ULUSLARARASI STRATEJİK BAKIŞ ENSTİTÜSÜ POLICY BRIEF 2/14/2016 Şubat 2016, No.1 Türk Dış Politikasında Güvenlik Riskleri: Suriye Sorunu ve Tehdit Dengesi Giriş Yusuf ÇINAR, Uzman, Uluslararası Stratejik Bakış Enstitüsü. 2 Kasım 2015 tarihinde yayımlanan ABD nin Ortadoğu dan Rıza ile Çekilme Stratejisi 3. Dünya Savaşı nın habercisi mi? adlı makalemde vurguladığım üzere Suriye de 3. Dünya Savaşı nın provasının yapılabileceğini iddia etmiştim. Türkiye nin 24 Kasım 2015 tarihinde Rus Uçağını Suriye sınırında düşürmesi ile bölgedeki dengeler ve ittifaklar tekrar şekillenmiştir. Buradan hareketle bu analizde Türk Dış Politikasının Suriye krizi çerçevesinde güç dengesi, tehdit dengesi kavramları üzerinden güvenlik riskleri ele alınacaktır. Tarihsel bağlamda Türk Dış Politikasının güç dengesi kavramı ile sıkı bir bağa sahip olduğu söylenebilir. Baskın Oran ın deyimiyle Türkiye gibi orta büyüklükte bir devlet için denge politikası önemli bir dış politika stratejisidir. II. Abdülhamit in tahta çıkmasının akabinde Osmanlı İmparatorluğu deyim yerindeyse Rusya nın nefesini ensesinde hissetmiştir. Rusya nın bu yayılmacı politikasında İngiltere nin Rusya yı Balkanlarda serbest bırakarak, Osmanlı nın parçalanmasından en büyük payı almaya çabalamasının yattığı da iddia edilebilir. 1877-1878 Osmanlı Rus Savaşı, Osmanlı topraklarının artık İngiltere tarafından korunamayacağını II. Abdülhamit e yoğun bir 1
şekilde hissettirmiştir. Rusların Yeşilköy e kadar gelmesi ve Ayastefanos Antlaşması nın Osmanlı İmparatorluğu tarafından imzalanmaya zorlanması, Osmanlı topraklarının İngiltere tarafından korunmasının çok da mümkün olmayacağını göstermiştir. II. Abdülhamit, Rusya ve İngiltere nin niyetlerini anlamış olacak ki; Osmanlı yı ayakta tutacak diğer bir güç arayışı içerisinde olmuştur. II. Abdülhamit, İngiltere ve Rusya yı Almanya ile yakınlaşarak dengelemiştir. Güç dengesi stratejisinin Osmanlı nın toprak bütünlüğünü korumasına yardımcı olmasa da daha uzun süre yaşamasını sağladığı iddia edilebilir. Güç dengesi bağlamında NATO; Sovyet yayılmasını önleyecek, Batı blokunun güvenliğini sağlamaya çalışacak, bir mekanizma olarak kurulmuştur. Türkiye 1951 yılında NATO ya üye olarak Sovyet tehdidine karşı kendi güvenliğini sağlamaya çalışmıştır. Tehdit dengesi kavramı ise, güç dengesi kavramının Stephan Walt tarafından tekrar yorumlaması ile 1985 yılında ortaya atılmıştır. Tehdit dengesi kavramı, Güç dengesi kavramından farklı olarak devletlerin askeri kapasitelerinin dengelenmesinden ziyade zayıf konumdaki devletin desteklenerek sivrilen gücün dengelenmesini hedeflenmektedir. 1 Nükleer yarışın çok güçlü olduğu Soğuk Savaş döneminde NATO, Batı blokunun bir bütün olarak hissettiği gerçek tehdit Sovyetlere karşı işleyen bir mekanizma görevi görmüştür. Soğuk Savaş sonrasında ise NATO nun geleceği ne olacak sorusu birçok kez gündeme gelmiştir. Suriye Sorunu bu bağlamda NATO nun işler bir mekanizma olup olmadığını gösterecek önemli bir turnusol kağıdıdır. ABD, Ortadoğu dan çekilmesinden itibaren NATO üyelerine açık çağrıda bulunarak örgüt üyelerinin daha çok ekonomik sorumluluk alması gerektiğini belirtmiştir. Bu şartlar altında NATO antlaşma metninin 6. Maddesinde açıkça belirtilen Türkiye topraklarına veya Taraflardan herhangi birinin egemenliği altında olan ve Yengeç Dönencesinin kuzeyinde yer alan adalara yapılan silahlı saldırı NATO üyelerinin hepsine yapılmış olacağına dair güvenlik garantisi işleyebilecek mi? Bu sorunun cevabına ilerleyen günlerde tanık olabiliriz. Fakat bu noktaya gelmeden önce Suriye topraklarında Türkiye için savaş ihtimalinin nasıl ortaya çıktığına bir göz atmak faydalı olabilir. Türkiye nin Arap Baharında model olduğu sıklıkla dile getirilmiştir. Arap Baharının Türkiye açısından olumsuz sonuçlanmasına sebep olan ana etken ise ABD nin Arap Baharına bakış açısını 1 Ainur Nogeyava, Orta Asya da ABD, Rusya ve Çin: Stratejik Denge Arayışları, Ankara: USAK Yayınları, 2011, s. 39. 2
değiştirmesidir. ABD nin, Arap Baharı ile arasına mesafe koyan gelişme, 13 Eylül 2012 tarihinde gerçekleşmiştir. ABD nin Libya Büyükelçisi isyancılar tarafından öldürülmüştür. 2 ABD, bu aşamadan sonra Türkiye nin Ortadoğu da rahat hareket etmesini önleyecek adımlar atmıştır. Bu bağlamda ABD, 2013 yılında İran ile gizli görüşmelere başlamış ve kısa sürede denilecek bir zaman diliminde Nükleer Uzlaşma sağlanmıştır. Üstelik ABD nin Rusya nın Suriye ye yerleşmesi hususunda çok isteksiz olduğu da söylenemez. ABD nin Suriye konusunda Türkiye den farklı düşünmesine sebep olan unsur ise, PYD olmuştur. ABD, PYD nin müttefiki olduğunu belirtirken, Türkiye PYD nin PKK nın uzantısı terörist bir yapılanma olduğunu iddia etmektedir. ABD Savunma Bakanı Ashton Carter, Türkiye yi kast ederek onlar ile her konuda aynı fikirde değiliz diyerek PYD nin Türkiye sınırında daha da güçleneceği ihtimalini kuvvetlendirmektedir. 3 Suudi Arabistan Savunma Bakanı Müsteşarı Tuğgeneral Ahmed Asiri, koalisyon ile beraber Mart-Nisan aylarında IŞİD e karşı bir operasyonun olabileceğini belirtmesi ise bölgede tehdit dengesinin netleşmediğini göstermektedir. 4 Asiri nin belirttiği müdahale yapacak koalisyon güçlerinin belirsizliği bir diğer sorundur. Bu bağlamda ABD nin bu müdahaleyi destekleyip desteklemeyeceği konusunda yaşanan muğlaklığın Türk Dış Politikası açısından çok büyük riskler içerdiği söylenebilir. Medyedev ise, Suriye deki istikrarsızlıktan Suudi Arabistan ı sorumlu tutmuştur. 5 Suriye de bir çözüm için "Kara operasyonu da olması lazım" diyen Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu, "Böyle bir strateji olursa 'Türkiye ve Suudi Arabistan biz hepimiz kara operasyonuna girebiliriz' şeklinde açıklama yapmıştır. 6 Ortadoğu da sıcak gelişmeler yaşanırken ittifakların değişme ihtimali olasıdır. Tehdit dengesi konusunda ise, ABD ile Türkiye bir anlaşmazlık içindedir. Türkiye için ulusal güvenliği bağlamında birinci 2 "ABD'nin Libya Büyükelçisi Bingazi'de öldürüldü", www.hurriyet.com.tr/abdnin-libya-buyukelcisi-bingazideolduruldu-21445014, Erişim Tarihi: 14.02.2016. 3 "ABD Savunma Bakanı Ashton CarterABD: Türkiye ile her konuda aynı fikirde değiliz", http://tr.sputniknews.com/abd/20160211/1020819263/abd-turkiye-pkkpyd.html#ixzz405rucgmotr.sputniknews.com/abd/20160211/1020819263/abd-turkiye-pkk-pyd.html, Erişim Tarihi: 14.02.2016. 4 Suudi Arabistan Suriye ye Müdahale İçin Tarih Verdi, http://tr.sputniknews.com/ortadogu/20160211/1020819551/suudi-arabistan-suriye-kara-harekati.html, Erişim Tarihi: 14.02.2016. 5 "Medvedev'den Suriye uyarısı: Dünya savaşı çıkabilir", tr.sputniknews.com/rusya/20160211/1020817832/medvedev-suriye-dunya-savasi.html, Erişim Tarihi: 14.02.2016. 6 "Suudi jetleri İncirlik'te", www.sabah.com.tr/dunya/2016/02/13/suudi-jetleri-incirlikte, Erişim Tarihi: 14.02.2016. 3
sorun PYD nin sınırda tampon devlet olma olasılığıdır. PYD nin kontrol alanında PKK nın Türkiye ye karşı Kandil den sonra ikinci bir lojistik alana sahip olacağı endişesi Türkiye de IŞİD in Suriye deki varlığından daha çok tehlikeli hissedilmektedir. Bununla birlikte Türkiye, Beşar Esad sız toprak bütünlüğünün korunduğu bir Suriye tahayyül etmektedir. ABD ise PYD yi IŞİD e karşı savaşan özgürlük savaşçıları olarak görmektedir. ABD için en kötü senaryo Suriye nin toprak bütünlüğünden daha çok IŞİD veya radikal İslamcı örgütlerin Suriye de iktidara gelmesidir. ABD ve Türkiye için Suriye konusunda tehditlerin farklı olması ittifaklarında değişmesine sebep olabilir. Türkiye Esad sız bir Suriye için Suudi Arabistan ile daha yakınlaşırken ABD ise, Rusya nın Suriye de daha da güçlenmesini önlemek yerine Rusya nın kışkırtıcı adımlarını görmezlikten geldiği iddia edilebilir. Bu aşama da şu soru akıllara gelmelidir. Suudi Arabistan ve Türkiye nin Suriye ye kara operasyonuna Rusya karşılık verirse NATO Türkiye yi korur mu? Normal şartlarda NATO nun Türkiye yi koruması gerekirken, Batı için tehdit son tahlilde PYD değil IŞİD dir. ABD nin kendi güvenliğini sağlamak için Soğuk Savaş döneminde ortak düşman SSCB ye karşı dahi Küba Bunalım ında olduğu gibi; NATO yu bilgilendirmeden attığı adımlar, hatta Jüpiter füzelerinin Türkiye den sökülerek Türkiye nin SSCB tehdidini daha yakından hissettiği dönemler unutulmamalıdır. Bu şartlar altında Türkiye nin Suudi Arabistan ile Suriye ye yapabileceği olası operasyonun en çok Rusya ya yarayacağı iddia edilebilir. Öyle ki Abdülkadir Selvi nin Rus Uçağının düşürülmesi sonrasında Rusya nın Suriye ye yerleşmesine bir tepki olarak Oyuna mı Geldik? yazısını hatırlamak yerinde olabilir. Tam bu noktada ABD li girişimci George Soros tan ilginç bir iddia gelmiştir. Soros 2017 de Rusya nın iflas edebileceğini belirtmiştir. Rusya nın jeopolitik açıdan sıcak denizlere indiği altın çağını yaşadığı bir dönemde ekonomik olarak iflas etmesi olasılığının küçük bir ihtimal olduğu iddia edilebilir. Fakat iflas senaryosunun gündemde olduğu dönemde Rusya nın doğrudan sonuç alacağı eylemlere imza atabilmesi daha olasıdır. Rusya nın günümüzdeki Jeopolitik avantajını korumasının önünde iki engel olduğu söylenebilir: AB ve NATO. Suriye Sorunu sebebiyle göçmen sorununun AB ülkelerinde derinden hissedilmesi ile Rusya, AB için en büyük tehdidin yaratılmasına sebep olmuştur. Rusya nın kısa dönemde bir diğer temel amacının NATO nun gerçekte işlemeyen bir mekanizma olduğunu gösterme çabası olabilir. Eğer bu ihtimal gerçekleşirse askeri olarak Rusya, ABD ye kıyasla daha güçsüz olsa da Putin in istediği moral üstünlüğü ele geçirebilir. Bu aşamada Suudi Arabistan-Türkiye ittifakının 4
Suriye ye müdahalesi ve bu eyleme Rusya nın cevap vermesi halinde herhangi bir sebebe dayandırılarak NATO nun Rusya ya cevap vermeyebileceğinin gerçekleşme ihtimali az da olsa akıllara getirilmelidir. Çünkü Türkiye ve ABD için tehdit dengesi 5