AVRUPA BİRLİĞİ NİN İNSAN HAKLARI POLİTİKASI / TÜRKİYE ÖRNEĞİ ÜZERİNE İNCELEME ÖZET

AVRUPA BİRLİĞİ NİN İNSAN HAKLARI POLİTİKASI / TÜRKİYE ÖRNEĞİ ÜZERİNE İNCELEME ÖZET İnsan hakları, kişinin sırf insan olduğu için sahip olduğu haklar demektir.bu kavram, insanlığın üyesi ve insan olma gibi bir kaynağa dayanır.yani bu kaynak, insanlık ve insanın ahlaki tabiatıdır. İnsan hakları, en geniş anlamda siyasal meşruluğun bir ölçüsüdür.hükümetler ve onların uygulamaları, insan haklarını korudukları ölçüde meşrudurlar. II. Dünya Savaşında ve daha önceki yıllarda, insan yaşamına ve onuruna yönelik utanç verici saldırılar, 1945 de imzalanan Birleşmiş Milletler Antlaşması nda insan haklarına ve temel özgürlüklere duyulması gereken saygının özellikle vurgulanmasına yol açmıştır.daha sonra 1953 yılında Avrupa Konseyi nce uygulamaya geçen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, içeriği ve yaptırımları açısından bu konuda tarihi bir dönüm noktası oluşturmuştur.daha sonraki yıllarda, çeşitli sözleşmeler kabul edilmiş ve insan haklarının gittikçe artan ölçüde korunması için gayret edilmiştir. Anahtar Kelimeler 1- Avrupa Birliği 2- İnsan Hakları 3- Siyasi Kriterler 4- Türkiye nin AB ne Entegrasyonu 5- AB nin Türkiye Politikası

THE HUMAN RIGHTS POLITICS OF EUROPEAN UNION / STUDY ON THE TURKISH MODEL ABSTRACT Human rights are the rights that; a person have them just because he is an human.this concept is based on the origin of being an human and a member of humanity. That is; this origin is humanity and ethical character of the human being. Human rights, in the broad meaning, are a measure of political legitimacy.governments and their practices are legal as much as they protect the human rights.the shameful attacks on human life and honour during the second world war and its before, caused to put a stress on the necessary respect to human rights and fundamental freedoms in the charter of United Nations signed in 1945.Afterwards, the European Convention of Human Rights, practiced by the European Council, became the landmark on this subject in the view of its context and sanctions.after 1953, various contracts were accepted and human rights are tried to be protected on a large scale. Key Words 1- European Union 2- Human Rights 3- Political Criterions 4- The Integration of Turkey to EU 5- European Union s Turkey Politics

TEŞEKKÜR Bu çalışmayı gerçekleştirmem sırasında bana yön veren ve çalışmalarımı özveri ile değerlendiren Danışmanım Yrd.Doç.Dr. Ülkü VARLIK a, tezimin değerlendirerek yönlendirilmesinde katkıda bulunan Doç.Dr. Sibel TURAN ve Yrd.Doç.Dr. Berkan DEMİRAL a, çalışmalarım sırasında katkıda bulunan Yrd.Doç.Dr. Yener TOPÇUOĞLU ve Öğretim Görevlisi Selda ÇAĞLAR a, Özverisini hayatımın her aşamasında hissettiğim canım anneme, maddi ve manevi desteği ile sabrını esirgemeyen, hayatımı birleştirmeye and içtiğim sevgili eşim Ufuk Ündücü ye; En içten duygularla teşekkür ediyorum. Cemile ARIKOĞLU

KISALTMALAR LİSTESİ AB AT AET AİHS AİHM ATAD AGSK ODGP DGM MGK MDA : Avrupa Birliği : Avrupa Topluluğu : Avrupa Ekonomik Topluluğu : Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi : Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi : Avrupa Toplulukları Adalet Divanı : Avrupa Güvenlik ve Savunma Kimliği : Ortak Dış ve Güvenlik Politikası : Devlet Güvenlik Mahkemesi : Milli Güvenlik Kurulu : Merkezi Doğu Avrupa

GİRİŞ İnsan hakları kavramı, özellikle II. Dünya Savaşı ndan sonra gerçekleştirilen çalışmalarla, imzalanan uluslararası sözleşmelerle, soyut bir deyim olmaktan çıkarak, somut ve ayrıntılı bir içeriğe, gittikçe artan ölçüde ulusal ve ulşuslararası güvenceye kavuşmuştur.bütün insanların özgür, saygınlık ve haklar bakımından eşit doğduğu ortak bir hareket noktası olarak kabul edilmiştir. Gelişen teknolojinin de etkisiyle, insan hakları sorunu ulusal boyutları aşarak evrensel bir nitelik kazanmıştır.çağdaş ve uygar toplumların içinde yer almak isteyen ülkeler, insan haklarına uluslararası sözleşmelerde belirlenen şekliyle saygı göstermek ve uymak zorundadırlar. İnsan haklarının önemi, AB nde insan hakları politikaları ile bu konuda Türkiye- AB ilişkilerine kurulu çalışmamız, 5 bölümden oluşmaktadır.ilk bölümde, AB nin kuruluşu, amaç ve kapsamı ile son Nice Zirvesi ndeki değişiklikleri de dikkate alarak kurumsal yapıdan, karar alma mekanizmalarından bahsedilmiştir.ikinci bölümde, insan hakları kavramı geniş bir şekilde irdelenmiş, uluslararası boyutu ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi ndeki koruma ve denetim mekanizmasına değinilmiştir.üçüncü bölümde, Türkiye de insan haklarının tarihçesine bakılmış, son zamanlarda gerçekleşen yasa değişiklikleri hukuksal olarak ve uygulamada değerlendirilmiştir.dördüncü bölümde AB nde insan haklarının önemi ve Birliğin kendi içindeki koruma mekanizması anlatılmıştır.aynı zamanda diğer entegrasyonlarla bu konuda yapmış olduğu işbirliğine değinilmiştir.son bölümde Türkiye-AB ilişkileri insan hakları bazında değerlendirilmiş, zirvelerin sonuç bildirileri ve ilerleme raporları veri alınarak, gelişmeler irdelenmiştir.

a)problem İnsan hakları kavramının düşünce alanında filizlenip, gün ışığına çıkışından bu yana en az üç yüzyıl geçmiş bulunuyor. Felsefi kökleri çok daha eskilere gitmekle beraber, asıl 17. ve 18.yy lar içinde gelişen ve insan hakları doktrini olarak adlandırılan bu düşünce akımı, insanların sırf insan olmak sıfatıyla doğuştan bir takım dokunulmaz, devredilmez, vazgeçilmez haklara sahip oldukları görüşünü yaymaya çalışıyordu.o zamana kadar sınırsız olan devlet, gücünü sınrlandırmayı ve insanları baskıdan kurtarmayı amaçlayan bu doktrine göre, kendi oluşturduğu hukuktan önce varolan doğal hukukla bağlıydı ve insanların bu hukuktan kaynaklanan doğal haklarına saygı göstermek zorundaydı.giderek güçlenen ve yaygınlaşan bu inanç, 18.yy ın sonlarına doğru yayımlanan Amerikan Haklar Bildirileri 1789 Fransız İnsan ve Vatandaş Hakları Evrensel Bildirisi ile ilk resmi açıklamalarına kavuştu. Uzun gelişme sürecine oranla insan haklarının uluslararası alana geçişi, oldukça yeni sayılır.19.yy içinde bu konuda bazı önemli adımların atıldığını görüyoruz.bunlar arasında belki en önemlisi, köleliğin ve köle ticaretinin yasaklanmasını amaçlayan sözleşmelerin imzalanması olmuştur.insancıl duygulardan kaynaklanan bu gelişme dışınde üzerinde en çok durulan, azınlıkların korunması sorunudur.din, dil ve etnik farklılıklara dayanan azınlık gruplrının korunması kaygısı 20. yy a taşınmış ve I. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan uluslararası anlaşmaların çoğunluğu da azınlık haklarının korunması ilişkin hükümler yer almıştır.uluslararası hukuk bu dönemde bireyi henüz hak sujesi olarak kabul etmiyordu.insan haklarının uluslararası düzeye geçişinde asıl büyük adım, II. Dünya Savaşı sonrasında olmuştur.bu savaş insan hakları, demokrasi kavramlarını temelden reddeden sağcı totaliter rejimlere karşı girişilmiş bir ideoloji savaşı niteliğini almıştır.demokrasi cephesini oluşturan devlerler, bu devletlere karşı büyük bir kamuoyu oluşturmuşlardır. Bugün artık bilinen birşey varsa, o da son aşamada bu kavramın bütün çağdaş demokratik rejimlerin temelinde yer alan üstün bir değer sistemi haline geldiğidir.

Bölgesel entegrasyon kavramı, belirli coğrafyayı paylaşan ülkelerin, pazarlarını, ekonomilerini, üretim süreçlerini, hatta siyasi ve stratejik güçlerini birleştirme yönünde harcadıkları çabaları tanımlamak için kullanılmaktadır. Bölgesl entegrasyonlar, belirli bir bölgedeki ülkeler arasında imzalanan işbirliği ve tercihli ticaret anlaşmalarından, serbest ticaret bölgelerine gümrük birliğinden siyasi entegrasyonlara kadar değişik biçimlerde ortaya çıkabilmektedir.bu oluşumların hedefleri de, benzer şekilde, karşılıklı ticaret hacmini artırmaktan, ekonomik ve sosyal birliğe ulaşmaya kadar uzanabilmektedir.entegrasyonun kapsamı ve hedefi, gerek üye ülkeler, gerek dış dünya nezdindeki gücünü de büyük oranda etkilemektedir.örneğin, dünyadaki bölgesel entegrasyonlar içinde en geniş kapsama ve en uzun vadeli hedeflere sahip olan Avrupa Birliği, bu hedeflerin gerektirdiği doğrultuda üye ülkelerin bazı egemenlik haklarına kadar uzanan önemli güçleri bünyesinde toplayarak uluslararası ilişkilerde başlı başına bir oyuncu haline gelmiştir. İlerisi için umut verici gelişmelere karşılık, içinde bulunduğumuz dönemde insan haklarının evrensel ölçüde etkin bir koruma sistemine kavuşturulmasını olumsuz yönde etkileyen bazı faktörler olduğunu söylemek gerekir.bunların en önemlilerinden biri de uluslararası politikanın, birçok alanlarda olduğu gibi, insan hakları konusunda da ön planda bir rol oynamakta oluşudur.gerçekte bugün, insan haklarının politizasyonu olarak niteleyebileceğimiz bir olgu ile karşı karşıya bulunuyoruz.uluslararası ilişkilerde, özellikle Birleşmiş Milletler çerçevesi içinde, devletlerin insan hakları konusunda tutum ve davranışlarını belirleyen başlıca etken, poitika etkeni olmaktadır. Bilindiği gibi insan haklarının uluslararası alanda korunmasını amaçlayan anlaşma ve sözleşmeler, devletlere ikili bir rol yükler.bunlardan birincisi, bu haklara kendi ülkelerinde saygı gösterilmesini sağlamaktır.ikincisi de, aynı saygının diğer devletler tarafından da gösterilmesini gözetmektir.ne var ki, bu alanda devletler genellikle pasif ve hareketsiz kalmakta, ya da harekete geçmeden önce bir takım siyasal konjonktür hesaplarına girişmektedirler.insan haklarını ihlal ettiği ileri sürülen devlet, dünyadaki ittifak sistemleri veya nüfuz bölgeleri içinde hangi kampta yer alıyor? (Bizden mi, değil mi?) Girişimde bulunmak ulusal çıkarlar açısından yararlı olur mu, olmaz mı? Bundan bir ters tepki doğar mı, doğmaz mı? Siyasal bir avantaj sağlanabilir

mi, sağlanamaz mı?işte genel olarak devletlerin özellikle büyük devletlerin, davranışlarını etkileyen hesaplar bunlardır.ve bu hesaplar yüzünden çoğu zaman kendilerine düşen insan haklarının gözeticisi rolünü oynamakta çekingen davranmaktadırlar. Küreselleşen dünyada oluşturulan birlikler ve ortaklıklarada şart, insan hakları ve demokrasi olarak gösterilmektedir.bunun en belirgin örneğini 11 Aralık 1999 da yapılan AB nin Helsinki Zirvesi nde yaşadık.türkiye bilinçli bir tercihle Batı dünyası içinde yer almış, NATO, BM, Avrupa Konseyi gibi kuruluşlara katılmış ve AB ne tam üyelik için yıllardır mücadele vermektedir.türkiye kendisinin Batı dünyasında yer aldığını kabul ettiğine göre, onun Batılı standartlara uyma yükümlülüğü bulunmaktadır.kopenhag Zirvesi nde belirlenen, insan hakları, demokrasi, azınlık hakları ve ekonomik durum kriterleri, her defasında önümüze sunulmakta, bu konuda sürekli eleştirilere uğramakta ve kendisini savunma durumunda kalmaktadır.ab Parlamentosu ve üye ülkeleri genel itibariyle aleyhimize karar almakta, ülkemizde insan hakları konusunda yapılan çalışmaları ve uygulamaları yetersiz görmekte, Türkiye terörle mücadele ederken AB ve üye ülkeleri bu terör grupları ve yandaşları destekleyip, arka çıkmaktadır.bu sorunlar önümüze insan hakları ve demokrasi kriterleri olarak sunulmaktadır.ancak bu kriterler veya farklı istekler Yunanistan, İspanya, Portekiz gibi gelişmişlik düzeyi bize benzeyen ülkelere sunulmamıştır.kısacası bize uygulanan metodoloji diğer ülkelere uygulanmamaktadır. AB adaylığı kabul edilen ülkemiz, ekonomiyi düzeltici çalışmalara girişmiştir.ancak Şubat 2001 de yaşadığımız ekonomik bunalım ile, Türkiye, henüz ekonomik sorunlarını çözememiş, belli bir ölçüde gelişmekle beraber dengeli bir kalkınma yoluna girememiş, yapısal değişimini gerçekleştirememiş ve bu yüzden çeşitli sorunların ağırlığını taşıyan bir ülkedir.özellikle Anayasanın bazı maddeleri ile Türk Ceza Kanunu nda 312.md. ve Siyasal Partiler Kanunu nda bazı değişikliklerin yapılması yönünde çalışmalara başlamış ve bu çalışmalarını sürdürmektedir.ülkemiz bu çalışmalrı yürütürken, kendisi ve milletinin çıkarlarını ön planda tutmaktadır.türkiye, belirli uzlaşmalara gitmek zorundadır.çünkü bunu, sadece küreselleşen dünya içinde yerini almak için değil, kendi vatandaşının haklarını ve çıkarlarını korumak için yapmalıdır.

b) Amaç Bu araştırma ile, insan hakları, doğuşu, nitelikleri, uluslararası boyutu ve uygulanabilirliği ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır.giderek siyasi bir birlik yapısına bürünen AB nin bu konudaki politikalarına değinilmiş, AB aday ülkesi olan Türkiye örnek alınarak, AB nin politikalarında Türkiye ye karşı objektif olarak davranıp davranmadığını ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. c) Önem İnsan hakları, artık devletlerin bir iç sorunu olmaktan çıkmış, ulusal sınırları aşarak bir dünya sorunu haline gelmiştir.insan Hakları Evrensel Bildirisi nden bu yana, bu kavram evrensel bir değer niteliğini kazanmış bulunmaktadır.bugün bir ülkenin uygarlık derecesi, bilim ya da teknoloji alanındaki başarılarından çok, insan haklarına karşı gösterdiği saygıyla ölçülür olmuştur. d) Sınırlamalar Bu araştırmada, öncelikle AB nin kurumsal yapısı üzerinde durulacaktır.bu Birliğin insan hakları konusundaki politikalarına değinilecek, Türkiye ye karşı bu konuda yapılan baskılara, istenilenlerin haklılık derecesine ve Türkiye nin insan hakları ve demokratikleşme konusundaki çalışmalarına ağırlık verilecektir. e) Tanımlar Araştırma ile elde edeceğimiz yargılar, bulgular ortaya çıkarılırken gerekli kavramlar açıklanacak, tanımlar yapılacaktır.

BİRİNCİ BÖLÜM 1-AVRUPA BİRLİĞİ NİN KURULUŞU,KAPSAMI VE KURUMSAL YAPISI 1.1.Avrupa Birliği nin Kuruluşu Avrupa Birliği nin kuruluşu hakkında pek çok neden olduğu ileri sürülmektedir. Bunlardan biri; çatışma tezidir. Bu görüş Avrupa Birliği nin kuruluş gerekçesi olarak merkezi Avrupa da; çatışmayı önlemek amacıyla bundan 200 yıl önceden beri varolduğunu ileri süren bir görüştür. İkinci tez ise; Avrupa Birliği nin kuruluşu ve yayılma politikasının sonunda Avrupa nın sıkışma ve manevra kabiliyetinin önemli ölçüde kaybetmesine dayanmaktadır. 1 Avrupa ülkeleri arasında kapsamlı birleşmenin öngörülmesini 19.yy. ikinci yarısının başına indiren görüşlerde mevcuttur.1856 yılında 5 Avrupa ülkesi arasında imzalanan Paris Anlaşması na göre, bir Avrupa Ahengi (Consert Europeen) adı verilen bir ittifak düşünülmüş, sonraları bu ittifaka Osmanlı Devleti de dahil edilmişti. 2 Ağırlık basan bir diğer görüş ise Avrupa; ortak toprağı, ortak geçmişi, ortak değerleri, ortak kimliği, ortak hedefleri olan ülkelerin bulunduğu bir kıtadır.dolayısıyla bütünleşip çelişkileri asgariye indirerek hareket etmekte yarar vardır. Bu ise Avrupa nın bütünleşmesidir. 3 Ancak sonraki yıllarda ortaya çıkan şartlar ve Avrupa nın iktisadi-siyasal rekabet içinde çekişme ve savaşlara girmesi bu birlik fikrinin unutulmasına yol açtı.avrupa da çıkan bu vahim durumu gözlemleyen Winston Churchill 1945 li yıllarda 1 Emin Ertürk, (1998): İktisadi Birleşmeler Teorisi ve Türkiyenin İçinde Bulunduğu İktisadi Birleşme Hareketleri, Alfa Yayınları, İstanbul,s. 207 2 Ali Bulaç,(2001):Avrupa Birliği ve Türkiye,Feza Gazetecilik ve Yayınları,İstanbul,s.12 3 Ertürk,1998:207

Bir çeşit Avrupa Birleşik Devletleri kurmak zorundayız. Diyordu. Bu ve buna benzer şartlar Avrupa ülkeleri arasında bir birlik fikri doğmasına yardımcı oldu. Bugünkü Avrupa Birliği nin mimarları arasında yer alan Fransa Planlama Örgütü Başkanı Jean Monnet: Böyle bir entegrasyondan amaç, Avrupa nın dünyadaki yerini korumak, etkinliğini ve saygınlığını tesis etmek ve halkının hayat düzeyinin sürekli biçimde yükseltilmesini sağlamak olacaktır. Şeklinde AB nin amacını vurguluyordu. 4 Avrupa Birliği sadece ekonomik değil, siyasal ve toplumsal bir birliktir.bu büyük entegrasyonun kendine özgü yasaları, parlemantosu, kurumları, eğitimi, sosyal anlayışı ve hatta ortaklaşa düzenlemeye başlayan bir dış politikası ve kendine özgü bir güvenlik felsefesi vardır.avrupa Ekonomik Topluluğu kavramının bırakılıp, Avrupa Topluluğu na ve ardından da Avrupa Birliği nin kullanılmaya başlanması anlamlıdır. Avrupa Birliği nin köklerini 1951 Paris Anlaşması ile düzenlenen Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu nda aramak gerekmektedir.1951 yılında altı Avrupa ülkesi (Almanya, Belçika, Fransa, İtalya, Hollanda ve Lüksemburg) demir ve çelik ürünleri için aralarında ortak bir Pazar oluşturmayı amaçlayan Avrupa Kömür ve Çelik Birliği anlaşmasını imzaladılar. Altı devletin bakanları 1957 yılında Roma da toplanarak, Avrupa Ekonomik Topluluğu nu (AET) ve Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu nu (EURATOM) meydana getirdiler.bu anlaşma 1 Ocak 1958 de yürürlüğe girmiş ve günümüzde en önemli birleşmelerden biri olan Avrupa Birliği hukuki varlığını elde etmişti.aet.,at, Avrupa Birliği için ayrı ayrı oluşturulmuş olan yapılar 1 Temmuz 1967 den sonra birleştirilerek Topluluğun ortak organları kimliği kazandırılmıştır. 5 Avrupa Topluluğu başlangıçta altı devletten itibaren (Batı Almanya, Belçika, Fransa, Hollanda, İtalya, Lüksemburg) 1 Ocak 1973 tarihinde Danimarka, İngiltere, 4 Bulaç,2001:14 5 Mürteza Aydemir,(1990):Avrupa Topluluğu Karşısında Milli Kültürümüzün Meseleleri,Türkiye Milli Kültür Vakfı Yay.,İstanbul,s.29

İrlanda, 1981 de Yunanistan,1986 yılının başında İspanya ve Portekiz, 1995 de Avusturya, Fransa ve İsveç in katılmasıyla 15 üyeli bir topluluk olmuştur. 1.2.Amaç ve Kapsamı En kısa tanımıyla Avrupa Birliği;ortak amacı paylaşan ve ortak değerler etrafında toplanan ülkelerin kendi aralarında meydana getirdiği büyük bir birliktir.bu birliğin teşekkülünde ekonomik piyasaların entegrasyonu kadar siyasi ve sosyal bütünleşme hedefi de vardır. Bu birlik şu an 15 ülkeden oluşan büyük bir entegrasyondur. Bu bütünleşme süreci Avrupa Topluluğu (AT) olarak adlandırılıyordu.avrupa Birliği şeklinde ortaya çıkması ve adlandırılması ise; bu topluluğun son aşamada Maastrich Anlaşması ile ekonomik bütünleşmenin devamı olarak, Avrupa Para Birliğinin kurulması, federal yapının güçlendirilmesi, ortak dış siyaset, ortak güvenlik politikası uygulanması, iç işlerinde ve adalet işlerinde işbirliği sonucu varılan bir siyasi birlik yapılanmasıdır. Bu birliğin amacı, üye ülkelerin önce ekonomik ve sonuçta da siyasi birlik içinde bütünleşmesini sağlamaktır.böylece ortaya çıkacak olan büyük bir pazarın oluşturacağı imkanlardan yararlanarak Birlik e katılan ülke halklarının refah seviyesini yükseltmektir. Bu teşebbüsün gerisinde yüzyıllardır gündemde olan Birleşik Avrupa Devletleri fikrini hayata geçirme arzusu vardır.ortaçağ dan bu yana bir ideal fikir olan bu düşünce,avrupa ülkeleri arasındaki ekonomik,askeri ve siyasi rekabetlerin ortadan kaldırılmasını amaçlamıştır. 6 1.3.Avrupa Birliğinin Kurumsal Yapısı

Avrupa Topluluğu nun yürütme organlarının 1 Temmuz 1967 de birleştirilmesi ve Topluluk bünyesinde Sayıştayın kurulması üzerine Topluluğun örgütlenmesi 8 kuruluştan oluşmuştur.avrupa Birliği organları uluslarüstü bir otoriteyi temsil eder ve aldığı kararların bağlayıcılığı vardır. 13.1.Avrupa Parlamentosu AB Parlamentosu 1979 dan bu yana tek deeceli genel seçimle işbaşına gelen 626 üyeden oluşur.parlamentonun faaliyetleri üç şehirde cereyan eder.her ay ortalama 4-5 gün süren genel kurullar Strasburg da yapılır.ilave genel kurullarında yapıldığı ve her ay iki hafta süren ihtisas komisyonu toplantıları Brüksel de yapılır.3500 kişi tarafından idari işlerin yürütüldüğü Parlamentonun idari personelinin büyük kısmı Lüksemburg da yerleşmiş bulunmaktadır. 7 AB Parlamentosu nun yetkilerini üç başlık altında toplamak mümkündür. Topluluk mevzuatının oluşturulmasındaki yasama sürecine katılma yetkisi. Avrupa Parlamentosu nun yasamaya ilişkin yetkileri görüş bildirmekte sınırlı olup,bağlayıcılığı bulunmaktadır.ab nin tam anlamıyla yasama organı olmamakla birlikte, birçok hususta, Konsey karar alırken, Parlamentoya danışmalıdır.tek Senetle (Sıngle Act) mevzuat oluşturma yönünde Parlamentoya ortak karar yetkisi tanımıştır. Bu yeni düzenleme ise işbirliği prosedürü olarak adlandırılmaktadır. Bütçeye ilişkin yetkiler. AB bütçesi ancak Konsey ile Parlamentonun işbirliği halinde kesinleştirilebilmektedir. Komisyon ve Konsey i denetleme yetkisi. Avrupa Parlamentosu, AB yasama ve yürütme yetkilerinin kullanımını demokratik şekilde denetler ve AB nin işleyişini kontrol eder.aynı zamanda, Komisyon un yıllık raporunu görüşmekte ve üçteiki çoğunlukla Komisyonu görevden alabilmektedir. 6 Bulaç,2001:24-25 7 Erol Manisalı,(2001):Türkiye ve Avrupa Birliği İlişkileri,Otopsi Yay.,İstanbul,s.56

626 sandalyeli Avrupa Parlamentosu da en geniş grubu 221 sandalye ile Sosyalistler, ikinci grubu 173 sandalye ile Hrıtiyan Demokratlar oluşturmuştur.liberaller 53 sandalye ile üye sayısını korumuşla, Yeşillerin üye sayısı 22 ye düşmüş, aşırı sağcılar ise 14 sandalye ile grup kurma imkanından mahrum kalmışlardır.(1994 yılında yapılan seçimler itibariyle) 8 13.2.Avrupa Birliği Komisyonu Üye devletler hükümetlerince karşılıklı ortak anlaşmayla dört yıllık süre için atanan bağımsız, 20 komiserden oluşmaktadır.komisyon başkanı, Konsey tarafından,komiserler arasından iki yıllık bir süre için atanmaktadır.komisyon, Topluluk politikalarının tasarlayıcısı, yürütücüsü ve koordinatörüdür. Komisyonun başlıca görevleri; Komisyon, kurucu anlaşmaların koruyucusudur.kurucu anlaşmaların ve organların almış olduğu kararların usulünce uygulanıp uygulanmadığı, ilgili tarafların yükümlülüklerini yerine getirip getirmediğini izlemekle görevlendirilmiştir. 9 Yürütme organıdır.roma Anlaşması ndan kaynaklanan yürütme yetkilerinin yanı sıra, ortak politikaların oluşturulması ve yürütülmesi görevini de üstlendiğinden, bu yetkilerinde bir artış olmuştur.topluluğu hukuken temsil eder.topluluk fonlarının idaresi görevi de Komisyon a aittir. 10 13.3. Avrupa Birliği Konseyi Konsey her üye devletin kendi hükümetini taahhüt altına sokmaya yetkili bakanlar düzeyinde hükümet temsilcilerinden oluşur ve 15 üyesi bulunmaktadır.konseyin temel görevi üye ülke çıkarlarıyla Birliğin çıkarlarını uyumlaştırmaktır. 8 Manisalı,2001:58 9 Manisalı,2001:55 10 Manisalı,2001:55-56

Konsey, Parlamenter demokrasilerde varolan parlamentonun yetkilerine eşdeğer yetkilere sahiptir.dolayısıyla topluluğun karar alma ve yasama organıdır.konsey, karar alma sürecinde,avrupa Toplulukları Komisyonu tarafından hazırlanan tasarıları ele alır ve yasalaşmasını sağlar.bu süreç içerisinde Avrupa Parlamentosu değişiklik önerisinde bulunabilir, ancak kesin karar Konsey e aittir.sonuç itibariyle Konsey, Topluluğu şekillendiren, yöneten ve dış politikasını belirleyen organdır. 11 Konsey kararlarını basit çoğunlukla, nitelikli çoğunlukla veya oybirliği ile alır.oy ağırlıkları üye ülkelerin ekonomik ve politik durumları ile nüfuslarına göre belirlenir.hollanda, Belçika, Yunanistan, Portekiz 5 er; Danimarka, İrlanda, Finlandiya 3 er;almanya, Fransa, İngiltere, İtalya 10 ar; İsveç, Avusturya 4 er; İspanya 8;Lüksemburg 2 oya sahiptir.oybirliği gerektirenhususlar hariç Konseyin bir karar alabilmesi için toplam oyun 62 sinin; ve 15 üye ülkeden 10 unun müsbet oy vermesi gerekmektedir. 12 Aralık 2000 Nice doruğunda, karar mekanizmasının değiştirilmesini sağlamak için yeni kararlar alınmış bulunuyor. 133.1.Daimi Temsilciler Komitesi Üye devletlerinin Avrupa Topluluğu nezdindeki büyükelçiliklerinden oluşmaktadır.bakanlar Konseyi ne yardımcı organ olarak çalışır.konsey müzakerelerinin ön hazırlığını yapar ve faaliyetlerini düzenler.konsey de alınacak kararlar önce bu organda ele alınır.burada çözüme bağlanan konularda Konsey de yeniden görüşme yapılmaz. 13 133.2.Avrupa Zirvesi Roma Anlaşması na göre Konsey, anlaşmalardan doğan hemen hemen tüm önemli sorunları karara bağlayan Avrupa Birliği nin en yüksek organıdır. 11 T.C.Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı,(1999):Avrupa Birliği ve Türkiye,AB Genel Müd.,Ankara,s.20 12 Ertürk,1998:212 13 Manisalı,2001:54

Birlik, politikaları en yüksek seviyede ele almak ve sorunları çözümlemek üzere anlaşmada yer almamasına rağmen 1994 den beri, Hükümet veya Devlet başkanları her altı ayda bir araya gelerek, Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi ni oluşturmaktadır; Avrupa Zirvesi adı verilen bu toplantılarda önemli politik konular görüşülmektedir. 14 13.4. Adalet Divanı ve Bidayet Mahkemesi Adalet Divanı,AB nin en yüksek hukuksal organıdır. 7 Ekim 1958 de Lüksemburg da kurulmuştur. Divan 15 yargıç ve ona yardımcı 6 savcıdan oluşmaktadır.6 yıllık süre için atanırlar,süreleri yenilenebilir ve hakimler bağımsızdırlar. Adalat Divanı tek dereceli ve nihai yargı organı olup kararlarının temyizi mümkün değildir. Türkiye de Gümrük Birliği ne girdiğinden,gümrük Birliği ne ilişkin bütün Divan kararlarına uymakla yükümlüdür. Bu bakımdan Adalet Divanı nın kararları Türkiye Büyük Millet Meclisi nin iradesinin üzerindedir.(6 Mart 1995 kararının 64.maddesi) Adalet Divanı nın yetki alanına giren davalar: Üye ülkelerin diğer üye ülkelere karşı açtığı davalar Komisyon un üye ülkelere karşı açtığı davalar Topluluk kurumları aleyhine açılan davalar İptal davaları 15 Bidayet mahkemesi ise kişiler ve işletmeler tarafından açılan davalara bakar. Hukuk meseleleri ile ilgili başvurular sadece Adalet Divanı nca karara bağlanır. 13.5.Sayıştay 14 Manisalı,1998:55 15 Tuğrul Arar,(1989):Avrupa Toplulukları Adalet Divanı,AÜ.ATAUM Araştırma Dizisi No:3,Ankara

Sayıştay Konsey tarafından Avrupa Parlamentosu nun görüşünden sonra atanan 15 üyeden oluşur. Altı yıl süreyle seçilirler.toplantı ve çalışmalarını Lüksemburg da sürdürürler. AB nin tüm gelir ve harcamalarının hukuka uygun ve düzenli biçimde yapılıp yapılmadığını ve maliye yönetiminin tutarlı olup olmadığını denetler.diğer kurumların talebi üzerine özel raporlar hazırlar ve görüş bildirir. 13.6. Ekonomik ve Sosyal Komite ve Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu Danışma Komitesi Ekonomik ve Sosyal Komitee 222 üyeden oluşur. Bu üyeler üç grubu temsil ederler;işveren, işçi ve diğer ekonomik gruplar.komitee Brüksel de toplanır. Kararlar alınmadan önce komitenin görüşüne başvurulması zorunludur. Kömür ve çelikle ilgili konularda AKÇT danışma komitesine başvurulur. Danışma komitesi üreticileri, işçileri, tüketicileri ve ticaretle uğraşanları temsil eden 108 üyeden oluşur. 13.7. Bölgeler Komitesi Bölgeler Komitesi yerel ve bölgesel mercileri temsil eden 222 asil ve 222 yedek üyeden oluşur. Bu üyelerin görev süresi 4 yıldır. Komitee çalışmalarını Lüksemburg da yapar. Bölgesel çıkarların söz konusu olduğu eğitim, gençlik, kültür, toplum sağlığı,ulaşım,iletişim,enerji ağları gibi konularda bölgeler komitesinin görüşü alınır. 13.8.Avrupa Yatırım Bankası 1958 de Roma Anlaşması ile Birliğin hedeflerini gerçekleştirmesine yardımcı olacak yatırımları finanase etmek amacı ile kurulmuştur. Bankanın mali özerkliği vardır.merkezi Lüksemburg dadır.roma da bir ofisi,brüksel de bir temsilciliği ve Londra da bir irtibat bürosu bulunmaktadır.işlemlerinde kar amacı gütmez ve AB nin

uzun vadeli krediler veren mali kuruluşu niteliğindedir.bankanın 15 üyesi vardır.öncelikli hedefi Birliğin dengeli gelişimine katkıda bulunmaktır. 16 Avrupa Birliği oldukça gelişmiş bir entegrasyon hareketidir.hukuki temelleri güçlü bir o kadar da bağlatıcıdır. 17 1.4.Avrupa Birliği nin Ortak Dış ve Güvenlik Politikası (ODGP) Son zamanlarda Avrupa Birliği nin uluslararası arenada bir siyasi aktör olması daha fazla talep edilmeye başlanmıştır.birliğin 15 üye devleti için ortak bir dış politika ihtiyacının tek sebebi, şimdi varolan sıkı uluslararası ticaret ilişkileri değildir. Soğuk savaşın bitmesi, Avrupa ve komşu bölgelerde yeni çatışmaların ortaya çıkması,ab nin bir dış ve güvenlik politikası kimliği geliştirmesini hayati bir zorunluluk haline getirmiştir.son olarak yaşanan Irak krizinde üye devletlerin tepkileri arasındaki farklılıklar, bize ortak dış ve güvenlik politikası sürecinde bir hayli uzun yol katetmeleri gerektiği izlenimini vermiştir. 14.1.Avrupa Birliği Anlaşması Aralık 1991 de Maastrich te onaylanmış olan ve 1 Kasım 1993 de yürürlüğe girmiş olan AB Anlaşması AB için üç tane sütun inşa etmektedir:ortak dış güvenlik politikası hakkında (Bölüm V, J den J-11 e kadarki maddeler), adalet ve içişleri alanında işbirliği hakkında yeni hükümlerle,mevcut 3 Avrupa Toplulukları Anlaşmaları (AKÇT,AT ve EURATOM) sütunlarından oluşmaktadır. Adalet, içişleri ve güvenlik politikası Avrupa Topluluğu nun yetkisi içine girmemektedir.bunlar temel ulusal egemenlik konuları kabul edildiği için, Topluluk düzeyinde değil, hükümetler arası işbirliği temelinde düzenlemeye devam edilmektedir. Bu siyasi işbirliği açığını düzeltmek için çeşitli aşamalarda reformlar başlatıldı. O zamanki Avrupa Topluluğunu kuran anlaşmaları tadil eden, 1987 de yürürlüğe giren 16 Manisalı.2001:60 17 Bulaç,2001:60

ve ilk defa olarak dış politika ve güvenlik politikası alanlarında işbirliği yapılmasını içeren Avrupa Tek Senedi ileriye doğru atılmış büyük bir adım olmuştur. 14.2.Oyuncular ve Karar Alma Prosedürleri Üye devletlerin Devlet ve Hükümet başkanları ve Komisyon başkanının toplandıkları Avrupa Konseyi ODGP nin ilkelerini ve genel esaslarını tanımlarlar.ayda en az bir defa toplanan Dışişleri Bakanları K onseyi, bu ilkeler ve esaslar temelinde ODGP yi tanımlayan ve uygulayan kararları alırlar.avrupa Komisyonu, ortak dış ve güvenlik politikası alanında yapılan çalışmalarla tam olarak ilgilidir ve bu konularda Birliği uluslararası düzeyde temsil eder.(avrupa Birliği Anlaşmasının J-9 V J-5 (1) sayılı maddeleri) 14.3.Ortak Eylemler Konsey içinde bir başka karar alma enstrümanı ortak eylemdir.(ab Anlaşması,madde J-3). Bu ortak bir pozisyondan şu açıdan farklıdır: Ortak eylem üye devletlerin ulusal dış politikaları için ortak bir zemin oluşturmaktan ibaret olmayıp, uluslararası düzeyde ortak bir birlik yaklaşımı için bir temel oluşturur. Bir ortak eylem üye devletler üzerinde bağlayıcıdır ve bundan sapılması ancak özel durumlarda mümkündür. 14.4.Ortak Beyanlar AB, uluslararası gelişmeler hakkında düzenli olarak ortak beyanlar yapar. Birlik bazı ülkelerdeki iç siyasi gelişmelere, insan hakları konularına ve güncel çatışmalara ilk tepkisini vermek için bu kanalı sık sık kullanır. İnsani yardım, Avrupa dış politikasının önemli bir unsurudur.echo(avrupa Topluluğu İnsani Yardım Dairesi) bunalım noktalarında, mağdur olan kişilerin durumunu hafifletmek için siyasi bir çözüm bulununcaya kadar gerilimleri azaltmak ve bu kişilere yardım etmek amacıyla insani yardım temin eder.

14.5. ODGP nin Finansmanı ODGP den kaynaklanan idari maliyetler AB nin bütçesinden karşılanır. Operasyonel masraflar, Konseyin takdirine bağlı olarak, Topluluk bütçesinden veya üye devletlerin katkılarından karşılanır. 14.6. Güvenlik Politikası Üye devletler güvenlik ve savunma konularını Anlaşmaya dahil etmeyi ilk defa 1991 yılında Maastricht te kabul ettiler. ODGP, Avrupa Birliği nin güvenliğiniilgilendiren tüm konuları kapsar ve uzun vadede, nihai olarak ortak bir savunma sistemine yol açabilecek olan bir ortak savunma politikasının tesis edilmesini içerecektir.(ab Anlaşması,madde J-4 (1)) Fakat üyeleri arasında tarafsız ve bağlantısız ülkelerde bulunan şimdiki Birlik, bir savunma ittifakı olmayıp herhangi bir askeri yapıya da sahip değildir. 18 1.5.2000 Nice Zirvesi İle Kurumsal Yapıdaki Değişiklikler 7-9 Aralık 2000 tarihinde yapılan Nice Zirvesi nde AB nin kurumsal yapısı ve karar alma mekanizmasında değişikliğe gidilmiştir.bu Anlaşma, 19 Ekim 2002 yılında İrlanda da ikinci kez yapılan referandumla kabul edilmiş, 1 Şubat 2003 de Anlaşma yürürlüğe girmiştir.aşağıda kurumsal yapıda yapılan bu değişiklikleri başlıklar altında inceleyelim. 15.1.Komisyonun Yapısı Komisyonun yapısı iki etaba tabi tutulmuştur.2005 e kadar olan ilk etapta, her üye ülkenin Komisyon da bir kişiyle temsil edilmesi öngörülmüş.ikinci etap için ise, 2010 dan itibarenya da Birlik 27 üyeli olduğunda, 20 üyeli Komisyon da eşitliğe dayalı rotasyon uygulanır ifadelerine yer verilmiştir. 19 18 http:// www.deltur.cec.eu.int/kitap/politika.html 19 Milliyet Gazetesi,10.Aralık 2000: