THAL ED LEN MALIN MAL YET N N SAPTANMASI VE TEKDÜZENE UYGUN YEVM YE KAYITLARININ YAPILMASI

THAL ED LEN MALIN MAL YET N N SAPTANMASI VE TEKDÜZENE UYGUN YEVM YE KAYITLARININ YAPILMASI Dursun Ali TURANLI Yeminli Mali Müflavir 1- THALAT thalat, ülkemize d fl ülkelerden mal ve hizmet getirilmesidir. Bu yönüyle de dövizin d flar ya gitmesi anlam na gelmektedir. thalat bedellerinin ödenmesinde uluslar aras kurallar ile bankac l k teamüllerine al c lar ve sat c lar aras ndaki sözleflmelere göre banka ve özel finans kurumlar n n kendi kaynaklar ndan ya da döviz tevdiat hesaplar ndan, mal veya hizmet ihrac bedellerinden mahsup (takas) edilmek kofluluyla Türk paras yada döviz olarak ödeme yap l r. 2- THALATTA ÖDEME fiek LLER thalatta ödeme flekillerini 6 gruba ay rarak inceleyebiliriz: 1- Akreditifli ödeme 2- Vesaik mukabili ödeme 3- Mal mukabili ödeme 4- Kabul kredili ödeme 5- Peflin ödeme 6- thal bedellerinin mal ve hizmet ihrac bedelleriyle mahsuben ödenmesi ve özel takas 2.1 Akreditifli Ödeme: Bankalar ithalatç lardan akreditif talimat n ald ktan sonra 5 ifl günü içinde bu talimat ile uluslar aras kurallar, bankac l k teamüllerine uygun flekilde akreditif açarlar. Banka kendi flubesine veya baflka bir bankaya aç lan koflullar ve miktar belli olan bir hesapt r. hracatç mal bedelinin tahsil edece ini bilir. thalatç da sevk yat yap lmadan önce ödeme yap lmayaca n bilir. Akreditifli ödeme flekli ile mal ve hizmet bedelinin ödenece i garanti alt na al n r. Akreditifli ödene flekli vadeli olarak da SMMMO Yay n Organ 200 Mali ÇÖZÜM - 71

uygulanabilmektedir. Gayri Kabili Rücu Akreditif, Kabili Rücu Akreditif, Teyitli Akreditif, Teyitsiz Akreditif olarak bölümlere ayr l r. 2.2 Vesaik mukabili ödeme: Bu ödeme flekli mal teslim eden vesaikin ihracatç firman n bankas taraf ndan mal bedelinin tahsili karfl l nda ithalatç ya teslimini gerektiren ödeme fleklidir. thalatç lar transferden sonra 180 gün içinde transferini yapan bankaya gümrükçe tasdikli GB (Gümrük Beyannamesi) ve faturay ibraz ederek hesab kapatt rmak zorundad rlar. Bu ödeme flekli uygulamada en çok görülen ödeme fleklidir. 2.3 Mal mukabili ödeme: Mal mukabili ödeme fleklinde ithalatç taraf ndan mallar gümrükten çekilmekte ve ödemesi daha sonra yap lmaktad r. Kredili al flverifl gibi firmalar n birbirine güvenine dayanan bir ödeme fleklidir. Mal mukabili ödemede, ödeme mal n gümrükten çekilmesinden, mal n sat lmas ndan daha sonra yap lmaktad r. Bu durum ithalatç için iyi görünmesine ra men flubat krizinde bu nedenle bir çok firma zor durumda kalarak, aktiflerinin bir bölümünü kaybetmek zorunda kalm flt r. Döviz kuru riski bu flekilde ithalat yapan iflletmeleri olumsuz etkilemifltir. 2.4 Kabul kredili ödeme: Kabul kredisi yoluyla ödenecek ithalatta mal bedelleri mal n ithalinden belli bir süre sonra ödenir. Kabul kredili ithalat sat lan mallar için sat c n n düzenleyece i vadeli poliçelerin bankac l k teamüllerine, al c sat c aras ndaki akitlere göre, ithalatç, banka veya muhabiri taraf ndan kabul edilmesi ile gerçekleflir. 2.5 Peflin ödeme: thal edilecek mallar n bedellerinin tamam n n yada bir k sm n n peflin ödenmesidir. thalatç lar ödemeyi müteakip 180 gün içinde Gümrük beyannamesi veya faturaya istinaden hesap kapatma talebinde bulunulur. Bankalarca Gümrük Beyannamesi ve fatura ile DSB (Döviz sat m belgesi) veya TPTB (Türk Paras Transfer Belgesi) aras nda uygunlu un sa lanmas yönünden gerekli inceleme yap ld ktan sonra ithalat hesab kapat l r. 2.6 thal bedellerinin mal ve hizmet ihrac bedelleriyle mahsuben ödenmesi ve özel takas : thalat bedellerinin k smen veya tamamen mal veya hizmet ihrac bedeli dövizlerle mahsuben ödenmesi mümkündür. Mal veya hizmet ihraç ve ithalinde karfl - l kl taraflar n ayn gerçek veya tüzel kifliler olmas halinde, bunlar n bedelleri herhangi bir para hareketi söz konusu olmaks z n k smen veya tamamen birbiriyle takas edilebilir. 3- THAL MAL MAL YET N N SAPTANMASI: 3.1. thal Edilen Mal n Maliyetinin Saptanmas Vergi Usul Kanununun 269-275 maddelerinde gayrimenkullerin ve gayrimenkul gibi de erlendirilenlerin SMMMO Yay n Organ 201 Mali ÇÖZÜM - 71

yine demirbafl eflyalar n, emtian n, imal edilen emtian n nas l de erlendirilece ine yer verilmifltir. Vergi Usul Kanununun 274. Maddesinde de sat n al nan veya imal edilen emtia maliyet bedeliyle de erlenir denilmektedir. Yine Vergi Usul Kanununun 262. Maddesinde maliyet bedeli afla daki gibi tan mlanmaktad r. 1 Maliyet bedeli iktisadi bir k ymetin iktisap edilmesi veya de erinin art - r lmas münasebetiyle yap lan ödemelerle bunlar n muteferri bilumum giderlerin toplam n ifade eder denilmektedir. Burada mal bedeline sat n alma gideri olarak yap lan giderlerin de girece i anlat lmaktad r. Vergi Usul Kanununun 238 nolu genel tebli inde emtian n sat n al n p, iflletme stoklar na girdi i tarihe kadar oluflan kur farklar n n maliyete intikal ettirilmesi zorunludur denilmektedir. 2 Yine stokta kalan emtia ile ilgili olarak daha sonra ortaya ç kacak kur farklar n n ise ilgili bulunduklar y llarda gider yaz lmas ve maliyete intikal ettirilmesi mümkün bulunmaktad r. Vergi usul kanunu ile ilgili tebli lerinde kur farklar n n mal n sat n al n p iflletme stoklar na girinceye kadar oluflan kur farklar n n maliyete, mal n stoklara intikal ettikten sonra, stokta kalan emtia ile ilgili do acak kur farklar n n ise gider yaz l mas veya maliyete intikal ettirilmesi yönünden mükellefe bir tercih hakk tan nmaktad r. (VUKGT.238-334) 3.2. Verilen Dövizli Siparifl Avanslar nda Kur De erlemesi Yurt d fl na verilen döviz cinsinden siparifl avanslar n n ve transferi yap lmam fl döviz borçlar n n dönem sonlar nda de erlendirilip de erlendiril meyece i konusunda iki görüfl ileri sürülmektedir. Birinci görüfle göre dönem sonlar nda e er ithalat tamamlanmam fl mal gelmemifl ise bu verilen avans n bir alacak oldu unu ileri süren görüfle göre döviz al fl kuru üzerinden de erlemeye tabi tutulmas gerekecektir. 3 kinci görüfle göre yurt d fl na verilen dövizli siparifl avans n n normal bir alacak olmad n istenildi inde al namayaca ileri sürülerek, dövizli yurt d fl siparifl avanslar n n de erlemeye tabi tutulmas na gerek olmad n iddia etmektedirler. Avansa konu ifllemin gerçekleflti i anda ödeme s ras nda meydana gelen de erleme farklar n n 1 213 Say l Vergi Usul Kanunu 2 2.3.1995 tarih.,22218 say l Resmi Gazetede yay nlanm flt r. 3 Mali Çözüm Dergisi 55. Say s nda Yeminli Mali Müflavir Ahmet Demir Yurtduflndan Akreditif Yoluyla thal Edilen Mallar n De erlemesi ve Kur Farklar isimli makalesinde Verilen dövizli siparifl avanslar 130 nolu VUK GT ye göre döviz al fl kuruyla de erlenir, dönem sonunda envanter çal flmalar s ras nda transferi yap lmam fl ithalat borçlar dönem sonu döviz kurlar yla de erlemeye tabi tutulur. SMMMO Yay n Organ 202 Mali ÇÖZÜM - 71

malin maliyetine menfi yada müsbet olarak yans t lmas konuya ait üçüncü görüfl olarak karfl m za ç kmaktad r. Bu görüflün en tutarl yan mal n iflletmeye girifli ile de erleme yap - larak fiktif olan hiçbir unsura yer vermeden mal n gerçek maliyeti ile iflletmeye girerek hesaplara intikal etmektedir. Maliye Bakanl na intikal eden olaylarda Konuyla ilgili Bakanl n vermifl oldu u iki özelge afla daki gibidir: Avans ödemeleri, al c için sat c firmadan alaca mal karfl l nda bir alacak teflkil etti inden... San. ve Tic. A.fi. nin makine al m için sat c firmaya döviz cinsinden ödedi i avans; hesap dönemi sonlar nda Vergi Usul Kanunu nun 263 üncü maddesine göre borsa rayici ile yabanc paran n borsada rayici yoksa, Maliye Bakanl nda tespit edilen kur esas al nmak suretiyle de erlenecek ve ortaya ç kan kur fark dönem kazanc yla iliflkilendirilecektir. 4 fiirketin döviz olarak alm fl oldu u avanslar flirket için bir borç niteli inde olaca ndan, döviz olarak al nan bu avanslar n dönem sonunda de erlemeye tabi tutulmas ve de erleme sonucu oluflacak kur farklar n n da kârzarar hesab na yaz lmas mümkün bulunmaktad r. 5 Konu ile ilgili Dan fltay n görüflü ise afla daki gibidir. Dan fltay 3. Daire 25.2.1999 tarih, E, 1997/2370 K.1999/692 say l karar Dan fltay in görüflüne göre yap lacak ithalat n bedeline mahsuben,yabanc sat c ya ödenen siparifl avans dövizli alacakt r. Dönem sonunda kur de erlemesine tabi tutulmas ve kur fark n n gelir yaz lmas gerekir. 6 Dan fltay 4. Dairenin 10.10.2003 tarihli ve E.2002/2992, K.2003/3150 say l karar Dan fltay n görüflü, al nan ve verilen avanslar gerçek bir borç ve alacaktan farks zd r. thalat için verilen döviz cinsinden avanslar n dönem sonunda cari kurla de erlemesinden do an fark dönem sonuç hesaplar na intikal ettirilir. Al nan yurtd fl avanslar ile ilgili Dan fltay n ihracat n gerçekleflmesine ba lad kararlar afla daki gibidir: Dan fltay 3. Daire 06.02.1997 tarih, E. 1995/4701, K.1997/486 say l karar Dan fltay n görüflüne göre ilerde tahakkuk edecek ( hraç edilecek) emtian n karfl l olarak peflin al nm fl bir döviz dolay s yla tahakkuk esas na ba l olarak gelir veya gider unsuru 4 Maliye Bakanl n n 17.09.1998 tarih ve B.07.0 GEL 0.29/2949-280-270/32756 5 Maliye Bakanl n n 05.06.2001 tarih ve B.07.0.GEL.029/2949-280-282-282/30521 say l özelgeleri, stanbul Yeminli Mali Müflavirler Odas yay n organ Mali Mevzuat Platformu 15 Temmuz 2001 tarihli say s nda Özelgelerin tam metni yer almaktad r. 6 stanbul Yeminli Mali Müflavirler Odas yay n organ Mali Mevzuat Platformu 15 A ustos 2001 s..22 SMMMO Yay n Organ 203 Mali ÇÖZÜM - 71

teflekkül etmemifltir. hracat 1993 y l nda henüz gerçekleflmemifl bulundu undan, yabanc paran n ihraç bedeli olarak iflletmeye dahil bir para gibi de erlendirilmesi mümkün de ildir. Öte yandan taraflar aras nda yap lan mukavelenin yürürlükte bulunmas, ihracattan vazgeçilmemifl olmas nede- niyle al nan avanslar n bir borç niteli ini kazand söylenemeye- ce inden, borç olarak de erlenmeye tabi tutulmas mümkün de ildir. Bu durumda, davac flirketin ihracat karfl l ald dövizlerin yabanc para cinsinden borç olarak kabul edilip y l sonunda de erlemeye tabi tutularak do an kur farklar n n gider yaz lma-s ndan dolay tesbit edilen matrah fark nda hukuka ayk r l k yoktur. Yine Dan fltay 3. Daire 04.06.1996 tarih ve E.1995/2225.K. 1996/21217 say l karar, Dan fltay n görüflüne göre Yap lacak ihracat karfl l olarak yabanc firmalardan al nan döviz cinsi avanslar n, ihracat n gerçekleflmesi halinde flirketin borcu olarak kabul edilip, döviz cinsinden olan bu borçlar n de erlemeye tabi tutulmas sonucu do an kur farklar n n gider kaydedilmesinde yasaya ayk r l k bulunmamaktad r. 4- TEKDÜZEN MUHASEBE S STEM UYGULAMA TEBL NE GÖRE THALATIN YEVM YE KAYITLARI YAPILMASI Kanada daki bir firmadan demir ve çelik tel al m için 16.07.2005 tari-hinde 10.000 $ peflin ödemesi yap l-m flt r. 19.08.2005 tarihinde siparifl edilen mal gelmifltir thalat n ithalat maliyet tablosunda yerlefltirmelerini afla daki gibi yapabi liriz. ( Merkez Bankas Döviz al fl kuru ) Yb. Para Tutar : 10.000 $ Mal n Ad : Demir ve Çelik Tel. (19.08.2005) Ref. No : SMMMO Yay n Organ 204 Mali ÇÖZÜM - 71

THALAT MAL YET TABLOSU Mal Bedeli (10.000 x 1,3676) 13.676,00 Navlun 370,50 Sigorta 33,90 FOB CF/CIF Tutar... thal Harc... Banka Giderleri 51,50 Banka Komisyonu 51,50 Muhabir banka gideri - Di er banka giderleri - Kaynak Kullan m n Destekleme Fonu 151,80 Toplu Konut Fonu - Gümrük 400,30 Di er 12,00 -TSE Harc... -Gözetim fiirketi Faturas... -Ekspertiz Ücreti... Gümrük Komisyoncusu Dekontu (pul, ordino, ardiye vb.) 99,80 Gümrük Komisyoncusu Fatura veya makbuzu 81,90 Di er giderler... TOPLAM MAL YET 14.877,72 SMMMO Yay n Organ 205 Mali ÇÖZÜM - 71

4.1 PEfi N THALAT Örnek 1 thalatla ilgili yevmiye kay tlar thalat Maliyet tablosuna göre k r l mlar yaparak ithalat n yevmiye kay tlar n afla daki gibi yapabiliriz. Yevmiye Kay tlar : 1- ----------------------------------16.07.2005--------------------------------- 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 13.274,50._ 159.01 Verilen Yurtd fl Siparifl Avanslar 159.01.01 1.Nolu Siparifl Avans 13.223,00._ 159.02 thalat Maliyeti 159.02.011.Nolu thalat Maliyeti 51,50._ 159.02.01.03 Banka Giderleri 102.BANKALAR 102.00 X BANKASI fib. 10.000 $*1.3223._YTL. 1 Nolu Siparifl Avans 13.274,50._ 2- -------------------------------------19.08.2005--------------------------------- 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 159.02 thalat Maliyeti 14.826,20._ 159.02.011 Nolu thalat Maliyeti 159.02.01.01Mal Bedeli 10.000$*1,3676 13.676,00._ 159.02.01.02Navlun ve Sigorta Bedeli 404,40._ 159.02.01.04Kaynak Kullan m n Destekleme Fonu 151,80._ 159.02.01.05Gümrük Vergileri 400,30._ 159.02.01.06Gümrük Komisyon Giderleri 81,90._ 159.02.01.07Di er Giderler 111,80._ 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 13.223,00._ 159.01Verilen Yurtd fl Siparifl Avanslar 159.01.011.Nolu Siparifl Avans 13.223,00._ SMMMO Yay n Organ 206 Mali ÇÖZÜM - 71

100 KASA 1.150,20._ 100.00 TL Kasas 1.150,20._ 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 159.02 thalat Maliyeti 453,00._ 1 Nolu thalat Maliyeti. 19.08.2005 Tarihli GB. gere i 3- ---------------------------------------19.08.2005------------------------------- 153 T CAR MALLAR 14.424,70._ 153.00 Ticari Mallar 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 14.424,70._ 159.02 thalat Maliyeti 159.02.011 Nolu thalat Maliyeti 14.424,70._ 1 Nolu thalat Maliyeti lgili Hs ------------------------------------/-------------------------------------- 4.2 MAL MUKAB L THALAT Örnek 2 Fransa daki bir firmadan 4.800 m2 PVC yer kaplamalar al m için 23.06.2005 tarihinde ithalat anlaflmas yap lm flt r.(4.800 m2*7,8 EUR) 07.07.2005 tarihinde siparifl edilen mal gelmifltir. thalat iflleminin gerçekleflmesi s ras nda Mal bedeli (37.440 EUR*1,6009._YTL) : 59.937,70._YTL.d r 15.07.2005 tarihinde ithalat transferi yap lm flt r.(37.440 EUR*1,.6047._YTL) : 60.079,97._YTL. thalde ödenen Kdv. : 11.257,30._YTL. Kaynak kullan m Destekleme Fonu : 1.814,60._YTL. Navlun : 533,00._YTL. TSE Harc : 34,60._YTL. Gümrük Kom. Masraf : 75,00._YTL. olmak üzere 13.714,50._YTL. gider yap lm fl ve peflin olarak ödenmifltir. thalat n ithalat maliyet tablosunda yerlefltirmesi yukar daki örnekteki gibi olacakt r. ( Merkez Bankas Döviz kuru ) SMMMO Yay n Organ 207 Mali ÇÖZÜM - 71

Yevmiye Kay tlar : 1- ------------------------------------07.07.2005----------------------------- 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 159.02 thalat Maliyeti 62.394,90._ 159.02.011 Nolu thalat Maliyeti 159.02.01.01 Mal Bedeli 59.937,70._ 159.02.01.02 Navlun ve Sigorta Bedeli 533,00._ 159.02.01.04 Kaynak Kullan m n Destekleme Fonu 1.814,60._ 159.02.01.05 Gümrük Vergileri ------- 159.02.01.06 Gümrük Komisyon Giderleri 75,00._ 159.02.01.07 Di er Giderler 34,60._ 191 ND R LECEK KDV. 11.257,30._ 191.00 thalde Ödenen Kdv. 11.257,30._ 100 KASA 13.714,50._ 100.00 TL Kasas 13.714,50._ 320 SATICILAR 59.937,70._ 320.01 Yurtd fl Sat c lar 59.937,70._ 2 Nolu thalat Maliyeti. 07.07.2005 Tarihli GB. gere i 2- ------------------------------------15.07.2005----------------------------- 320 SATICILAR 59.937,70._ 320.01 Yurtd fl Sat c lar 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 142,27._ 159.02 thalat Maliyeti 102 BANKALAR 60.079,97._ 102.00 X Bankas fib. 2 Nolu thalat Transferi 3- ---------------------------------------15.07.2005----------------------------- 153 T CAR MALLAR 62.537,17._ 153.00 Ticari Mallar 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 62.537,17._ 159.02 thalat Maliyeti 159.02.02 Nolu thalat Maliyeti 62.537,17._ 2 Nolu thalat Maliyeti lgili Hs. ------------------------------------------/-------------------------------------- SMMMO Yay n Organ 208 Mali ÇÖZÜM - 71

4.3 VESA K MUKAB L THALAT Örnek 3 Fransa dan vesaik mukabili ithalat gerçeklefltirilen 6.500 m2 Laminat Parke ile ilgili giderler afla daki flekilde muhasebelefltirilmifltir. Mal bedeli (56.700 EUR*1,6047._YTL) : 90.986,49._YTL. thalde ödenen Kdv. : 16.349,80._YTL. Kaynak kullan m Destekleme Fonu : 2.310,65._YTL. Navlun : 820,00._YTL. TSE Harc : 65,50._YTL. Gümrük Kom. Masraf : 100,00._YTL. olmak üzere 19.645,95._YTL.gider yap lm fl ve peflin olarak ödenmifltir. thalat n ithalat maliyet tablosunda yerlefltirmesi yukar daki örnekteki gibi olacakt r. ( Merkez Bankas Döviz kuru ) Yevmiye Kay tlar : 1- -------------------------------------15.07.2005----------------------------- 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 159.02 thalat Maliyeti 94.282,64._ 159.02.011 Nolu thalat Maliyeti 159.02.01.01Mal Bedeli 90.986,49._ 159.02.01.02Navlun ve Sigorta Bedeli 820,00._ 159.02.01.04Kaynak Kullan m n Destekleme Fonu 2.310,65._ 159.02.01.05Gümrük Vergileri ------- 159.02.01.06Gümrük Komisyon Giderleri 100,00._ 159.02.01.07Di er Giderler 65,50._ 191 ND R LECEK KDV. 191.00 thalde Ödenen Kdv. 16.349.80._ 100 KASA 19.645,95._ 100.00 TL Kasas 19.645,95._ 102 BANKALAR 90.986,49._ 102.01 Vadesiz Ticari Mevduat 90.986,49._ SMMMO Yay n Organ 209 Mali ÇÖZÜM - 71

3 Nolu thalat Maliyeti. 15.07.2005 Tarihli GB. gere i 2- ---------------------------------------15.07.2005----------------------------- 153 T CAR MALLAR 94.282,64._ 153.00 Ticari Mallar 159 VER LEN S PAR fi AVANSLARI 94.282,64._ 159.02 thalat Maliyeti 159.02.03 Nolu thalat Maliyeti 94.282,64._ 3 Nolu thalat Maliyeti lgili Hs. --------------------------------------------/-------------------------------------- 5- SONUÇ Yaz m zda aç klamaya çal flt m z günümüz ekonomilerinin vazgeçilmez ifllemlerinden olan avans verme ve avans alma ifllemlerinde yukar da da de inildi i gibi de erleme ölçülerinin ne olmas gerekti i konusundaki tart flmalar devam etmektedir. Dan fltay kararlar avanslara de erleme yap lmas yönünde istikrar kazanmaya bafllam flt r. Dan fltay n görüflüne göre Avanslar, gelecekte yap lacak olan mal ve hizmet teslimleri karfl l nda peflin al nan ve verilen de erleri ifade eder. Bu haliyle avanslar gerçek bir borç veya alacaktan farks zd r. Avansa konu ifllemden vazgeçilmesi halinde avans tutar talep edilebilir bir borç veya alaca a dönüflmektedir. Tek Düzen muhasebe sistemi uygulama genel tebli inde de bu husus benimsenmifltir. stikrarl ekonomiye geçifl program n n uygulamas na devam edildi i ve yabanc sermaye yat r mlar n n beklendi i flu günlerde al nan ve verilen avanslar n de erlemesi ile ilgili yasal bir düzenlemenin yap lmas nda yarar vard r. SMMMO Yay n Organ 210 Mali ÇÖZÜM - 71