5S OPERATÖR EL KİTABI

O B E Y 5S OPERATÖR EL KİTABI Hazırlayan Yusuf Topal

5S NEDiR? Ayıklama (Seiri) Düzenleme (Seiton) Temizleme (Seiso) Standartlaştırma (Seiketsu) Disiplin (Shitsuke) 5S in uygulanmadığı kuruluşlar genellikle düzensiz ve kirlidir. Düzenlenmemiş alanlarda gelişi güzel dağılmış kutular, yarı mamüler ve/veya paketlenmiş ürünler bulunur. İhtiyaç duyulan araç, gereç ve donanımlar bulunamaz veya zor bulunur.ortam her an bir problem veya kaza olmasına müsaittir. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 2

Ayıklama; İhtiyaç duyulan ve duyulmayan malzemeleri ayır. İşi yapmak için ihtiyaç duyulan malzemeleri çalışma alanında tut, diğerlerinin ise çalışma alanından uzaklaştır. Düzenleme; 5S İN ANLAMI NEDİR? İşi yapmak için elinde bulundurulması gereken malzemeleri kolayca erişilebilecek yerlere koy. Bu alanları malzemeleri kolayca bulmanı sağlayacak şekilde tasarla. Kullanılan her malzemeyi tekrar yerine koy. Temizleme; Temizlik yap. Çalışma ortamını daima temiz tut. Kirliliğin nedenlerini tanımla. Standartlaştırma; İlk üç adım ile elde ettiğiniz kazanımları korumak ve alışkanlık haline gelmesini sağlamak için kurallar ve prosedürler oluştur. Disiplin;İlk dört S i düzenli olarak uygula. Uygulanmasını sağlamak için düzenli aralıklarla tetkik yap. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 3

NEDEN 5S? 5-S çok iyi bir pazarlama aracıdır Temiz ve düzenli bir fabrika müşterileri etkiler Temiz ve düzenli bir fabrika tedarikçileri etkiler Temiz ve düzenli bir fabrikada verimlilik yüksektir. Temiz ve düzenli bir fabrikada hata oranları düşüktür. 5-S ekonomiktir. Temiz ve düzenli bir fabrika tüm araç, gereç ve donanım ekonomik kullanılır. 5-S İş Sağlığı ve Güvenliğini sağlayan bir araçtır. Temiz ve düzenli bir fabrika ferah ve aydınlıktır. Temiz ve düzenli bir fabrika çalışmak için çok güvenlidir.! Çalışma alanları her şeyi görünür kılmak için işaretlidir.! Yerde elektrik kabloları, hortum vb. eşyalar bulunmaz. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 4

5-S zamanı doğru kullanmayı sağlayan bir araçtır. Temiz ve düzenli bir fabrika müşteri beklentilerini zamanında sağlar. 5-S Standardizasyonu artırır İş planlarının anlaşılmasını kolaylaştıran çok iyi bir iletişim aracıdır. Talimatların etkin olarak anlaşılmasını ve uygulanmasını sağlar. Operatörlerin işlerini kolaylaştırır. Kalitenin yükselmesini ve maliyetlerin düşmesini sağlar. 5-S iyi bir çalışma ortamı sağlar Problemlerin sayısı daha azdır. İyileştirme çalışmalarına katılım daha yüksektir. Yeni fikirler sisteme kolayca adapte edilebilir. Sürekli İyileştirme anlayışının kalıcı olmasını sağlar Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 5

5-S program uygulama adımları nelerdir? Adım 1 Ön hazırlık 5-S uygulama alanının belirlenmesi, 5-S Programına katılacakların, ekibin belirlenlenmesi, Proje liderinin belirlenmesi ve atanması! Proje lideri eğitim ihtiyaçlarını belirler.! Ekibi yönetir ve ekip üyelerinin projeye etkin katılımını sağlar,! Proje başlangıcını deklere eder. Adım 2 Planlama ve Uygulama Uygulama alanında yapılacak çalışmaların belirlemesi! Ayıklama Kırmızı Etiket alanını belirleme! Düzenleme Araç, Gereç, Donanım ve malzemelerin organize edilmesi! Temizleme Temizlik planlarını, takvimini belirleme! Standardizasyon o Önceki ve sonraki durumu fotoğrafla o İletişim ve raporlama panolarını belirleme Ayıklama, Düzenleme ve Temizlik için uygulama süresini ve zamanını belirleme İhtiyaç duyulmayan malzemelerin belirlenmesi İhtiyaç duyulmayan malzemeler ile ilgili karar verilmesi! Başka amaçla veya başka alanlarda kullanılabilecek olan malzemeler! Ne yapılacağına karar verilemeyen malzemeler! Çok amaçlı kullanılabilecek olan malzemeler! Hurdaya ayrılacak olan mazlemeler! İşletmede kullanılmayacak ancak satılabilecek olan malzemeler İyileştirme çalışmalarında önceliklerin belirlenmesi Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 6

Step 3 Sürekliliğin sağlanması Aylık Tetkik yapılması! İşyeri organizasyonu! Uygulamaların dokümante edilmesi! İyileşmeler! Başarılı Proje Uygulamaları Yönetimin başarılı uygulamaları tüm işletmede duyurması Yönetimin yasa ve standartların uygulamasını sağlaması Yönetimin 5-S ve Görsel İşyeri Uygulamalarını diğer bölüm ve departmanlara da taşıması. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 7

Ayıklama: Anlamı: İşin yapılması için gerek duyulan malzeme, donanım ve araçların tanımlanması ve çalışma sahasında tutulması gerekmektedir. İhtiyaç duyulmayan malzemelerin ise çalışma ortamından uzaklaştırılması ayıklama adımının temel amacıdır. İhtiyaç duyulan malzemeleride kullanım sıklıkları dikkate alınarak ayrılmalıdır. Yılda bir defa kullanılacak bir gereç ile hergün kullanılan aynı yerde tutulmamalıdır. Dikkat Ayıklama sadece ihtiyaç duyulmayan malzemelerin atılması değildir. Ayıklama sadece ihtiyaç duyulan malzemelerin temiz tutulması da değildir. Çok temiz tutuğumuz araç ve gereçler arasında ihtiyaç duyduklarımızı bulamıyor isek yapılan işin bir anlamı yoktur. Şayet bu malzemeleri sınıflandırmaz isek ihtiyaç duyduklarımız için yeterli alanı da bulamayabiliriz. Şayet ayıklama yapıyorsanız sadece ihtiyaç duyulan Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 8

malzemeleri çalışma sahasında tutun, ihtiyaç dışı olanları ise çalışma sahasının dışına çıkartın. Yeni malzemeler almadan önce varolanları düzenleyin. Temizlik ve düzenin çalışma ortamının ne kadar değiştirdiğine sizde çok şaşıracaksınız. Ayıklama İsrafları Azaltır 1. Daha az yer, raf ve dolap kullanırsınız. 2. Stok miktarınız azalır. 3. Araç, gereç ve donanım aramalarından kaynaklanan zaman kayıplarını azaltır. İhtiyaç duyulmayan malzemelerin korunması ve depolanmasından kaynaklanan zaman kayıplarını azaltır. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 9

Yöntem: Adım 1 - İhtiyaç duyulan malzemelerin tespiti konusunda yöntem belirlenmesi Günlük kullanılan malzemeler çalışma sahasına alın Haftalık kullanılan malzemeler Bölüme/Departmana alın İki ayda bir kullanılan malzemeler fabrika içinde belirlenmiş alana alın Kullanılacağından emin olmadığımız malzemeler geçici bir depoya alın (Şayet malzeme bir yıldır kullanılmıyorsa çalışma sahasında uzaklaştırın.) Kullanılmayan malzemeler Kırmızı etiket ile tanımlayın Adım 2 Kırmızı etiket alanı belirleyin ve etiketlenen tüm malzemeleri bu alana taşıyın. Her bir malzeme ile ilgili karar verin. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 10

Adım 3 Düzenli aralıklarla tetkik edin. Bölümleri habersiz tetkik edin. Diğer çalışanlardan geri bildirim alın; hangi malzemeler çalıma sahasında tutulmalı hangileri dışarı çıkartılmalı Adım 4 İhtiyaç duyulmayan malzemelerin çalışma sahasına getirilmediğinden emin olun İhtiyaç duyulmayan malzemeleri depolamayın Depoda tanımlı olmayan malzemeler genellikle ihtiyaç duyulmayan malzemlerdir. Örnekler: Kullanamadığımız şeylere ihtiyacımız yoktur Eski araç, gereç ve donanımlar Kalibre olmamış ve doğru ölçüm yapamayan ölçüm araçları Hatalı Ürünler uygun olanlar ile aynı ortamda mı? Uygun olmayan ürünleri tanımlayın ve ayırın. Uygun olmayan ürünleri vardiya sonunda tanımlı bölgelere koyun. Kullanmadığımız şeylere ihtiyacımız yoktur Tamamlanmamış parçalar, üretimi durdurulan parçalar Eski prototipler ve örnekler Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 11

Satamayacağımız ürünlere ihtiyacımız yoktur. Tasarımı tamalanmış ancak modası geçmiş ürünler Yanlış öngürüler nedeniyle fazla üretilmiş ürünler Paslanmaya, bozulmaya başlandığı için satılamayacak olan ürünler Süreci yavaşlatan şeylere ihtiyacımız yoktur. İhtiyaç olmadığı halde süreç akışı üzerinde bulunan kapılar, duvarlar? Üretim akışı içinde katma değer yaratmayan gereksiz iş adımları? Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 12

Potansiyel olarak ihtiyaç duyulmayan malzemelerin tespit edilmesi, çalışma ortamından uzaklaştırılması ve en uygun şekilde değerlendirilmesi için Kırmız Etiket basit ama etkili bir yöntemdir. Kırmızı Etiket Malzeme Ekipman Fiziksel Alanlar Hammadde Yarı Mamül Mamül MakinaAnahtar, Araç, Gereç Ölçüm Aletleri, Bilgisayar, Dolap Raflar, Depolama Alanı Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 13

Malzeme ve/veya ekipmana günlük olarak mı kullanılıyor? Çalışma alanında tutun. Malzeme ve/veya ekipmana haftalık olarak mı kullanılıyor? Bölümde/departm anda tutun. Malzeme ve/veya ekipman her iki ayda bir mi kullanılıyor? Belirlenmiş tanımlı alanda tutun. Malzeme ve/veya ekipmana ihtiyaç olup olmadığı bilinmiyor? Geçici alanda depolayın. Malzeme ve/veya ekipman kullanılmayacak Kırmızı etiket ile tanımlayın Çalışma alanına ihtiyaç duyulmayacak malzeme ve/veya ekipman getirmeyin.

DÜZENLEME Anlam: İhtiyaç duyulan malzeme ve ekipmanları tanımlayın ve temizleyin. Malzeme ve ekipmanları kolayca bulunabilecek yerlere (dolap,raf, anahtar panosu vb) koyun ve tanımlayın. Kullandığınız araç ve gereçleri tekrar yerine koyun. İşe yeni başlayanların veya taşeron personelinin ihtiyaç duyulan malzeme ve ekipmaları kolayca bulabilecekleri şekilde düzenleme yapın. Düzenleme kaybolan araç ve gereçlerin kolayca tespit edilmesini sağlayacak şekilde yapılmalıdır. Başkaları ile ortak kullanılan araç ve gereçler için özel tanımlanmış alanlar belirlenleyin. Bu alanlar malzemenin kolay bulunmasını ve tekrar yerine konulmasını sağlayacak şekilde tasarlanmalıdır. Düzenleme ile israf azaltılır 1. Ekipmanların aranması kaynaklı zaman kayıpları 2. Süreçlerin durmasına neden olan israflar 3. Kaybolan ekipmanların yerine yenilerinin konulması kaynaklı zaman kayıpları 4. Planların değiştirilmesi kaynaklı zaman kayıpları 5. Termin gecikmelerinden kaynaklı kayıplar

Yöntem: Adım 1 Adamakıllı Düzenleme İhtiyacınız olmayan malzeme ve/veya ekipmanı asla düzenlemeyin. Onlardan kurtulun. Çalışma sahasında sadece ihtiyacınız olan malzeme ve ekipmanı bulundurun Ortak kullanılacak araç ve gereç ile kişisel olarak kullanılacakları birbirinden ayırın Adım 2 Malzeme ve ekipmanın bulundurulacağı yerlerin belirlenmesi Malzeme ve ekipmanları kolay ulaşılabilecek yerlerde bulundurun Çok kullanılan malzemeleri çalıma sahasına en yakın yerlerde bulundurun. Adım 3 Malzeme ve ekipmanın bulundurulacağı yerlerde depolanma / tanımlanma biçimi Malzeme ve ekipmanların belirlenmiş yerlerde depolanması/tanımlanması çok çeşitli olabilmektedir. Bunlardan bazıları raf, dolap, kutu, çekmece ve panolardır. Depolama/tanımlamada önemli olan ekipmalara kolay ulaşılabilir ve kullanımdan sonra tekrar yerine konulabilir olmasıdır. Bu unsurların sağlanması durumunda herhangi bir yöntem tercih edilebilir. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 16

Malzeme ve Ekipmanların fonksiyonlarına göre sınıflandırma: Aynı fonksiyona sahip ekipmanları aynı yerde bulundurun Malzeme ve Ekipmanların türlerine gore sınıflandırma: Aynı tür ürünleri aynı yerde veya kutuda bulundurun Adım 4 Görsel Tanımlama Düzenlenmiş alanları işaretlerle tanımlayın Malzeme ve ekipmanları yazı ve işaretlerle tanımlayın Takip edebilmek için Gerekli Malzeme Listesi oluşturun Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 17

Örnekler: Araç ve gereçler herkes tarafından kolayca bulunabilmelidir, Gerekli Malzeme Listesi oluşturun ve yayınlayın Gerekli olan Malzemler bulundukları yerlerde kolayca bulunabilmeli, alınabilmeli ve tekrar yerine konulabilmelidir. Gerekli olan malzelerden kimlerin sorumlu olduğunu belirtin Araç ve gereçler opertörlerin kolay kullanacağı şekilde düzenlenmelidir Tüm araç ve gereçleri üretim akışına uygun olarak düzenleyin Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 18

Resim, çizim ve işaretler ile araç,gereç ve donanımların nerelere ait olduğunu tanımlayın Pano üzerinde bulundurulan ekipmanların resimlerini çizin Ekipmanı ilgili resim üzerine koyun Tüm malzemeler için yer belirleyin ve tanımlayın Küçük parçalar için mümkünse kutu kullanın ve kutuları tanımlayın Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 19

Yarı Mamüllerin ve Proses içindeki ekipmanın düzenlenmesi Malzemleri türlerine gore sınıflandırın ve kolayca sayılabilecek miktarlarda tutun. Olabildiğince İlk giren ilk çıkar anlayışını yerleştirin İhtiyaç duyulan miktarda malzemeyi bulundurun. İhtiyaç duyulan malzeme miktarını karşılayacak büyüklükte yer ayırın. Bu alanları büyük tutmayın ki fazla malzeme hemen farkedilsin. Düzenleme yapılan alanları ve malzemeleri yazılı olarak tanımlayın ve ilgili personeli bu konuda eğitin. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 20

TEMİZLEME Anlam: Çalışma ortamını sürekli temiz tutun. Bunun için öncelikle kirliliğin kaynaklarını tespit edin. Bu kaynakları yok edin. Temizliğin amacı malzeme,ekipman ve çalışma alanının sürekli kullanılma hazır tutulmasıdır. Çalışma ortamındaki çöpleri düzenli olarak atın. Yerleri, duvarları, tavanları, lambaları ve dolapları düzenli olarak temizleyin Tüm makina ekipmanlarını, rafları ve çekmeceleri düzenli olarak temizleyin. Müşterinin kral olarak algılandığı günümüz dünyasında ürün üzerinde olabilecek en küçük bir leke iadesine neden olmakta ve firmanın saygınlığını zedelemektedir. Bu nedenle ürünün temiz bir ortamda üretilmesi büyük önem kazanmaktadır. Çalışma ortamının temiz olduğunu düşünmeyin. Temiz olduğundan emin olun. Çalışma ortamı, makina ve ekipmanların düzenli temizliği ile potansiyel problemlerin erken tespit edilmesini sağlar. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 21

Yöntem: Adım 1 Temizlik yapın Çalışma ortamında top yekün temizlik yapın. Süpürge, faraş ve paspas gibi temizlik araçlarını kullanın Kısım amirleri dahil herkesin temizlik çalışmasına katılımı sağlayın. Adım 2 Kirlilik kaynaklarının neler olduğunu tespit edin ve bu kaynakları yok edin. Hergün temizlik yaptığınız halde çalışma ortamı yeterince temiz değil mi? Bunun nedenlerini araştırın ve düzeltici faaliyet başlatın. Kirlilik kaynaklarını tespit etmek için ortamda çalışan diğer operatörlerin görüşlerini alın Kirlilik kaynaklarının nasıl yok edileceğini veya ne tür tedbirleri alınması gerektiğini belirleyin. Adım 3 Günlük Temizlik Tablosu oluşturun. Hergün yapılması gerekenleri bu tabloda belirtin ve düzenli olarak uygulanmasını sağlayın Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 22

Örnekler: Temizlik araçlarını tespit edin. Çalışma ortamında süpürge, faraş ve paspas varmı? Temizlik araçları kullanılabilecek durumda mı? Temizlik araçlarından kaç tane bulundurulması gerekmektedir Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 23

Üretim sırasında atıkların yerlere ve çevreye atılmadığından emin olun. Makine çevresinde ve yerlerde atık bırakmayın Atıklar kazaya sebep olabilir. Atıkları bertaraf decek veya tutacak uygun aparatlar kullanın Sorumlulukları açıkça belirtin. Kimin ne tür temizlikleri yapacağını açıkça belirtin. Günlük toplantılar ile sorumlulukları hatırlatın Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 24

Toplam Ekipman Yönetimi Kirlilik kaynaklarını belirlenir. (Kirlilik kaynakları haritası hazırlayın.) Temizlik periyodu ve zamanı belirlenir. (Temizlik takvimi hazırlayın.) Nelerin temizleneceğine karar verilir. Neleri kimin temizleyeceğine karar verilir. (Temizlik sorumluları haritası hazırlayın.) Temizleme metoduna karar verilir. Temizlik malzemelerine, araç ve gereçlerine karar verilir. Temizlik malzemelerinin kullanılacağı alana uygun olmasına dikkat edilir. Temizleme malzemeleri, araç ve gereçleri temin edilir. Temizlik yapılır. Kullanılmayan ve tahrip olmuş ekipmanları uzaklaştırın ve kirli ekipmanları temizleyin. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 25

STANDARTLAŞTIRMA Anlam: İlk 3S ile (Ayıklama, Düzenleme ve Temizleme) elde edilenlerin devamlılığını sağlamak için uygulamaların standart hale getirilmesidir. İlk 3S ile yapılması gerekenleri kurallar haline getirin, talimat ve prosedür hazırlayın. Standardizasyon iş kültürünün bir parçası olmalıdır. Belirlenen kurallara uyma, talimat ve prosedürleri uygulama fabrikadaki her çalışan için öncelikli iş olmalıdır. Yer çizgileri ve renkleri standart hale getirin ve yerleşim planında gösterin. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 26

DİSİPLİN 5S uygulamalarında Disiplin adımı; doğru uygulamaların devamlılığının sağlanmasında kalıcı bir alışkanlık yaratılması ve sistemin geliştirilmesi için yapılan faaliyetlerdir. Çalışanların yapılması gerekenleri bir refleks ya da içgüdü ile yapmalarını sağlamaktır. Disiplin adımının amacı; tüm çalışanlar arasında 5S kültürünün kalıcı şekilde oluşmasını sağlamak ve 5S uygulamalarının etkinliğini sürekli iyileştirmek olarak tanımlanabilir. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 27

Disiplin adımının faydaları aşağıdaki gibi sıralanabilir: İlk 4S ile elde edilenlerin devamlılığını sağlar. 5S kültürünün oluşmasını ve kalıcı olmasını sağlar. Çalışanların aidiyet duygusunu artırır. Çalışanlar arasında ortak bir bakış açısının yakalanmasını sağlar. Tanıma ve ödüllendirme sistemiyle ekiplerin sürekli gelişime katılımlarını sağlar. Günlük, haftalık ve aylık denetimlerle uygulamaların canlı kalmasını sağlar. Günlük, haftalık ve aylık denetimlerle bilgi ve tecrübenin paylaşılmasını sağlar. Günlük, haftalık ve aylık denetimlerle ekipler arasında tatlı bir rekabet sağlar. Günlük, haftalık ve aylık denetimlerde ortaya çıkan uygunsuzluklara karşı alınan önlemlerle sürekli iyileştirme sağlar. Copyright 2011- OBEY Verimlilik ve Yönetim Sistemleri Ltd.Şti. 28