SUNUŞ Sınav rekabetinin baş döndürücü bir şekilde arttığı günümüzde Türkçe dersi ÖSYM nin yapmış olduğu sınavlarda her ders gibi büyük bir öneme sahiptir ancak bilinmelidir ki çoktan seçmeli sınavlarda başarıya giden yol, okuduğunu doğru anlama ve yorumlamaktan, buna ilave olarak sınav süresini iyi kullanmaktan geçer; bu da ancak Türkçe sorularında gösterilen başarıyla mümkün olabilir. Sınava giren adayların birçoğunun Nasıl olsa okuduğumu anlayıp yapabiliyorum. gibi bir tavır içinde olması ve son yıllarda ÖSYM nin Türkçe sorularının tarzında yapmış olduğu değişiklikler, sınava giren birçok adayın Türkçe sorularında büyük yanlışlar yapmasına neden olmuştur. Bu açıdan ele alınınca Türkçe soruları sınav stratejisi açısından ayrı bir önem taşımaktadır. Bu kitabı hazırlamaktaki amacımız ezber bilgiler yerine, kullanılabilir, kalıcı, verimli, faydalı bilgiler vermek ve daha da önemlisi başarının yollarını göstererek herkesin kendi yolunu çizmesini sağlamaktır. 657 Yayınevi olarak bu durumu göz önünde bulundurup öncelikle konuları tasnif ettik ve ÖSYM nin sormuş olduğu soruların paralelinde özgün sorular hazırlarken basitten zora doğru bir sıralama takip ettik. Kitabın sınava girecek adaylara yararlı olmasını diler, baskı ve dizgide başta Ümran ORAL olmak üzere emeği geçen 657 Yayınevi nin tüm dizgi ekibine ve değerli meslektaşım Adem DİRİCAN a teşekkürlerimi sunarım. Umut Cihan ARSLAN umutcihanarslan@hotmail.com
İÇİNDEKİLER ÜNİTE 1 Ses Bilgisi... 1 ÜNİTE 2 Yazım Kuralları...21 ÜNİTE 3 Noktalama İşaretleri...47 ÜNİTE 4 Dil Bilgisi...69 ÜNİTE 5 Cümlenin Ögeleri...179 ÜNİTE 6 Cümlenin Türleri...193 ÜNİTE 7 Karma Dil Bilgisi...207 ÜNİTE 8 Sözcükte Anlam...223 ÜNİTE 9 Cümlede Anlam...245 ÜNİTE 10 Paragrafta Anlam...281 ÜNİTE 11 Anlatım Bozukluğu...311 ÜNİTE 12 Mantıksal Akıl Yürütme...331 Yazım Kılavuzu...351
1) Ünlü (Hece) Düşmesi SES BİLGİSİ örnek Aklını iyi kullanmazsan bunu da kaybedersin. Altı çizili aklımın sözcüğünün kökünde var olan (akıl) -ı- sesi, sözcüğün aldığı ekten dolayı kaybettim sözcüğündeki (kayıp etmek) -ı- sesi ise sözcük yardımcı eylemle birleştiğinden dolayı düşmüştür. Bir sözcüğün ek alırken veya o sözcüğün birleşirken bir ünlüsünün kaybolmasına ünlü düşmesi denir. örnek Tavrını hiç beğenmediğimi söylemeliyim. (tavır) Her işe burnunu sokmazsan iyi edersin. (burun) Sayısal loto bu hafta da devretti. (devir etti) UYARI Ünlü düşmesinin gerektiği bir sözcükte ünlünün düşürülmeden gösterilmesi yazım yanlışıdır. SORU Beykoz, Boğaziçi nin sondan bir önceki iskelesi. Şirin bir İstanbul semti. Cevizi, I paçası ve lezzetli balıklarıyla ünlü. Sakin ve çalışkan halkı yıllar boyu yemyeşil tepelerinin betonlaşmasına gücünün yettiğince karşı koymuş. Tepelerinde bir zamanlar padişahların ava çıktığı güzelim koruların ancak bir kısımı kurtarılabilmiş. V Bu parçadaki numaralanmış sözlerin hangisinde bir yazım yanlışı vardır? III II IV Ses Bilgisi ÜNİTE - 1 A) I. B) II. C) III. D) IV. E) V. ÇÖZÜM kısmı sözcüğünde düşmesi gereken -ı- sesinin yazıda gösterilmesi, yazım yanlışına neden olmuştur. Yanıt E 2
1) Sayıların Yazımı YAZIM KURALLARI örnek Henüz on üç yaşında bir çocuktu. Askerliğinin bitmesine yüz yirmi iki gün kalmış. Birden fazla sözcükten oluşan sayılar (bankacılık işlemleri ve senetler hariç) ayrı yazılır. 1973 te Ankara da doğmuş. 2005 in ilkbaharıydı onunla tanışmam. 3 üncü katta oturuyorlarmış. 2 nci sınıftayken başladım gitar çalmaya. Rakamlara getirilen ekler, rakamsal ifadenin açılımına göre getirilir. Bin dokuz yüz yetmiş üçte = 1973 te Üçüncü = 3 üncü İkinci = 2 nci 1 er, 2, şer, 3 er... Üleştirme sayıları rakamla yazılmaz, doğrusu: birer, ikişer, üçer... 2) Kısaltmaların Yazımı örnek MEB in öğretmen atamalarıyla ilgili açıklamalarını merakla bekliyoruz. Durumu öğrenmek için SGK ye bir dilekçe göndermelisin. ODTÜ nün bahar şenliği bu yıl da güzel geçti. Büyük harfle yapılan kısaltmalarda kısaltmaya getirilen ek, kısaltmanın okunuşuna göre gelir. Yazım Kuralları MEB nin, SGK nun, ODTÜ nin gibi bir kullanım yazım yanlışına sebep olur. Büyük harfle yapılan kısaltmalarda harflerin arasına (birkaç istisna dışında) nokta konulmaz. ÜNİTE - 2 UYARI Sınavda sorulma ihtimali olan tek istisna T.C. kısaltmasıdır. 22
YAZIM KURALLARI UYGULAMA - 1 Aşağıdaki cümlelerde de nin yazımıyla ilgili yanlışlık varsa yanlışı düzeltiniz ve sebebini yazınız. 1. Bu iş o kadarda kolay değil. (kadar da - bağlaç) 2. Artık gelsende gelmesende fark etmez. 3. Bu güzelim park da ne oyunlar oynadık. 4. İstanbul dada çok güzel arkadaşlıklar kurdum. 5. Genç bilim adamı uluslararası kongre de ülkemizi temsil etti. 6. Gençlik yıllarında tarlalarda çalışmıştı. 7. Sinop ta gelişmiş şehirlerimizden. 8. Burada olmasanda yaşadığını bilmek çok güzel. 9. Soma da yaşananlar hepimizin yüreğini sızlattı. 10. Kabul ederseniz bizde yardım edelim. Yazım Kuralları ÜNİTE - 2 UYGULAMA - 2 Aşağıdaki cümlelerde ki nin yazımıyla ilgili yanlışlık varsa yanlışı düzeltiniz ve -ki nin türünü yazınız. 1. Derdini anlatki yardım edebilelim sana. 2. Yarınki sınava daha çok çalışabilirdim. 32
UYARI mı / mi ekini alan yan cümle temel cümlenin zarf tümleci olduğunda cümlenin sonuna soru işareti konmaz: Hava karardı mı eve dönmüş oluruz. O da geldi mi her şey yoluna girecek. UYARI Soru ifadesi taşıyan sıralı ve bağlı cümlelerde soru işareti en sona konur: Çok yakından mı bu sesler, çok uzaklardan mı? Üsküdar dan mı, Hisar dan mı, Kavaklardan mı? (Yahya Kemal Beyatlı) ÜNLEM (!) 1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duyguları anlatan cümle veya ibarelerin sonuna konur: Hava ne kadar da sıcak! Aşk olsun! Ne kadar akıllı adamlar var! Vah vah! Ne mutlu Türk üm diyene! 2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra konur: Arkadaşlar! Burada rahat mısınız? Beyler! İyi ki geldiniz. UYARI Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra konulabileceği gibi cümlenin sonuna da konabilir: Arkadaşlar, biraz sessiz olun! 3. Alay, kinaye veya küçümseme anlamı kazandırmak istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır: O kadar çalışkan ki (!) hiç sormayın. Onun ne kadar akıllı (!) olduğunu biliyoruz. Noktalama İşaretleri ÜNİTE - 3 53
test 01 NOKTALAMA İŞARETLERİ 1. Sizinle yarın 14.30 da bizim ofiste buluşuruz. Kitabın 4. baskısı için ne gibi değişiklikler yapılacağına da karar veririz. Yukarıdaki cümlede nokta (.) işareti kaç farklı görevde kullanılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 4. Sahil kenarında arkadaşlarla oturuyorduk. Orta yaşlarda bir adam ( ) ( ) Hey ( ) Bana yardımcı olabilir misiniz ( ) ( ) diye seslendi. Bu parçada parantezle belirtilen yerlere sırasıyla aşağıdakilerin hangisi getirilmelidir? A) (;) ( ) (,) (!) ( ) B) (:) ( ) (.) (?) ( ) C) (;) (-) (!) (?) ( ) D) (:) ( ) (!) (?) ( ) E) (,) (,) (,) (?) (,) 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde noktalama yanlışı vardır? A) Örf ve adetlerimize sahip çıkmalı, onları gelecek kuşaklara aktarmalıyız. B) Bu tip soruları, büyük bir zevkle çözüyordu öğrenciler. C) Zafer; özünde iyi, saygılı ve arkadaşlarınca sevilen biriydi. D) Bu kitabı daha önce de okumuştum, bir daha okumak istemiyorum. E) Oraya bu sıcakta koşa, koşa gidersen bayılırsın. 5. Divan şiiri denince iki şairin ismi gelir aklıma ( ) Fuzuli ve Baki ( ) Yukarıdaki parçada parantezle gösterilen yerlere aşağıdaki noktalama işaretlerinden hangisi getirilebilir? A) (;) (...) B) (;) (.) C) (,) (.) D) (:) (.) E) (;) (...) Noktalama İşaretleri ÜNİTE - 3 3. Parmağı kırılan çocuk can havliyle ( ) ( ) Hakan, hey Hakan ( ) ( ) diye sesleniyordu arkadaşına. Bu cümlede parantezle gösterilen yerlere sırasıyla hangi noktalama işaretleri konmalıdır? A) (;) ( ) (.) ( ) B) (:) ( ) (!) ( ) C) (;) ( ) (!) ( ) D) (!) (!) (.) (,) E) (,) (,) (,) (?) 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde virgülün kaldırılması herhangi bir anlam değişikliğine yol açmaz? A) Bu, konumuzun en önemli noktasıydı. B) O, işe başlayalı bir hayli değişti. C) O, senin bildiğin kadar kolay bir iş değil. D) Şu, karşıdaki arabayı geçen sene almıştı. E) Şu, apartmana yeni taşınanlardan şikayetçi oldu. 60
Fiilimsiler (Eylemsiler) Eylem kök ya da görevlerinden çeşitli eklerle türeyen; cümlede ad, sıfat ya da zarf görevinde kullanılan sözcüklere fiilimsi denir. Eylemsiler, eylem gibi görünen ama eylem olmayan sözcüklerdir. Eylem anlamı taşımakla birlikte cümlede ad,sıfat veya belirteç görevi üstlenirler. Eylemsiler cümledeki görevlerine göre 3 e ayrılırlar: 1. Ad Eylem (İsim fiil) Eylem kök ya da gövdelerine -me, -ma / -ış, iş, / -uş, üş / -mek, -mak eklerinin gelmesiyle oluşur. Görüşmemiz tam üç saat sürdü. Bu görüş bizim tarzımızı yansıtmıyor. Artık çalışmak istemiyordu. UYARI -me, -ma eki olumsuzluk ekiyle karıştırılmamalı. Bir daha onunla görüşme. Kimseyle konuşmuyordu. olumsuzluk eki olumsuzluk eki 2. Sıfat - Fiil (Ortaç) Eylem kök veya gövdelerine gelerek onları sıfat veya adlaşmış sıfat yapan eklerde yapılır. Bu ekler şunlardır: -an, -en / -ası, -esi / -mez, -maz / -ar, -er, ır, -ir / -dik, -dık, -duk, -dük / -ecek, -acak / -mış, -miş, -muş, -müş Şöyle kısaltabiliriz: -an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş Uçan balonları görüyor musun? (-an) Öpülesi elleri vardı. (-esi) Çıkmaz bir sokağa girmiştik. (-mez) Koşar adımlarla uzaklaştı yanımızdan. (-ar) Bunları söylediğine inanamıyorum. (-dik) Yıkanacak çamaşırlar nerede? (-ecek) Bilmiş çocukları sevmem. (-miş) Dil Bilgisi ÜNİTE - 4 NOT Sıfat - fiiller de sıfatlar gibi adlaşır. Çalışan kazanır elbet. (çalışan insan) Söylediklerini unutmuş değilim. (söylediğin şeyleri) Kahrolası yine yaptı yapacağını. (kahrolası adam) 150
Mecaz Anlam Sözcüğün, gerçek anlamdan sıyrılarak başka bir kavram yerine kullanılmasıyla kazandığı anlamlara mecaz anlam denir. örnek Tatlı bir gülümseyişin yeterdi gönlümü almaya. Böyle konuşarak basit bir kişilikte olduğunu nasıl da ortaya koydu. Zayıf bir ses tonu vardı öğretmenimizin. Görüldüğü gibi altı çizili sözcüklerin temel anlamlarıyla yakından uzaktan hiçbir anlam ilişki kalmamıştır. UYARI Soyut durumları daha somut anlatmak, bir durumu abartmak, bir davranışı, olay ya da olguyu daha etkili ve güzel bir ifadeyle dile getirmek için mecaz anlama başvurulur. Mecaz anlamda kullanılmış sözcükleri bulmaya çalışırken mecaz anlamın bu özelliklerini de dikkate alırız. SORU Elbette her yazar okunmak ister ama eğer okur için yazmak gibi bir kaygısı varsa okuru çoğaltmak, onun hoşuna gitmek ya da ünlenmek için yazıyorsa gerçek edebiyat okuru onu dışlayacaktır. İster bin, isterse yüz bin okuru olsun, edebiyat, vize vermek için okurun niceliğine bakmaz, yetkinliğine bakar. Bu parçada altı çizili sözle anlatılmak istenen aşağıdakilerden hangisidir? A) Edebiyatta başarı, okur sayısıyla değil, düzeyiyle ölçülür. B) Okur sayısını artırmak için toplumsal değerlere önem vermek gerekir. C) Okurları düşünerek yazanlar, eserlerine kendi duygularını yansıtmazlar. D) Popüler olmak isteyen yazar, okurun eğitim seviyesini dikkate almalıdır. E) Bazı okurlar, eserlerde kendi hayatlarını ararlar. ÇÖZÜM Altı çizili sözde nicelikten bahsediyor. Nicelik, sayılıp ölçülebilen kavramlarla ilgilidir, yetkinlik ile okurun düzeyine vurgu yapılmıştır. Bu bakımdan altı çizili sözle A seçeneğinde verilen açıklama birbiriyle uyuşmaktadır. Yanıt A Sözcükte Anlam ÜNİTE - 8 225
Cümle Tamamlama Bazı cümlede anlam sorularında cümlelerin çeşitli yerlerinde (başta - ortada - sonda) bırakılan boşluğun tamamlanması istenmektedir. Boşluğa yerleştirilecek parça bir sözcük olabileceği gibi bir söz öbeği veya bir cümle de olabilir. Bu tip soruların çözümü basittir ancak çözüm çok yönlüdür. Ayrıca bu tip soruların çözümü sözcükte anlam, deyim, atasözleri gibi anlam olaylarıyla birlikte sözcük türleri, cümle bilgisi gibi konularda da belli bir birikimle hareket etmeyi gerektirir. örnek Kişi ne kadar az bilirse... (o kadar çok bildiğini sanır.) Çaya karbonat katılması, çayın deminin koyu çıkmasını sağlar... çayın tadını bozar. (buna karşılık) SORU Doğruya ulaşma çabası olarak adlandırdığımız felsefe, insanları bazı sorular üzerine... ve bu sorulardan... çağırır. Yukarıdaki parçada geçen boşlukları anlamca en uygun biçimde tamamlayan sözcükleri bulunuz. A) çalışmaya - çözüm üretmeye B) gözlem yapmaya - tartışmaya C) dikkatli olmaya - deney yapmaya D) cevap bulmaya - anlam bulmaya E) düşünmeye - sonuç çıkarmaya Cümlede Anlam ÇÖZÜM Felsefeden yola çıkarsak felsefe bir düşünce bilimidir. Dolayısıyla düşünmeye ve sonuç çıkarmaya sözcükleri parçayı en uygun biçimde tamamlar. Yanıt E ÜNİTE - 9 258
ÇÖZÜM Giriş cümlesinde kamu yönetimi yeni bir kimlik edinmeye zorlayan etkenlerin olduğu belirtilmiş ve parçanın bütününde bu yeni kimliğin, yeni değişimin gerekleri üzerinde durulmuştur. Yanıt D Paragrafta Ana Düşünce Yazarın; paragrafta okura vermek istediği iletidir ana düşünce. Bu paragraf niçin yazılmıştır? Yazar neyi anlatmak istemiştir? sorularının yanıtı ana düşünceyi bulmamızı sağlar. Paragraflarda ana düşüncenin yeri belli değildir. Tümevarım yöntemi kullanılmışsa ana düşünce sonra, tümdengelim yöntemi kullanılmışsa ana düşünce başta yer alır. Kimi paragraflarda ise verilmek istenen ileti paragrafın bütününe yayılır. Bu parçanın ana düşüncesi nedir? Bu parçada vurgulanan düşünce nedir? Parçanın yazarının asıl söylemek istediği nedir? Bu paragraftan çıkarılabilecek en kapsamlı yargı hangisidir? Yazar bu sözleriyle neyi anlatmak istemiştir? Bu parçada anlatılanları özetleyen yargı hangisidir? Bu tip sorular parçanın ana düşüncesini buldurmaya yöneliktir. SORU Paragrafta Anlam ÜNİTE - 10 Eskiden Türk kahvesinin sunuluşu gerçek bir tören havasında olurdu. Bu tören, çekirdek kahvenin kavrulmasından pişirilip fincanlara konulması ve konuklara sunulmasına kadar, uzun seyirlik aşamaları kapsamaktaydı. Günümüzde kız istemeye gidildiğinde, kahveyi evlenecek kızın taşıması, konukların onun taşımasındaki ustalığını ve pişirdiği kahvenin lezzetini ölçüp biçmesi, geçmişten gelen bir gelenek olarak hâlâ sürdürülmektedir. Bu parçada kahve ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi vurgulanmaktadır? A) Sunuluş biçiminin toplumdan topluma değiştiği B) Türk kültürünün değişiminde rol oynadığı C) Lezzetli pişirilmesinin beceri gerektirdiği D) Türk toplumunda özel bir yerinin olduğu E) Özel durumlarda sunulan bir içecek olduğu 288
MANTIKSAL AKIL YÜRÜTME MANTIKSAL İLİŞKİLER VE ÇIKARIMLAR Mantıksal Akıl Yürütme Mantıksal akıl yürütmeyle ilgili sorularda, birkaç öncülden oluşan ve karmaşık bir şekilde verilen önermeler verilir. Verilen bilgilerin birbirleriyle olan ilişkileri dahilinde hangi bilgilerin elde edilip edilmeyeceği sorgulanır. Bu tür sorular daha öncesinde edindiğimiz bir bilgi istememektedir, tüm bilgiler soru kökünde verilen öncülerdedir. Bu soruları çözerken şema veya tablo çizmeliyiz, çünkü verilen bilgilerden farklı olasılıklar çıkmaktadır ve bunu bir bütün olarak tabloda veya şemada görebiliriz. Mantık sorularının çözümünde birçok yöntem vardır, hangi soruyu, hangi biçimde çözeceğinizi yaptığınız pratikler sayesinde anlayacaksınız ama nasıl bir tablo yaparsanız yapın önemli olan soru kökünde verilen bilgileri doğru biçimde algılayıp tablonuza yerleştirip kalan olasılıkları düşünmenizdir. Bir çok soru tipi var dedik, şimdi bazı soru tipleriyle ilgili pratikler verelim. Sıralama Soruları Sizden örneğin bir yarışmaya katılan şarkıcıların sıralaması, belli bir sayıda kitabın okunma sırası veya belli bir sayıda arkadaşın boy sıralaması isteniyorsa rakamları esas alarak bir tablo oluşturun. örnek Bir yarışmaya katılan Ahmet, Burcu, Cenk, Deniz ve Emre nin yarışı bitirme sıralarıyla ilgili şunlar bilinmektedir. Mantıksal Akıl Yürütme ÜNİTE - 12 Deniz ve Emre yarışı art arda bitimiştir. Yarışmada 1. olan Burcu dur. Cenk sıralamada Ahmet ten önce yer almaktadır. Yarışın sonunda 4. sırada Deniz veya Emre vardır. Tablo Yapma: Bizden 5 yarışmacının sıralaması istendiğinden rakamları esas alarak bir tablo yapıyoruz. 332
YAZIMI KARIŞTIRILAN SÖZCÜKLER açgözlü apandisit başsağlığı açıkgöz aperitif biçerdöver açık oturum ara cümle bilim adamı açık sözlü ara sıra bilirkişi adamakıllı ara söz bir an aerobik ardı ardına biraz aforoz ardı sıra birbiri ağaçkakan arkeolog birçoğu ağırbaşlı art arda birçok ağustos böceği asfalt birdenbire aksesuar asteğmen bire bir (ölçü) alelacele aşçıbaşı birebir (etkili) alelade atasözü bir gün alın yazısı ateşkes birkaç alışveriş baba evi biyografi altmış baba ocağı boşboğaz altüst babayiğit bugün altyapı bahsetmek büyük anne alt geçit bakımevi büyük baba alt tarafı banknot büyükbaş alüminyum banliyö büyükelçi alüvyon basımevi camekan amfi basmakalıp canciğer ana düşünce baş başa can kulağı anaokul başçavuş cankurtaran anayasal ana vatan ana yol anbean anekdot başıboş başıbozuk baş ucu baş üstüne başvurmak cezaevi cüzi çağ dışı çalakalem çayevi Yazım Kılavuzu antrenman başörtü çay ocağı antrenör baş örtüsü çekidüzen apar topar başöğretmen çekyat 357