BİLİM TEKNİK ATÖLYESİ SES İlköğretim 6. sınıf öğrencisi Erim Bellikli geçen sayıda yapımı anlatılan ışık saçan terliği çok ilginç bulduğunu ve hemen beş yaşındaki kardeşine yaptığını yazmış. Bu sayıda terliğe flaşör LED ve sesli bir uyaran yerleştireceğiz. Böylece iki yeni devre elmanını daha tanımış olacaksınız. Bu düzeneği bir terliğe ya da ayakkabıya uygulayabilirsiniz. Geliyorum Diyen Terlik Sesini Duyan Var mı? Nerede olduğunu izlemek istediğimiz hayvanların boynuna çan takmak çok eski bir yöntemdir. Çan seslerini duyunca, yakınlarda bir yerde koyun sürüsü olduğunu anlarsınız. Peki, acaba sesin geliş hızından arananın ne kadar uzakta olduğunu bulabilir miyiz? Sesin Havada Yayılması Ses dalgasının hızı = alınan yol / geçen zaman bağıntısından yararlanılarak bulunur. Sesin kuvvetli (bağırma) veya zayıf (fısıltı) olması ya da pes (inek sesi) veya tiz (civciv sesi) olması hızını etkilemez. Sesin hızını, yayıldığı ortamın özellikleri etkiler. Örneğin sıcaklığın artması sesin hızını artırır. 0 C ta sesin hızı 332 metre/saniye iken, 30 C de 350 metre/saniye dir. Gerekli Malzemeler Terlik (tabanı kalın ve kesilebilen olsun) 2 Paletli açma-kapama anahtarı 2 Mukavva (2 x 4 cm boyutlarında) 2 Flaşör LED 2 Buzzer (bazır olarak okunur) 2 9 V pil ve başlığı Kullanılan Aletler Maket bıçağı Timsah ağızlı kablolar Tornavida Sıcak silikon tabancası Pense Yan keski Flaşör LED Flaşör LED ler de tıpkı öteki LED ler gibi üzerinden akım geçince ışık yayan diyotlardır. Yalnızca tek yönde akım geçirirler. Uzun bacaklarını pilin + kutbuna, kısa bacaklarını da kutbuna bağlamak gerekir. Öteki LED lerden farklı olarak belirli aralıklarla yanıp sönerler. Çeşitli büyüklüklerde kırmızı, sarı, yeşil renklerde olabilirler. Bu LED lerin yanıp sönme süresi ayarlanamaz. İstediğimiz sıklıkta yanıp sönmesini istediğimiz LED leri bir devre içinde kullanmalıyız (örneğin flip-flop devreleri). Buzzer Ses çıkaran bir devre elemanıdır. Geri geri giden araçların çıkardığı sesi duymuşsunuzdur. Buzzerlar alarm devrelerinde de kullanılır. Kesikli ya da sürekli ses çıkaran tipleri vardır. Pilin + kutbu + bacağına, pilin - kutbu da - bacağına bağlanmalıdır. Rahatsız edici bir ses çıkartırlar. Buzzerın üstündeki delik havayla temas etmelidir. Yapılışı Terliğin önündeki üst kaplamanın taban la birleştiği yeri maket bıçağıyla ayırın (kesici aletleri bir yetişkinin gözetiminde kullanın) 22
YILDIZ TAKIMI BİLİM TEKNİK ATÖLYESİ Ses Hayat Kurtarıyor Hava moleküllerine karışan su buharı, karbondioksit veya metan gazı sesin hızını değiştirir. Bu özellikten maden ocaklarında patlamalara neden olan metan gazı sızıntısını belirlemede yararlanılır. Aynı frekansta ses veren 2 düdük yan yana konulur. Birisi dışarıdan sağlanan temiz havayla, diğeri de ocaktan alınan havayla çalışır. Maden ocağının havası temiz olduğu sürece iki düdük birbiriyle uyum içinde temiz ses verir. Ocağın havasına metan gazı karışmaya başlarsa, ikinci düdüğün sesi bozulmaya başlar ve gerekli önlem alınır. Sesle ilgili diğer bilgiler için Haziran 2008 sayısını tekrar okumanızı öneriyoruz. Neleri Öğrenmeniz Gerekecek Araçların nerede olduklarını nasıl belirleyebiliriz? Uydu takip sistemi nasıl çalışır? Cep telefonları insanların nerede olduğunu belirlemede kullanılabilir mi? Göçmen kuşların sayısı nasıl belirlenir, geçtikleri yerleri izleyebilir miyiz? + - 9V PİL Bu Köşe Sizin Bu sayıdaki ve geçmiş sayılardaki projeleri www.biltek.tubitak.gov.tr/tekno_tezgah adresinden pdf formlarını alarak siz de yapabilirsiniz. Yaptığınız projeleri bizimle paylaşmanızı bekliyoruz. hacererar@yahoo.com ANAHTAR FLAŞÖR LED BUZZER + - Pil yatağı için tabanlıkta yer açın. Pil başlığını takın ve açtığınız boşluğa yerleştirin. Paletli açma-kapama anahtarının metal paletini silikon ile mukavva parçasına yapıştırın. Donana kadar hareket ettirmeyin. Terliğin tabanlığında anahtarı yerleştirecek yer hazırlayın. Paletli açma-kapama anahtarını Ekim 2008 sayısında da kullandık. Tekrar okumanızı öneriyoruz. Anahtarı açılan yere takın, mukavva üstte kalsın. LED i ve buzzer ı terliğin üst kaplamasından geçirin. Kaplama sert bir malzeme ise önce sivri uçlu bir cisimle delin (4 delik açılacak). LED in uzun bacağını buzzer ın + kutbu ile birleştirin. Aynı işlemi kısa bacak ve - kutup için de yapın (paralel bağlama). Buzzer ı görünmeyecek şekilde yerleştirmek istiyorsanız üst kısmındaki deliğin havayla temas etmesi gerektiğini unutmayın. Aksi durumda çıkan sesin şiddeti terliğin üst kaplaması tarafından epeyce azaltılacaktır. Timsah ağızlı kabloları kullanarak devre şemasındaki bağlantıları tamamlayın. Anahtara basınca LED in yandığını görün ve buzzer dan çıkan sesi duyun. Timsah ağızlı kabloları yerleştirin. Terliğin üst kısmını silikon ile yapıştırın. Terliğimiz her adımda ışık saçmaya ve ses çıkarmaya hazır. Not: Çevreye verdiğimiz rahatsızlık için şimdiden özür dileriz. Hacer Erar 23
YILDIZ TAKIMI ZEKÂ OYUNLARI ZEKÂ OYUNLARI Sorular GEÇEN SAYININ YANITLARI ŞAMPİYONLUK 3/2. Fenerbahçe nin şampiyon olma olasılığı = f Galatasaray ın şampiyon olma olasılığı = g 0 <= f <= 1 ve 0 <=g <= 1 (1-f)(1-g) >= 0 1- f g + fg >=0 1 + fg >= f + g ½ >= fg verildiği için 3/2 >= 1 + fg >= f+g 1234567890 36070, 34227 SORU İŞARETİ 16 1 den 6 ya kadar olan sayıların küpleri yanyana yazılıp her iki rakamdan sonra bir virgül konuluyor. İKİ KÜP 2 ve 4. (2x2x2 + 4x4x4 = 2x12 + 4x12) İKİ DAİRE DİKDÖRTGEN Bir dikdörtgenin içinde bir nokta seçiliyor. Bu noktanın diktdörtgenin dört köşesine uzaklığı 40, 68, 51 ve N birimdir. N nin kaç olduğunu bulunuz. ÖDENEMEZ TOPLAM Dokuz yeni madeni para kullanarak 32 YKr toplamını elde etmek olanaksızdır. 32 YKr den sonra 9 madeni parayla ödenemeyecek ilk toplam nedir? Madeni paralar: 1 YKr, 5 YKr, 10 YKr, 25 YKr, 50 YKr, 1 YTL. SORU İŞARETİ Soru işaretinin yerine ne gelecek? DÖRT TEK SAYI Ardışık öyle dört tek sayı bulun ki çarpımları bir kare sayı oluştursun. X ŞEKLİ Dikdörtgen şeklindeki iki şerit üst üste konarak aşağıdaki X şekli elde edilmiştir. Boyutları 3x15 birim olan şeritlerin kesişme açıları 30 derecedir. X şeklinin alanının bulunuz. ÜÇ ÇEMBER 3-2 1-2 -3 2 BOŞ KUTULAR Boş kutuları uygun sayılarla doldurun. Emrehan Halıcı 28
Meraklı Zihinler Meraklı Zihinler de yirmi yedi deneme yer alıyor. Bunlar bir zamanlar fen ile sosyal bilimler arasında var olan o büyük uçurumu yazılarıyla kapatan, halkın tanıdığı bilim adamları tarafından yazılmış. Kafalarının ve yüreklerinin ürünü olan kişisel ve anlaşılması kolay denemeler. Yazılanları anlamak için herhangi bir bilimsel birikim gerekmiyor. Amacı okurları güdülemek ve onlara ilham vermek olan editör John Brockman, yazarlara çocukluklarında onları bir bilim adamı olmaya yönlendirecek neler olduğunu sormuş. Hayatlarındaki dönüm noktalarını, rastlantıları, onları etkileyen kişileri ve olayları anlatmalarını istemiş. Sonuçta günümüzün en ilginç düşünürlerinden bazılarının çocukluk günlerini okurların gözleri önüne seren bir kitap ortaya çıkmış. TÜBİTAK Popüler Bilim Kitapları bu kitabı yayımlarken özellikle genç okurlara öğrenme hevesi aşılamayı amaçlıyor. POPÜLER BİLİM KİTAPLARI
www.biltek.tubitak.gov.tr