2010 TÜSĐAD-Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu Đnovasyon ve Ana Eğilimler Bölgesel Đnovasyon Sistemi ve Kümeler REF Taslak Makale 01/2010 Selçuk Karaata Temmuz 2010 0
Đnovasyonda Ana Eğilimler: Đnovasyon nedir sorusunun tanımından başlamak yararlı olacaktır: Avrupa Birliği inovasyonu; dönüştürme-transformasyon süreci sonunda ortaya konan, pazarlanabilir, yeni ya da geliştirilmiş ürün, yöntem ya da hizmettir biçiminde tanımlarken, OECD; bir fikri pazarlanabilir bir ürün ya da hizmete, yeni ya da geliştirilmiş bir imalat veya dağıtım yöntemine, ya da yeni bir toplumsal hizmete dönüştürmektir biçiminde tanımlamaktadır. Bu tanımlama inovasyonun kalkınma, büyüme ve rekabet gücü elde etmekte anahtar bir role sahip olduğunu ortaya koyar. Bu tespitin hemen ardından kalkınma ve inovasyon arasındaki etkileşime dair küçük bir detay vermek isterim: yeni büyüme kuramcılarından (New-growth Theory) Paul Romer keşif ve inovasyon süreci yaşam standartlarındaki uzun vadeli iyileştirmeleri yaratan süreçtir diyerek kalkınmada ve yine kalkınmanın sürdürülmesindeki inovasyonun rolünü tanımlamıştır. Bu çerçevedeki değerlendirmeler arasında OECD nin bir bulgusu ilginçtir: 1970 ve 1995 yılları arasında gelişmiş ekonomilerde büyümenin yarıdan fazlasının inovasyona dayandığı belirlenmiştir. Đnovasyon yeteneğindeki artış, verimlilik artışını ve rekabetçilik düzeyindeki ilerlemeyi ve kaydedilen bu ivmelenmenin sonunda da, yüksek bir yaşam standardına ulaşmayı getirmektedir. ABD ve Avrupa Birliği inovasyona nasıl bakıyor? Türkiye hakkında bir değerlendirme yapmadan önce bu konuya ışık tutmanın önemine inanıyorum. Öncelikle Avrupa Birliği ne inovasyon düzleminde kısaca göz atalım: Lizbon kararları AB ekonomileri için önemlidir. Lizbon sürecinin etkinliğinin nasıl artırılacağı tartışılırken, Lizbon Stratejisi AB yi 2010 yılında dünyanın en rekabetçi ekonomisi haline getirme hedefini; sürdürülebilir ekonomik büyümeyi, daha iyi iş alanları yaratabilecek, rekabetçi ve dinamik bilgi tabanlı ekonomisi ve toplumu olmak biçiminde tanımlamaktadır. Bütünsel bir yaklaşım içinde araştırma çalışmalarına yatırım yaparak, Ar-Ge bütçesini toplam GSYĐH içinde ortalama %3 e çıkarmayı, girişimcilik için eylem planlarını devreye sokmayı hedefler. Yedinci Çerçeve Programının yanında, Rekabetçilik ve Đnovasyon Çerçeve Programı adı verilen ve 4 milyar euronun üzerinde bütçeye sahip program dikkat çekicidir. Türkiye nin bu programlara dahil olması, özellikle KOBĐ lerimiz için azımsanmayacak fırsatları beraberinde taşımaktadır. Yeni nesil eğitim ve öğrenim programları bünyesinde üniversitelerin geleceği, bilim eğitimi, araştırma eğitimi, araştırmacı eğitimi ve araştırmacıların kariyerleri gibi konular eğitimin ana gündemini oluşturmaktadır. Ar-Ge, inovasyon ve bilgi ekonomisine geçiş için yeni yapısal fonlar gündemin diğer ağırlıklı maddeleri olarak izlenmektedir. 1
ABD ye gelince, Council of Competitiveness ( Rekabetçilik Konseyi) adlı kurum tarafından organize edilen çalışma sonucunda üretilen raporda şöyle bir tespit vardır: Amerika nın 21. yüzyıldaki başarısını tayin eden tek ve en önemli faktör inovasyon olacaktır. Tespit çok keskin ve nettir. Đnovasyonun ne denli önemli olduğunu, Türkiye deki inovasyon ekosisteminin bileşenlerinin dikkatine sunmak amacıyla böyle bir tanımlamanın altını özellikle çizmek istiyorum. ABD kendisini iki önemli tarihi kırılma noktasında görmektedir. Bu kırılmalardan ilki küresel rekabetin doğasındaki değişimken, ikincisi inovasyonun doğasındaki değişimdir. Nasıl bir değişim söz konusudur diye soracak olursanız başlıklarıyla aktaracağım. Şöyle ki; Dünyadaki ülkelerin ekonomik olarak birbirlerine olan bağımlılıkları artmıştır. Nüfus yapısı, bilim, kültür, teknoloji, ekonomi, jeopolitika ve dünyanın biyolojik durumunda ciddi değişiklikler olabilir. Đnovasyonun içinde olduğu sistemi çevreleyen duvarlar incelmekte ve kısalmaktadır. Oyun sahası düzleşmektedir. Önümüzdeki dönemde bu değişim ve dönüşümde duraklama veya yavaşlama değil, tam tersine hızlanma beklemek çok daha gerçekçidir. Đnovasyonun tabi olduğu mevcut düzenlemeler yetersiz kalacaktır. Yeni yapılanmalara ihtiyaç vardır. Bu etkileşim içinde ABD inovasyona ilişkin ne yapmalıdır sorusuna yanıt olarak üç alan üzerine odaklanmıştır. Đnsan kaynağı, yatırım ve altyapı olmak üzere Đnsan kaynağında ulusal düzeyde bir inovasyon eğitim stratejisinin oluşturulması, gelecek nesil Amerikan girişimcilerinin ortaya çıkarılması ve işgücünün küresel ekonomik düzende başarılı olabilmesi için güçlendirilmesi gibi hedefler belirlenmiştir. Yatırım başlığı altında; ileri ve disiplinlerarası araştırma, girişimci ekonominin güçlendirilmesi ve risk almanın yanında uzun vadeli yatırımların desteklenmesi hedefleri ortaya konmuştur. Altyapıya ilişkin olarak ise, fikri mülkiyet haklarını belirleyen rejime ilişkin değişikliğin yapılması, üretim yeteneklerinin güçlendirilmesi ve enerji, sağlık gibi alanlarda çabaların gereği ortaya konmuştur. Türkiye ve Đnovasyon Bağlamında Bir Değerlendirme 2001 yılında yaşanan mali krizin ve 2002 yılındaki seçimlerin ardından, Türkiye politik ve ekonomik dengelerin döngüsünden bugün için yaşanan göreli istikrar ve bazı alanlarda daha 2
da geliştirilmiş performans ögelerine sahip olmayı başarmıştır. Enflasyon düşerken GSYĐH artmış, bu paralelde iş yapma ortamının bulunduğu koşullarda da iyileşme kaydedilmiştir. Aynı zamanda, küresel ortamın da, AB ye giriş için gereksinimlerin de inovasyon yapabilmeyi ve Türk ekonomisinin uzun dönemli rekabet gücü için ihtiyaç duyulan odaklanmayı artırdığı söylenebilir. Bilgiye ulaşmanın ve bilginin dönüşüm ve değişiminin artan önemiyle beraber Türkiye nin Avrupa Birliği hedefindeki öncelikleri, Türkiye nin inovasyon politikaları bağlamında durumunun analiz edilmesini ve aynı çerçevede işletmelerin inovasyon üretme ve büyüme potansiyellerinin ortaya konmasını desteklemiştir. Türkiye geçtiğimiz yarım yüzyılda önemli bir dönüşüm süreci yaşamıştır. Bu dönemde ekonomik gelişme sosyal ortamın iyileşmesi anlamında önemli adımların atıldığı izlenmiştir. Ancak bugünün Türkiye sine bakıldığında, ülkenin kritik bir dönemeçte olduğu görülür. Rekabetin ve büyümenin güdüleyici ögelerinden olan inovasyon ve bilginin artan ağırlığı, Türkiye için çeşitli fırsatları barındırmaktadır. Türkiye nin AB üyeliği yolundaki çalışmalarının ekonomik büyüme, siyasi istikrar ve özel sektörün performansı açısından daha önemli boyutta kazanımları güçlendireceği neredeyse kesindir. Ancak bahsedilen süreçlerin tamamlanması için somut ve istikrarlı adımlara ihtiyaç olduğu da kesindir. Tanımlanan kazanımları elde edebilmek için odaklanmanın ve somut ve olumlu hareketin devamına, ayrıca uygun görülen eylemlerin alınması ve sürdürülmesine duyulan ihtiyaç vazgeçilmez bir durum olarak algılanmalıdır. Yaşanan ve yaşanma olasılığı olan yapısal değişimler ışığında, Türkiye nin gelecekte sahip olabileceği refah ve zenginlik; vatandaşların, işletme ve kurumların bilgiyi üretebilmesine, ulaşmasına ve yararlanmasına bağlı olacaktır. Türkiye nin bu bağlamda bilgi güdümlü ekonominin taşıdığı potansiyeli değerlendirecek kapasitesi mevcuttur. Alternatif olarak bakıldığında ise; gerek duyulan koşulların yerine getirilmemesi durumunda Türkiye nin arka planlara düşme riski ile karşı karşıya kalacağını düşünmekteyim. Türkiye nin bölgedeki diğer ülkelerle karşılaştırıldığında sahip olduğu göreli pozisyon... Türkiye, politik ve ekonomik sistemini iyileştirme yolunda önemli adımlar atmıştır. Halen üzerinde çözüm üretilmesi gereken alanlar olsa da, Türkiye nin Avrupalı komşuları ile karşılaştırıldığında iyileşme eğilimi ve dinamizm düzeyi açısından iyi bir noktada olduğu söylenebilir. Kaçınılmaz bir biçimde gerek duyulan siyasi ve ekonomik istikrar, Türkiye nin 3
yabancı ve yerel yatırımcıları çekebilmesinin tek başına koşulu olarak, özellikle bilgi ekonomisine geçişin gereksinimlerini karşılamak adına yeterli olabileceği düşünülmemektedir. Türkiye nin mikro düzeyde bazı konulara daha da odaklanmasında yarar olacaktır. Ar-Ge yatırımları, imalat ve ticaret sektöründeki bilgi yoğunluğu, sermaye piyasalarının gelişimi ve özel sektörün uluslararasılaşması acil eylem içinde olunması gereken başlıklar arasındadır. Genel olarak değerlendirildiğinde, Türkiye nin yenilik alanında çalışmaları olduğu bilinmektedir. TÜBĐTAK tarafından hazırlanan Ulusal Yenilik Stratejisi en güncel örneklerden biridir. Çalışmaların olumlu yansımaları AB tarafından hazırlanan Yenilik Karnesinde de (European Innovation Scoreboard) izlenmekte, ancak yine de Türkiye nin inovasyon bağlamında düşük düzeyde bulunan başlama noktası ve ülke için önem taşıyan öncelikli alanları belirlemesi anlamında önünde bir yolun olduğu da kesindir. Đnovasyona ilişkin politikaların üzerinde mutabık kalınması için gereken sürenin uzun olması, sorumluluk alanlarında yaşanan kısmi belirsizlik ve tam anlamıyla desteği alınmamış olan özel sektör kesiminin varlığından ötürü, hükümetin daha etkin bir fonksiyon sürdürecek organizasyonel yapılanmaya ihtiyacı olduğu sonucuna varmak mümkündür. Kamu sektörünü oluşturan organizasyonların ise sorumluluk alanlarını daha net bir biçimde tanımlamaları, işletmelerin ihtiyaçlarını algılayarak uzun süreli bir rekabetçi yapıya kavuşabilmeleri yolunda özel sektör ile daha yakın bir ilişki bütünü içine girmeleri gerektiğini belirtebilirim. Ekonomide yenilik için baş edilmesi gereken hususlar, özellikle yenilikçi KOBĐ lerin gelişimi için... Türkiye de güçlü bir girişimci kültürü vardır. Diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi KOBĐ ler özel sektörün önemli bir yapı taşı olma özelliği taşımaktadır. Özel sektör firmaları Türkiye de gerek sayı olarak işletmelerin büyük bölümünü, gerekse de istihdam kapasitesi açısından önemli bir büyüklüğünü temsil etmektedir. KOBĐ lerin ekonomiye olan katkılarının kabulüne rağmen karşımızda duran gerçek, Türkiye deki KOBĐ leri çevreleyen koşulların bu işletmelerin gelişiminde yeterli düzeyde bulunmadığıdır. Resmi olarak yeni açılan işyeri sayısı düşüktür. Bu gözlem özellikle şehirler için daha da geçerli olmaktadır. Bu arada Türkiye deki büyük ölçeklerde hayat bulan kayıtdışı ekonominin varlığı, ayrıca girişimcilik konusunda verilerdeki yetersizlik, Türkiye nin performansını diğer ülkelerle sağlıklı bir karşılaştırma olanağı verememektedir. Ayrıca belirtmekte fayda olacaktır: Türkiye deki KOBĐ lerin gelişimini destekleyici koşullar bütününün önünde temel olarak iki 4
engel belirlenmiştir. Bunlardan ilki uygun finansman koşullarına erişememek, diğeri ise KOBĐ lerin uluslararası iş ortamının gerektirdiği profil anlamında zayıf özellikler taşımalarıdır. Bu bağlamda özellikle küçük ölçekli işletmeler için bir politika eylemi içinde bulunmak gereği ortaya çıkmaktadır. Devlet Planlama Teşkilatı nın hazırladığı ve güncellenen KOBĐ Eylem Stratejisi ni hayata geçirecek, üniversitesi, özel sektörü, sivil toplum örgütleri ve kamu yönetimiyle birlikte, tüm paydaşları sorumluluk altına sokmanın yararlı olacağına inanmaktayım. Bu yazıyı hazırlarken yaptığımız araştırmalar sonucunda, Türkiye de KOBĐ lerin gelişimi ve inovasyon ortamının etkinleşmesi için aşağıda bulunan alanlara öncelikle dikkati çekmek isterim: 1. Đnovasyon politikalarının sürdürülmesi için daha koordine ve işlevsel bir yapıyı oluşturmak; 2. Ulusal bilişim altyapısının koşullarını iyileştirmek; 3. Đnovasyon için yerel ve bölgesel eylem planları geliştirmek; 4. KOBĐ lerin gelişimi ve girişimcilik aktivitesi için daha iyi koşullar hazırlamak; 5. Mali kaynakların ve yatırımcıların dağıtım kanallarını güçlendirmek; 6. Doğrudan yabancı yatırımları harekete geçirmek, iç pazarın bölünme spill over etkisini özümseyecek olanaklarını geliştirmek; 7. Ekonomik ve siyasi istikrarı sürdürmek; kanunların yaptırım gücünü etkin kılacak yapıyı devam ettirmek; 8. AB programlarına katılım konusunda farkındalığı artırmak; özellikle sınır ötesi bilgi akımı ve büyüyen idari yüklerin maliyetlerini yeniden yapılandıracak olanakları dengelemek. Özel sektörün daha aktif bir rol üstlenebileceği alanlar... Ticaret odaları, işveren ve ticaret birlikleri, mali kurumlar, şirketler kesiminin oluşturduğu özel sektörün Türkiye de girişimciliği destekleme anlamında, mali kaynak ve liderlik unsurlarını taşıma boyutunda çeşitli imkanlar sundukları bilinmektedir. Sahip olunan bu tip varlıkların daha da üst noktalara taşınması gerekmektedir. Süreçte iyi bir kamu politikası eylemine girmeye KOBĐ leri destekleme anlamında ihtiyaç duyulmaktadır. Özel 5
sektörün aktif eylem içinde olmasında büyük yarar gördüğüm alanları ise şöyle sıralayabilirim: 1. Gerek yerel, gerekse de yabancı yatırımcılarla iş ilişkilerini destekleyecek fırsatları düzenlemek, ayrıca KOBĐ finansmanı için gerekli olan ihtiyaçları belirlemek ve iletişimini kurmak; 2. Girişimcilik eğitimine ilişkin programları desteklemek ve bu programlara katılımı sağlamak. 3. Đş ortamının içinde bulunduğu koşulların iyileştirilmesi için öncelikleri belirlemek; 4. Karşılaştırma, gelişimi takip etme ve yine çeşitli girişimleri değerlendirebilmek amacıyla daha güncel ve ilgili istatistiki verileri sunmak; 5. Girişimci destekleme programları hakkında farkındalığı artırmak, aynı zamanda ekonomik büyümenin önemi bağlamında inovasyon kavramının önceliğini hatırlatmak; 6. Girişimcilik, iyi işletme yönetimi örnekleri, bölgesel kümelerin büyümesi ve uluslararası bağlantılar gibi konularda rehberlik edecek unsurları tespit etmek ve bu konuya ilişkin iyi örneklere dikkat çekmek... Türkiye de bazı organizasyonel yapıların halihazırda yukarıda sayılan konularda liderlik misyonu üstlendiği ve yürüttüğü izlenmektedir. Bununla beraber, daha yapısal ve iyi koordine edilmiş çabaların sürdürülmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Aynı derecede önemli olan bir diğer husus ise, eylemlerin tek bir aktör tarafından gerçekleştirilmesinin mümkün olmadığı, gerek makro, gerekse de mikro konularda karşı karşıya kalınan sorunlarla baş edilebilmesi için kamu ve özel sektörün birlikte çalışmaları gerektiği açıktır. Son dönemlerde çeşitli platformlarda anlatılan, benim de içeriğini çok isabetli bulduğum bir inisiyatiften sözetmek isterim. Ulusal Đnovasyon Girişimi olarak adlandırılan bu hareket bir sivil girişim ve gönüllülük esasına dayanıyor. Girişim Türkiye'nin ulusal kalkınmasında önemi bir unsur olduğuna inandığımız inovasyon konusuna ilişkin olarak sivil toplum, özel sektör ve akademik dünyadan şimdilik 130 kişinin katılımı ile başlatılmış. Girişim Ekim 2006 da Toplumsal Refah için Đnovasyon temasıyla bir raporu kamuoyuna sunmuş. Girişimin kurumsal yapısına bakıldığında, Türkiye'nin köklü üniversitelerinin rektör düzeyinde temsil edildiğini, ülkenin önde gelen holdinglerinin, hizmet ve sanayi kuruluşlarının ve meslek 6
örgütlerinin yönetim kurulu başkanları, genel müdürleri ve üst düzeyde sorumluluk üstlenen yöneticilerinden oluşan katılımcılardan meydana geldiği dikkat çekmekte. Bu girişimle, inovasyon alanında eksikliklerin giderilmesi, güçlü olunan yanlarımızın pekiştirilmesi, fırsatların iyi kollanması, tehditlerin ise mümkün olduğu ölçüde bir fırsat kimliğine büründürülmesi hedeflenmiş. Böylece, Türkiye nin gerek sosyal, gerekse ekonomik hayatında bulunduğundan çok daha iyi bir noktaya ulaşmasını sağlayacak inovasyon sürecini, kalıcı ve sürdürülebilir bir yapıya büründürerek, sivil toplum, üniversite ve özel sektör işbirliği ile refah düzeyinin artışına katkıda bulunmaya çalışılmakta. Sanıyorum, tüm kurumların bu Girişime kendi çapında destek olması, ülkemiz için önemli bir değer yaratacaktır. Son Sözler: Bugünün hızlı ve zorlu rekabet koşulları yeni iş yapma modellerinin uygulanmasını gerektirmekte. Yeni bir modelin barındırması gereken unsurlar içinde a. piyasanın ve müşterinin ihtiyaçlarını algılayabilme; b. ağ sistemleri (network) içinde bilgiye, yeteneklere ve fikirlere erişebilme; c. yeni fikirlerin ve yaratıcılığın uygulama alanları bularak yeni ve başarılı iş alanlarına dönüştüğü yenilik süreci bulunmaktadır. Tüm bu unsurlara eşgüdüm içinde sahip olunması, bir işletmenin inovasyondan elde edeceği değeri yükseltir. Başarılı yenilikçi firmaların sıklıkla gündeme taşıdığı dört adet soru olduğu bilinmektedir. Đlk soru inovasyon sürecine nasıl başlandığı, ikinci soru yeni fikirlerin kaynaklarının neler olduğu, üçüncü soru, bu fikirlerin hayata geçişini nasıl finanse edeceğinizdir. Dördüncü ve son soru ise inovasyonun içinde var olan riskin en düşük düzeye nasıl indirileceğidir. Bu sorulara bulunan yanıtlar, yanıtların karşılığında işletme için geliştirilen eylem planı, yenilikçiliğin şirket başarısı üzerindeki etkisini artıracaktır. Đnovasyona dair 6 adet yaklaşımdan sözetmek mümkündür. Bu yaklaşımlardan hangisinin seçileceği firmaların stratejik amaçlarına ve yönüne, firmanın yeteneklerine, piyasayı algılamasına ve riske girebileceği yatırım tutarının büyüklüğüne bağlı olarak değişir. Hangi tür yeniliklerle karşı karşıyayız dendiğinde; Artımsal: sürekli ürün ve süreç geliştirme; Yeni tasarım: katma değer sağlamak için tasarım ve müşterinin ihtiyaçlarına uyumlandırma; Yeni iş modelleri: bir ürünü bir hizmetin içinde konumlandırma; 7
Đşlevselliği artırma: yeni bir yazılımı kullanma; Teknolojiye başvurma: katma değer sağlamak için yeni teknolojileri kullanma; Atılımlar: yeni bir teknolojiyi yaratma gibi süreçler çıkmaktadır. Đlk üç seçenek piyasa, son üç seçenek ise teknolojinin dinamikleri ile şekillenir. En basit anlamıyla inovasyonu, yeni fikirlerin başarılı bir biçimde kullanımı olarak tanımlamak mümkün. Đnovasyonu sadece ürünlere ve teknolojilere indirgemek, inovasyondan elde edilecek olan başarının da sınırlandırılması anlamını taşır. Başarılı yenilikçi uygulamaların büyük bir bölümünün iş yapış süreçlerinde ve işletme yönetiminde gerçekleştiği görülür. Bu tip yenilikler işin yapılış biçimini, hizmetin sunum biçiminin değişimi anlamına gelir. Genellikle yönetim için yeni prensiplerin uygulanmasıyla hayata geçtiği görülür. Örnek uygulamalar arasında dışarıdan tedarik etme (outsourcing), işbirlikleri, merkezi yapıdan çıkarma ve çalışanlara yetki göçertmesi sayılabilir. Đnovasyonun daha çok bir teknik geliştirme-teknolojik ilerleme olarak algılandığını belirtmek mümkündür. Ancak yeni bir teknoloji ve/veya teknik üretmenin ötesinde inovasyondaki başarıyı bir ürün veya hizmetin, o ürün ve hizmetin seslendiği kullanıcılardan oluşan pazarın kabul etme miktarıyla ölçmek doğrudur. Müşterinin ihtiyaçlarını anlamak, piyasanın dinamiklerini belirlemek, markanın ve pazarlamanın olası rollerini ortaya koyabilmek için önemli yatırımlara ihtiyaç duyulabilir. Bir ürün veya hizmetin işlevi yani neye yaradığı ve şekli yani nasıl sunulduğu, yeni bir ürün veya hizmetin tasarımında ana parçacıklar arasında betimlenir. Tasarım yeni bir ürünün veya bu yeni ürünün yarattığı değerin çekiciliğinde önemli bir unsur olmakla birlikte çoklukla bu özelliğinin azımsandığı izlenir. Đnovasyonda taktiklerin neler olabileceğine ilişkin bir inceleme yapıldığında; yenilikçi bir yapıya bürünmek isteyen işletmelerin iki taktiğe ihtiyacı olduğu ortaya çıkmaktadır. Đlki inovasyon yapabilmek için motivasyonlarını artırmak, ikincisi profesyonellik düzeylerini yükseltmek olarak tanımlanabilir. Đşletmelerin düzenli bir biçimde neden yenilikçi ürün ve hizmetler ortaya koyamadıklarına dair araştırmalara bakıldığında; 6 adet engelin varlığı tespit edilmiştir. Üçü motivasyon, üçü inovasyonun uygulamaya alınmasına dair karşı karşıya kalınan zorluklar biçiminde tanımlanır. Đnovasyon girişimciliğin belli bir fonksiyonudur. Đnovasyon, girişimcinin yeni kaynaklar yaratarak refah yaratması veya mevcut kaynakların kullanım potansiyelini artırarak refah yaratmasıdır. Günümüzde girişimcilik için yapılan tanımlamalarda bir miktar karışıklık olduğunu kabul etmek gerekir. Bazılarına göre girişimciler sadece küçük işletme kavramıyla 8
örtüştürülürken, bazıları tüm işletmeleri girişimciler tarafından yönetilir kabul etmektedir. Pratikte ise; girişimciliğin girişimin boyutları, yaşı gibi kıstaslarla belirlemekten çok, içinde bulunduğu faaliyete göre tanımlanması gerekir. Girişimciliğin odağında inovasyon vardır. Đnovasyon bir girişimin ekonomik ve sosyal potansiyeline, amaçlı, hedefi belirgin bir biçimde getirilen değişikliktir. Đnovasyonu bir sonuç olarak değerlendirdiğimizde, bu sonuca ulaşma yolunda sadece belirli durumlar için geçerli olabilecek bilinçli, amaçlı bir araştırma faaliyeti ile inovasyon fırsatlarının tespit edilmesi olarak açıklamak mümkündür. Sözünü ettiğimiz fırsatlar girişimin kendi içinde olabileceği gibi, ilgili endüstri kolunda da olabilir ve bu fırsatları dört başlık halinde sınıflandırmak mümkündür: Beklenmeyen gelişmeler Uyuşmazlık ve bağdaşmazlık diye niteleyebileceğimiz durumlar Đşlem süreçlerinde duyulan ihtiyaçlar Endüstri ve piyasa koşullarında değişiklikler Bu fırsatların yanında girişimin dışında ve sosyal çevresinde oluşan fırsatları üç kategoriye ayırmak mümkündür: Demografik değişiklikler Algılama farklılıkları Kazanılan yeni bilgiler Đnovasyonun kaynağı olarak belirlediğimiz bu durumların bazıları birbirleriyle örtüşebilir. Sözü edilen fırsatlar isimlendirdiğimiz birden fazla kategoride aynı anda bulunabilir. Bu alanla ilgili olarak en basit inovasyon fırsatını düşünelim. 1930 lı yılların ilk dönemlerinde IBM firması ilk modern muhasebe makinesini bankalar için geliştirmişti. Ancak bankalar bu ürüne hiç rağbet etmediler. IBM i burada kurtaran beklenmedik bir gelişmeydi: New York Halk Kütüphanesinin bu cihazlardan almak istemesi. O dönemlerde kütüphanelerin bankalara nazaran daha fazla parasal kaynağı vardı ve IBM 200 den fazla makine satmayı başardı. 15 yıl sonra herkesin bilgisayarların sadece ileri düzeyde bilimsel amaçlar için kullanıldığını düşündüğü bir dönemde iş dünyası maaş ödemeleri için bu makinelere beklenmedik düzeyde bir ilgi göstermeye başladı. Univac adlı firmanın ürünü bu alanda en ileri makineye sahipti. 9
Bu arada IBM, bu alandaki ihtiyacı zamanında gördü ve Univac ın makinesini yeniden tasarlayarak yine beklenmedik düzeyde bir başarı sağlayabildi. Ve bu girişimle birlikte 5 yıl sonra IBM bilgisayar endüstrisinde lider konuma ulaştı. Sistematik bir inovasyon için gerekli olan ilk aşama yeni fırsat kaynaklarını değerlendirmektir. Konuya bağlı olarak kaynakların farklı zamanlarda farklı önemleri olduğunu söylemek mümkündür. Örneğin demografik özelliklerin çelik üretimine ilişkin inovasyon sürecinde kritik bir önemi olmayabilir. Buna rağmen Mergenthaler tarafından icat edilen Linotype makinesinin başarılı bir inovasyon olmasında en önemli etken demografik özelliklerdir. Çünkü Lynotype makinesi yeterli düzeyde daktilo yazmasını bilmeyen bir kitle için ihtiyacı önemli miktarda karşılayacak özellikler içermekteydi. Fakat kaynak ve zaman gibi alanlarda koşullar ne olursa olsun, girişimcilerin fırsat kaynaklarını iyi analiz etmeleri gerekecektir. Etkin olabilmesi için inovasyonun basit olması gerekir. Bir diğer önemli konu ise inovasyonun belli bir alana odaklanmış olabilmesidir. Đnovasyonun sadece bir şeyi yapabiliyor olması gerekir. Diğer türlü karışıklığa mahal verebilir. Etkin inovasyonlar küçük başlarlar. Sadece belirgin bir şey yaparlar. Örneğin Đsveç kibrit konusunda dünyada yaklaşık 50 yıl boyunca tekel-monopol konuma sahip olmuştur. Bunun nedeni; Đsveçlilerin kibritleri kutuya dolduracak basit bir cihazı geliştirmiş olmalarıdır. Tam tersine, örneğin bir dalda devrim yapacak türden inovasyonların başarılı olabilme ihtimalinin düşük olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Başarılı girişimcilerin beyinlerinin her iki tarafını da kullandıkları söylenmektedir. Bu tip girişimciler hem rakamları dikkate alırlar, hem de müşterisi olsun olmasın, bireylerin fikirlerine önem verirler. Ardından dış çevreyi dikkate alarak potansiyel kullanıcıların beklentilerini test eder, geliştirme yolunda oldukları ürün veya hizmetin kullanıcıların değerlerine ve ihtiyaçlarına yanıt verip vermediğini kontrol ederler. Pratik hayatta bir inovasyonun ne denli başarılı olacağını önceden tahmin edebilmek pek mümkün değildir. Sonuç ne olursa olsun başarılı inovasyonların başlangıç aşamasından itibaren standartları belirleyici, bir teknolojiye veya bir endüstriye farklı bir yön verebilecek özelliklere sahip olması gerekir. Bir inovasyonun liderliği hedeflememesi halinde amaca hizmet etmeyeceği söylenebilir. 10
Her şeyin ötesinde, inovasyon faaliyeti zekânın dışında yoğun ve özel bir çabayı gerektirmektedir. Đnovasyon bilgi birikimi gerektirmektedir. Odaklanmayı gerektirir. Đnovasyon yapabilmeye daha fazla eğilimli kişiler olabilir ve bu kişilerin yetenekleri daha çok iyi tanımlanmış belirli alanlarla sınırlıdır. Tüm sistematik başarılarıyla birlikte Thomas Edison un elektrik alanına eğildiği herkesçe bilinmektedir. Bir organizasyonun inovasyon konusunda ciddi olması durumunda müşterisi, kullanıcısı ve piyasası ile sürekli ilişki içinde olması; başarılı yeni fikirleri ortaya koyabilmesi; çalışanlarını yenilikçi olmaya doğru yönlendirmesi gerekir. Yenilikçi olma yolunda hareket eden bir işletmenin yaratıcılığı, hesaplı ve öngörülebilir riski, girişimci ruhu ve genel olarak işletme, özel olarak da proje yönetim ilkelerini bir araya getirebilmesi gerekir. Bir işletmenin koşulları her zaman ince bir biçimde işlemesi, yaratıcılık ve özgürlük ile birlikte kontrol dengesini tutturabilmesi gerekir. Özel olarak bu dengenin sağlanabilmesi, inovasyon liderliğindeki sanatın göstergesi olacaktır. 11
Kaynaklar: Arıkan, C., Akoy, M., Durgut, M., Göker, A. (2003): Ulusal Đnovasyon Sistemi, Kavramsal Çerçeve, Türkiye Đncelemesi ve Ülke Örnekleri, TÜSĐAD Yayınları, Ekim 2003, Đstanbul Council on Competitiveness (2004); National Innovation Initiative 21st Century Working Group Final Report, December 15, 2004 Drucker, P., 1998; The Discipline of Innovation, Peter Drucker, Harvard Business Review November- December 1998 European Commission (2006); Creating an Innovative Europe, Report of the Independent Expert Group on R&D and Innovation appointed following the Hampton Court Summit and chaired by Mr. Esko Aho, European Communities, 2006 Elçi, Ş. (2006), Avrupa Komisyonu, European Trend Chart on Innovation, Annual Innovation Policy Trends and Appraisal Report Turkey, 2004-2005 Freeman, C. & Soete (1997): The Economics of Industrial Revolution, Third Edition, Cambridge Mass.: The MIT Press. [Türkçesi, Yenilik Đktisadı, Çev. Ergun Türkcan, Ankara: TUBITAK Yayınları, 2003] IBM (2006); Global Innovation Outlook 2.0, 2005, International Business Machines Corporation,www.ibm.com/gio IBM (2004); Global Innovation Outlook, printed November 2004, International Business Machines Corporation, IKED (2004): Türkiye de KOBĐ lerin Gelişimi için Yenilik ve Teknoloji Politikalarının Güçlendirilmesi Özel Sektör ve Fırsatlar, Glenda Napier, Sylvia Schwaag Serger, Emily Wise Hansson, Uluslarası Bilgi Ekonomisi ve Girişim Destekleme Örgütü IKED, Malmö, Đsveç Aralık 2004 12
OECD, Avrupa Komisyonu (2005); Oslo Kılavuzu, Yenilik Verilerinin Toplanması ve Yorumlanması için Đlkeler, 3. Baskı, TÜBĐTAK Yayını, Şubat 2006 Schumpeter, J.A. (1934): Theory of Economic Development, Cambridge Mass.: Harvard Economic Studies Vol. XLVI [Yeniden basım, New York: Oxford University Press, 1965] Sengupta, J. (2004): Competition and Growth, Houndmills: Palgrave Macmillan. TÜBĐTAK (2004), Research, Development and Innovation in Turkey, Mayıs 2004 13
TÜSĐAD-Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu TÜSĐAD-Sabancı Üniversitesi Rekabet Forumu (REF), Türk Sanayicileri ve Đşadamları Derneği (TÜSĐAD) ve Sabancı Üniversitesi ortak girişimleri ile 1 Mart 2003 tarihinde kurulmuş bir araştırma merkezidir. Amacı, genel olarak küreselleşme, özel olarak da Avrupa Birliği ile bütünleşme sürecinde uluslararası piyasalarda Türk özel sektörünün kalıcı bir pazar payı elde edebilmesi için gerekli rekabet gücü, inovasyon ve teknoloji yönetimi ve kıyaslama çalışmalarını yapmaktır. REF çalışmalarını; araştırma, bilgi yayılımı ve işbirlikleri başlıkları altında sürdürmekte; faaliyetlerini, görüşlerini ve rekabetçilik alanındaki gelişmeleri kamuoyu ile web sitesi (www.ref.sabanciuniv.edu) ve Rekabet Postası başlıklı bülteni ile paylaşmaktadır. 2010, REF Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü, 4110 sayılı Yasa ile değişik 5846 sayılı FSEK. uyarınca, kullanılmazdan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yazılı izin alınmadıkça, hiçbir şekil ve yöntemle işlenmek, çoğaltılmak, çoğaltılmış nüshaları yayılmak, satılmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da başka teknik, sayısal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanılamaz. 14
15