörülmektedir. Gıda Dışı Kalemlerin Enflasyona Katkısı (Yüzde Puan) Gıdanın Enflasyona Katkısı (Yüzde Puan) 9,0 9,0 8,0 Tahmin* 8,0 Tahmin* 7,0 7,0 6,0 6,0 5,0 5,0 4,0 4,0 3,0 3,0 2,0 2,0 1,0 1,0 0,0 0,0 Kaynak: TÜİK, TCMB. Son Veri: Kasım 2014. * Enflasyon Raporu ndaki enflasyon tahminleriyle uyumlu gıda ve gıda dışı kalemlerin enflasyona katkıları. 56
Başta petrol olmak üzere düşen emtia fiyatlarının önümüzdeki yıl için enflasyonda öngörülen düşüş sürecini desteklemesi beklenmektedir. S&P GS Endeksleri (01.01.2013=100) 120 Ana Endeks Enerji End. Metal Tarım 110 100 90 80 70 60 Kaynak: Bloomberg. Son Veri: 11 Aralık 2014. 57
Alınan ve alınacak önlemler sayesinde beklenen enflasyonun kontrol altına alınması ve kademeli olarak iyileşmesi amaçlanmaktadır. 10 Enflasyon Beklentileri (Yüzde) 9 8 7 12 Ay 6,9 6 24 Ay 5,8 1,1 yp 5 4 3 Kaynak: TCMB. Son Veri: Kasım 2014. 58
BÜYÜME 59
Büyümeyi destekleyen en önemli unsur yapısal reformlar olacaktır. G20 Brisbane: 2018 yılı itibarıyla +2,1 yüzde puan küresel büyüme 10 uncu Kalkınma Planı, Türkiye Orta Vadeli Program (2015-2017), Türkiye 60
Politika çerçevesi daha dengeli bir büyümeyi amaçlamaktadır. Yapısal Dönüşüm Programı: Eylem Planları (1300+ Eylem) Finansal İstikrar Komitesi Katkısı: Finansal İstikrar, Makroihtiyati Politikalar TCMB Katkısı: Fiyat İstikrarı, Dengeli Büyüme Politikaları 61
TCMB dengeli büyümeye görev tanımı çerçevesinde katkı sağlamaktadır. 1) Fiyat İstikrarı 2) Dengeli Büyüme İçin İlave Destekler İhracat Reeskont Kredileri Sürdürülebilir Kredi Büyümesi Döviz Depo İmkanı Çekirdek Yükümlülüklerin Desteklenmesi 62
Kredi büyümesinin niceliği kadar niteliği de önem taşımaktadır. 40 Toplam Kredi* Büyüme Oranı (Yıllık Değişim, Yüzde) 35 30 25 20 15 10 5 0 Kaynak: TCMB. Son Veri: 05 Aralık 2014. *Toplam bankacılık sektörü (katılım bankaları dahil, TGA hariç), kredi kartları dahil, kur etkisinden arındırılmış. 63
Ticari kredi faiz oranları teminatsız tüketici kredisi faiz oranlarının önemli ölçüde altında seyretmektedir. 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Faiz Oranları (Yüzde) Ticari (4 Haftalık HO) Konut Nakit 28 26 24 22 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Kaynak: TCMB. Son Veri: 28 Kasım 2014. 64
Kredilerin niteliği tüketim finansmanından üretim finansmanına yönelerek iyileşmektedir. Tüketici* ve Ticari Kredi Büyüme Oranları (Yıllık Değişim, Yüzde) 60 50 Tüketici Ticari (KEA) 60 50 40 40 30 30 20 20 10 10 0 0-10 -10 Kaynak: TCMB. Son Veri: 05 Aralık 2014. Toplam bankacılık sektörü (katılım bankaları dahil, TGA hariç) *Kredi kartları dahil. 65
BÜYÜME GÖRÜNÜMÜ 66
Küresel büyüme oranları ılımlı seyretmektedir. Küresel Büyüme Oranları* (Yıllık Değişim, Yüzde) Gelişmiş Ülkelerde İşsizlik (Yüzde) 10 Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler 14 ABD Euro Bölgesi İngiltere 8 12 6 10 4 8 2 0 6-2 4-4 2-6 0 Kaynak: Bloomberg, TCMB. Son Veri: 2014 Ç3. *Ülkelerin GSYİH verilerine göre ağırlıklandırılmıştır. Kaynak: Bloomberg, TCMB. Son Veri: İngiltere için Ağustos, Euro Bölgesi için Eylül, ABD için Ekim 2014. 67
Türkiye de de büyüme nispeten ılımlı seyretmektedir. GSYİH (Mevsimsellikten Arındırılmış, Doğal Logaritma) 4,85 4,80 4,75 4,70 4,65 4,60 4,55 4,50 4,45 4,40 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kaynak: TÜİK, TCMB. 68
Tarım katma değerindeki gerileme GSYİH artışını sınırlayan ana unsur olmuştur. GSYİH ve Tarım Dışı GSYİH (Mevsimsellikten Arındırılmış, Sabit Fiyatlarla, 2011=100) 110 108 GSYİH Tarım Dışı GSYİH 106 104 102 100 98 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 2011 2012 2013 2014 Kaynak : TÜİK. 69
İhracat büyümeye olumlu katkı yapmaktadır. Yıllık GSYİH Büyümesine Katkılar (Yüzde Puan) 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0-15,0 Mal ve Hizmet İhracatı Diğer GSYİH -20,0 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kaynak: TÜİK. Son Veri: 2014 Ç3. 70
Öncü göstergeler dengeli büyümenin yılın ikinci yarısında da devam ettiğine işaret etmektedir. Sanayi Üretimi ve Kapasite Kullanım Oranı (Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış) 125 120 115 110 105 100 95 80 78 76 74 72 70 68 66 İmalat Sanayi Sipariş Beklentisi (Mevsimsellikten Arındırılmış) 32 Gelecek üç ay ihracat sipariş beklentisi 27 22 17 12 Gelecek üç ay iç piyasa sipariş beklentisi 90 85 Sanayi Üretimi KKO (sağ eksen) 64 62 7 80 60 2 Kaynak: TÜİK, TCMB. Son Veri: Sanayi Üretimi için Ekim 2014, Kapasite Kullanım Oranı için Kasım 2014. Kaynak: TCMB İktisadi Yönelim Anketi. Son Veri: Kasım 2014. 71
Thousands İstihdam son iki ayda tekrar artmaya başlamıştır. Toplam İstihdam (Mevsimsellikten Arındırılmış, Milyon Kişi) 27 26 25 24 23 22 21 20 19 Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi, TCMB. Son Veri: Eylül 2014. 72
Son aylardaki istihdam artışı tarım dışı sektörlerden kaynaklanmaktadır. Tarım İstihdamı ve Tarım Dışı İstihdam (Mevsimsellikten Arındırılmış, Milyon Kişi) Tarım Dışı İşgücü / +15 Yaş Nüfus (Mevsimsellikten Arındırılmış, Yüzde) 21,5 8,5 42 20,5 Tarım Dışı İstihdam 8,0 41 19,5 Tarım İstihdamı (sağ eksen) 7,5 7,0 40 18,5 6,5 39 6,0 38 17,5 5,5 37 16,5 5,0 4,5 36 15,5 4,0 35 14,5 3,5 34 Kaynak: TUİK. Son veri: Eylül 2014. 73
İşgücüne katılımdaki artış işsizlik oranlarını artırmaktadır. İşsizlik Oranları (Mevsimsellikten Arındırılmış, Yüzde) 18 İşsizlik Oranı (yüzde) Tarım Dışı İşsizlik Oranı (yüzde) 16 14 12 10 8 Kaynak: TÜİK, Hanehalkı İşgücü Anketi, TCMB. Son Veri: Eylül 2014. 74
İşgücüne katılım ve nüfus artışı işsizliği artırıcı yönde etki yaparken, istihdam artışı işsizliği azaltmaktadır. Tarım Dışı İşsizlik Oranına Katkılar (Yüzde Puan) 1,5 Nüfus Artışı Etkisi Katılım Oranı Etkisi İstihdam Etkisi Tarım Dışı İşsizlik Oranı (Aylık Fark) 1,0 0,5 0,0-0,5-1,0-1,5 Kaynak: TÜİK. Son Veri: Eylül 2014. 75
Tarım dışı istihdama bütün alt sektörler olumlu katkı yapmaktadır. Tarım Dışı İstihdama Aylık Katkılar (Yüzde Puan) 2,0 Sanayi İnşaat Hizmetler Tarım Dışı İstihdam 1,6 1,2 0,8 0,4 0,0-0,4-0,8 Kaynak: TÜİK. Son Veri: Eylül 2014. 76
Öncü göstergeler büyümede gözlenen yavaşlamanın geçici olduğuna işaret etmektedir. 60 İmalat Sanayii PMI (Mevsimsellikten Arındırılmış) 58 Küresel Euro Bölgesi Türkiye 56 54 52 50 48 46 44 42 40 Kaynak: MARKIT. Son Veri: Kasım 2014. 77
Yatırım eğiliminde son aylarda ılımlı bir toparlanma gözlenmiştir. 35 Yatırım ve İstihdam Görünümü (Mevsimsellikten Arındırılmış) 25 15 5-5 -15-25 -35 Yatırım Eğilimi İstihdam Beklentisi -45-55 Kaynak: TCMB İktisadi Yönelim Anketi. Son Veri: Kasım 2014. 78
Yunanistan İspanya Portekiz İrlanda İtalya Japonya ABD Fransa İngiltere İsveç Belçika Avustarya Almanya Kanada Kore Avustralya İsviçre Türkiye Macaristan Çek Cum. Rusya Polonya Tayland Mısır G. Afrika Meksika Filipinler Brezilya Endonezya Peru Şili Malezya Türkiye Kolombiya Son yıllarda Türkiye de diğer ülkelere göre daha güçlü bir istihdam artışı gözlenmektedir. 2007-2013 Dönemi Ortalama Yıllık İstihdam Artış Oranları (Yüzde) Gelişmiş Ülkeler ve Türkiye Gelişmekte Olan Ülkeler ve Türkiye 5 4 3 2 1 0-1 -2-3 -4-5 5 4 3 2 1 0-1 Kaynak: IMF. Kaynak: IMF. 79
Yapısal dönüşüm programının uygulama geçmesiyle birlikte Türkiye nin büyüme potansiyeli kademeli olarak artacaktır. 10. Kalkınma Planının temel amacı uluslararası değer zinciri hiyerarşisinde üst basamaklara çıkmış, yüksek gelir grubu ülkelerin arasına girmiş ve mutlak yoksulluk sorununu çözmüş bir ülke konumuna gelmektir. 10. Kalkınma Planında daha önceki planlardan farklı olarak Öncelikli Dönüşüm Programları adıyla 25 adet özel uygulama programı yer almaktadır. Söz konusu programlar Plan ın uygulanabilirliğini ve kalkınma çabalarının etkinliğini artırmak amacıyla yeni bir yaklaşım çerçevesinde hazırlanmıştır. OVP Büyüme Öngörüleri (Yüzde) 2014 2015 2016 2017 3,3 4,0 5,0 5,0 Kaynak: 10. Kalkınma Planı Öncelikli Dönüşüm Programları 1. Grup Eylem Planı Bilgi Notu, Orta Vadeli Program. 80
Genel Değerlendirme İhracatın büyümeye katkısı devam etmektedir. Dış ticaret hadlerindeki olumlu gelişmeler ve tüketici kredilerinin ılımlı seyri cari dengedeki iyileşmeyi destekleyecektir. Yılın başında alınan makroihtiyati önlemlerin ve para politikasındaki sıkı duruşun çekirdek malların enflasyon eğilimi üzerindeki olumlu etkileri gözlenmektedir. Enflasyon beklentileri, fiyatlama davranışları ve enflasyonu etkileyen diğer unsurlar yakından izlenecek ve enflasyon görünümünde belirgin bir iyileşme sağlanana kadar getiri eğrisini yataya yakın tutmak suretiyle para politikasındaki sıkı duruş sürdürülecektir. Mevcut para politikası duruşu altında enflasyonun 2015 yılında Enflasyon Raporunda belirtilen görünümle uyumlu bir düşüş sergileyeceği öngörülmektedir. Yapısal dönüşüm programının uygulamaya geçmesiyle birlikte Türkiye nin büyüme potansiyeli kademeli olarak artacaktır. 81
Plan ve Bütçe Komisyonu Sunumu Erdem Başçı Başkan 17 Aralık 2014