SEKTÖREL GELİŞMELER İÇİNDEKİLER Otomotiv İç Satışlardaki Daralma Devam Ederken, İhracatta Yavaşlama Var... Taşıt Kredilerinde Daralma Devam Ediyor Beyaz Eşya İnşaat Beyaz Eşya İç Satışlarındaki Daralma Yatay Seyrederken, İhracatta Büyüme Sürüyor Konut Satışlarında Düşüş Hızlanıyor Konut Satışlarında Düşüş Sürerken, Yapı İzin ve Ruhsatlarındaki Keskin Artış Var.. Reel Konut Fiyat Artışında Yavaşlama Mart Ayında da Sürdü Konut Kredilerinde Mayıs İtibariyle Toparlanma Var Sektörde Yıllık Reel Ücret Artışı Zayıflığını Koruyor İnşaat Sektörü Cirosunda Yılın İlk Çeyreğinde İyileşme Var Üretim Tarım Büyümesinde Hızlanma, İnşaat Büyümesinde Yavaşlama Dikkat Çekiyor Nisan da Hem İç Talebe hem de İhracata Yönelik Sektörlerde Yavaşlama Var Kapasite Kullanım Oranında Nisan-Mayıs Döneminde Sınırlı Artış Var Enerji Nisan-Mayıs Döneminde Elektrik Üretiminde Hızlanma Var İstihdam Mart ta Arındırılmış Bazda İşgücündeki Artış Son 4 Ayın En Düşük Artışını Gösterdi Ticaret ve Hizmet İstihdamında Artış, Ciro Artışının Gerisinde Kalmayı Sürdürüyor Sanayi İstihdam Endeksi, Yatay Seyrini İlk Çeyrekte De Koruyor Turizm Net Turizm Gelirlerindeki Hızlanma Cari Denge İçin Olumlu Diğer Göstergeler İç Tüketim Göstergesi Veriler Aşağı Yönlü Risklere İşaret Ediyor Yatırım Göstergelerinde Bir Miktar Toparlanma Olsa da, Riskler Aşağı Yönlü... İhracat Siparişlerindeki Toparlanma Net İhracat Görünümünü Destekleyici Sektörel Güven Endeksleri Zayıf Görünüm Çiziyor Kurulan Şirket Sayısı Artmaya, Kapanan Şirket Sayısı ise Daralmaya Devam Ediyor Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 1
SEKTÖREL GELİŞMELER ANALİZLER Otomotiv İç Satışlardaki Daralma Devam Ederken, İhracatta Yavaşlama Var... İç tüketim göstergesi olarak takip ettiğimiz otomobil iç satışlarındaki yıllık daralma ilk çeyrekte görülen %22 nin ardından Nisan-Mayıs ayında %25 e, ticari araç satışlarındaki yıllık daralma ise ilk çeyrekteki %30 seviyesinden aynı dönemde %32 ye hızlandı. Böylece sektörde toplam iç satışlardaki yıllık daralma, ilk çeyrekteki %24 ün ardından Nisan-Mayıs döneminde %27 ye hızlandı. Mevsimsellikten arındırıldığında ise Nisan-Mayıs dönemi ilk çeyrekle karşılaştırıldığında, otomotiv iç satışları %11, ticari araç iç satışları %1 ve toplam iç satışlar %4 daralma gösterdi. Tüm bu gelişmelerle birlikte, sektör yetkilileri bu yıl iç satışlarda %30 daralma bekliyor. Otomobil üretimi yıllık artışı ise ilk çeyrekteki %17 sonrası, Nisan-Mayıs döneminde %19 a hızlandı. Öte yandan, ticari araç üretiminde ilk çeyrekte görülen yıllık %33 daralmanın, Nisan-Mayıs ta %11 e belirgin yavaşlaması, tüm sektör üretiminde ilk çeyrek daralmasının (%7) düzelerek %5 artışa geçmesine sebep oldu. İhracat tarafında ise otomobil ihracatındaki yıllık artış aynı dönemde %23 ün ardından %25 e hızlanırken, toplam sektör ihracatı ise ilk çeyrekteki yıllık %1 lik daralmanın ardından, toparlanarak 13% lük büyüme gösterdi. Üretim ve ihracat tarafında Avrupa daki toparlanmanın devam etmesinin kritik olduğunu düşünüyoruz. 12 95% 7 45% 2 İç Satışlar (Yıllık Değişim) Otomobil Ticari Araç 7 45% 2 Otomotiv Sektörü Üretim ve İhracatı (Yıllık Değişim) Üretim İhracat -5% -5% -3-3 -55% -55% (İstatistik kaynak: OSD, TUIK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Taşıt Kredilerinde Daralma Devam Ediyor Otomobil iç satışlarındaki daralma Mayıs ayında da sürerken, taşıt kredilerinde de aynı şekilde daralma yönünde eğilim devam ediyor. Taşıt kredilerinde 6 Haziran itibariyle yıllık bazda %8 daralma görülürken, geçen ay ile karşılaştırıldığında ise %2.5 luk daralma var. Merkez Bankası nın, kredi büyüme oranlarındaki eğilimi ölçmek amacıyla takip ettiği 13 haftalık ortalama yıllıklandırılmış kredi artış oranındaki daralma ise sınırlı yavaşlayarak; taşıt kredisi yıllık düşüş oranının önümüzdeki dönemde hız kesebileceği sinyalini verdi. 15 10 5-5 -10 Otomobil İç Satışları ve Taşıt Kredileri (3 Aylık Ort., Yıllık Değişim) Otomobil iç satışlar (M.A.) Taşıt kredileri-sağ 6 4 2-2 -4 11 9 7 5 3 1-1 -3-5 06.09 Taşıt Kredileri, 13 Haftalık Yıllıklandırılmış Hareketli Ortalama 12.09 06.10 12.10 06.11 12.11 06.12 12.12 06.13 12.13 06.14 Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 2
(İstatistik kaynak:tcmb, OSD, Garanti Bankası Hesaplamaları) Beyaz Eşya Beyaz Eşya İç Satışlarında Daralma Yatay Seyrederken, İhracatta Büyüme Devam Ediyor İç tüketim göstergesi olarak takip ettiğimiz diğer göstergelerden beyaz eşya iç satışlarındaki yıllık daralma, Nisan ayında ilk çeyreğe paralel %14 seviyesinde sabit kaldı. İlk çeyrekte üretimde görülen %1 lik yıllık daralma ise hızlanarak, Nisan da %3 oldu. Öte yandan, ihracat ilk çeyrekteki yıllık artışı (%3) takiben, Nisan da hızlanarak %13 e ulaştı. Arındırılmış verilere göre de Nisan da üretim ve iç satışlar, ilk çeyreğe kıyasla sınırlı daralma gösterirken (%0.5; %1.0); ihracat ise büyümeye devam etti (%3.3). 4 3 2 1-1 -2 Beyaz Eşya İç Satışlar (Yıllık Değişim) 2Ç'09 4Ç'09 2Ç'10 4Ç'10 2Ç'11 4Ç'11 2Ç'12 4Ç'12 2Ç'13 4Ç'13 Nis.14 4 3 2 1-1 2Ç'09 Beyaz Eşya Üretimi ve İhracatı (Yıllık Değişim) Üretim 4Ç'09 2Ç'10 4Ç'10 2Ç'11 4Ç'11 2Ç'12 4Ç'12 İhracat 2Ç'13 4Ç'13 Nis.14 (İstatistik kaynak: TURKBESD, Garanti Bankası Hesaplamaları) İnşaat Konut Satışlarında Düşüş Hızlanıyor Nisan ayında toplam konut satışlarındaki yıllık düşüş %12 ye hızlanırken; ipotekli konutlarda %43 düşüş, diğer satışlarda %10 artış gerçekleşti. Böylece, yılın ilk 4 ayında yıllık düşüş %7.5 e ulaşırken; düşüşün ipotekli konut satışı kaynaklı olduğu görülüyor. Yılın ilk 4 ayında ipotekli konut satışı yıllık bazda %33.5 azalırken; aynı dönemde diğer konut satışlarındaki artış %11.5 ile sınırlı kaldı. Diğer yandan, ilk satış ve ikinci el ayrımında konut satışlarındaki eğilim değerlendirildiğinde, Nisan ayında ikinci el konut satışlarındaki hızlı yıllık düşüş sürerken; ilk satışlardaki yıllık düşüşün de hızlanması dikkat çekiyor. Yılın ilk 4 ayı itibariyle yıllık düşüş, ilk satışlarda %3 e; ikinci el konut satışlarında ise %11 e ulaşmış durumda. Azalan risk primleri çerçevesinde Merkez Bankası nın ölçülü faiz indirimine gitmesi ve Mayıs başı itibariyle konut kredilerindeki toparlanma, ipotekli konut satışlarındaki düşüşü önümüzdeki dönemde bir miktar sınırlayabilir. TÜİK, geçtiğimiz yılbaşında konut satış istatistiklerinde veri kapsamını genişleterek; il merkezleri ve merkez ilçeler dışında kalan bölgeleri de kapsar hale getirmişti. 2014 itibariyle de, konut satış istatistiklerini aylık olarak il düzeyinde ipotekli satış ve diğer satış, ilk satış* ve ikinci el satış** ayrımında üretmeye başladı. Bu amaçla, 2013 yılı verileri aylık bazda güncellendi. * İlk satış, konut üreticisi bir firma veya kişi tarafından; bu firma veya kişi ile kat karşılığı anlaşma yapıp arsası karşılığında konut alan kişiler tarafından bir konutun ilk defa satılmasıdır. ** İkinci el satış, ilk satıştan ev alan kişinin bu konutu tekrar başka bir kişiye satmasıdır. Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 3
120,000 Türkiye Toplam Konut Satışları (adet) 2013 2014 50,000 Türkiye İpotekli Konut Satışları (adet) 2013 2014,000 40,000 80,000 60,000 40,000 30,000 20,000 20,000 10,000 0 0 Türkiye İkinci El Konut Satışları (adet) Türkiye İlk El Konut Satışları (adet) 60,000 2013 2014 60,000 2013 2014 50,000 50,000 40,000 40,000 30,000 30,000 20,000 20,000 10,000 10,000 0 0 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Konut Satışlarında Düşüş Sürerken, Yapı İzin ve Ruhsatlarındaki Keskin Artış Dikkat Çekici.. Konut satışlarındaki düşüşün hızlanmasına ve konut fiyat artışının yavaşlamasına karşın, yılın ilk çeyreğinde yapı ruhsatı* ve yapı izinlerindeki** keskin yükseliş dikkat çekici. Yapı ruhsatı verilen bina sayısı ilk çeyrekte yıllık bazda %77 artarken; yapı izni verilen bina sayısı ise bu dönemde %87 yükseldi. Bu durum, satılmaya hazır konut stokunu artırmakla birlikte; inşaat sektörünün performansı açısından risk oluşturuyor. Nitekim, konut kredilerindeki zayıf seyir de talep kaynaklı riskleri doğruluyor. *Yapı Ruhsatı, yapımına başlanacak yapılar için belediye sınırları içinde belediyelerce, belediye sınırları dışında İl Özel İdaresi, organize sanayi bölgelerinde organize sanayi bölge müdürlükleri, serbest bölgelerde ise serbest bölge müdürlükleri tarafından verilmesi zorunlu bir belgedir. **Yapı Kullanma İzin Belgesi, tamamen veya kısmen biten yapılar için belediye sınırları içinde belediyelerce, belediye sınırları dışında İl Özel İdaresi, organize sanayi bölgelerinde organize sanayi bölge müdürlükleri, serbest bölgelerde ise serbest bölge müdürlükleri tarafından verilmesi zorunlu bir belgedir. Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 4
67,000 Yapı Ruhsatı ve İzinleri (mevsimsel arındırılmış, bina sayısı, adet) 10 Yapı İzinleri ve Konut Kredileri (yıllık değişim) 5 Yapı izinleri 57,000 47,000 37,000 yapı ruhsatı yapı izni 8 6 4 2 Konut kredileri-sağ 4 3 27,000 2 17,000 7,000-2 -4 1 3Ç03 1Ç05 3Ç06 1Ç08 3Ç09 1Ç11 3Ç12 1Ç14-6 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Reel Konut Fiyat Artışında Yavaşlama Mart Ayında da Sürdü TCMB nin açıkladığı Türkiye Konut Fiyat Endeksine (TKFE) göre, konut fiyatlarındaki yıllık artış, son 3 ayki yavaşlamasının ardından, Mart ayında %13.0 ile bir önceki aya kıyasla yatay kaldı. Enflasyon etkisinden arındırarak baktığımız reel endeksteki yıllık artış da bu dönemde %4.7 den %4.2 ye yavaşlayarak son 7 ayın en düşük artışını kaydetti. İstanbul da konut fiyatlarındaki yıllık artış bir önceki ayki %19.3 ten bu dönemde %19.2 ye sınırlı yavaşlarken; Ankara da yıllık fiyat artışı %11.3 ile üçüncü ayında da yatay kaldı. İzmir de ise %13.5 ten %13.4 e sınırlı düşerek, ikinci ayında da yavaşlamayı sürdürdü. Üç büyük şehirdeki yıllık reel artışlar ise, sırasıyla, %10.0, %2.7 ve %4.7 oldu. TCMB nin yeterli veri elde ederek belirlediği 26 ildeki yeni konutlar üzerinden hesapladığı, yeni konut fiyat endeksindeki (TYKFE) yıllık artış ise Mart ayında %14.1 den %13.2 ye azalarak son 3 ayın en düşük seviyesine indi. Benzer şekilde reel endeksteki yıllık artış da bu dönemde %5.8 den %4.4 e yavaşladı. Konut fiyat artışındaki bu gevşeme de sektördeki talep kaynaklı riskleri işaret etti. 7% TCMB Konut Fiyat Endeksleri (Yıllık Reel Değişimler) 15. Üç Büyük İl TCMB Konut Fiyat Endeksleri Yıllık Reel Değişimler 5% 4.4% 10. 10. 4% 4.2% 5. 4.7% 4.2% 2% 1% -1% TYKFE TKFE 0. -5. 03.12 07.12 09.12 01.13 03.13 İstanbul İzmir 07.13 09.13 Ankara TKFE 01.14 2.7% 03.14 (İstatistik kaynak: TCMB, TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Konut Kredilerinde Mayıs İtibariyle Toparlanma Var Nisan ın ilk haftasında Şubat 2012 sonrası en yüksek seviyeye (%13.9) ulaşan konut kredisi faiz oranı, 6 Haziran haftasında %12.5 ile Ocak sonundan bu yana en düşük seviyeye geriledi. Bu durum, tüketici kredisi faiz oranlarında Nisan itibariyle başlayan ve devam eden düşüşü yansıtıyor. Yerel seçimler sonrası belirsizliklerin azalması ve gelişmiş merkez bankalarının destekleyici duruşları çerçevesinde gelişen ülke varlıklarına tekrar girişlerin başlaması bu ortamı sağlıyor. Nitekim, Merkez Bankası nın, kredi büyüme oranlarındaki eğilimi ölçmek amacıyla takip ettiği 13 haftalık ortalama yıllıklandırılmış konut kredisi artış oranının Mayıs başı itibariyle hızlanmaya dönmesi, bu görünümün sonucunu ortaya koyuyor. Merkez Bankası, Mayıs toplantısında haftalık repo oranınında ölçülü bir indirime gitti ve Merkez Bankası Başkanı Erdem Başçı en son katıldığı bir konferansta, enflasyonda düşüş eğilimi Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 5
sürdükçe ölçülü faiz indirimlerinin devam edebileceğini duyurdu. Bu durum, iyimserleşen beklentilerden de destek alarak, konut kredilerindeki düşüşün en azından hız kesmesine katkı sağlıyor. 5 Konut Kredisi Faiz Oranları ve Konut Kredileri Konut Kredileri (13 haftalık yıl.ort.) Konut Kredisi Faiz Oranı-sağ 16% 4 14% 3 12% 2 1 1 8% 06.10 12.10 06.11 12.11 06.12 12.12 06.13 12.13 06.14 (İstatistik kaynak: TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Sektörde Yıllık Reel Ücret Artışı Zayıflığını Koruyor 2014 yılı ilk çeyrekte inşaat sektörü brüt reel ücret-maaş endeksi, mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış bazda geçtiğimiz yılın son çeyreğine kıyasla %2 oranında azalırken; yıllık bazda neredeyse yatay kaldı. Buna karşın, sektörde çalışılan saat çeyreklik bazda %2 azalırken; yıllık bazda düşüş %7 oldu. Toplam inşaat istihdam endeksinin de aynı dönemde arındırılmış bazda bir önceki çeyreğe kıyasla %2 ile daralmayı sürdürmesi ve yıllık bazda düşüşünün hızlanması sektördeki kayıtdışılığa işaret ediyor olabilir. Nitekim, TÜİK tarafından açıklanan hanehalkı işgücü verileri ile inşaat sektörü istihdam endeksindeki ayrışma bu görünümü teyit ediyor. Hanehalkı beyanına dayanan verilere göre, inşaat sektörü istihdamı mevsimsel arındırılmış bazda önceki çeyreğe kıyasla artış gösterirken; firma beyanına dayanan inşaat istihdam endeksi ise düşüş eğilimini korudu. İnşaat Sektöründe İstihdam (mevsimsel arındırılmış) istihdam endeksi - sol (firma beyanı) istihdam edilen kişi (hanehalkı beyanı) 2,200 2,000 2 1 Çalışılan Saat ve Reel Ücretler (Yıllık Değişim) Çalışılan saat endeksi Brüt ücret-maaş endeksi (reel) 1,800 5% 95 1,600-5% -1 2Ç06 1Ç07 4Ç07 3Ç08 2Ç09 1Ç10 4Ç10 3Ç11 2Ç12 1Ç13 4Ç13 2Ç'10 1Ç11 4Ç11 3Ç12 2Ç13 1Ç14 1,400 - -2-25% (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) İnşaat Sektörü Cirosunda Yılın İlk Çeyreğinde İyileşme Var İnşaat sektörü ciro ve üretim endekslerine göre, yılın ilk çeyreğinde sektörde ciro bir önceki yılın aynı dönemine göre %7 artarak; geçtiğimiz yılın son çeyreğindeki sınırlı yıllık daralmadan sonra düzeltme kaydetti. Enflasyon etkisini dışlayarak hesapladığımız reel cirodaki yıllık bazda daralma ise bu dönemde bir önceki çeyrekteki %8 seviyesinden %1 e yavaşladı. Bu durum, sektör kazancında iyileşmeye işaret ederken; sektördeki reel üretim ise bu dönemde %5 ile bir önceki çeyrekteki %6 ya kıyasla sınırlı yavaşlama gösterdi. Diğer yandan, TL deki değer kaybının gecikmeli etkilerinin yarattığı kur geçişkenliğiyle, inşaat maliyetindeki hızlanma; konut satışlarındaki zayıflığı da göz önüne Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 6
aldığımızda, ilk çeyrekte sektör kazancında kaydedilen iyileşmenin önümüzdeki dönemde tersine dönebileceği yönünde mesaj veriyor. 3 2 1-1 -2-3 İnşaat Sektörü Reel Üretim ve Reel Ciro (Yıllık Değişim) Reel Üretim Reel Ciro 2006 Ç1 2006 Ç3 2007 Ç1 2007 Ç3 2008 Ç1 2008 Ç3 2009 Ç1 2009 Ç3 2010 Ç1 2010 Ç3 2011 Ç1 2011 Ç3 2012 Ç1 2012 Ç3 2013 Ç1 2013 Ç3 2014 Ç1 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) 2 16% 12% 8% 4% 2006 Ç2 Yİ-ÜFE (Diğer Metalik Olmayan Ürünler, Yıllık) 2007 Ç2 2008 Ç2 2009 Ç2 2010 Ç2 2011 Ç2 2012 Ç2 2013 Ç2 17% Nis-May'14 Üretim Tarım Büyümesinde Hızlanma, İnşaat Büyümesinde Yavaşlama Dikkat Çekiyor İlk çeyrek büyüme verilerini sektör detayında incelersek; bir önceki çeyreğe kıyasla yıllık büyüme performansı iyileşen sektörler, tarım, sanayi, finansal hizmetler, mesleki&bilimsel faaliyetler, idari ve kamu hizmetleri ile eğitim, kültür&sanat sektörleri oldu. Daralma ise sadece bilgi ve iletişim hizmetlerinde gerçekleşti. Yılın ilk çeyreğinde tarım sektörü %3.9 büyüme ile son 3 çeyreğin en hızlı büyümesini kaydederken; sanayi sektöründe yıllık büyüme %5.0 ile son çeyreğin sınırlı üzerine çıktı. Yavaşlamanın görüldüğü belli başlı sektörler ise, inşaat (%6.2 den %5.2 ye), toptan ve perakende ticaret (%6.2 den %3.0 a), ulaştırma&depolama (%4.4 ten %2.9 a), konaklama&yiyecek (%5.7 den %1.2 ye), gayrimenkul (%2.4 ten %2.1 e) ve sağlık (%4.7 den %3.1 e) oldu. 16% Sektörlere Göre Yıllık Büyüme Tarım Sanayi 12% İnşaat Toptan ve Perakende Ticaret 8% 4% -4% Nisan da Hem İç Talebe hem de İhracata Yönelik Sektörlerde Yavaşlama Var Sanayi üretimi, takvim etkisinden arındırıldığında yılın ilk çeyreğindeki yıllık %5.3 lük artışın ardından, Nisan ayında yıllık bazda %4.6 lık artışla, %3.9 luk piyasa beklentisinin üzerinde gerçekleşti. Ağırlıklı AB pazarına ihracat yapan sektörlerden giyim sektörü, ilk çeyrekteki %4.5 lik yılık daralmadan sonra, Nisan ayında yıllık bazda %3.1 artış kaydetti. Otomotiv sektörü üretimi de aynı şekilde ilk çeyrekteki yıllık %3.8 lük daralmanın düzelmesiyle, Nisan da yıllık %7 artış gösterdi. Otomotiv ve giyim sektörleri dışında kalan diğer ihracat sektörlerinin performansında ise yıllık bazda ilk çeyreğe kıyasla Nisan da kötüleşme görüldü. İç talebe yönelik üretim yapan sektörlerin genelinde de yine aynı dönemde kötüleşme var. Öte yandan, tüketim malı üretiminde yıllık artışın Nisan ayında %3.3 e yavaşlaması, iç talebin ılımlı seyrettiğine işaret ederken diğer gruplara göre daha sınırlı artması ekonomideki dengelenme süreci için olumlu. Fakat dış gelişmelerde görülen olumsuzluk kur tarafında TL nin geldiği seviyelerde belirsizlik yaratarak iç talebe yönelik üretim yapan sektörlerdeki üretimi olumsuz Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 7
etkileyebilir. İhracat tarafında ise Avrupa da ekonomik aktiviteye yönelik olumlu sinyallere rağmen komşu ülkelerde devam eden kırılganlık, özellikle dış piyasaya yönelik üretim yapan sektörlerdeki yavaşlamayı kuvvetlendirebilir. 2 16% 1Ç'14 Nis.14 Sanayi Üretimi (Takvim Etkisinden Arındırılmış, Yıllık Değişim) 12% 8% 4% -4% -8% -12% -16% -2 İç Talebe Yönelik Sektörler İhracata Yönelik Sektörler (AB Piyasasına) İhracat Yönelik Sektörler (AB ve AB dışı Piyasalara) Hem İç Talebe hem de İhracat Yönelik Sektörler met olm mineral tekstil elekrikli mak makine metal ürün ana metal Oto giyim mobilya plastik kimyasal madde Toplam (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Kapasite Kullanım Oranında Nisan-Mayıs Döneminde Sınırlı Artış Var Kapasite kullanım oranı (KKO), Mayıs ayında yatay seyrederek %74.4 te sabit kaldı. Arındırılmış bazda ise KKO, bir önceki aya göre 0.5 puan düşse de (%74.9 dan %74.4 e); Nisan-Mayıs döneminde ilk çeyreğe kıyasla 0.3 puan artmış oldu. Aynı dönemde metal ürünler sektöründe belirgin bir azalma görülürken, ihracatçı sektörlerin kapasite kullanım oranlarındaki belirgin artışlar dikkat çekti. 83 Kapasite Kullanım Oranı (%) 6% 4% SektörlerdeKapasite Kullanım Oranları Arası Fark 78 2% 73-2% 68 63 58 05.08 11.08 05.09 11.09 05.10 11.10 Kapasite Kullanım Oranı KKO (mevsim arındırılmış) 05.11 11.11-4% -6% İmalat 1Ç'14-Nisan/May 14 Gıda Tekstil Giyim Petrol ürünleri Kimyasal madde Plastik Metalik olm min Ana metal Metal ürün Elektrikli teçhizat BYS makine Oto Mobilya (İstatistik kaynak: TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Enerji Nisan-Mayıs Döneminde Elektrik Üretiminde Hızlanma Var Elektrik üretiminde Mayıs ayındaki yıllık artış %5.4 oldu. Böylece yıllık artış, 2014 ün ilk çeyreğindeki %4 ü takiben Nisan-Mayıs döneminde %6 ya hızlandı. Mevsimsellikten arındırılmış veriler de bu hızlanmayı teyit ederken, ilk çeyreğe kıyasla Nisan-Mayıs döneminde elektrik üretiminde %3.8 artış gözlendi. Sanayi üretimi için öncü veri olarak takip ettiğimiz elektrik üretiminde bu ay görülen Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 8
hızlanma, Nisan da yıllık bazda %4.6 büyüme kaydeden sanayi üretimi için önümüzdeki döneme dair olumlu bir sinyal veriyor. 2 1 Elektrik Üretimi (yıllık değişim) 23,000 22,000 21,000 20,000 Elektrik Üretimi (milyon kwh, mevsimsel arındırılmış) 5% -5% 19,000 18,000 17,000 16,000-1 05.08 11.08 05.09 11.09 05.10 11.10 05.11 11.11 15,000 05.08 11.08 05.09 11.09 05.10 11.10 05.11 11.11 (İstatistik kaynak: TEİAŞ, Garanti Bankası Hesaplamaları) İstihdam Mart ta Arındırılmış Bazda İşgücündeki Artış Son 4 Ayın En Düşük Artışını Gösterdi Şubat ayı itibariyle TÜİK, Avrupa Birliği kriterleri çerçevesinde hanehalkı işgücü araştırmasında, referans alınan hafta sayısının artması, işsiz tanımında iş arama süresinin kısaltılması, yeni nüfus projeksiyonlarının kullanılması ve yeni idari bölünüş uygulamaları altında yeni düzenlemelere gitti. Yeni uygulamadan elde edilen veriler ışığında Mart ayında işsizlik oranı Şubat ayındaki %10.2 den %9.7 ye indi. İşsizlik oranı, 2013 yılı Mart ayında ise %9.4 seviyesindeydi. Mevsimsel arındırılmış bazda ise Mart ayında işsizlik oranı Şubat taki %9.0 dan %9.1 e yükseldi. İşgücü verilerinin sektör detayına bakıldığında Mart ayında, mevsimsel arındırılmış bazda istihdam tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde bir önceki aya kıyasla artış gösterdi (sırasıyla 79, 6 ve 102 bin kişi). Hizmet sektörü istihdamındaki aylık artış, 2012 yılının Mart ayından beri kaydedilen en hızlı artış olurken, inşaat sektöründe ise aynı dönemde mevsimsel arındırılmış istihdamda Kasım 2013 ten beri ilk kez aylık bazda düşüş gerçekleşti (38 bin kişi). Dolayısıyla arındırılmış bazda işgücündeki artış, bir önceki aya kıyasla 173 bin kişi olurken son 4 ayın en düşük artışını göstermiş oldu. 14% 13% 12% İşsizlik Oranı (M.A.) Genç İşsizlik Oranı (M.A.) - sağ 27% 25% 23% 21% 600 500 400 570 Ocak-Mart 2014 (istihdam artışı, arındırılmış) 11% 1 9% 19% 17% 300 200 234 114 200 8% 03.08 09.08 03.09 09.09 03.10 09.10 03.11 09.11 03.12 09.12 03.13 09.13 03.14 13% 0 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Ticaret ve Hizmet İstihdamında Artış, Ciro Artışının Gerisinde Kalmayı Sürdürüyor TÜİK in açıkladığı çeyrek dönem sektör endekslerinden ticaret ve hizmet sektörlerinde ciro, hızlı artışını korurken; 2014 yılı ilk çeyreğinde yıllık bazda %15 ile son 9 çeyreğin en hızlı artışını kaydetti. Sektör alt detayında, ciroda en hızlı yıllık artış %19 ile ulaştırma ve depolama hizmetlerinde olurken; onu konaklama ve yiyecek hizmetleri izledi. Sektör genelinde cirodaki hızlı artış sürerken istihdamdaki artış bir önceki çeyreğe kıyasla neredeyse yatay kaldı; yılık bazda ise %1 ile sınırlı oldu. Sektör alt Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 9
detayında, istihdamda kaydedilen en hızlı yıllık artış ise, cirodakine paralel, ulaştırma ve depolama hizmetlerinde gözlendi. 150 130 70 50 2Ç05 Ticaret ve Hizmet Endeksleri (Mevsim ve Takvim Etkisinden Arındırılmış) 3Ç06 4Ç07 1Ç09 2Ç10 Ciro Endeksi İstihdam Endeksi 3Ç11 4Ç12 1Ç14 115 95 85 80 16% 12% 8% 4% -4% -8% -12% -16% -2 2Ç06 Ticaret & Hizmet Endeksleri nde İstihdam (Yıllık Değişim) 1Ç07 4Ç07 3Ç08 2Ç09 Toptan & perakende ticaret Ulaştırma ve depolama Otel & Rest 1Ç10 4Ç10 3Ç11 2Ç12 1Ç13 4Ç13 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Sanayi İstihdam Endeksi, Yatay Seyrini İlk Çeyrekte De Koruyor TÜİK in çeyreklik bazda açıkladığı bir veri olan sanayi sektöründe ciro endeksi ilk çeyrekte yıllık bazda %20 artarken, sanayi istihdam endeksi yıllık artışı son çeyrekte görülen %3.4 lük artışın ardından ilk çeyrekte %3.2 ile yatay seyretti. 180 160 140 120 80 60 Sanayi Sektörü Ciro ve İstihdam Endeksleri Sanayi ciro Sanayi istihdam 120 115 95 40 2Ç05 3Ç06 4Ç07 1Ç09 2Ç10 3Ç11 4Ç12 1Ç14 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Turizm Net Turizm Gelirlerindeki Hızlanma Cari Denge İçin Olumlu Ödemeler dengesi altındaki turizm dengesi verilerine göre, Nisan ayında turizm gelirlerindeki yıllık artış, yılın ilk çeyreğine kıyasla hızlanırken (%3.6 dan %5.7 ye); turizm giderlerindeki yıllık artış ise hız kesti (%13.8 den %4.3 e). Böylece, ilk çeyrekte net turizm gelirleri 2012 yılı üçüncü çeyrek sonrası ilk defa sınırlı da olsa yıllık bazda daralmaya (%0.5) geçtikten sonra, Nisan ayında yıllık bazda %6.1 ile hızlı artış kaydetti. Diğer yandan, gelen yabancı turist sayısında hızlanma olurken, turist başına gelir Nisan ayında yıllık bazda %2.3 daraldı. Turist başına gelir, iki çeyrek sonra ilk kez 2014 yılı ilk çeyrekte sınırlı yıllık artış (%0.4) kaydetmişti. Yılın ilk dört ayında, turizm dengesi cari açığı azaltıcı yönde 4.2 milyar dolarlık katkı sağlarken; turist başına gelir ortalama 882 dolar oldu. Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 10
5 4 3 2 1 Yıllık Değişim Net Turizm Geliri Turist Sayısı - sağ 3 2 1 9% 3% -3% Turist Başına Gelir (Yıllık Değişim) -1-2 2Ç08 4Ç08 2Ç09 4Ç09 2Ç10 4Ç10 2Ç11 4Ç11 2Ç12 4Ç12 2Ç13 4Ç13 Nis'14-1 -9% - 2Ç08 4Ç08 2Ç09 4Ç09 2Ç10 4Ç10 2Ç11 4Ç11 2Ç12 4Ç12 2Ç13 4Ç13 Nisan'14 (İstatistik kaynak: Merkez Bankası, Garanti Bankası Hesaplamaları) Diğer Göstergeler İç Tüketim Göstergesi Veriler Aşağı Yönlü Risklere İşaret Ediyor İç tüketim göstergesi olarak takip ettiğimiz göstergelerden, Nisan ayı verilerinden beyaz eşya iç satışlarında hızlı yıllık daralma ilk çeyreğe paralel sürerken; perakende satışlardaki yıllık artış da bu dönemde yavaşlama kaydetti. Bununla birlikte, Nisan ayında tüketim ithalatındaki daralmanın hızlanması, otomobil ithalatındaki hızlı düşüş öncülüğünde gerçekleşirken; binek oto hariç tüketim malı ithalatındaki yıllık artış değerlendirildiğinde ise, tüketim ithalatındaki yıllık artışın Nisan ayında ilk çeyreğin sınırlı üzerine çıktığı görülüyor. Bu durum, ılımlı iç tüketim artışı eğiliminin ikinci çeyrek itibariyle sürebileceği ihtimalini oluştursa da; daha güncel veriler olumsuz görünümü koruyor. Mayıs ayı verilerinden otomobil iç satışlarında, hızlı yıllık daralma devam ederken; Nisan-Mayıs döneminde daralmanın ilk çeyreğe kıyasla hızlanması dikkat çekiyor. Diğer yandan, CNBC-e verilerine göre, Şubat ayının ortasından itibaren yükselişe geçen tüketici güveninin Mayıs sonrası kötüleşmesi ve bu durumun Haziran öncü verisinde de sürmesi (Mayıs nihai verisine göre %9 düşüş) iç tüketim üzerindeki aşağı yönlü riskleri artırıyor. Tüketici güveninde yaşanan düşüş, ağırlıklı olarak son dönemde artan jeopolitik ve siyasi risklerden kaynaklanıyor gibi görünse de; dayanıklı tüketim malları ile otomobil ve konut talebini ölçmeyi amaçlayan Tüketim Eğilimi Ön Endeksinde %27 gibi daha ciddi oranda düşüş kaydedilmesi bu riskleri belirginleştiriyor. Bu durum, tüketim harcamalarındaki yavaşlamanın önümüzdeki çeyreklerde de sürebileceği ihtimalini canlı tutuyor. 25% 2 1 5% -5% -1 - -2-25% 10.11 01.12 Tüketim Göstergeleri (3 Aylık Ortalama, Yıllık Değişim) 04.12 07.12 Tüketim ithalatı 10.12 Perakende Satışlar 01.13 04.13 07.13 10.13 01.14 04.14 3 23% 8% -8% - -23% -3 Beyaz eşya satışları Oto satışları -sağ 170 150 130 70 50 30 Tüketici Güveni (3 Aylık Ort.) Tüketim Eğilim Endeksi Tüketici Güven Endeksi 120 80 70 60 (İstatistik kaynak: OSD, TURKBESD,CNBC-e, Garanti Bankası Hesaplamaları) Yatırım Göstergelerinde Bir Miktar Toparlanma Olsa da, Riskler Aşağı Yönlü... Takip ettiğimiz yatırım harcamaları göstergelerinden sermaye malı üretimi, Nisan ayında ilk çeyrek yıllık artışına kıyasla hızlandı. (%4.0 dan %5.7 ye). Benzer şekilde, reel sermaye malı ithalatı da sınırlı iyileşmeye devam ederek; ilk çeyrekteki yıllık %4.6 lık daralmanın ardından, Nisan ayında %1.7 Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 11
yükseldi. Diğer bir yatırım göstergesi olan ağır ticari araç satışlarında da Nisan da kaydedilen hızlı artışla; Nisan-Mayıs döneminde ilk çeyreğe kıyasla iyileşme gözlendi. Mayıs ayı verilerinden, reel kesim güveni altındaki yatırım harcaması beklenti endeksi ise, Mayıs ta sınırlı artış kaydetse de; Nisan-Mayıs döneminde ilk çeyreğin gerisinde kaldı. Bu durum, karışık tablo oluşturmakla birlikte; yatırım harcamalarındaki zayıflığın ikinci çeyrekte de sürebileceği ihtimalini kuvvetlendiriyor.toplam yatırım harcamaları, yılın ilk çeyreğinde büyümeyi 0.1 puan sınırlı aşağı çekmiş; özel sektör yatırımlarındaki daralmaya karşın, kamu yatırımlarındaki ılımlı artış olumsuz görünümü bir miktar sınırlamıştı. 7 5 3 1-1 -3-5 2Ç 2008 4Ç 2008 Yatırım Göstergeleri (Yıllık Değişim) 2Ç 2009 4Ç 2009 2Ç 2010 4Ç 2010 2Ç 2011 4Ç 2011 2Ç 2012 4Ç 2012 Sermaye malı üretimi 2Ç 2013 Reel sermaye malı ithalatı 4Ç 2013 Nis.14 5000 4000 3000 2000 0 (İstatistik kaynak: OSD, TCMB, TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Ticari Araç Satışları & Yatırım Harcaması Beklenti Endeksi (Mevsimsellikten Arındırılmış) 05.09 11.09 05.10 11.10 Ağır ticari araç iç satışlar - sol Yatırım beklentisi (gelecek 12 ay) 05.11 11.11 135 120 75 60 45 İhracat Siparişlerindeki Toparlanma Net İhracat Görünümünü Destekleyici Reel kesim güveni alt endekslerinden, gelecek 3 aya ait sipariş beklentileri, Mayıs ayında bir önceki aya göre iyileşme kaydederken; Nisan-Mayıs döneminde kaydedilen iyileşme ihracat siparişlerinde daha belirgin oldu. Bu durum, 2014 yılı ilk çeyrek itibariyle pozitif katkı sağlayan net ihracat üzerinde olumlu sinyal verirken; ılımlı iç talep artışının da ikinci çeyrek itibariyle devam edebileceğini gösteriyor. Nisan-Mayıs döneminde reel kesim güvenindeki iyileşmede ise özellikle genel gidişat endeksindeki toparlanmanın etkili olduğu görülüyor. Buna karşılık, gelecek 3 ay istihdam ve yatırım harcaması beklenti endekslerindeki kötüleşme ve artan jeopolitik riskler önümüzdeki dönem için aşağı yönlü risk oluşturuyor. 135 Gelecek 3 Aya İlişkin Sipariş Beklentileri (Arındırılmış, 3 Aylık Ort.) 130 Yatırım Harcamaları ve İstihdam Beklentileri (3 Aylık Ort.) 116 125 115 120 112 95 Dış piyasa 108 85 75 İç Piyasa Yatirim harcamasi-ma-sol Toplam istihdam-ma (Gelecek 3 ay) 104 05.08 11.08 05.09 11.09 05.10 11.10 05.11 11.11 (İstatistik kaynak: TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Sektörel Güven Endeksleri Zayıf Görünüm Çiziyor TÜİK in Mayıs ayı mevsimsellikten arındırılmış sektörel güven endekslerine göre, hizmet sektöründe güven üçüncü ayında da kötüleşmeyi sürdürdü (%1.4). Diğer yandan, perakende ve inşaat sektörlerinde güven bu ay da sınırlı iyileşmeye devam etti (sırasıyla, %0.6 ve %1.2). Ancak, her üç endekste de, inşaat ve hizmet sektöründe en fazla olmakla birlikte, Nisan-Mayıs döneminde ilk çeyreğe kıyasla kötüleşme kaydedildi. Gelecek 3 ay için talep beklentisi ise Mayıs ayında perakende sektörü için %1.5, hizmet sektörü için %2.8 azaldı. Böylece, gelecek dönem talep beklenti Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 12
endekslerinden hizmet sektörü endeksi, Nisan-Mayıs döneminde kötüleşmenin hızlandığını ortaya koyarken; perakende ticaret sektörü için kötüleşmenin hız kestiği sinyalini verdi. 95 08.12 Sektörel Güven Endeksleri 02.13 08.13 02.14 95 85 80 75 120 115 95 85 05.11 Sektörel Güven Endeksi Gelecek 3 Ayda Talep Beklentisi 11.11 129 125 121 117 113 109 Hizmet Perakende Ticaret (sağ) İnşaat Hizmet Perakende Ticaret (sağ) (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Kurulan Şirket Sayısı Artmaya, Kapanan Şirket Sayısı ise Daralmaya Devam Ediyor Mayıs ayında kapanan şirket sayısı yıllık bazda %18 daralırken, kurulan şirket sayısında %7 lik artış gerçekleşti. Böylece, yılın ilk çeyreğiyle karşılaştırıldığında Nisan-Mayıs döneminde kurulan şirket sayısındaki yıllık artış %19.3 ten %7.4 e yavaşlarken; aynı dönemde kapanan şirket sayısındaki yıllık düşüş ise %7 den %17 ye hızlandı. 2012 yılındaki hızlı yıllık düşüşler, 2013 yılında yüksek yıllık artışlar yaratmıştı. 2014 yılı ikinci çeyreğinde kapanan şirket sayısındaki düşüşe rağmen, kurulan şirket sayısı artışındaki hızlı yavaşlama ekonomideki büyüme eğilimi açısından karışık bir sinyal verdi.. 55% 45% 35% 25% 5% -5% - -25% -35% -45% 05.10 08.10 11.10 Şirket Sayısı (3 aylık ortalamalar, yıllık değişim) 02.11 05.11 08.11 11.11 kapanan kurulan 02.12 08.12 02.13 08.13 02.14 (İstatistik kaynak: TOBB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Burada belirtilen bilgiler, Türkiye Garanti Bankası A.Ş. tarafından, güvenilirliğine ve doğruluğuna inanılan kaynaklardan, okuyucuyu bilgilendirmek amacıyla derlenmiştir. Resmi kaynaklardan alınan bilgilere dayalı yapılan yorumlar ve tahminler, o tarihteki kanımızı yansıtmaktaysa da bu bilgiler, hiçbir şekilde yatırım danışmanlığı faaliyeti olarak değerlendirilemeyecektir. Söz konusu kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu bilgilerin kullanılmasından doğabilecek zararlardan dolayı, T. Garanti Bankası Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 13
A.Ş. hiçbir sorumluluk kabul etmez. İşbu rapor içerisindeki bilgilere ait telif hakkı Bankamıza ait olup, üçüncü kişilerce izinsiz kullanılamaz, çoğaltılamaz veya kopyalanamaz. Sektörel Gelişmeler /Haziran 2014 14