HEDEFLER İÇİNDEKİLER ACİL SERVİS ORTAMI (ACİL SERVİS PLANLAMASI VE STANDARTLARI) Acil Servis Hizmetleri İçin Gerekli Öğeler Acil Servisin Fiziki Yapısı Yönetim Personel Acil Servis Kalite Standartları ACİL SERVİS ARAÇLARI EĞİTİMİ Yrd. Doç. Dr. Sibel ASİ KARAKAŞ Bu üniteyi çalıştıktan sonra; İdeal bir acil servis ortamını tanımlayabilecek, Acil servis kalite standartları hakkında bilgi sahibi olabileceksiniz. ÜNİTE 1
GİRİŞ Acil tıbbi müdahale gerektiren durumlarda hastanın, tedavi edilebileceği sağlık kuruluşuna en hızlı şekilde ulaştırılması ve gereken müdahalenin zamanında yapılması insani, aynı zamanda hukuki bir ödevdir. Acil servis hizmetleri, ani gelişen hastalık, kaza, yaralanma ve benzeri beklenmeyen durumlarda oluşan beklenmeyen sağlık sorunlarında hastanın sakatlık ya da ölümden korunması amacıyla acil serviste görevli sağlık personelince tıbbi araç gereç desteği ile değerlendirilmesi, tanısının konulması, tıbbi müdahale ve tedavisinin yapılması için yataklı sağlık tesislerinde sunulan sağlık hizmetlerini kapsamaktadır. Acil hasta bakım hizmeti vermek üzere açılan tüm acil servisler, acil bir yakınması olan her hastayı değerlendirmek için gerekli olan personel ve malzemeye sahip olmalıdır. Tıbbi acillerin birbirinden bağımsız ve planlanmamış olması, acil servislerin günün 24 saati hasta bakımı ve tedavisi konusunda eğitim almış, yetkili ve deneyimli hekim, hemşire ve yardımcı sağlık personeli bulundurulması zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Acil tıbbi bakım aşağıdaki amaçlara hizmet etmelidir; Acil servislerde görev yapan personel tıbbi bakım sisteminin önemli bir parçasıdır. Acil tıbbi bakım eşit koşullarda herkes tarafından ulaşılabilir olmalıdır. Hastane öncesi, acil servis ve yataklı servisler arasında hasta bakımının devamlılığı sağlanmalıdır. Hastaların bakımı; yeterli, kaliteli ve hastaya yarar sağlayıp zarar vermeyecek nitelikte olmalıdır. Acil servislerdeki tüm alet ve sarf malzemeler hastaların ihtiyacını karşılamak için her zaman hazır ve çalışır konumda bulunmalıdır. Acil servislerde görev yapan personel tıbbi bakım sisteminin önemli bir parçasıdır. Bu nedenle multidisipliner iş birliği ve iletişim esastır. ACİL SERVİS HİZMETLERİ İÇİN GEREKLİ ÖGELER Türkiye de acil servislerin fiziki şartları, ulaşımı, personeli donanımı ve tıbbi teknolojik imkânları bakımından asgari standartları belirleyen herhangi bir mevzuat düzenlemesi yoktur. Mevcut acil servislerin çağın gereklerine ve hasta beklentisine uygun olarak yeniden yapılandırılması, yeni kurulacak acil servisler için belirli standart ve kriterlerin konulması, gerektiğinde kurulum ve tescil işlemleri bakımından ülke genelinde birlik sağlanması; bu iş ve işlemlerin yazılı kurallara bağlı olarak yürütülmesi ve sonuçlandırılması amacıyla uygulama usul ve esaslarına dair bir mevzuat düzenlemesi yapılmasına ihtiyaç duyulmuştur. Bu doğrultuda 11 Mayıs 2000 tarihli ve 24046 sayılı Resmî Gazetede Acil Sağlık Hizmetleri Yönetmeliği yayımlanmıştır. Yönetmeliğin 15 inci maddesindeki Acil servislerin malzeme, personel, hizmet kıstasları, fiziki şartları ve diğer hususlar Bakanlıkça belirlenir. hükmüne istinaden Yataklı Sağlık Tesislerinde Acil Servis Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ 16 Ekim 2009 tarihli ve 27378 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe konulmuştur. Kamu ve özel Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2
sektöre ait yataklı sağlık tesisleri bünyesinde hizmet veren tüm acil servis, acil poliklinik ve üniteleri kapsayan tebliğ ile; Türkiye de sağlık kurum ve kuruluşlarınca sunulmakta olan acil servis hizmetlerinin çağın gereklerine, günümüz ihtiyaç ve beklentilerine uygun olarak iyileştirilmesi, Acil servislerin fiziki altyapı, ulaşım, personel, donanım ve tıbbi teknoloji imkânları bakımından asgari standartların belirlenmesi, Acil servislerin, bünyesinde hizmet verdikleri sağlık kurumunun statüsü, hizmetin yoğunluğu ve bölgenin şartlarına göre sınıflandırılarak yeniden yapılandırılması, Hasta triyajı ve renk kodu uygulamasının sağlanması, Acil servislerde yürütülecek nöbet hizmetlerine ilişkin uygulama, usul ve esaslarının belirlenmesi, Bünyesinde acil sağlık hizmeti verilen tüm sağlık kurum ve kuruluşlarının acil servis hizmetlerindeki standartlarının belirlenmesi, hedeflenerek yeniden yapılandırma çalışmaları başlatılmıştır. Bu başlık altında acil servisler, fiziki yapı, yönetim ve personel yönünden ele alınacaktır. Acil Servisin Fiziki Yapısı Acil servisler hastanenin vitrinidir. Acil servisler hastanenin vitrinidir. Çünkü yedi gün 24 saat açık olan, hasta kabulünün yapıldığı, hasta bakımının devam ettiği, hastanenin dışarıya açılan tek giriş kapısı acil servislerdir. Çalışma saatlerinin yoğunluğu, bazı hastaların ve yakınlarının saldırgan tavırları ve yetersiz fiziki şartlar nedeniyle; çalışanlar arasında burnout (tükenmişlik) sendromunun en sık görüldüğü bölüm acil servislerdir. Dünyada ki en sık ölüm nedenleri; travma, kalp hastalıkları (Miyokart Enfarktüsü vs.) ve nörolojik acillerdir (stroke, intraserebral kanama vs.). Bu hastaların büyük bir bölümü acil servisten geçerek hastaneye yatmaktadır. Bu nedenler, hem çalışanların hem de hastaların memnuniyeti için, acil servislere özel önem verilmelidir. Acil servisler dizayn edilirken; Acil serviste yıllık tedavi gören hasta sayısı, Acil servislerin ana yola yakın olması, Acil servise gelen hasta yanı sıra yakınlarının ve 112 ambulansı için park yeri bulunması, Helikopter ulaşımı planlanıyorsa helikopter pistinin olması, Aynı anda tedavi örebilecek hasta sayısının planlanması ve yeterli sedyenin olması, Acil serviste çalışacak ekibin sayı ve dağılımının planlanması, Ameliyathane, yoğun bakım ve servislere geçişin kolay olması, Bir afet durumunda acil servisin genişletilebilecek bir alana sahip olması (otopark, hasta bekleme salonu vs.), Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3
Acil servise müracaat eden hasta dağılımının belirlenmesi (Travma, travma dışı), gibi faktörler göz önünde bulundurulmalıdır. Ülkemizde 2012 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından yayınlanan Sağlıkta Dönüşüm Projesi Kapsamında Yapılacak Sağlık Tesisleri İçin Proje Aşamasında Uyulması Gereken Hususlar ile ilgili genelgede acil servislerin fiziki yapısı için ihtiyaç ve fonksiyon yönünden uygulanması gereken şartlar aşağıda belirtilmiştir. Acil servis bekleme bölümünde, triajda ön muayenesi yapıldıktan sonra ciddi bir durum olmadığı tespit edilen hastaların tedavisi için poliklinik odaları planlanacaktır. Polikliniklerin oda sayısı aksi belirtilmediği sürece aşağıdaki sayılar dikkate alınarak yapılacaktır. Acil servis girişinde acil giriş/bekleme, triaj, acil müdahale alanları birbiri ile irtibatlı şekilde planlanacak ve acil girişinde lobi tarzı bilgi alma-verme bankosu bulunan alan düzenlenmelidir. 0-50 yatak: 0 51-100 yatak: 2 101-200 yatak: 4 201-400 yatak: 7 401-600 yatak: 9 601-900 yatak: 13 901 - ve üzeri yatak: 16 Acil servis girişinde acil giriş/bekleme, triaj, acil müdahale alanları birbiri ile irtibatlı şekilde planlanmalı ve acil girişinde lobi tarzı bilgi alma-verme bankosu bulunan alan düzenlenmelidir. Acil servisler doktor, hemşire, personel için ayrı ayrı soyunma ve dinlenme alanlarına projede yer verilecektir. Toplam acil servis alanının % 10-15 i kadar kapalı ve yarı açık alanı mevcut olan kafe mahali, acil servis ile doğrudan bağlantılı ve ana girişi dışarıdan olacak şekilde hizmet verecektir. Acil servislerde hastanenin yatak kapasitesi ve acil servisin seviyesine göre hasta ve hasta yakınları için bekleme alanlarına projede yer verilecektir. Acil servis girişlerinde iç ve dış hava kontrolünün sağlanması için hava perdesi sistemi uygulanacaktır. Acil servis fonksiyonel ve insanca hizmet verebilen bir yer olmalıdır. Acil servisler hastaların kolay ulaşabilmesi için ana yola yakın bir yere kurulmalı, yağmur gibi olumsuz hava koşullarının etkisini en aza indirmek için giriş kapısının üstü yola çıkıntı yapacak şekilde kapatılmış olmalıdır. Acil servisler için en önemli kritelerden biri ambulans ve ayaktan hasta giriş kapılarının görsel ve fonksiyonel olarak birbirinden ayrı olması ancak hastanenin diğer bölümleri ile bağlantısının yalnız bir kapıdan yapılmasıdır. Aksi takdirde servis içi trafik kontrol edilemez. Acil servis tasarımında hastanın aciliyeti ile tedavi göreceği birimin girişe yakınlığı arasında doğru bir orantı vardır. Acil servis tasarlanırken mimari triyaj uygulanmalı, odalar aciliyet kategorisine göre sıralanmalıdır. En acil hastaların getirildikleri triyaj uygulanmalıdır. En acil hastaların getirildikleri ambulans girişin Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4
hemen yanında yer alırken, aciliyeti daha az olan hastaların tedavi alacağı birimler daha uzak bölgelere yerleştirilebilir. Acil servis hastanenin laboratuvar, yoğun bakım, ameliyathane, röntgen gibi bölümlerine yakın olmalıdır. Acil serviste hastaların hemşire deskinden gözlenebilmesi için masa ve sandalyelerin boyu 100 cm yi geçmemelidir. Muayene birimleri birbirinden perde ile ayrılmalıdır. Acil serviste resüsitasyon ve psikiyatri odası gibi özel odalar dışında kapalı oda bulunmamalıdır. Acil servis tasalanırken gözlenebilirlik, sadelik, gizlilik, mahremiyet ve esneklik gibi kavramlar göz önüne alınmalıdır. Genel olarak acil servislerin koridor biçiminde, arena biçiminde ve modüler biçimde olmak üzere üç farklı yaklaşımla tasarlanmaktadır. Tasarı biçiminin seçiminde rol oynayan en önemli faktör fiziki imkânlar ve acil servisin yıllık hasta kapasitesidir. Koridor Biçiminde Tasarlanan Acil Servisler; Geniş bir koridor üzeri kuruludur. Bu koridorun her iki tarafında çeşitli birimler ve tedavi odaları yerleştirilmiştir. Ortada olması gereken çalışma deski bu koridorun ortası, başı veya sonuna yerleştirilebilir. Arena Biçiminde Tasarlanan Acil Servisler; Ortada bir çalışma deski ve bu deskin etrafına dağılmış bakım ve tedavi odaları tasarlanır. Olumlu yönü hastaların rahatlıkla orta deskten gözlemlenebilmeleridir. Olumsuz yönü ise gizliliğin azalması ve gürültülü bir servis hâline gelmesidir. Ülkemizin en iyi örneklerinden birisi olan Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesinin 1997 yılında kurulan acil servisi de bu tarzda düzenlenmiştir. Modüler Biçimde Tasarlanan Acil Servisler; Bu modelde merkez alan arena tarzındadır. Diğer spesifik tedavi alanları ise bu arenanın modüllerine yerleştirilmiştir. Büyük acil servisler için daha ideal bir modeldir. Hasta sayısı yılda 40-45.000 seviyesinde olan acil servislerde uygulanması uygun olur. Genel olarak acil servisler koridor biçiminde, arena biçiminde ve modüler biçimde olmak üzere üç farklı yaklaşımla tasarlanmaktadır. Acil Servis Girişi ve İçindeki Bölümler Acil servis girişinde ambulans ve ayaktan hasta girişleri için iki ayrı kapısı olmalı ve bu kapılar birbirinden uzak olmalıdır. Böyle bir tasarıda ambulans ile getirilen genel durumu bozuk hastalar, ayaktan gelen hastalar tarafından görülmeden içeri alınabilecektir. Giriş ile zemin aynı seviyede olmalı, sedye ya da tekerlekli sandalye ile hastalar rahatlıkla içeri alınabilmelidir. Acil servis giriş kapısı yakınında bir otopark, hemen girişte sedyeler ve tekerlekli sandalyeler için boş alan bırakılmalıdır. Giriş; hastalar, acil ekibi ve sedyelerin rahatlıkla hareket edebileceği kadar geniş, iyi aydınlatılmış olmalı etrafta gereksiz eşyalar bulundurulmamalıdır. Giriş kapıları otomatik açılıp kapanabilir biçimde olmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5
Acil servis içindeki kapılar aynı anda iki sedyenin geçebileceği genişlikte olmalı hatta sedyelerin yanında asılı serum şişeleri, seyyar monitör ve respiratör cihazlarının olabileceği düşünülerek kapıların genişliği ona göre ayarlanmalıdır. Hemen girişte hastayı getiren ambulans ve acil bakım teknikerinin bürokratik işlemleri yapabileceği boş bir alan ya da oda bulundurulmalıdır. Giriş kapısı doğrudan triyaja açılmalı, buradan hasta bekleme ve asıl bakım ünitelerine hemen ulaşılabilmelidir. Girişten sonra bulunması gereken ana bölümler; Triyaj masası, Dekontaminasyon odası, Güvenlik ve basın odası, Bekletilen hastalar ve yakınları için bekleme salonu, Psikiyatrik hasta bakım odası, Tedavi salonu, Destek birimleridir. Triyaj masası; Triyaj masası, gelen hastaların kısa öyküsünün alındığı, vital bulgularına bakıldığı ve aciliyetine göre ayrıldığı bölümdür. Bu bölüm girişin hemen karşısında olmalıdır. Triyaj masası acil servis giriş kapısını, bekleme salonunu ve tedavi birimlerini gözleyebilir nitelikte olmalıdır. Triyaj bölümünde hasta kayıtlarının ve ödemelerini kabul edecek bir sekreter de bulunabilir. Dekontaminasyon odası; Bu oda acil servisin dışında olmalıdır. Kontamine olduğu için getirilen hasta, bu oda da dekontamine edildikten sonra acil servise tanı ve tedavi amacıyla alınır. Aynı anda birkaç hastaya birden cevap verebilecek kapasitesi olması gereken resüsistasyon ile tedavi ekipmanı ve en önemlisi duş şeklinde akarsuyu olmalıdır. Bölümün drenaj suyu özel kaplarda saklanır, normal drenaj sistemine akıtılmaz. Acil servis giriş kapısının yanında bu özellikleri sağlayacak imkân yok ise yine bu amaçla hastane morgunun kullanılması önerilmektedir. Çünkü burada akarsu vardır ve halktan uzak bir bölümdür. Güvenlik ve basın odası; Triyaj masası acil servis giriş kapısını, bekleme salonunu ve tedavi birimlerini gözleyebilir nitelikte olmalıdır. Yapılan çalışmalar sonucunda acil servislerin çalışanlarının çok fazla strese maruz kaldıkları görülmüştür. Acil serviste güvenlik açısından en riskli bölge triyaj masası ve civarıdır. Bu nedenle bu bölgede kaçış noktaları bırakılmalı, kapalı devre kamerayla izlenmeli ve çevrede alarm sistemleri kurulmalı, güvenlik görevlisi 24 saat burada görev yapmalı, acil servise giren kişiler metal detektörü ile taranmalıdır. Basın mensuplarının çalışabilmesi için bir basın odası kurulmalıdır. Bu odanın esas kullanımı afet durumlarındadır. Acil servislerimizde olması gereken fakat yer almayan bir odadır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6
Hasta yakınları için bekleme salonu; Hasta yakınları için en çok sıkıntı yaratan durum hastaları hakkında ayrıntılı bilgi alamama ve tedavileri süresince bekleyebilecekleri uygun bir yerin bulunmamasıdır. Diğer bir önemli noktada bekleme salonunun acil servis ile hiçbir bağlantısının olmaması, buradan içerisinin görülmeyecek şekilde tasarlanması gereğidir. Bu nedenle bekleme salonları, hastasını beklemekte olan hasta yakınlarının rahat edebilecekleri ve ihtiyaçlarını giderebilecekleri sıcak bir ortam olmalı ve şu özellikleri içermelidir; Yeterince geniş olmalı, Duvarlarda tablolar olmalı, Erkek ve bayan tuvaletleri olmalı, İyi bir aydınlatma olmalı, Çocuklar için oyuncaklar ve oyun bahçeleri olmalı, Konforlu koltuklar olmalı, Jetonlu yiyecek ve içecek makineleri olmalı, Kredi kartı ve kartla çalışan ankesörlü telefon makineleri olmalı, Televizyon olmalıdır. Psikiyatrik hasta bakım odası; Gerektiğinde güvenlik görevlisi ya da sağlık ekibinin hemen gelebilmesi için bu oda, triyajın hemen yanında yer almalıdır. Bu odaya genellikle intihar düşüncesi olan ya da çevreye zarar verme potansiyeli olan hastalar alınır. Hastanın kendine zarar vermesini önlemek için oksijen vanaları, aspiratör tansiyon aleti, otoskop, oftalmaskop gibi cihazlar bulundurulmaz. Oda ve içerideki hasta, gözetleme deliğinden ya da tavana monte gizli kamera ile takip edilmeli, odalar içeriden değil dışarıdan kilitlenebilir olmalıdır. Tedavi salonu; Tedavi salonu şu bölümleri içerir: Büyük bir boş alan, Doktor ve hemşire deski, Bu boş alan triyajın hemen arkasında ve tüm hasta bakım birimlerini gözleyebilen pozisyonda olmalıdır. Doktor ve hemşirelerin dosya kayıtlarını tutabilmeleri, istemlerini verebilmeleri için gerekli tüm olanaklar, interkom, dia fon, telefon ve merkezi monitör cihazı hazır bulundurulmalıdır. Resüsitasyon odası; Ortalama 6x6 m boyutlarında oda ve acil servisin ambulanslı hasta girişine en yakın odası olmalıdır. Çünkü bu odaya arrest ya da genel durumu bozuk olan akut akciğer ödemi, agoni tablosundaki ya da multipl travma tanısı ile getirilen hastalar alınmaktadır. Ayrı bir oda olmasının amacı genel durumu bozuk olan bu hastalara anında ve yoğun bir müdehalede bulunmaktadır. Ayrıca hastanın kötü durumunun diğer hastalar tarafından görülmesini engellemektir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7
Resüsitasyon odasında hasta için gerekli tüm tedavi ve resüsitasyon malzemesi hazır bulundurulurken, ortadaki sedyenin etrafı boş bırakılarak tedavi ekibine hastanın etrafında 360 derece dönme imkânı sağlanmalıdır. Monitörlü hasta bakım odaları; Resüsitasyon odasında hasta için gerekli tüm tedavi ve resüsitasyon malzemesi hazır bulundurulurken, ortadaki sedyenin etrafı boş bırakılarak tedavi ekibine hastanın etrafında 360 derece dönme imkânı sağlanmalıdır. Büyüklüğü ortalama 3x4 m olan bu bölüme Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı (KOAH) alevlenmesi, astım krizi, göğüs ağrısı gibi yakın takibi ve monitarizasyonu gerektiren hastaların alınması önerilmektedir. Resüsitasyon odası dışında monitörlü ve monitörsüz gözlem odalarında sedyelerin perde ile birbirinden ayrılması uygundur. Böylece hastaların durumundaki değişiklik doktor ve hemşireler tarafından rahatlıkla gözlenebilmektedir. Mahremiyetin bozulması, bazı istenmeyen ses ve konuşmalar ile kokuların diğer birimlere de yayılması ise bu odaların olumsuz yönlerindendir. Monitörsüz hasta bakım odaları; Basit hastalıkları olan ve bakım sonrası kısa sürede taburcu edilebilecek ya da her hangi bir bölüme yatırılacak olan (akut apandisit, vertigo gibi) hastalar için ayrılmış odalardır. Özel hasta bakım ve tedavi odaları; Kadın doğum tedavi odası (yanında tuvalet bulunmalıdır), Radyoloji bölümü (şok ve monitörlü gözlem odalarına yakın olmalıdır.), Kulak, burun, boğaz ve göz tedavi odaları, Pediatrik hasta bakım odası, Travma odaları (sütür odası, alçı odası gibi) Yönetim Acil servis, bakmakla yükümlü olduğu hasta nüfusunun acil sağlık hizmetleri ile ilgili beklentilerini karşılayabilecek şekilde organize edilmeli ve yönetilmelidir. Bu organizasyon, hastane kuralları ve hastanedeki diğer bölümlerin örgütlenme planları ile uyum içinde olup, bir şema halinde belirtilmelidir. Acil servisin işleyişi, yazılı politikalar ve kurallara uygun olarak sağlanmalıdır. Hekim, hemşire ve diğer hizmet alanlarının sorumlularının da katılımı ile acil bakımın kalitesi, güvenliği, uygunluğu sürekli olarak izlemeli ve değerlendirmelidir. Acil serviste yeni çalışmaya başlayan tüm kişiler kurumun görevini, işleyişini ve çalışanlarının her birinin sorumluluklarını belirten resmî bir oryantasyon programına alınmalıdır. Acil serviste çalışan tüm görevliler hastaya en iyi hizmeti verebilmek için gerekli mesleki bilgi ve beceriye sahip olmalı, mevcut bilgi ve becerilerini sürekli olarak arttırıp geliştirmelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8
Acil servisten taburcu edilen veya başka bir merkeze sevk edilen tüm hastalara mutlaka yapılan girişimler ve/veya tedavi ile ilgili bir epikriz, öneri formu veya hasta sevk formu verilmelidir. Toplam kalite kurallarının bir gereği olarak; acil servis içinde çalışan tüm doktor, hemşire ve yardımcı personelin görevleri ve sorumlulukları belirlenerek şematize edilmelidir. Ekibin her bireyinin düzenli aralıklarla denetlenmesi ve kontrolü için kalite güvenlik programları oluşturulmalıdır. Acil servise başvuran her hastanın triajı (hastaların başvuru yakınması, genel durumu ve vital bulguları değerlendirilerek aciliyetlerine göre önceliklerinin belirlenmesi) mutlaka bu konuda eğitim almış, bilgili ve deneyimli bir personel (hemşire ve/veya paramedik) tarafından yapılmalıdır. Triajda çalışan personel acil servis tıbbi sorumlusunun sürekli denetimi altında olmalıdır. Acil servisin iç işleyişi ilgili idari prensipler, acil servis tıbbi yöneticisi ve sorumlu hemşiresinin işbirliği ile oluşturulmalıdır. Acil servisin bakım ve stabilizasyon imkânları, acil tıbbi bir hastalık nedeniyle başvuran tüm hastaların ihtiyaçlarını karşılayabilecek kapasitede olmalıdır. Acil servise müracaat eden her hasta için bir dosya çıkarılmalı ve tüm bilgiler okunaklı bir şekilde bu dosyaya ayrıntıları ile yazılmalıdır. Bu dosyalar kanunların uygun gördüğü, hekimlerinin gerekli olduğu zaman kolaylıkla ulaşabilecekleri ve yönetmeliklerde belirleneceği şekilde saklanmalıdır. Acil servisten taburcu edilen veya başka bir merkeze sevk edilen tüm hastalara mutlaka yapılan girişimler ve/veya tedavi ile ilgili bir epikriz, öneri formu veya hasta sevk formu verilmelidir. Personel Acil servis, acil tıp konusunda iyi eğitimli ve nitelikli acil tıp hizmeti çalışanları ile istihdam edilmeli ve bu ekibe mutlaka 24 saat hizmet verebilecek olan uzman bir hekim ile sorumlu bir hemşire de dâhil edilmelidir. Acil servis tıbbi yöneticisi; Acil serviste verilen hizmetler mutlaka bir "Acil servis tıbbi yöneticisi" tarafından yönetilmelidir. Acil servis tıbbi yöneticisinin sorumlulukları; Mesleki yeterlik sertifikası (Acil Tıp Board Sertifikası) olmalıdır. Türkiye de Yeterlik Kurulları Uzmanlık Dalını temsil eden derneklerin altında kurulmakta ve bağımsız yürütme kurulları ile hizmet vermektedir. Kurulan Yeterlik Kurulları Türk Tabipleri Birliği Uzmanlık Dernekleri Eşgüdüm Kurulu na bağlı Ulusal Yeterlik Kurulu nun yönergeleri ile standardize edilmektedir. Ülkemizde uzmanlık belgesi ise Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmaktadır. Acil servis klinik hizmetlerini organize ve idare edebilecek kapasitede olmalıdır. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9
Acil servislerdeki hemşirelik hizmetleri sorumlu bir yüksek hemşire tarafından yürütülmelidir. 24 saat acil servisin kontrolünü sağlayabilmelidir. Acil servisin hasta bakım kalitesinin artırılması, acil servis içinde sürüp giden hasta bakımında uzman hekimlerin, hemşirelerin, paramedik, acil tıp teknisyeni ve diğer yardımcı personelin kontrol edebilmelidir. Erişkin ve çocuk acil konularında hasta bakım politikalarının ve prosedürlerin belirlenmesi ve güncelleştirilmesini yapabilmelidir. Hastane yönetim kurulunda oy ve söz söyleme yetkisine sahip bir kişi olmalıdır. Ülkenin, bölgenin ve yerel acil tıp sistemi ve hizmetleri ile yakından ilgili olmalıdır. Acil servis çalışanlarının yeterli kalitede ve uygunlukta olduklarını temin edebilmesilidir. Geriye yönelik incelemelerle kalitenin kontrolünü sağlayabilmelidir. Acil servis tıbbi yöneticisi ve hekimleri hastanenin diğer tüm yönetici ve hekimleri gibi olması gereken bazı klinik imtiyazlar dâhil aynı haklara, imtiyazlara ve sorumluluklara sahip olmalıdır. Acil servis hekimi; İdeal olarak acil servislerde günün 24 saati, haftanın 7 günü acil tıp uzmanı hekim bulundurulmalıdır. Acil serviste çalışan her hekim tedavi edilmeyi bekleyen tüm hastaları değerlendirebilecek, ilk bakımlarını ve tedavilerini yapabilecek seviyede yeterli bilgi ve tecrübeye sahip olmalılar. Nitelikli bir acil hekimi, acil bakım arayan tüm hastaların değerlendirilmesi, ilk yaklaşım ve tedavilerinin yapılması için gerekli, acil tıp alanında yeterli eğitim ve deneyime sahip olan kişi olarak tanımlanır. Acil serviste hasta bakımı ve kontrolünü sağlamak, gerekli müdahale ya da tedavi işlemlerini vakit kaybetmeden yapmak ve en iyi acil bakım hizmetini sunmak amacıyla çalışmalıdır. Acil servis hemşirelik hizmetleri sorumlusu; Acil servislerdeki hemşirelik hizmetleri sorumlu bir yüksek hemşire tarafından yürütülmelidir. Acil servis hemşirelik hizmetleri sorumlusu; Sertifikalı Acil Hemşiresi belgesi alabilecek eğitimde ve tecrübede olmalıdır. Ülkemizde Sağlık Bakanlığı nın 2003 Eylül ayında başlattığı ve 2006 Kasım ayında 5 üniversite hastanesinde devam ettirdiği Acil Bakım Hemşireliği Kursu hizmet içi bilgi ve beceri artırımı açısından değerlidir. Ancak bu sertifikalandırmanın yeterli ve deneyimli bir özerk kurum tarafından başlatılması gerekmektedir. Acil serviste klinik hizmetlerin idare ve yönetim yeterli olmalıdır. Acil serviste içinde çalışan hemşireler ile yardımcı sağlık personelinin yeterli kapasite ve bilgide kişiler olma temin edilmeli ve bu kişiler denetlemelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10
Acil servis sorumlu hemşiresi, 7 gün 24 saat boyunca acil servisteki diğer hemşirelerin hasta bakımının kontrolü ve hizmetinin yürütülmesinden, acil servisteki klinik ve yönetimsel kuralların hemşirelere aktarılmasından, hemşirelerin eğitiminden, geriye yönelik taramalar yaparak acil servis hasta bakımının kalitesinin artırılmasından, hemşire ve diğer yardımcı personelin nöbet listelerinin ayarlanması ve yürütülmesinden sorumludur. Bu hemşireler tercihen ileri kardiyak yaşam desteği, ileri travma yaşam desteği, ileri pediatrik yaşam desteği gibi kursları başarıyla tamamlamış olmalıdır. Bu kurslar iki yılda bir tekrarlanmalıdır. Ülkemizde bu kursların düzenli verildiği bir çalışma henüz başlatılmamıştır. Sorumlu hemşire acil servis direktörü ile koordineli çalışarak hekim ve hemşirelerin uyum içinde çalışmasına yardımcı olmalıdır. Acil servis hemşiresi; Acil servis içinde çalışan tüm hemşirelerin daha önceden; Acil bakım teknisyeni, olay yerinde, ambulansta, acil bölümde temel ve ileri yaşam desteğinin sürdürülmesinde görev alır. Acil bakım eğitimi veya yoğun bakım programını tamamlamış ya da yeterli acil tıp hizmetleri tecrübesi olan kişiler arasından seçilmesi gereklidir, Başvuran hastaların değerlendirilmesi, tedavisi ve eğitimini Acil Hemşirelik Pratiği Standartları na uygun şekilde yapabilecek bilgi ve beceriye sahip olmalıdır, En ideali ise bu hemşire veya hemşirelerin acil servis hemşireliği konusunda tecrübesi olan ya da bu eğitimi almış kişiler olmasıdır. Acil serviste çalışan her hemşire: Daha önce acil servis ve yoğun bakımlarda deneyimli olduğunu ve acil bakım hizmet içi eğitimi programını tamamladığını belgelemelidir. Acil hemşireliği uygulamaları standartlarına göre gerekli bilgi ve beceriye sahip olmalıdır. Bir yıllık klinik deneyime sahip, acil servis oryantasyonunu başarıyla tamamlamış, acil servis işlem ve prosedürleri hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Bu hemşirelerin ileri kardiyak yaşam desteği, ileri travma yaşam desteği, ileri pediatrik yaşam desteği gibi kursları başarıyla tamamlamış olması hasta bakım kalitesini yükseltecektir. Bu hemşireler 7 gün 24 saat acil serviste hasta bakımından, hasta eğitiminden ve diğer yardımcı personelin denetlenmesinden, triajdan (acil servis girişinde hastanın hastalığının değerlendirilmesi ve acil servis içerisinde uygun muayene alanına dağıtımından) sorumludurlar. Acil Bakım Teknisyeni (ABT); ABT, olay yerinde, ambulansta, acil bölümünde temel ve ileri yaşam desteğinin sürdürülmesinde görev alır. ABT; Kurtarma ve bakım işlerinde hem hastanın hem de kendisinin güvenliğine önem vermelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11
Olay yerinde bulunan ve olayla ilgili bıçak, silah, şişe gibi araçları hastayla birlikte acil servise teslim etmelidir. Haberleşme cihazlarının kullanımını ve haberleşme yönetimini iyi bilmelidir. Tüm belirti ve bulguları rapora kaydetmelidir. Yaralı/hastayı hızla değerlendirip, zaman geçirmeden ABC uygulamasını yapabilmelidir. Triyaj ve hasta taşıma işlemini en iyi şekilde planlamalıdır. Yaralanma olayı, hastaya yapılan ilk müdaheleler ve hastanın durumu ile ilgili bilgileri acil servisteki ilgililere doğru ve yeterli rapor edebilmelidir. Acil bakım ekibinde hekim, hemşire ve acil bakım teknisyeni bu bölümün vazgeçilmez elemanlarıdır. Ekip içinde tüm çalışanların görev, yetki ve sorumlulukları belirlenmiş olmalıdır. ACİL SERVİS KALİTE STANDARTLARI Amaç; Acil serviste yapı ve süreç bazlı faaliyetlerin, hasta ve çalışanların güvenliğini sağlayacak şekilde düzenlenmesi ile en etkin ve güvenilir sağlık sonuçlarına ulaşılmasını hedeflemektedir. Hedefler Acil bakım ekibinde hekim, hemşire ve acil bakım teknisyeni bu bölümün vazgeçilmez elemanlarıdır. Hasta güvenliği Hasta odaklılık Etkinlik Etkililik Sağlıklı çalışma yaşamı Zamanlılık Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı Acil Servis Kalite Standartları; Acil sağlık hizmetlerine yönelik süreçler ve bu süreçlere yönelik kurallar tanımlanmalıdır. Acil servise ulaşımı kolaylaştırmaya yönelik tedbirler alınmalıdır. Acil servislerin fiziksel ortamına yönelik düzenlemeler yapılmalıdır. Acil servis hizmetleri için gerekli ilaç, malzeme ve cihaz bulundurulmalıdır. Karşılama, danışma, yönlendirme ve kayıt hizmetlerinin etkin şekilde sunulması sağlanmalıdır. Triyaj uygulamasına yönelik düzenleme bulunmalıdır. Kritik vakalara yönelik tanı ve tedavi algoritmaları oluşturulmalıdır. Konsültasyon işlemlerinin etkin şekilde yürütülmesi sağlanmalıdır. Gözlem altına alınan hastaların güvenli ve etkili sağlık hizmeti almaları sağlanmalıdır. Teşhis ve tedavi sürecinde, hasta ve hastaya ait materyal/ numunenin transferi, hastane personeli tarafından gerçekleştirilmelidir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12
Bireysel Etkinlik Acil Servis Ortamı (Acil Servis Planlaması ve Standartları) Yatış, sevk ve taburculuk süreçlerine yönelik düzenleme yapılmalıdır. Acil serviste hasta ve çalışanların can ve mal güvenliği sağlanmalıdır. İlgili personele KPR (Kardio Pulmoner Resüsitasyon) eğitimi verilmelidir. Hastane bünyesinde bulunan ambulanslara/hasta nakil araçlarına yönelik düzenleme yapılmalıdır. Acil servis ortamı ve standartları ile ilgili yurt dışında yapılan uygulamaları araştırarak Türkiye'deki uygulamalara göre güçlü ve zayıf yönlerini belirtiniz. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13
Özet Acil Servis Ortamı (Acil Servis Planlaması ve Standartları) Acil servis hizmetleri, ani gelişen hastalık, kaza, yaralanma ve benzeri durumlarda oluşan beklenmeyen sağlık sorunlarında hastanın sakatlık ya da ölümden korunması amacıyla acil serviste görevli sağlık personeli tarafından tıbbi araç gereç desteği ile değerlendirilmesi, tanısının konulması, tıbbi müdahale ve tedavisinin yapılması için yataklı sağlık tesislerinde sunulan sağlık hizmetlerini kapsamaktadır.acil servisler hastanenin vitrinidir. Çünkü haftanın yedi gün 24 saati açık olan, hasta kabulünün yapıldığı hasta bakımının devam ettiği, hastanenin dışarıya açılan tek giriş kapısı acil servislerdir. Girişten sonra bulunması gereken ana bölümler; Triyaj masası, Dekontaminasyon odası, güvenlik ve basın odası, bekletilen hastalar ve yakınları için bekleme salonu, psikiyatrik hasta bakım odası, tedavi salonu ve destek birimleridir. Acil bakım ekibinde hekim, hemşire ve acil bakım teknisyeni bu bölümün vazgeçilmez elemanlarıdır. Ekip içinde tüm çalışanların görev yetki ve sorumlulukları belirlenmiş olmalıdır. Acil servis kalite standartlarının amacı, acil serviste yapı ve süreç bazlı faaliyetlerin, hasta ve çalışanların güvenliğini sağlayacak şekilde düzenlenmesi ile en etkin ve güvenilir sağlık sonuçlarına ulaşılmasını hedeflemektedir. Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14
DEĞERLENDİRME SORULARI 1. Aşağıdakilerden hangisi acil hasta bakımı vermek üzere kurulan acil servislerin sorumluluklarından biridir? a) Ani gelişen hastalık, kaza, yaralanma ve benzeri durumlarda oluşan sağlık sorunlarında hastanın sakatlık ya da ölümden korunması amacıyla, tanısının konulması, tıbbi müdahale ve tedavisinin yapılması. b) Hastaların hasta hakları konusunda bilgilendirilmesi c) Hastanın post-op izleminin yapılması d) Evde bakım hizmeti verilmesi e) Aile planlaması hizmetlerinin yürütülmesi 2. Türkiye de acil servisin mimarisi hakkında yayınlanan genelge ve tarihi aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? a) Yataklı Sağlık Tesislerinde Acil Servis Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esasları Hakkında Tebliğ, 16 Ekim 2009 b) Sağlıkta Dönüşüm Projesi Kapsamında Yapılacak Sağlık Tesisleri İçin Proje Aşamasında Uyulması Gereken Hususlar 2012 c) İKYS Genelgesi 2011 d) Hemşirelik Kanunu Hakkında Genelge 2011 e) Devir-Teslim ve Evrak Teşekkülü Hakkında Genelge 2002 3. Aşağıdakilerden hangisi acil servis dizayn edilerken göz önünde bulundurulması gereken hususlardan biri değildir? a) Ana yola yakın olması b) Hastanenin ana girişinde olması c) Aynı anda bakılabilecek hastaya ve sedye sayısının planlanması d) Bu acil serviste yıllık bakılan hasta sayısı e) Ameliyathane, yoğun bakım ve servislere geçişin kolay olması 4. Ülkemizde arena tarzında dizayn edilmiş acil servisi hangi üniversite hastanesinde bulunmaktadır? a) Atatürk Üniversitesi b) Kafkas Üniversitesi c) Van 100. Yıl Üniversitesi d) Dokuz Eylül Üniversitesi e) Başkent Üniversitesi 5. Acil serviste, girişe en yakın olması gereken bölüm aşağıdakilerden hangisidir? a) Triyaj masası b) Dekontaminasyon odası c) Bekletilen hastalar ve yakınları için bekleme salonu d) Psikiyatrik hasta bakım odası e) Tedavi salonu Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15
6. Acil serviste dekontaminasyon odası yoksa bu işlem hastanenin hangi bölümünde yapılabilir? a) Sterilizasyon b) Morg c) Otopark d) Enfeksiyon servisi e) Enfeksiyon polikliniği 7. Acil serviste ve gibi özel odalar dışında kapalı oda bulunmamalıdır. Cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? a) triyaj masası dekontaminasyon odası b) dekontaminasyon odası, güvenlik ve basın odası, c) bekletilen hastalar ve yakınları için bekleme salonu, resüsitasyon odası d) psikiyatrik hasta bakım odası, tedavi salonu e) resüsitasyon odası, psikiyatrik hasta bakım odası 8. Acil servisten taburcu edilen veya başka bir merkeze sevk edilen tüm hastalara mutlaka uygulanması gereken işlem aşağıdakilerden hangisidir? a) Yapılan girişimler ve/veya tedavi ile ilgili bir epikriz, öneri formu veya hasta sevk formu verilmelidir. b) Vital bulguları stabil olmalıdır. c) Eğer ameliyat uygulanacaksa post-op bakım tamamlanmış olmalıdır. d) Mekanik ventilasyon ihtiyacı olmamalıdır. e) Hasta eğitimi tamamlanmış olmalıdır. 9. Daha önceden acil servis ve yoğun bakımlarda deneyimli olduğunu ve acil bakım hizmet içi eğitimi programını tamamladığını belgelemelidir.1 yıl klinik deneyim sahibi, acil servis oryantasyonunu başarıyla tamamlamış, Acil servis işlem ve prosedürleri hakkında bilgi sahibi olmalıdırlar. Yukarıdaki ifade hangi acil personeli için geçerlidir? a) Acil hemşiresi b) Acil bakım teknisyeni c) Hekim d) Acil sorumlu hemşiresi e) Acil servis tıbbi yöneticisi Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16
10. Aşağıdakilerden hangisi Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı Acil Servis Kalite Standartları içerisinde yer almaz? a) Triyaj uygulamasına yönelik düzenleme bulunmalıdır. b) Kritik vakalara yönelik tanı ve tedavi algoritmaları oluşturulmalıdır. c) Konsültasyon işlemlerinin etkin şekilde yürütülmesi sağlanmalıdır. d) Teşhis ve tedavi sürecinde, hasta ve hastaya ait materyal/ numunenin transferi, hastane personeli tarafından gerçekleştirilmelidir. e) Yatış, sevk ve taburculuk süreçlerine yönelik düzenleme acil bölümü dışında başka bir birim tarafından yürütülmelidir. Cevap Anahtarı 1.A 2.B 3.B 4.D 5.A 6.B 7.E 8.A 9.A 10. E Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17
YARARLANILAN VE BAŞVURULABİLECEK DİĞER KAYNAKLAR Erdem, Y., Erkal İlhan, S. (2010). Acil Bakım Hemşireliği Kurs Kitabı. Ankara. Sağlık Bakanlığı Tedavi Hizmetleri Genel Müdürlüğü Sözüer, E., İkizceli, İ. (2011). Travma El Kitabı. 1. Baskı. Adana. Nobel Tıp Kitabevi Yayınları, Asi Karakaş S., Küçükoğlu S. (2011). Devlet Hastanelerinin Acil ve Dahili Birimlerinde Görev Yapan Hemşirelerin Tükenmişlik Düzeylerinin Belirlenmesi. Hastane ve Yaşam Dergisi. Türkiye Acil Tıp Derneği. Acil Servis Planlaması ve Standartları. (Erişim: 02.08.2016) www.tatd.org.tr/belge/indir/15 Akdağ, R., Tosun, N., Yeşilyurt, H. et al. (2011). Türkiye de Özellikli Planlama Gerektiren Sağlık Hizmetleri 2011-2023. Ankara. AG DESIGN. T.C.Sağlık Bakanlığı, Türkiye Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü. (2016). Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı Sağlıkta Kalite Standartları Hastane. 2. Baskı. Ankara. Pozitif Matbaa. Genelge Acil Servis - İnşaat Onarım Daire Başkanlığı Belgeleri. (Erişim: 02.08.2016) https://www.yumpu.com/tr/document/view/10019836/genelge-acil-servisinsaat-onarm-daire-baskanlg-belgeleri Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18