16.07.01 Risk ve Getiri Konsepti Prof. Dr. Argun KARACABEY Doç. Dr. Fazıl GÖKGÖZ 1 Yatırım süreci beş temel aşamadan oluşmaktadır: 1.Yatırım Politikasının belirlenmesi,.menkul kıymet analizinin yapılması, 3.Portföy oluşturulması, 4.Portföyün değiştirilmesi (yenilenmesi), ve 5.Portföy performansının değerlendirilmesi. 1
16.07.01 Portföy performansının ölçülmesi en basit şekliyle boyuta sahiptir: 1.Getirilerin Ölçülmesi.Riskin ölçülmesi 3 Hangi yaklaşıma ve hangi yönteme göre portföy performansı ölçülürse ölçülsün getirinin ölçülme yöntemleri, riskin doğası ve ölçülme yöntemleri üzerinde tam bir açıklık sağlanması, üretilecek sonuçların sağlıklılığı açısından çok önemlidir. a) Getirinin Ölçülmesi Yatırımlardan elde edilen getirileri ölçmenin ve bir yüzde olarak ortaya koymanın yatırım seçeneklerini birbirleri ile karşılaştırabilmek bakımından büyük bir önemi vardır. En basit şekliyle bir menkul kıymetin ya da portföyün getirisini değerlendirme dönemi sonundaki değeri ile dönem başı değerinin farkının, değerlendirme dönemi başındaki değerine oranı olarak ölçebiliriz Buna göre; r p = (V t -V t-1 ) /V t-1 4
16.07.01 Dönem içi nakit giriş ve çıkışlarını da göz önünde bulundurarak getiriyi hesaplamak için kullanılan iki temel yöntem vardır. Bunlardan birincisi İç Getiri Oranı diye bilinen yöntemdir. Bu yöntemin formülasyonu şu şekildedir: V t 1 C = 1 n T + +... + + n n + 1 ( 1+ r) C ( 1+ r) C ( 1+ r) V ( 1+ n) (C=nakit hareketlerini ifade eder) 5 İkinci yöntem ise Zaman Ağırlıklı Getiri Oranı (Time Weighted Rate Of Return) diye bilinir. r {( + r )( 1+ r )...1 ( + r )} 1 p = 1 p1 p pn Bazı durumlarda bu iki yöntem birbirlerinden oldukça farklı sonuçlar üretebilmektedir. Bu gibi durumlarda, iç getiri oranı yerine zaman ağırlıklı getiri oranının kullanılması daha uygundur çünkü iç getiri oranı yönteminde, getiri yöneticinin kontrolü altında olmayan nakit akışlarının hacim ve zamanlamasından çok fazla etkilenmektedir 6 3
16.07.01 b) Riskin Ölçülmesi En bilinen tanımıyla risk, gerçekleşen getirilerin beklenen getirilerden sapmasıdır. Bir finansal varlığın getirisini dönem sonu fiyatı ile dönem başı fiyatının farkının, dönem başı fiyatına oranı şeklinde hesapladığımızdan, bir menkul kıymet için riskin temel kaynağı gelecek fiyatının belirsizliği yani beklenenden sapmasıdır 7 Bir menkul kıymetin ürettiği nakit akımlarındaki dalgalanmalara neden olabilecek etkenleri, şirket yönetiminin kontrolü altında olan ve olmayan etkenler olarak ikiye ayırmak olanaklıdır. Bu, şirketin kendisi ile ilgili etkenlerin neden olduğu riske sistematik olmayan (unsystematic) risk adı verilmektedir. Sistematik olmayan risk her şirket için farklı koşullardan doğup farklı seviyelerde ortaya çıktığından, bir portföydeki menkul kıymet sayısı arttırıldıkça portföyün sistematik olmayan riski azalacaktır. Buna çeşitlendirme adı verilir. Sistematik olmayan risk yerine çeşitlendirilebilir risk, piyasayla ilişkisiz risk vb. terimlerde kullanılmaktadır. 8 4
16.07.01 Yönetimin kontrolü altında olmayan etkenlerden bazıları, ekonominin büyüme oranı, tüketici talep seviyesi, döviz kurları, vergi ve faiz oranları olarak sayılabilir. Sistematik riskin iki temel nedeni vardır: 1.firma nakit akımlarının genel ekonomik faaliyet seviyesine ve diğer makro ekonomik faktörlere duyarlılığı, ve.sabit maliyetlerin değişken maliyetlere oranı. 9 Bir menkul kıymetin toplam riskinin ölçütü, getirilerinin varyansı ya da varyansın kare kökü olan standart sapmasıdır. σ = ( r p -ar p ) / n -1 Burada: σ =portföyvaryansı, r p =portföygetirisi ar p =ortalamagetiri n = gözlem sayısını ifade etmektedir. 10 5
16.07.01 Sistematik riskin ölçütü ise Beta Katsayısı olarak adlandırılan, ve menkul kıymet ile piyasanın getirilerinin kovaryansının, piyasa getirilerinin varyansına oranı şeklinde ifade edilen ölçüttür. Buna göre bir menkul kıymetin betası şu şekilde hesaplanacaktır: β I = σ im / σ m 11 Bir risk ölçütü olarak betanın yorumlanması pazar modeline(the market model) ve bu modelin ampirik olarak geçerliliğine dayanır. r i = α I + β I r m + ε I r i = belirli birzamandönemindei menkul kıymetinin getirisi r m =aynıdönemdepazarıngetirisi α I = kesişim noktası β I =eğimkatsayısı ε I =rastsal hataterimi 1 6
16.07.01 Pazar modeline göre, i menkul kıymetinin toplam riski (σ I ) varyansı ile ölçülür ve iki bileşenden meydana gelir:i)sistematik risk ve ii)sistematik olmayan risk. σ I =β I σ m + σ εi Burada, σ I pazar getirisinin varyansını, β I σ m I menkul kıymetinin sistematik riskini ve σ εi rastsal hata teriminin varyansı ile ölçülen I menkul kıymetinin sistematik olmayan riskini temsil eder. 13 Yukarıda tek bir menkul kıymet için ele alınan risk ölçümü portföy riskinin belirlenmesi için geliştirilebilir. Eğer I menkul kıymetinin p portföyündeki ağırlığına x i denilirse, bu portföyün getirisi şu şekilde elde edilebilir: r p = x i r i r p = x i (α I + β I r m + ε I ) r p = x i α I + ( x i β I )r m + x i ε I r p = α p + β p r m + ε p 14 7
16.07.01 Burada; α p = x i α I β p = x i β I ε p = x i ε I 15 Yukarıdaki denklemlere göre bir portföyün dikey kesişim noktası (α p ), betası (β p ) ve rastsal hata terimi (ε p ), portföydeki menkul kıymetlerin söz konusu değerlerinin ağırlıklı ortalamalarıdır. Tek bir menkul kıymet de olduğu gibi, getirilerinin varyansı ile ölçtüğümüz portföy performansının (σ p ) bileşenden oluştuğunu söyleyebiliriz. 16 8
16.07.01 σ p = β p σ m + σ εp burada; β p = ( x i β I ) σ εp = x i σ εi (menkul kıymet getirilerinin rastsal hata terimlerinin arasında korrelasyon olmadığı varsayılmaktadır) 17 Portföyün betası (β p ) içerdiği menkul kıymetlerin betalarının ağırlıklı ortalamasına eşit olduğundan, çeşitlendirme ile portföyün sistematik riskinin azaltılabilmesi olanaklı değildir. Diğer yandan çeşitlendirmenin portföyün sistematik olmayan riskini azaltacağı önceden belirtilmiştir. Bu önermenin sayısal olarak doğrulanması şu şekilde gerçekleşecektir; portföyde yer alan menkul kıymetlere yapılan yatırım miktarlarının aynı (x 1 = x =... = x N, x N = 1/N, x i =1) ve menkul kıymet getirilerinin rastsal hata terimlerinin arasında korrelasyon olmadığı varsayılırsa: σ εp = (1/N) σ εi σ εp =1/N{(σ ε1 + σ ε +...+σ εn )/N} 18 9
16.07.01 Portföy artık getirisi, portföy getirisi ile risksiz faiz oranı arasındaki farktır. Bu durumda varyansı hesaplamak için kullandığımız denklem şu şekli alacaktır: σ = ( er p -aer p ) / n-1 er p =r p -r f aer p = ( r p ) / n 19 Burada; er p =portföyartıkgetirisi r f =risksizfaizoranı aer p =portföyortalamaartıkgetirisidir. İster portföy getirisi ister portföy artık getirisi kullanılsın, hesaplanan portföy varyansı (ve standart sapması) birbirine çok yakın sonuçlar üreteceklerdir. Portföyün sistematik riskini temsil eden betasını da artık getiriler kullanarak hesaplamak olanaklıdır. Buna göre; β p = {(n er m er p )-( er p er m )}/{(n er m )-( er m ) } burada;er m =pazarportföyününartıkgetirisiyanir m -r f dir. 0 10