Engellilik ve Beceri Rehberi:

...eğitim gören engelli gençlere destek Engellilik ve Beceri Rehberi: Görme Bozuklukları 75%ini finanse eden

İçindekiler Görme Bozuklukları... 5 Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım?... 5 Güçlü yönlerim... 5 Görme bozuklukları nelerdir?... 6 Görme bozukluklarının olumsuz yönde etkileyeceği beceriler... 7 Grup Çalışması ile Görme Bozuklukları... 8 Grup Çalışması nedir?... 8 Grup çalışması neleri içerir?... 8 Görme bozuklukları grup çalışmasına katılımı nasıl etkiler?... 8 Grup Çalışması ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler... 10 Kendi kendine yardım... 10 Grup çalışması için destek... 10 BİT (Bilgi ve İletişim Teknolojileri) ile Görme Bozuklukları... 12 Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) nedir?... 12 Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) neleri içerir?... 12 BİT sistemlerini kullanmak... 12 Bilgi bulmak ve paylaşmak... 12 Bilgi geliştirmek ve sunmak... 12 Görme bozuklukları BİT kullanımını nasıl etkiler?... 12 BİT ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler... 13 Kendi kendine yardım... 13 BİT için destek... 13 Okur Yazarlık ile Görme Bozuklukları... 15 Okur Yazarlık nedir?... 15 Konuşma neleri kapsar?... 15 Dinleme neleri kapsar?... 15 Okuma neleri kapsar?... 15 Yazma neleri kapsar?... 15 Görme bozuklukları okur yazarlığı nasıl etkiler?... 16 Okur Yazarlık ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler... 16 Kendi kendine yardım... 16 Okur yazarlık için destek... 17 Matematiksel Beceri ile Görme Bozuklukları... 19 Matematiksel beceri nedir?... 19 Matematiksel beceri neleri içerir?... 19 Görme bozuklukları matematiksel beceriyi nasıl etkiler?... 19 Matematiksel Beceri ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler... 20 Kendi kendine yardım... 20 Matematiksel beceri için destek... 20 Uygulama Becerileri ile Görme Bozuklukları... 22 Uygulama becerileri nelerdir?... 22 Uygulama faaliyetleri neleri içerir?... 22 Görme bozuklukları uygulama faaliyetlerini nasıl etkiler?... 22 Uygulama Faaliyetleri ile Görme Bozuklukları ile ilgili Tavsiye ve Öneriler... 23 Kendi kendine yardım... 23 www.q4s.eu 2

Uygulama faaliyetleri için destek... 23 Görsel Beceriler ile Görme Bozuklukları... 25 Görsel beceriler nelerdir?... 25 Görsel öğrenme faaliyetleri neleri içerir?... 25 Görme bozuklukları görsel öğrenme faaliyetlerini nasıl etkiler?... 25 Görsel Faaliyetler ile Görme Bozuklukları ile ilgili Tavsiye ve Öneriler... 25 Kendi kendine yardım... 25 Görsel öğrenme faaliyetleri için destek... 26 Kişisel Düzen... 27 Bu Rehberde Açıklanan Destekleri Nasıl Alabileceksin?... 27 Faydalı Linkler ve Kaynaklar... 28 Engelini başkalarına açıklama gerekçeleri... 31 Enelini açıklamayı istememe nedenleri... 31 Engelini açıklamanın en iyi zamanı nedir?... 32 Durumu kendi kontrolün altında tutmak engelini açıklamak için bazı ipuçları... 33 İşe girdikten veya kursa başladıktan sonra engelinle ilgili sorular... 34 Vaka Çalışması... 35 www.q4s.eu 3

Giriş Öğrenciler için QATRAIN (Q4S) projesi tarafından, disleksi nedeniyle zorluk çeken öğrenciler için özel olarak hazırlanmış Engellilik ve Beceri Rehberi ne hoş geldiniz. Bu rehber, okulunuzda geçirdiğiniz zamandan en üst seviyede yararlanmanız konusunda yardımcı olmak amacıyla hazırlandı. İçinde, disleksi dolayısıyla öğrenme sürecinde karşılaşılan sıkıntılarla ilgili tavsiyeler yer alıyor. Okulunuzda başarıyı yakalamanız ve istediğiniz kalifikasyonları kazanmanız açısından öğrenme becerilerinizi geliştirmek çok önemlidir. Bu rehberde, becerilerinizi geliştirmek için kendinizin yapabilecekleri konusunda tavsiyeler bulacaksınız. Aynı zamanda öğretmenlerinizden ne şekilde destek isteyebileceğinize ilişkin de bilgiler verilmektedir. Bunlar dışında, faydalı web siteleri, yasalar ve yararlanabileceğiniz destekler konusunda erişebileceğiniz kaynaklar konusunda da bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca, kendi durumunuzu başkalarına açıklama ve okulda ihtiyaç duyduğunuz desteği alma konusunda da tavsiyeler açıklanmaktadır. Teşekkürler Q4S Proje ortaklığı, bilgilerini kullanmamıza izin veren Birleşik Krallık Engelli Öğrenciler İdaresi ne, Türkiye ye uyarlanmasında gerekli yönlendirmeleri yapan Başbakanlık Özürlüler İdaresi ne (ÖZİDA) ve İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü Özel Eğitim Hizmetleri Bölümü ne teşekkür eder. Telif Hakları Bu dokümanı ticari amaçlar dışında, sadece kendi kullanımınız için çoğaltabilirsiniz. Bunu yaparken www.engelsizegitim.com veya www.q4s.eu adresli web sitesini referans olarak göstermeniz bekleniyor. Burada yer alan bilgilerin doğru olması için her türlü titizlik ve çaba gösterilmiş olsa da bu konuda garanti verilmemektedir. İletişim Q4S projesi hakkında daha fazla bilgi almak için: e-posta: info@bcdtr.com www.q4s.eu 4

Görme Bozuklukları Neden engelim hakkında daha fazla bilgi sahibi olmalıyım? Görme Bozuklukları hakkında bilgi sahibi olman, belirtileri ve etkilerini öğrenmen, kendi rahatsızlığını anlamak ve bu rahatsızlığın getirdiği zorlukları aşmak yolunda atacağın ilk adımdır. Görme Bozukluklarının beraberinde getireceği zorlukları anladığın noktada zayıf yönlerini aşmayı, güçlü yönlerini kullanmayı öğrenmeye başlayabilirsin. Güçlü yönlerim Görme bozukluğun var ise büyük olasılıkla hayatını, derslerini veya çalışmalarını devam ettirebilmek için birtakım son derece önemli özellikler geliştirmişsindir. Aşağıdaki artı değerler senin güçlü yönlerini oluşturuyor: Beceriklilik: gündelik hayatını sürdürebilmen için değişik çözümler üretmen, bu konuda da yaratıcılığını kullanman gerekiyor; Çok iyi dinleme becerileri: çünkü senin için bilgi edinmenin esas yolu bu; İyi sözel beceriler: çünkü beden diliyle ve yazılı yoldan bilgi edinmen mümkün değil; Bilgiyi iyi özümsemek ve iyi bir hafıza: çünkü not tutmak, birşeylerin altını çizmek, sayfanın kenarlarına not yazmak, yani başka türlü görsel olarak yazıyı veya bilgiyi vurgulama olanağın yok; İyi sorun çözme becerileri: çünkü günlük hayatının bir parçası bu, ve bu becerilerini çalışmalarına yansıtabilirsin; Açık görüşlü ve dışa dönük: çünkü başkalarıyla çalışmaya, gerektiğinde yardım istemeye ve esnek olmaya alışıksın; Uyum sağlama: çünkü sürekli olarak (özellikle fiziksel çevrede) bilinmeyen unsurlarla karşı karşıya kalıyorsun; Çalışkan ve özenli: dosyaların, yazıların şöyle bir üstünden göz gezdiremeyeceğin için olabildiğince dikkatli olmaya mecbursun zaten; Öncelik belirleme: birçok işi yapabilmen için herkesten daha fazla zaman harcaman gerekiyor, bu yüzden çok iyi organize olman gerekiyor; www.q4s.eu 5

Proaktif: hangi tarafa yöneleceğini, ne yapacağını, nasıl yapacağını ve ne tür yardım alınabileceği konularında son derece açık ve kararlı olmayı tercih ediyorsun. Görme bozuklukları nelerdir? Standart bir görme bozukluğu durumu yoktur. Senin görme bozukluğun veya görme kaybın tamamen sana özgü bir olaydır. Görme bozukluğunun/kaybının öğrenmene olan etkisi de derecesine göre değişir. Kiminiz rehber köpek veya beyaz baston sayesinde gezebiliyorken kiminiz de kendi başınıza gezinebilecek kadar görme yetisine hâlâ sahipsiniz. Kiminiz doğuştan görme engelli iken kiminizde görme kaybı yavaş yavaş gelişmiş olabilir. Engeliniz tam görme kaybı, tünel görüşü, çift veya bulanık görme veya renk körlüğü şeklinde olabilir. Görme bozukluklarının sadece %18 i tam görme kaybı olarak sınıflandırılmakta ve bunların çoğu da ışık ve karanlığı ayırt edebiliyor. Eğer görme engelli isen veya görme bozukluğun varsa şu konularda zorluk yaşıyor olabilirsin: İşitme duyusu başkalarıyla iletişim kurmanda en önemli unsur. Karşındakinin yüz ifadelerini ve mimiklerini göremediğinden ne demek istediğini tam olarak anlayabilmen için ses tonuna özellikle odaklanman gerekiyor; Bilgi edinmen en çok işitme duyuna bağlı oluyor. Ancak etraftaki gürültü seni bu konuda rahatsız edebilir, seni engelleyebilir; Okuma yazmayı etraftaki yazılardan, reklamlardan, etiketlerden öğrenebilmek ve pekiştirmek gibi imkânların olmadı. Belki de görme sorunları olmayanlar kadar çok okuyamadın. Konuştuğumuz dil ile yazdığımız dil arasında fark var. Konuşurken daha az sayıda kelime kullanırız, yazılan dil daha resmi olur. Dolayısıyla daha az okuduğun için kelime haznen daha kısıtlı olabilir; Mesafe, boyut ve ölçek kavramların görme bozukluğu olmayanlardan farklı olacaktır, çünkü onlar bu kavramları gerçeğe dönüştürebilecek tecrübeye sahip oldular. Dolayısıyla senden farklı algılıyorlar. Bu nedenle de birisi sana yol tarif ettiği zaman oraya ne kadar sürede varacağın konusunda yanılabilirsin; Görme bozukluğu bulunmayanlar kadar çevrende olup bitenden haberin olmayabilir. Bu nedenle de gündelik yaşamda sıradan sayılan bilgilere sahip www.q4s.eu 6

olmayabilirsin. Daha soyut bilgi ve kavramlar ile tanışmadan önce yeni durumlara ugulamalı ve deneyimsel olarak alıştırılman gerekecek; Az ışıkta görme zorluğu çekebilir, mesafe ve hız algılamakta zorlanabilirsin; Parlak ışıklar gözlerini rahatsız edebilir; Ayrıca, öğrenme bağlamında da şu sorunlarla karşılaşabilirsin: Demonstrasyon, sunum ve uygulamalı dersler sırasında görsel yolla bilgi edinmekte zorlanabilirsin; Yazılı formattaki metni okumakta sıkıntı çekebilirsin; Şema veya tabloları anlamakta zorluk çekebilirsin; Bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanmakata zorluk çekebilirsin; Seviye tespit sınavlarında ve uygulamalı derslerde zorluk çekebilirisn; İzlenimlerini kaydetmekte zorlanabilirsin; Kütüphanede kitap bulmakta, iade etmekte zorluk çekersin; Not tutmakta sıkıntı yaşarsın; Okul veya işyeri çevresine gidip gelirken zorlanırsın. Görme bozukluklarının olumsuz yönde etkileyeceği beceriler Görme bozukluğun bir dereceye kadar tüm derslerini etkileyecektir, ancak sana en çok sıkıntı yaratma ihtimali olanlar aşağıdakilerdir. Bu faaliyetleri tıklayarak okulunun sana nasıl yardımcı olabileceği hakkında daha fazla bilgi alabilirsin: Grup Çalışması ile Görme Bozuklukları Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) ile Görme Bozuklukları Okuma Yazma ile Görme Bozuklukları Matematiksel Beceri ile Görme Bozuklukları Uygulama Becerileri ile Görme Bozuklukları Görsel Beceriler ile Görme Bozuklukları www.q4s.eu 7

Grup Çalışması ile Görme Bozuklukları Grup Çalışması nedir? Hayatta herkes mutlaka bir şekilde bir grubun içinde rol alır ve grup olarak bir işler yapar. Buna takım çalışması da denir. Takımlar çeşitli şekillerde ve büyüklükte olabiliyor: aile bir takımdır, arkadaş grupları, hobi veya spor merakımızı paylaştığımız çevre, kulüpler, okul veya iş yerinde başkalarıyla beraber yaptığımız proje çalışmaları hep takım işidir. Bir grup çalışmasının etkin olabilmesi için herkesin kendi sorumluluğunu bilmesi, işbirliği ve paylaşım, son olarak da birlikte başarılmaya çalışılanın ne olduğu konusunda tarafların görüş birliği içinde olmaları gerekiyor. Grup çalışması neleri içerir? Teşvik ederek, önererek ve yardımda bulunarak birbirine destek olmak; Grup içinde sorumluluğunu çok iyi bilerek kendine düşen görevleri yerine getirmek; Değişik insanlarla çalışmak ve birbirine karşılıklı saygı göstermek; Grup içinde olumlu ve dostça bir ortam yaratmak, çatışmaları engellemek; Üzerine düşen görevlerden çok hoşlanmasan bile grubun başarıya ulaşması için elinden geleni yapmak; Gerektiğinde direktif almayı kabul etmek aynı şekilde direktif de verebilmek; Sorunlara yeni ve yaratıcı çözümler bulmak sorun olduğunda da lider konumundaki kişiye bildirmek. Görme bozuklukları grup çalışmasına katılımı nasıl etkiler? Görme bozukluğu bulunan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Yukarda da belirttiğimiz gibi etkin grup çalışması başkalarıyla empati kurabilme, kendini onların yerine koyabilme ve bir de olayları onların gözünden görebilme yeteneğine de bağlıdır. İyi iletişim becerileri başkalarıyla empati kurmak ve grup üyeleriyle iyi ilişkiler geliştirmek için çok önemlidir. Grup çalışması sırasında karşındakinin konuşmaya anlam katan yüz ifadelerini ve mimiklerini göremiyorsan onlarla tam empati kuramayıp dezavantajlı duruma düşebilirsin. Grup içi tartışmalarda daha çok işitme duyuna dayanman gerekecek. www.q4s.eu 8

Grup olarak mutlaka bir proje yürütmeniz ya da bir görevi yerine getirmeniz gerekecektir ki bu da talimatları okumayı, kütüphanede veya internette araştırma yapmayı veya powerpoint sunum veya afiş gibi bir şey hazırlamayı gerektirecektir. www.q4s.eu 9

Grup Çalışması ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Çalışmalara en verimli şekilde katılman ve başarıya ulaşman için gerekli düzenlemeler konusunda ortak kararlar alabilirsiniz, örneğin: o Eğer az görüyorsan arkadaşlarından konuşurken camın önünde durmamalarını iste ki arkadan ışık gelip yüzleri karanlıkta kalmasın; o Toplantı yerini belirlerken grup, senin de kolay ulaşabileceğin bir yeri seçmeli veya ulaşımında sana yardımcı olmalı; o İletişim kurmak için daha çok işitme duyuna ihtiyacın olduğu için çok gürültülü olan bir yerde toplantı yapmamalarını iste; o Grubundaki arkadaşlara seninle ne şekilde bağlantı kurmalarını istediğini belirt. Örneğin telefon mu tercih ediyorsun yoksa e-posta mı? Sana SMS mesaj çekmek isterlerse telefonunun sesli postasında yazıyı konuşmaya çeviren bir yazılımı var mı?; o Grup oturumu veya tartışması başlarken daire oluşturup herkes tek tek kendini tanıtmalı; o Grup içi konuşmalarda diğer üyeler sana hitaben konuşurken adını söyleyerek konuşmaya başlamalılar ki seninle konuşulduğunu anlayabilesin. Eğer rehber köpeğin varsa, okul dışında bir yerde buluştuğunuzda köpeğini nerede gezdirebileceğin, tuvalet ihtiyacını nerede giderebileceği hakkında bilgi edinmen gerekecek. Grup çalışması için destek Öğretmenlerin şunları yapmalı: Grup halinde çalışmanın senin için doğuracağı zorlukları bilmeli ve bunun için hazırlık yapmalı. Bütün grubun iyiliği için sana çok net direktifler ve açıklamalar vermeli Grup içinde iş bölümü yaparken, kuvvetli yanlarını ve becerilerini kullanacağın görevleri dikkate almalı Dağıtılan yazıların sana büyük fontlu veya Braille formatında verilmesini sağlamalı www.q4s.eu 10

Grup üyelerine, bilgi toplamak amacıyla dersleri kaydetme iznin olduğunu ve grup çalışmalarında da benzeri şekilde kayıt yapmak isteyebileceğini, ancak bu kayıtların sadece senin tarafından kullanılacağını ve başka hiç kimseye verilmeyeceğini anlatmalı Sana not tutmak için birisini ayarlamalı. Bu hizmet grup çalışmalarında da gerekebilir, ancak bu yapılan faaliyete göre belirlenir Ders anlatırken, yüzü sana ve sınıfa dönük, iyi ışık alan bir yerde durmalı Rehber köpeğin varsa bir risk değerlendirmesi yapmalı, çünkü laboratuvar veya mutfak gibi bazı ortamlarda köpeğin varlığı tehlike oluşturabilir. www.q4s.eu 11

BİT (Bilgi ve İletişim Teknolojileri) ile Görme Bozuklukları Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) nedir? Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) becerileri, bilgi edinmek amacıyla bilgisayar ve cep telefonu gibi elektronik donanımiarı kullanmayı; elektronik iletişim için ağ ve araçlardan yararlanmayı içerir. Bilgi ve İletişim Teknolojileri (BİT) neleri içerir? Bilgi ve İletişim Teknolojileri, BİT sistemlerini kullanmayı, bilgi bulmayı ve paylaşmayı, görüntüye dayalı teknolojiler aracılığıyla bilgi geliştirmeyi ve sunmayı içerir. BİT sistemlerini kullanmak Belli bir amaç için yazılım kullanmak, örneğin: o En basit haliyle, fare aracılığıyla ekranda seçenekleri işaretlemek, tuşlarla yazı yazmak, ekran üzerinde karşılıklı oyun oynamak; o ATM lerde PIN kodunu girerek para çekmek veya bakiyeyi kontrol etmek. Bilgi bulmak ve paylaşmak İnternet gibi BİT olanaklarını kullanarak araştırma yapmak, örneğin: o Tren saatlerine ve bilet fiyatlarını internetten bulmak; o Bilgisayar veya cep telefonu ekranından bilgilere ulaşmak; başkalarıyla e-posta veya bloglar aracılığıyla iletişim kurmak. Bilgi geliştirmek ve sunmak MS Word ve Microsoft PowerPoint kullanarak doküman ve sunum hazırlamak, örneğin: o Bilgisayarda dokümanlarını saklama ve düzenleme, klasör açma, dosyalama, ve dosya isimlendirme gibi; o Bir spor müsabakası veya konser için duyuru gibi, belli bir amaca yönelik dosya veya sunum hazırlama. Görme bozuklukları BİT kullanımını nasıl etkiler? Görme bozukluğu olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Eğer görme bozukluğun varsa şu zorluklarla karşılaşabilirsin: Ekrandan birşey okumak; www.q4s.eu 12

Ekrandan sunum izlemek; Ekrandaki şema ve tabloları anlamak; E-posta, ağ tarayıcıları ve blogları kullanarak iletişim kurmak; Bilgisayarda veya cep telefonunda bilgi saklamak ve düzenlemek; Microsoft Word ve Microsoft Powerpoint gibi programlarla dosya veya sunum hazırlamak; İşlem yapmak veya verileri analiz etmek için Excel gibi programları kullanmak. BİT ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Tam görme kaybın varsa ekran okuma yazılımı kullanman gerekir. Kısmi görme kaybın varsa, klavye ayarlarını ne şekilde yapacağını öğren: fare hızı, video ve navigasyon ayarları, vs. Ayrıca, yazma zamanından tasarruf sağlayan otomatik düzeltme ve otomatik tamamlama fonksiyonlarının nasıl kullanıldığını sana göstermelerini iste; Çalışmalara en verimli şekilde katılman ve başarıya ulaşman için gerekli düzenlemeler konusunda ortak kararlar alabilirsiniz, örneğin: o Okul tarafından sana ne tür teknolojik yardım yapılabileceğini araştır. Aşağıdaki linklerden sana faydalı olabilecek kaynakları araştırabilirsin örneğin ekrandakileri yüksek sesle okuyan ekran okuma yazılımı büyük olasılıkla işine yarayacaktır; o Bakmadan on parmak yazmayı öğrenirsen e-posta veya Skype gibi sunucular aracılığıyla başkalarıyla yazılı sohbet edebilirsin. BİT için destek Öğretmenlerin şunları yapmalı: İşitme becerilerine daha çok ihtiyacın olacağı için mümkün olduğunca fondaki gürültüleri en aza indirmeli ve kendisi de açık ve net bir şekilde konuşmalı; Dağıtacağı metinleri, Braille veya büyük puntolu yazıya çevrilmeleri ya da sesli bir dosyaya dönüştürülmeleri gerekiyorsa sana önceden ulaştırmalı; Dersliğin, içindeki ekipmanın ve eşyaların yerlerini tanımanı sağlamalı; www.q4s.eu 13

Gerekiyorsa sınavların için alternatif düzenlemeler hazırlamalı, gerekli bütün ekipmanın el altında bulunmasını sağlamalı; Hazırlanan veya kullanılan web sitelerinin kullanım kolaylığı sağlaması ve kolay erişilir olmasını sağlamalı. W3C standartlarında olması açısından siteler teste tabi tutulmalı; (http://www.vordweb.co.uk/accessibility_stan dards.htm);; JISC TechDis Accessible e-learning gibi sitelerden faydalanarak erişilebilir teknoloji ve web tasarımı konusunda güncel gelişmeleri takip etmeli; Eğer kısmi görme kaybın varsa, sana aşağıdakilerde değişiklikler yapabilmeyi öğretmeli: o ekran düzeni, renk ve zemin ayarları ; o font, yazı tipi stili, yazı karakteri büyüklüğü; o imleç büyüklüğü ve tipi; o yanıp sönme hızı; o metin ve görüntü büyüklüğü. www.q4s.eu 14

Okur Yazarlık ile Görme Bozuklukları Okur Yazarlık nedir? En basit şekliyle okur yazarlık aşağıdaki becerileri kapsar: Okuma ve değişik formatlarda (örneğin kelime, grafik, tablo veya resim olarak) sunulan bilgiyi anlamak; Başkalarının anlayabileceği şekilde konuşmak ve yazmak; Dinlemek ve başkalarının görüşlerini anlayıp takdir edebilmek üzere soru sormak; Bilgi ve İletişim Teknolojilerinden (BİT) yararlanarak, e-posta ve cep telefonu gibi araçlarla başkalarıyla bilgi paylaşmak ve iletişim kurmak. Konuşma neleri kapsar? Ne diyeceğini kafanda düzenleyip kurmak; Doğru kelimeleri hatırlayıp kullanmak; Düzgün dilbilgisi kullanmak; Bir sonra söyleyeceğini aklında tutmak; Kelimeleri doğru telafuz etmek. Dinleme neleri kapsar? Sesleri ve kelimeleri kolayca seçebilmek; Benzer kelimeler ve sesler arasındaki ayrımı yapabilmek; Bir bilgi dizisini, örneğin bir talimatı, hatırlayabilmek; Deyimleri, mecazi ifadeleri anlayabilmek. Okuma neleri kapsar? Sözcük ve cümleleri okuyarak metin hakkında temel bir bilgiye sahip olmak; metnin önemli kısımlarını, mesajını ve içindeki fikirleri seçebilmek; Metni anlamak ve analiz etmek, okuduğun hakkında bir kanaate varmak; Dilbilgisi ve yazım hatalarını düzeltmek için hazırladığın metni gözden geçirmek; Bir dinleyici grubu önünde yüksek sesle, akıcı bir şekilde okumak. Yazma neleri kapsar? www.q4s.eu 15

Heceleme kelimelerin doğru yazılması; Dilbilgisi sözcük dizilerini birleştirerek anlamlı cümleler kurmak; Noktalama cümlenin ne şekilde okunacağını göstermek için işaretleme; Fikirleri başı, ortası ve sonu olacak şekilde mantıklı bir yapıya dönüştürerek kağıda yazma; Okunaklı ve düzgün olarak el yazısıyla yazmak. Görme bozuklukları okur yazarlığı nasıl etkiler? Görme bozukluğu olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Okuma açısından, eğer görme bozukluğun var ve yine de biraz görebiliyorsan, büyük puntolu hazırlandığı sürece, yazıları (basılı olarak ya da ekranda) okuyabilirsin. Yine de büyük puntoyla okuma yazıyı topyekün gözden geçirmeyi, gözle taramayı hem kısıtlar, hem de bu yorucu olabilir. Aynı şekilde tablo veya grafikleri de büyüterek görebilirsin ama tümünü göremedikçe, parça parça büyütüldüğünde anlaşılması zorlaşır. Eğer ekran büyüteçleri gibi cihazlardan da yararlanamayacak kadar görme kaybın varsa, metini sesli konuşmaya çeviren ses sentezleyicilerine gerek olacak, ya da Braille gibi alternatif okuma yollarına başvuracaksın. Yazma açısından bakıldığında ise, teknolojiden faydalanarak normal veya Braille klavyeli bir dizüstü bilgisayar, veya diktafon ya da dijital kayıt cihazlarından yararlanabilirsin.. Okur Yazarlık ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerekenler: Yüksek oranda ve başarılı bir şekilde katılım sağlaman için gerekli düzenlemeler konusunda ortak kararlar alabilirsiniz, örneğin: o Görme bozukluğu olan herkes birbirinden farklıdır. O nedenle senin yazılı dokümanlara ne şekilde ulaşmayı tercih ettiğini öğretmen ve sınıf arkadaşlarına bildirmelisin ki sana dokümanları ne şekilde vereceklerini bilsinler; www.q4s.eu 16

o Basılı bilgiyi ne şekilde (Braille, büyük font, sesli, eposta veya diske alınmış) istediğin konusunda öğretmenini bilgilendir; o Okulunun sana özel ihtiyaçlarını karşılamak üzere ne gibi yardımcı teknolojiler sunabileceğini araştır. Sana faydalı olabilecek yardımcı teknoloji alanında sürekli gelişmeler yaşanmakta bunun için aşağıda Faydalı Linkler bölümüne bak; o Talimatların veya açıklamaların sana yazılı değil sözlü olarak verilmesini iste; o En önemli bilgilerin başka bir renkle vurgulanmasını iste; o Duvar panosunda ilan edilen bildirilerin sesli mesaj postana yollanmasını iste; o Okuyan kalem (Quicktionary gibi) veya okuma cihazı (Kurtzwiel) gibi teknolojik desteklerden olabildiğince faydalan; o Sınıf arkadaşlarınla bilgilerin üzerinden geç; o Sana özet veya ana noktaların verilmesini iste; Diktafon veya kayıt cihazı kullan; Kısıtlı görme durumun varsa, yazım hatalarını yakalamak için Microsoft Word yazılımının otomatik düzeltme özelliğini kullan; Yazını doğrulamak için bilgisayar metin okuyucusu kullan. Okur yazarlık için destek Öğretmenlerin şunları yapmalı: İletişim kurmak için işitme duyuna daha fazla ihtiyacın olacağı için mümkün olduğunca geri plandaki gürültüleri en aza indirmeli; Gerekiyorsa dersi kaydetmene izin vermeli. Böylece daha sonra gerek sözlü kayıt olarak, gerekse de yazılı olarak kendi başına not tutabilirsin; Ders malzemesini ve/veya Powerpoint sunumları sana elektronik ortamda (disk veya eposta şeklinde) vermeli; Sınıfta Powerpoint sunum yapıyorsa tüm yazılı metinleri yüksek sesle okumalı; Dağıtacağı metinleri sana önceden tercih ettiğin formatta ulaştırmalı (Braille veya büyük puntolu yazı ya da elektronik olarak); www.q4s.eu 17

Kitap listesini dersler başlamadan evvel sana ulaştırmalı ki bunları teybe kaydettirmeye veya Braille formatına çevirmeye zamanın olsun; Senin için alternatif değerlendirme ve düzenlemeler yapabilmeli (örneğin sınavlarda sana fazla zaman tanıyabilir, bilgisayar veya not tutucu kullanmana izin verebilir, sınav sorularını sana büyük fontta hazırlatıp verebilir); Sade bir dil kullanmalı, vereceği metinleri de mümkün olduğunca öz ve sade hazırlamalı; Çok fazla sözcük kullanmadan, uzun ve karmaşık kelimeler seçmeden konuşmalı; Tüm dokümanlarında kavram ve terminoloji birliği sağlamalı; Verdana, Arial veya Calibri gibi Sans Serif font seçmeli. Metinlerin okunabilirliği açısından kolay okunur, net harfler seçilmeli, harfler arasındaki net boşluklar olmalı; Gerektiğinde sana metinleri okumak için veya not tutmak için birisini temin etmeli. Veya imkan varsa metin çözücü ve dönüştürücü özelliği olan optik karakter okuyucu fonksiyonlu tarayıcı kullanmanı sağlamalı. www.q4s.eu 18

Matematiksel Beceri ile Görme Bozuklukları Matematiksel beceri nedir? İyi matematik becerilerine sahip olman günlük hayatında, çevrende, iş yerinde ve okulunda etkin ve sorumlu bir rol almanı sağlar. Matematik becerilerin sayesinde aşağıdakileri kendin yapabilirsin: Neyin ölçüleceğine veya hesaplanacağına karar vermek; Veri toplama ve kaydetme işlemini doğru araçları kullanarak doğru bir şekilde yapmak; Tahminler yapmak ve hesaplamaları kontrol etmek; Günlük işlerde matematikten yararlanmak, örneğin seyahat planlamak - yaklaşık ne kadar süreceğini, ayrılış ve varış saatlerini, masrafları vs hesaplamak Matematiksel beceri neleri içerir? Matematiksel bilgileri anlamak: o Sayı sisteminin kurallarını bilmek: tam sayılar, ondalıklı sayılar, kesirler ve yüzdeler; o Sayıların değişik bağlamlarda kullanımını anlamak, değişik formatta ve ölçülerde kullanmak - para, zaman, ısı, mesafe, alan ve hacim ölçüleri dahil; o Matematik dilini bilmek, matematik kavramlarını ve kuramlarını anlamak, örneğin: fark, pay, eksi, çıkarma gibi; Hesaplama yapmak, sayıları kullanabilmek (örneğin toplama ve uzun bölme işlemleri) ve matematik kavramlarını bilmek (örneğin alan hesaplamak): o Basit işlemler: toplama, çıkarma, çarpma, bölme; o Cebir: denklemler ve formüller; Günlük uygulamalarda matematik kullanmak: o Evde, okulda, iş yerinde karşına çıkacak konularda matematik kullanmak, örneğin bir yolculuk planlamak, restoranda arkadaşlar arasında hesabı paylaşmak ya da yemek yaparken malzeme ölçmek gibi. Görme bozuklukları matematiksel beceriyi nasıl etkiler? Görme bozukluğu olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının engeliyle baş etme yöntemleri de sana uymayabilir. Doğuştan tam görme kaybın varsa, görüntü ve uzamsal kavramları doğal bir şekilde algılayamazsın demektir. Çünkü görece büyüklük ve uzaklık daha çok görmeyle birlikte gelişir. Bu nedenle, bazı kavramları öğrenmek için başkalarından farklı www.q4s.eu 19

metodlara ve daha fazla zamana ihtiyacın vardır. Ayrıca bu üç boyutlu objeleri kavrayabilmek için ek desteğe ihtiyacın olacaktır. Kısmi görme özürlüysen, bu kavramları geliştirmiş olsan bile yine de matematikte kapsanan konularla uğraşman için farklı türden teknolojilere ihtiyacın olacaktır. Matematiksel Beceri ile Görme Bozuklukları için Tavsiye ve Öneriler Kendi kendine yardım Yapman gerkenler: Çalışmalarında kullanabileceğin değişik teknolojilerde ustalaşmak için yoğun bir şekilde çalış Yüksek oranda ve başarılı bir şekilde katılım sağlaman için gerekli düzenlemeler konusunda öğretmeninden yardım iste, örneğin: o geometrik şekilleri çizmeden önce bunların elle tutulur örneklerini isteyebilirsin. Matematiksel beceri için destek Öğretmenlerin şunları yapmalı: Farklı şekiller ve objelere erişimini güvenceye almalı. Kartondan yapılmış olanlar yerine, şekilleri bozulmadan koruduğu için plastik veya ahşaptan yapılmış objeler tercih edilmelidir. Şekillerin farklı materyalden yapılmasının ayrıca yararı vardır. Motiflerle yapılan çalışmaların (mozaik tarzı) daha kolay anlaşılması için manyetik tahta kullanılmasında yarar vardır. Şekillerin (örneğin yerel bir haritanın) anlaşıldığından, basit ve sadece gerekli bilgileri içerdiğinden emin olmalı. Bu şekiller dokunsal formda hazırlanmış sözel bir açıklamayla desteklenmeli. Tabloları ve listeleri rahat yerleştirilmiş bir formatta ve dokunsal tarzda vermeli. Kısmi görme engelli olanlar için, çubuk diyagramlarda güçlü zıt renklerin kullanılması daha etkili olur. Ölçme gerektiren aktivitelerde dokunsal özellikli cetveller ve konuşan teraziler kullanmalı. Kısmi görme engelli öğrenciler tartma ve ölçme konularına pek aşina olmayabilir; o nedenle objeleri birbirleriyle kıyaslayarak bol miktarda ölçü yapmaları gerekebilir. Hesap makinesi seçiminde ve kullanımında ek yardım sağlamalı Kısmi görme engelliler için, seyahat planı yapmayı gerektiren aktiviteler söz konusu olduğunda zaman çizelgesini büyütmeli. Bu alanlarda var olan telefonla destek, tren saatlerini sorma gibi hizmetlerden yararlanma konusunda da yönlendirme yapmalı. www.q4s.eu 20

Saat yönünde, saatin ters yönünde gibi kavramları öğretirken saatin akrep ve yelkovanını elle tutup çevirmek veya çarkları çevirmek öğrenmeyi güçlendirir Bilgi toplamayı ve derlemeyi gerektiren egzersizlerde kısmi görme engelli bir öğrencinin yanına mutlaka görebilen bir öğrenciyi vermeli ve kaset kullandırtarak bilgiyi kaydettirmeli Kısmi veya tam görme engelli öğrencilerin matematikte kapsanacak konulara erişimini sağlayabilmek için aşağıdaki kaynaklar içinden uygun olanlarını seçmeli: o o o o o o o o o o Basit dokunsal haritalar Dokunsal grafik şablonları, modelleme malzemeleri Braille veya geniş gösteren zar Hesap makineleri- büyük yazılı veya konuşan cinsten Braille Silva marka pusula Büyütülerek kopyalanmış bilgi materyali (takvim, çizelge, tatil broşürleri vs) Kayıt cihazı Kapalı devre televizyon Uygun erişim teknolojisi kullanan bilgisayar veritabanları Çeşitli dokunsal malzemeler: örneğin esnek bandlar, sanatsal çubuklar, zımpara kağıdı, büyük ebat raptiye, dokunsal mezur, konuşan terazi, küpler, üçgenler, prizmalar, lego www.q4s.eu 21

Uygulama Becerileri ile Görme Bozuklukları Uygulama becerileri nelerdir? Uygulama becerileri, sınıfta öğrendiklerini günlük hayatta, örneğin iş hayatında kullanmanı sağlar. Uygulama becerileri için şunlara gerek duyabilirsin: Mobil olmak - İş veya çalışma mekanında (örneğin laboratuvar, atölye veya mutfak) hareket edebilmek. El becerisine sahip olmak (ancak bazıları elleri yerine ayak veya ağzı kullanabilir) - Ekipman (fotoğraf makinası, ingiliz anahtarı gibi el aletleri) veya malzeme (kil, yiyecek malzemeleri gibi) kullanabilmek; Belli bir zaman dilimi boyunca yorucu fiziksel harekete katlanabilmek, örneğin mutfakta çalışmak; Uygulamayı doğru ve güvenli bir şekilde yapabilmek için kendinin ve başkalarının ne yaptığını izleyebilmek. Uygulama faaliyetleri neleri içerir? Uygulama becerileri gerektiren işleri yaparken aşağıdakileri göz önünde tutmalısın: İşini yapmak, görevini yerine getirmek ve sorunları çözmek için ders sırasında edindiğin bilgiyi kullan; Sağduyunu kullan ve ne zaman yardım isteyeceğini bil; Güvenliğe dikkat et - dikkatli ol, güvenlik ve sağlık kural ve prosedürlerine mutlaka uy; Talimatlara ve açıklamalara uy ve elindeki işi bunlara göre yap; Kendine güven ve görev ve sorumluluk üstlenmekten çekinme Görme bozuklukları uygulama faaliyetlerini nasıl etkiler? Görme bozukluğu olan herkes tek ve özeldir. Unutma ki senin şikayetlerin bir başkasıyla örtüşmeyebilir. Aynı şekilde bir başkasının izlediği engeliyle etme yöntemleri de sana uymayabilir. Görme bozukluğun nedeniyle, bir yerden bir yere gitmekte ve/veya uygulamalı işleri doğru ve emniyetli bir şekilde yapmakta sıkıntı çekebilirsin. Bir miktar görme yetisi olanlarınız sözlü anlatım ve talimat desteğiyle uygulamaları etkin ve güvenli bir www.q4s.eu 22