TC MEVLANA KALKINMA AJANSI Konya ve Karaman İllerinde Kırsal Kalkınma Mevcut Durumu ve Çözüm Önerileri Çalışma Raporu Kırsal Kalkınma Çalışma Komisyonu Teknik Komisyon Başkanı Erkan Kahraman Rapor Editörü Abdurrahman Ayan MEVKA Adına Gözlemci Veli Yılmaz Mayıs, 2010 Konya
GİRİŞ ÖZET Avrupa Birliği yolunda ilerleyen Türkiye nin, hedefine ulaşabilmek için birçok alanda birliğin standartlarına uyum sağlaması gerekecektir. Yakın gelecekte tarımsal yapıda birtakım değişimlerin yaşanması da bu nedenle kaçınılmaz görünmektedir. Bu süreçte ancak değişimin arkadaşlığını yapabilenler sektörde var olma iddialarını sürdürebileceklerdir. Dünya Ticaret Örgütü ve Avrupa Birliği müktesebatı uyum süreçlerini de gözeterek kısa, orta ve uzun vadede yapılması gereken projelerin ortaya konulması zorunluluğu doğmuştur. Tarım, kırsal kalkınmada en önemli unsurlardan biridir. Kırsal kesimin güçlenmesinde tarımın güçlendirilmesi, özellikle de Türkiye için vazgeçilmez bir durumdur. Bu amaçla ülke genelinde bütünlük içinde hareket etmek ve mevcut tarımsal durumu konunun muhataplarınca gözden geçirmek gerekmektedir. Sorunu yerinde tespit etmek ve onu yaşayanların bakış açılarıyla yansıtmak, çözüm için atılacak en ciddi adımdır. İllerin durumunun ilçelerini de kapsayan ayrıntılı bir raporla tespit edilmesi, ilgili kesimlerden alınan çözüm önerilerinin de dikkate alınarak eylem planlarının oluşturulması kırsal kalkınma açısından üzerinde durulması gereken önemli bir husustur. DPT nin Kırsal Kalkınma 2006-2010 Stratejisine göre; 20 bin ve daha fazla nüfusa sahip kentsel yerleşim alanları dışında kalan alanlar kırsal alan olarak kabul edilmektedir. Bu tanımlamaya göre Konya İl nüfusunun yaklaşık %33 ü, Karaman İl nüfusunun % 40 ı kırsal alanda yaşamakta, idari birim (ilçe, belde, köy) sayısı bakımından yerleşim alanlarının da yaklaşık %65 lik kısmı kırsal alan kapsamında yer almaktadır Bu durum kırsal kesimin yaşadığı yerden memnun olmadığını göstermektedir. Bunun ekonomik ve sosyal nedenleri mutlaka araştırılmalıdır. Çocuklarının iyi eğitildiği, iyi sağlık hizmetinin verildiği, tarımsal ve yaşamsal alt yapısı olan bir kırsal kesimin terk edilerek daha zor şartların olduğu alıştığı kültürün dışındaki bir şehir merkezlerine göç etmek için bir neden yoktur. Ayrıca kırsal alanda istihdam ve refahın sağlanabilmesi için kırsal kesim tarım alt yapısının da iyileştirilmesi gerekmektedir. Avrupa Birliği bu nedenlerle kırsal kalkınmaya (Rural development) büyük önem vermekte ve birçok destek sistemini uygulamaya sokmaktadır. Tarım sektörünün en büyük sorunlardan birisi de bir araya gelerek çalışma, üretme ve pazarlama kültürünün eksikliği olup, bu konuda eğitim çalışmalarının yanı sıra yasal düzenlemelerin de gözden geçirilmesi için gerekli girişimlerde bulunulması gerekmektedir. Konya Ovaları Projesi 2010 yılının ilk yarısında resmi bir kimlik kazanarak bölgesel gelişme planı haline gelmiştir. Eylem Planı nın devreye girmesiyle ilde tarım ve kırsal kesim tümüyle gözden geçirilip alt yapı düzeltilecektir. Bu planın devre girmemesi durumunda ise tarımda ve kırsal kesimde makro çözüm beklenmemelidir. Planın devreye girmesi halinde her kurum, kuruluş ve kişinin özelde yapması gereken çok şey olacaktır. İster yerel ister ulusal ölçekte herhangi bir konunun muhatapları aynı masada buluşamaz ve sorunları ortaya koyup, birlikte çalışamazlarsa çözüm de mümkün gözükmemektedir. Çünkü her kesimin yapabileceği bir katkı mutlaka mevcuttur. Sorunların çözümü sadece devletten talep ederek mümkün olmamakta, her bireyin veya kurumsal yapının kendileriyle ilgili alanlarda konuyu dert edinmeleri gerekmektedir.
Bu rapor, Konya-Karaman bölgesinin tarımsal durumunun değerlendirmesi ve kırsal kalkınma için neler yapılabileceğinin belirlenerek MEVKA ya sunulmak üzere hazırlanmıştır. Bu amaçla Kırsal Kalkınma Teknik Komisyonu; Tarla Bitkileri Çalışma Grubu, Hayvancılık ve Su Ürünleri Çalışma Grubu, Toprak ve Su Kullanımı Çalışma Grubu, Meyvecilik, Organik Tarım ve İyi Tarım Uygulamaları Çalışma Grupları oluşturulmuştur. Çalışma gruplarınca öne çıkan başlıca sorunlar şunlardır: Tarla Bitkileri: Verim, kalite, pazarlama ve girdiler ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Mevcut sorunların çözümü için sulanabilir arazi alanının artırılması, etkin eğitim yayım hizmetlerinin geliştirilmesi, bölgeye uygun çeşitlerin geliştirilmesi, altyapı ve arazi toplulaştırılması işlerine öncelik tanınması, girdilerin aşağıya çekilmesi amacıyla desteklemelere devam edilmesi, pazarlama faaliyetlerine çiftçi dahil edilerek çiftçi örgütlenmelerinin desteklenmesi ve basınçlı sulama sistemlerinin arazi toplulaştırma faaliyetleriyle entegre ele alınarak desteklenmesi gerekmektedir. Meyvecilik: Parçalanmış arazi yapısı, Meyve bahçelerinin büyük bir kısmının eski çeşitlerden oluşması ve karışık planlanması, standart kalitede yetersiz meyve üretim kapasitesi, paketleme, ambalajlama, depolama ve ürün işleme tesislerinin azlığı veya yokluğu, ürün çıkış-hasat planlamasının bulunmayışı, markalaşma, pazarlama ve örgütlenmenin yetersizliği ile üreticilerin eğitim yetersizliği ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Bölgenin meyvecilik potansiyelinin artırılması ve ilgili sorunların çözümü amacıyla; Arazi toplulaştırmasına öncelik verilemesi, kapama tek türden oluşan bodur ve yarı bodur anaçlardan oluşan meyvecilik alanları oluşturulmalı, iç ve dış pazarın istediği çeşitlere uygun üretim deseni oluşturularak meyvecilikte çeşit dönüşümünün sağlanması, bölgede rakım ve çeşit faktörü kombine edilerek ürün hasat çıkış planlarının oluşturulması, bölgenin temel meyvecilik ürünleri olan kiraz, elmada ve üzümde markalaşmaya gidilmeli, etkin egitim yayım hizmetlerine destek verilmeli, üretici birliklerinin daha etkin çalışabilmesi için yasal düzenlemelerin gözden geçirilmesi gerekmektedir. İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım: Organik tarıma elverişli alanlarda işletme başına düşen arazinin parçalı ve küçük olması, sertifikasyon ücretlerinin yüksekliği, istenilen miktarda ürünün bulunmayışı ve organik ürünlerin pazarlama probleminin bulunması en önemli sorunlar arasındadır. Sorunların çözümü için; TR 52 bölgesinin kırsal dağlık alanda organik tarıma müsait alanlarda köy veya bölge bazında organik tarıma geçiş sağlanmalıdır. Organik ürünlerin pazarlanacağı organik ürün borsası kurulmalıdır. Organik ürün tüketimi konusunda tüketiciye yönelik eğitim ve tanıtım projelerine destek verilmelidir. Yaş meyve sebze sektörü öncelikli olacak şekilde iyi tarım uygulamaları yaygınlaştırılmalıdır. Hayvancılık: Üretilen sütün kalitesi ile ilgili sorunlar, damızlık hayvanların genetik kapasitesinin düşük olması, kaba ve kesim yem ile ilgili sorunlar, hayvan sağı ve sağlın hastalıklar ile ilgili sorunlar, örgütlenme ve üretim planlaması ile ilgili sorunlar, üreticilerin eğitim yetersizliği ile ilgili sorunlar, işletme büyüklüğü ve altyapısı ile ilgili sorunlar ile pazarlama ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Bölge hayvancılığının sorunlarının çözümü için üretilen sütün kalitesinin
yükseltilmesi için süt toplama merkezleri oluşturularak süt soğutma ünitelerine, hayvan ıslahına yönelik programlara, kaba yem üretimine ve suni mera tesis edenlere destek sağlanmalıdır. Diğer tarımsal üretim kollarında olduğu gibi hayvancılık sektöründe pazarlama ve altyapı konularında bulunan sorunların çözümü için destekleme yapılmalıdır. Toprak ve Su Kaynaklarının Etkin Kullanımı: Arazi kullanım planlarının çıkarılması, arazi toplulaştırılması, bölge etüt ve toprak haritalarının yenilenmesi, toprak verimliliğini artırmak, drenaj ve atık suların kullanılmasının engellenmesi, suyun etkin kullanılması ile ilgili sorunlar bulunmaktadır. Mevcut sorunların çözümü amacıyla arazi kullanım planlarının hazırlanması, arazi toplulaştırma hizmetlerinin bir an önce tamamlanması, toprak verimliliğini artırmaya yönelik uygulamalara destekleme sağlanmalıdır. Sulama altyapı hizmetleri arazi toplulaştırma hizmetleriyle birlikte mütalaa edilmeli tarla içi basınçlı sulama sistemleri kuracak olan çiftçilere uygulanan destekler genişletilerek devam edilmelidir.
1.TAHILLAR 1.1. Mevcut Durum Konya-Karaman Bölgesinde ekimi yapılan başlıca tahıl ürünleri buğday, arpa, çavdar, mısır, yulaf ve tritikaledir. Buğdayın Konya-Karaman ekonomisi içindeki bu büyük payı nedeniyle ekmeklik buğday ve makarnalık buğday sanayisi oldukça gelişmiştir. Bölgemiz için stratejik bir ürün olmaya devam etmektedir. Bölge ekiliş alanları açısından incelenirse Türkiye toplam ekilişinin sırasıyla Çavdar % 12-17 si, Yulaf % 10-25 i, Arpa % 12-13 ü, Buğday % 8,5-9 u Tritkale % 2,5-3 ü TR52 Bölgesinde ekilmektedir. Üretim miktarı olarak ise sırasıyla Arpa % 10-14 ü, Çavdar % 10-14 ü, Yulaf % 6-15 i, Buğday % 7-8,5 u, Mısır % 2 si, Tritikale % 1,5-2,5 u TR52 bölgesinde üretilmektedir. TR52 Bölgesinde bulunan Konya ve Karaman İllerinin tahıl ekiliş, üretim ve verim durumları aşağıdaki tablolarda ayrıntılı olarak incelenmiştir. Tablo 1. TR52 Konya-Karaman Bölgesi Tahıl Ekiliş Miktarları (dekar) Ürünler Yıllar Konya Karaman TR52 Türkiy e Konya/TR Karaman/TR TR52/TR (%) (%) (%) 2006 6.414.562 866.162 7.280.724 84.900.000 7,55 1,02 8,57 Buğday 2007 6.751.320 855.553 7.606.873 80.977.000 8,33 1,05 9,38 2008 6.468.015 814.276 7.282.291 80.900.000 7,99 1,00 8,99 2006 4.026.665 971.219 4.997.884 36.498.000 11,03 2,66 13,69 Arpa 2007 3.579.806 871.460 4.451.266 34.280.165 10,44 2,54 12,98 2008 3.026.070 541.962 3.568.032 29.500.000 10,25 1,83 12,08 2006 79.180 42.332 121.512 5.360.000 1,47 0,78 2,25 Mısır 2007 91.583 21.318 112.901 5.175.000 1,76 0,41 2,17 2008 126.077 33.167 159.244 5.950.000 2,11 0,55 2,66 2006 243.760 9.350 253.110 1.001.117 24,34 0,93 25,27 Yulaf 2007 73.907 17.300 91.207 944.772 7,82 1,83 9,65 2008 72.670 20.100 92.770 910.355 7,98 2,20 10,18 2006 212.289 16.400 228.689 1.312.456 16,17 1,24 17,41 Çavdar 2007 160.874 23.735 184.609 1.327.776 12,11 1,78 13,89 2008 133.245 25.550 158.795 1.259.620 10,57 2,02 12,59 2006 3.380 4.100 7.480 241.117 1,23 1,70 2,93 Tritikale 2007 3.388 5.050 8.438 275.013 1,23 1,83 3,06 2008 3.070 4.300 7.370 273.952 1,12 1,56 2,68 Kaynak: TÜİK ve İl Tarım Müdürlüğü Tablo 2. TR52 Konya-Karaman Bölgesi Tahıl Üretim Miktarları (ton) Ürünler Yıllar Konya Karaman TR52 Türkiy e Konya/TR Karaman/TR TR52/TR (%) (%) (%) 2006 1.586.033 182.115 1.768.148 20.010.000 7,93 0,91 8,84 Buğday 2007 1.026.565 182.249 1.208.814 17.234.000 5,96 1,06 7,01 2008 1.089.782 178.620 1.268.402 17.782.000 6,13 1,00 7,13 2006 1.126.169 216.517 1.342.686 9.551.000 11,79 2,27 14,06 Arpa 2007 606.630 153.535 760.165 7.306.800 8,30 2,10 10,40 2008 515.501 102.672 618.173 5.923.000 8,70 1,73 10,44 2006 51.577 34.094 85.671 3.811.000 1,35 0,89 2,25 Mısır 2007 57.902 15.961 73.863 3.535.000 1,64 0,45 2,09 2008 80.307 24.817 105.124 4.274.000 1,88 0,58 2,46 2006 31.386 1.881 33.267 208.787 15,03 0,90 15,93 Yulaf 2007 9.733 2.409 12.142 189.099 5,15 1,27 6,42 2008 10.144 3.068 13.212 196.099 5,17 1,56 6,74 2006 36.396 2.440 38.836 271.000 13,43 0,90 14,33 Çavdar 2007 24.931 3.166 28.097 240.540 10,36 1,32 11,68 2008 21.011 3.006 24.017 246.521 8,52 1,22 9,74 2006 934 1.103 2.037 77.642 1,20 1,42 2,62 Tritikale 2007 811 1.134 1.945 86.476 0,94 1,31 2,25 2008 750 860 1.610 93.723 0,80 0,92 1,72 Kaynak: TÜİK ve İl Tarım Müdürlüğü
Tablo 3. TR52 Konya-Karaman Bölgesi Tahıl Verim Ortalamaları (kg/da) Ürünler Yıllar Konya Karaman TR52 Türkiy e Konya-TR Karaman-TR TR52-TR 2006 247 210 243 236 + - + Buğday 2007 152 213 159 213-0 - 2008 168 219 174 220 - - - 2006 280 223 269 262 + - + Arpa 2007 169 176 171 213 - - - 2008 170 189 173 201 - - - 2006 651 805 705 711 - + - Mısır 2007 632 749 654 683 - + - 2008 637 748 660 718 - + - 2006 129 201 131 209 - - - Yulaf 2007 132 139 133 200 - - - 2008 140 153 142 215 - - - 2006 171 149 170 206 - - - Çavdar 2007 155 133 152 181 - - - 2008 158 118 151 196 - - - 2006 276 269 272 322 - - - Tritikale 2007 239 225 231 314 - - - 2008 244 200 218 342 - - - 1.2. Sorunlar 1.2.1. Verimle ilgili sorunlar Bölge tahıl üretiminde ortaya çıkan en büyük sorun verim düşüklüğüdür. Verim ortalamaları bakımından bölgemiz Türkiye ortalamalarını sadece 2006 yılında buğday ve arpada geçmiştir. Özellikle yağışların bol olduğu yıllarda kök ve kök boğazı hastalıkları, yaprak hastalıkları(septorya, pas vb.) büyük problem olmaktadır. Hububatta zaman zaman kımıl, süne ve zabrus zararlıları etkin olmaktadır. Gübrelemenin toprak tahlilleri sonucuna göre yapılması gerekirken üreticilerin halen çok az bir kısmı üretim alanlarını tahlil ettirmektedir. Tahlil yapılmadan gübreleme yapıldığı için girdi masrafları artmakta ve toprak yapısı bozulmaktadır. Çiftçimizin geleneksel alışkanlıklarından vazgeçmemeleri yeni teknikleri zor kabullenmeleri Son yıllarda küresel ısınmanın etkisi ile her yıl farklı bir fizyolojik bozuklukla karşılaşılmaktadır. Anızların yok edilmediği durumlarda toprak hazırlığı yapılamamakta, çıkışta problemler oluşmaktadır. Çeşit seçiminin bölge iklimine uygun yapılmaması, Bölgede sulanabilir arazinin geniş olmasına rağmen bu alanların sulu tarıma açılamaması, 1.2.2. Kalite ilgili sorunlar Ekmeklik ve makarnalık buğdayda kaliteyi bozan dönme Hububatta zaman zaman kımıl, süne zararı kaliteyi bozmaktadır. Sertifikalı tohumluk kullanımının yaygın olmaması (Bölgede sertifikalı tohumluk kullanım oranı%25 dir). Sanayinin isteklerine uygun kaliteli buğdayın yeteri kadar üretilmemesi Bölgemizde FAO 550 600 grubu 120 150 günlük mısır çeşitleri ekilmekte olup hasat edilmesi gereken ekim ayında mısırın nem oranı % 23 30 arasında olmakta buda hasatı geciktirmekte veya hasat edildiğinde depolamada sorunlar oluşturmaktadır. 1.2.3. Girdiler ile ilgili sorunlar
Üreticilerimizin en büyük problemlerimizden biride buğday üretiminde kullanılan girdilerin (gübre, sulama, mazot, ilaç v.b.) yüksek fiyattan temin ediliyor olmasıdır. Arazilerin küçük ve parçalı olması Üretim girdilerinin maliyetinin yüksek olmasından dolayı ihracatta rekabet şansının olmaması 1.2.4. Pazarlama ile ilgili sorunlar Üretici birliklerinin yeterli düzeyde ve etkin değiller, Sözleşmeli üretimin yaygın olmaması, Kullanılan girdilerin pahalı olmasına karşın ürünün yeterince yüksek fiyattan satılamamasıdır. TMO sinin ise aşırı titiz davranarak ürünlerde çok fiyat kırması nedeni ile tüccara çok düşük değerden hububat satılmaktadır. 1.3. Hedef Analizi 1.3.1. Verimle ile ilgili hedef analizi Konya-Karaman Bölgesinde hububat verimlerini Türkiye ortalaması olan Buğday da 236 kg/da, Arpa da 262 kg/da, Mısır da 718 kg/da, Yulaf da 215 kg/da Çavdarda 206 kg/da, Tritikale de 342 kg/da rın üzerine çıkarmak. Bölgemizde tahıl tarımı genellikle kıraç alanlarda ve nadas-tahıl münavebesi ile yapılmaktadır. Verim düşüklüğünün asıl sebebi budur. Bunun için sulak alanların artırılması sulu tahıl tarımının üreticilere öğretilmesi, tahılnadas münavebesinin tekniğine uygun yapılmasının sağlanması gerekmektedir. Hububat yetiştiriciliğinde yaşanan soruların neredeyse tamamı yetiştirme konusunda bilgi eksikliğinden ve geleneksel tekniklerden vazgeçilmediğindendir. Hastalık ve Zaralılarla zamanında ve gerektiği şekilde mücadele etme yöntemlerinin bilinmemesi bu tür arazların zamanında tespit edilememesinden dolayı verim ve kalite büyük ölçüde düşmekte ve çiftçilerin gelir düzeyi aynı orantıda azalmaktadır. Üreticilerimizin bilgi yönündeki eksiklikleri gidermek ve geleneksel tarımdan kurtarmak için modern üretim tekniklerini önder çiftçilerle beraber uygulamalı olarak göstermek yerinde olacaktır. Bölgede Üniversite ve Araştırma Enstitülerince gerekli tohum ıslah çalışmaları yapılarak bölge iklimine uygun (kuraklık, don vb.)yüksek verimli çeşitler geliştirilerek yetiştiricilerin ekim yapmaları sağlanması, Bölgede sulanabilir tarım arazilerinin alt yapı ile birlikte sulu tarıma açılması için gerekli çalışmaların yapılması, 1.3.2. Kalite ile ilgili hedef analizi Un-bulgur-makarna ve bisküvi sanayinin isteklerine uygun kaliteli tahıl isteklerinin hepsi ülkemizde karşılanabilmelidir. Kaliteli buğday çeşitleri üreticilere tanıtılmalıdır. Üreticilerimizin sertifikalı tohumluk kullanılma oranını %80 lere çıkartmamız gerekmektedir. 1.3.3. Girdi ile ilgili hedef analizi Üreticilerimizin en büyük problemlerinden biride tarımsal girdi masraflarının çok yüksek olmasıdır. Birçok üründe maliyetine veya zararına üretim yapılmaktadır. Tarımsal girdiler son yıllarda çiftçilerimizin üretimini yapacakları ürünün seçiminde önemli paya sahiptir. Artan girdi maliyetleri nedeni ile üretimi az girdi ile yapılabilen ürünlerin yetiştiriciliği tercih edilir hale gelmiştir. Hububat üretimi bu gibi nedenlerden dolayı sekteye uğramıştır. Artık küçük alanlara hububat ekilmemektedir. Bölge üretimindeki bu gibi engellerin devlet projeleri ve işletmeler bazında bazı tedbirler alınarak aşılabileceği öngörülmektedir. Devletin
son yıllarda uyguladığı tarımsal desteklerin yanında toprak reformu ile ilgili çalışmalarında alt yapı ile birlikte yapılması ile büyük parsellerin oluşturularak tarımsal girdi dağılımının ve yatırımlarının iyi bir şekilde ayarlanması sağlanabilir. Bu şekilde işletmelerin işçilik vb. girdileri daha etkin kullanarak bir ölçüde girdi tasarrufu sağlamaları mümkün olacaktır. Bölgede arazi toplulaştırması çalışmalarına önem verilmeli, bölgeye has ürünlerin yetiştiriciliğine uygun desteklemelerin yapılması, üretimde kullanılan gübre, mazot gibi ürünlere yapılan destekleme ödemeleri gibi bitki koruma ürünleri ve tarımsal sulamada kullanılan elektriğe destek verilmesi önemli ölçüde girdi ile ilgili sorunları hafifleteceği kesindir. Bölge istihdam göstergelerine bakıldığı zaman Türkiye genelinde tarım sektöründeki istihdam oranı %23,7 iken bölgemizde bu oran %33,3 tür. Buradaki yığılma daha niteliksiz işçilikten kaynaklanmaktadır. Bu durumun giderilmesi ve tarım sektöründeki işsiz yığılmasının bölgede gelişme eğiliminde olan ulaştırma, haberleşme ve sanayi sektörüne eğitimli ve nitelikli işçi olarak aktarılabilmesi oldukça önemlidir. Tarım sektörü istihdam oranını %20 seviyelerine çekmemiz gerekmektedir. 1.3.4. Pazarlama ile ilgili hedef analizi -Ülkemizin son yıllardaki buğday üretimi 17-20 milyon ton arasında değişmektedir. Yapılan projeksiyonlarda 2020 yılında Türkiye nin toplam buğday tüketimi 18,5-23 milyon ton arasında olacağı öngörülmektedir. Bu nedenle ülkemizin kendine yeter durumdan artık buğday ithal edeceği duruma geleceği anlaşılmaktadır. Dünyada stratejik bir ürün olan buğdayda dışa bağımlı hale gelmemek için acilen verimi artırıcı yönde tedbirler alınmalıdır. Bunun için ülkemizin tahıl ambarı konumunda olan Konya-Karaman (TR 52) Bölgesine özel buğday üretim stratejileri geliştirilmelidir. 1.4. Strateji Analizi 1.4.1. Verimle ilgili strateji analizi Sertifikalı tohumluk kullanımının verimi %30 oranında artırdığı bilimsel çalışmalarla tespit edilmiştir. Çiftçi eğitim ve yayım çalışmalarında sertifikalı tohumluk kullanımının önemi anlatılmalıdır. Sertifikalı tohumluk kullanımını artırılması için sertifikalı tohumluk kullanım desteklemeleri devam etmelidir. Hâlen uygulanmakta olan (müstahsil makbuzu karşılığı) Hububat Ürünleri Destekleme Primi ödemelerinde, sertifikalı tohum kullanan çiftçilere ek prim ödemesi yapılması sertifikalı tohumluk kullanımını cazip hale getirecektir. Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Destekleme Programı kapsamında üreticilere verilen sulama ilişkin hibe desteklerinin Makine Ekipman Destekleme Programından çıkartılarak tarla içi sulama yatırımlarının desteklenmesi için bütçe ayrılarak kendine özgü destekleme programı uygulanması, Tarım Kredi Kooperatifleri ve Ziraat Bankasınca verilen 0 faizli sulama ekipmanları desteğinin üreticilerimize ulaşmasının kolaylaştırılması İllerde hububatta ve diğer tarımsal ürünlerde tarımsal suyun etkin ve verimli kullanılması amacıyla tüm paydaşların katılımı ile sulama komisyonları kurulmalı, Tarımsal sulamada kullanılan elektriğin ucuzlatılması, Suyun etkin ve tasarruflu kullanımının üreticilere öğretilmesi Kıraç alanlarda halen uygulanan tahıl-nadas münavebesi yerine tahıl-nadas-baklagil ve tahıl-baklagil-nadas münavebesine geçilmesi sağlanacak Sertifikalı tohumluk üreten firma veya şahıslar teşvik edilmeye devam edilmelidir. Verimi yüksek buğday çeşitlerini üreticilere tanıtılmalıdır. Toprağın erozyona karşı korunması, yakıt ve işçilik masrafların en aza indirilmesi ve anız yangınlarının çevreye verdiği zararların önlenmesi amacıyla anıza direk ekim yapan
mibzerler ekim yapılmalı, bölgede çiftçiler tarafından kullanılmasının yaygınlaştırılması amacıyla üretici şartlarında demonstrasyonlar kurulmalı ve anıza direk ekim yapan çiftçilere dekar başına destek verilmelidir. Hububatta süne-kımıl mücadelesinde biyolojik mücadeleye destek sağlaması amacıyla parazit böceklerin çoğalması ve yaşaması için yeşil alanlar oluşturulmalı bunun için gerekli fidan desteği sağlanmalıdır. Ayrıca parazitlenmeyi artırmak için yumurta parazitoit salınımı artırılarak devam etmelidir. Zabrus içinde kültürel ve kimyasal mücadele yöntemleri konusunda üreticiler daha fazla bilgilendirilmeli Özellikle yağışların bol olduğu yıllarda kök ve kök boğazı ile yaprak hastalıkları nedeni ile verimde büyük düşüşler meydana gelmektedir. Bunun önüne geçebilmek için ekim normu, ekim zamanı, sulama, gübreleme, ilaçlama gibi konularda üreticiler bilinçlendirilmelidir. Gübrelemenin toprak tahlilleri sonucuna göre yapılması gerekirken halen çok az bir kısmı üretim alanlarını tahlil ettirmektedir. Tahlil yapılmadan gübreleme yapıldığı için girdi artmakta ve toprak yapısı bozulmaktadır. Toprak tahlil ücretlerinin düşürülebilmesi için laboratuarlar desteklenmelidir. Çiftçimizin geleneksel alışkanlıklarından vazgeçmemeleri yeni teknikleri zor kabullenmelerinin engellenebilmesi için eğitim, yayım ve danışmanlık faaliyetleri desteklenmelidir. Son yıllarda küresel ısınmanın etkisi ile kuraklık artmış hububat veriminde aşırı düşmeler görülmüştür. Bu konuda kurağa daha dayanıklı ve erkenci çeşitlerin kullanımı teşvik edilmelidir. 1.4.2. Kalite ilgili strateji analizi Makarnalık buğdayda görülen dönmeyi önlemek için gübreleme ve sulama tekniklerini yayım çalışmalarında anlatılmalıdır. Hububatta süne-kımıl mücadelesinde biyolojik mücadeleye destek sağlaması amacıyla parazit böceklerin çoğalması ve yaşaması için yeşil alanlar oluşturulmalı bunun için gerekli fidan desteği sağlanmalıdır. Ayrıca parazitlenmeyi artırmak için yumurta parazitoit salınımı artırılarak devam etmelidir. Sanayinin isteklerine göre kaliteli buğday üretimini artırmak için kaliteli buğday çeşitlerini üreticilere tanıtılmalıdır. TMO ca yapılan alımlarda kalite kriterlerine göre alımlara destekleme uygulanmalıdır. Kullanılan tohumluğun sertifikalı olarak temininde sıkıntılar yaşanmaması için üreticinin talep ettiği çeşitler üretimi artırılmalıdır. Mısırda geç hasat nedeniyle oluşan aflatoksin sorununu çözmek için erkenci çeşitlerin üretilmesi sağlanmalıdır. 1.4.3. Girdiler ile ilgili strateji analizi Girdileri (sertifikalı tohumluk, gübre, sulama, mazot, ilaç v.b.) düşürmek için desteklemelere devam edilmelidir. Arazi toplulaştırılması sulama alt yapısı ile birlikte yapılarak parseller büyütülmelidir. Bu amaçla toplulaştırma yapılmayan köyler bilinçlendirilmesi için eğitim çalışmaları yapılarak Tarım Reformu Genel Müdürlüğüne başvurmaları sağlanmalıdır. 1.4.4. Pazarlama ile ilgili strateji analizi: Fiyatın serbest piyasada oluşumu üreticilerin de daha bilinçli ve teşkilatlı üretim yapmalarını gündeme getirmektedir. Bu amaçla; tarımsal teşkilatlanma ve teknolojik gelişme imkânlarının artırılmasının yolları aranmalıdır.
Üretim ve pazarlama sorunlarının çözmek amacıyla Tahıl Üretici Birlikleri kurulmalıdır. Yöredeki fabrikalarla ortaklaşa sözleşmeli üretim yapılmalıdır. TMO ca yapılan alımların peşin ödeme ile yapılması hem çiftçiyi rahatlatacak hem de tüccar lehine piyasada oluşacak fiyat dalgalanmalarını önleyecektir. TMO ve borsaların dışında buğday pazarlaması çoğunlukla tüccarlar vasıtasıyla yapılmaktadır. Üreticileri tüccarın eline bırakmamak ve üreticinin emeğinin karşılığını tam olarak alabilmesini sağlamak için Toprak Mahsulleri Ofisi piyasayı dengeleyici bir unsur olarak görev yapmalıdır. 2. BAKLAGİLLER 2.1.Mevcut Durum TR 52 Düzey 2 Bölgesi olan Karaman ve Konya İllerinde yetiştiriciliği yapılan başlıca yemeklik dane baklagiller arasında kuru fasulye, nohut ve mercimek gelmektedir. Yıllar itibari ile son üç yılın değerleri göz önüne alındığında 2006 yılında 555.685 da olan nohut üretimi 2007 yılında 392.790 da 2008 yılında ise 383.600 da olmuştur. Nohutta üretim alanlarının azalmasının yanında verimde de yıllık 6-7 kg kadar düşüş görülmüştür. Mercimek üretimi de nohutla aynı oranlarda azalmalar yaşarken fasulye üretim alanları 2006 yılında 44.850 da iken 2007 yılında 48.840 da, 2008 de ise 49.340 da olmuştur. Üretim de doğru oranda artarken verim de yıllık 1-2 kg artış yaşanmıştır. Üretilen bu ürünlerin Türkiye üretim değerleri mercimekte, 2.367.743 da alandan 131.188 ton olup, 28.745 da alandan 3.066 ton olan TR 52 bölge üretimi ile Türkiye üretiminin % 2,33 ünü karşılamaktadır. Bu değer kuru fasulye de ise 982.326 da alandan 154.630 ton olan Türkiye üretimine karşılık bölge üretimi 187.930 da alandan 40.616 ton ile Türkiye üretiminin % 26,27 ni oluşturmaktadır. Türkiye nohut üretimi ise 5.051.654 da alandan 518.026 ton olup Karaman ve Konya bölgesinde 383.600 da alandan 41.053 ton üretim gerçekleştirilerek Türkiye üretiminin % 7,9 unu karşılamaktadır.( 2008 TUİK verileri ) Üretim alanları da Türkiye üretim alanlarının mercimekte % 1,21, kuru fasulyede % 19,13 ve nohutta ise % 7,59 unu oluşturmaktadır. Söz konusu ürünlerde dekara verim ise Türkiye ortalamasının üzerindedir. Üretilen ürünler verim bakımından Türkiye ortalamasından yüksek olsa da kalite bakımından Pazar isteklerini karşılayamamaktadır. Bunun nedenleri de üretim aşamasında yaşanan sorunlardan kaynaklanmaktadır.
Tablo.4 TR52 Konya-Karaman Bölgesi Yemeklik Baklagiller Ekiliş Miktarları (dekar) Ürünler Yıllar Konya Karaman TR52 Türkiy e Konya/TR Karaman/TR TR52/TR (%) (%) (%) 2006 476.985 78.700 555.685 5.243.672 9,10 1,50 10,60 Nohut 2007 293.130 99.660 392.790 5.036.745 5,82 1,98 7,80 2008 281.800 101.800 383.600 5.051.654 5,58 2,02 7,59 2006 148.693 44.850 193.543 1.290.515 11,52 3,48 15,00 Kuru fasulye 2007 130.585 48.840 179.425 1.092.497 11,95 4,47 16,42 2008 138.590 49.340 187.930 982.326 14,11 5,02 19,13 2006 9.128 4.300 13.428 3.787.075 0,24 0,11 0,35 Mercimek 2007 8.375 4.250 12.625 3.572.328 0,23 0,12 0,35 (Kırmızı) 2008 7.765 4.300 12.065 2.090.766 0,37 0,21 0,58 Mercimek (Yeşil) 2006 49.403 2.640 52.043 454.625 10,87 0,58 11,45 2007 16.478 2.650 19.128 323.083 5,10 0,82 5,92 2008 12.180 2.500 14.680 276.977 4,40 0,90 5,30 Kaynak: TÜİK ve İl Tarım Müdürlüğü Tablo.5 TR52 Konya-Karaman Bölgesi Yemeklik Baklagiller Üretim Miktarları (ton) Ürünler Yıllar Konya Karaman TR52 Türkiye Konya/TR Karaman/TR TR52/TR (%) (%) (%) 2006 52.642 9.218 61.860 551.746 9,54 1,67 11,21 Nohut 2007 29.582 11.216 40.798 505.366 5,85 2,22 8,07 2008 31.028 10.025 41.053 518.026 5,99 1,94 7,92 2006 27.830 12.633 40.463 195.970 14,20 6,45 20,65 Kuru fasulye 2007 21.072 13.836 34.908 154.243 13,66 8,97 22,63 2008 26.591 14.027 40.618 154.630 17,20 9,07 26,27 2006 1.616 430 2.046 580.298 0,28 0,07 0,35 Mercimek 2007 1.296 425 1.721 508.378 0,25 0,08 0,34 (Kırmızı) 2008 1.468 430 1.898 106.361 1,38 0,40 1,78 Mercimek (Yeşil) 2006 4.308 306 4.614 42.326 10,18 0,72 10,90 2007 1.130 288 1.418 26.803 4,22 1,07 5,29 2008 900 268 1.168 24.827 3,63 1,08 4,70 Kaynak: TÜİK ve İl Tarım Müdürlüğü Tablo.6 TR52 Konya-Karaman Bölgesi Yemeklik Baklagiller Verim Ortalamaları (kg/da) Ürünler Yıllar Konya Karaman TR52 Türkiye Konya-TR Karaman-TR TR52-TR 2006 110 117 111 105 + + + Nohut 2007 101 113 107 100 + + + 2008 110 98 104 103 + - + 2006 187 282 209 152 + + + Kuru fasulye 2007 161 283 195 141 + + + 2008 192 284 216 157 + + + 2006 177 100 152 153 + - - Mercimek 2007 155 100 136 142 + - - (Kırmızı) 2008 189 100 157 51 + + + Mercimek (Yeşil) 2006 87 116 89 93 - + - 2007 69 109 74 83 - + - 2008 74 107 80 90 - + - 2.2. Sorunlar 2.2.1. Verimle ilgili sorunlar Kuru fasulye üretiminde en büyük problem tescilli standart çeşit tohumlukların kullanılmamasıdır. Çiftçimiz tarlaların topoğrafik özellikleri nedeni ile hala yağmurlama sulama ile üretim yapmaktadır.
Baklagillerde sorun olan yabancı otları yok etmek için kullanılan kültürel önlemler üretici açısından maddi anlamda artı yük getirmektedir. Kimyasal mücadele ile yapılan işlemler ise yetersiz kalmakta, verimi ve kaliteyi kötü yönde etkilemektedir. Nohutta bol yağışlı senelerde ve aşırı sulamalarda Antraknoz ile kök çürüklüğü hastalığı büyük verim kayıplarına neden olmaktadır. Çiftçimizin geleneksel alışkanlıklarından vazgeçmemeleri ve yeni teknikleri zor kabullenmeleridir. Pazarın talep artışları ile satışının karlı olmasından dolayı birkaç yıl üst üste yapılan ekimlerle fasulyeye araz hastalıkların artması ve daha sonraki yıllarda bu alanlarda verimin önemli ölçüde düşmesi. Nohutta son yıllarda yaşanan nohut sineği zararının önemli ölçüde artmış olması. 2.2.2 Kalite ilgili sorunlar Fasulyede yaşanan yeşil kurt zararından dolayı bakla ve tohumlarda oluşan kalite bozukluğu. Kök çürüklüğü ve alternaria gibi hastalıklardan dolayı danelerin istenilen kalibrede gelişememesi ile ürünün Pazar kalitesinin düşük olması. 2.2.3 Girdiler ile ilgili sorunlar Üreticilerimizin en büyük problemlerimizden biride baklagillerin üretiminde kullanılan girdilerin (sertifikalı tohumluk, gübre, sulama, mazot, ilaç v.b.) yüksek fiyattan temin ediliyor olmasıdır. Arazilerin küçük ve parçalı olması Üretim girdilerinin yüksek olmasından dolayı ihracatta rekabet şansının olmaması Fasulye de makineli hasat uygulanamadığından işçilik masraflarının fazla olması. 2.2.4 Pazarlama ile ilgili sorunlar Üretici birliklerinin olmaması Kullanılan girdilerin pahalı olmasına karşın ürünün yeterince yüksek fiyattan satılamamasıdır. Baklagiller ile ilgili Devletin herhangi bir fiyat politikası olmadığından ürünlerin o yılki üretim ve ihtiyaca göre yerel tüccarlar tarafından belirlenmesi. 2.3.Hedef Analizi 2.3.1 Verimle ilgili hedef analizi Baklagil yetiştiriciliğinde yaşanan soruların neredeyse tamamı yetiştirme konusunda bilgi eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Hastalık ve Zaralılarla zamanında ve gerektiği şekilde mücadele etme yöntemlerinin bilinmemesi bu tür arazların zamanında tespit edilememesinden dolayı verim ve kalite büyük ölçüde düşmekte ve çiftçilerin gelir düzeyi aynı orantıda azalmaktadır. Yetiştirme konusunda yaşanan sorunlardan en önemlisi tescilli çeşitlerin kullanılamamasıdır. Kullanılan tohumluklar genelde bir yıl önceki üründen alındığından hastalıkla bulaşık tohumlar bir yıl sonra yetiştirilecek ürünlerde zararın artmasına yol açmaktadır. Bu nedenle bölgede üretilen ürünlerin verim ve kalitesi düşmektedir. Üretim aşamasında müdahalesi zor olan hastalıklara karşı koruyucu önlemlerin zamanında alınmaması, bölgede ekim nöbetinin iyi bir şekilde uygulanmaması ve kimyasal mücadele yöntemlerinin tekniğine uygun olarak yapılmamasından kaynaklanan sorunlar.
Bölgede yaşanan bu ve benzeri sorunların bertaraf edilebilmesi için kırsal alandaki tarımsal eğitimlerin iyi bir plan dahilinde uygulanması, köyler bazında örnek çiftçiler seçilmelidir. Bu çiftçilerin yapacağı uygulamalarda teknik bilgi ile ekipman desteklemesi yaparak örnek işletme haline getirmek ve bölge çiftçilerinin geleneksel yöntemleri terk etmelerini sağlamak hedeflenmektedir. 2.3.2 Kalite ile ilgili hedef analizi Bölgesel ürün pazarlarında son yıllarda istenen ürün özelliklerinin başında ürünlerin belirli bir kalibreye sahip olmaları istenmektedir. Bunun yanında görüntü, iyi pişme özelliği, sağlam dane ve lezzet gelmektedir. Üretim aşamasında yapılan uygulamalarla oluşan kötü bakım şartları ister istemez kalite özelliklerini de etkilemektedir. Kuru fasulye yetiştiriciliğinde yaşanan bir yeşil kurt zararı, hasat sonrasında yenmiş daneler ortaya çıkarmakta ve Pazar kalitesini bozmaktadır. Bu nedenle üretim aşamasında istenen kalitenin yakalanabilmesi için ürünlerin ekim, bakım ve hasat aşamalarında yapılan yanlış uygulamalar tespit edilerek konu ile ilgili eğitimler yapılmalıdır. Teknik donanımlarında bölge çiftçisine tanıtılması ve kullandırılması yönünde çalışmalar yapılmalıdır. 2.3.3 Girdiler ile ilgili hedef analizi Tarımsal girdiler son yıllarda çiftçilerimizin üretimini yapacakları ürünün seçiminde önemli paya sahiptir. Artan girdi maliyetleri nedeni ile üretimi az girdi ile yapılabilen ürünlerin yetiştiriciliği tercih edilir hale gelmiştir. Baklagil üretimi bu gibi nedenlerden dolayı sekteye uğramıştır. Bölge üretimindeki bu gibi engellerin devlet projeleri ve işletmeler bazında bazı tedbirler alınarak aşılabileceği öngörülmektedir. Devletin son yıllarda uyguladığı tarımsal desteklerin yanında toprak reformu ile ilgili çalışmalarında yapılması ile büyük parsellerin oluşturularak tarımsal girdi dağılımının ve yatırımlarının iyi bir şekilde ayarlanması sağlanabilir. Bu şekilde işletmelerin işçilik vb. girdileri daha etkin kullanarak bir ölçüde girdi tasarrufu sağlamaları mümkün olacaktır. Bu nedenle bölgede arazi toplulaştırması çalışmalarına önem verilmeli, bölgeye has ürünlerin yetiştiriciliğine uygun desteklemelerin yapılması, üretimde kullanılan gübre, mazot gibi ürünlere yapılan destekleme ödemeleri gibi bitki koruma ürünleri ve tarımsal sulamada kullanılan elektriğe destek verilmesi önemli ölçüde girdi ile ilgili sorunları hafifleteceği düşünülmektedir. 2.2.4 Pazarlama ile ilgili hedef analizi Pazarlama konusunda yapılabilecek çalışmaların başında üretici birliklerinin kurularak etkin bir şekilde işletilmesi gelmelidir. Üreticiler ürünlerini bölgelerinde bulunan tüccarlar aracılığı ile yapmaktadırlar. Tüccarların ürüne verdiği fiyat ürünün gerçek değerini değil tüccarların karının düşülmüş hali olduğundan üreticiler ürünlerini gerçek değerleri üzerinden pazarlayamamaktadırlar. En kötü ihtimalle bir tüccarın bir üründen karının % 20 olduğu düşünülürse bölgede üretilen 40.616 ton kuru fasulyenin % 20 si 8.123,2 ton olmaktadır. Kabaca yapılan bu hesaplama ile 2008 yılında üretilen 40.616 ton kuru fasulyenin 8.123,2 tonu aracıların karı olarak üreticilerden çıkmaktadır. Üretici birliklerinde ise bu oran satılan ürünlerin % 0,5 oranında kalmaktadır. Burada yapılan değerlendirmeler sonucunda ürünlerin pazarlamasında üretici birliklerinin acil olarak devreye sokulması, devlet eliyle denetlenerek ve desteklenerek işletilmesi sağlanmalıdır. Bu faaliyetler sonunda tarımda gerçekleştirilen kayıt dışı üretimlerin kayıt altına alınması da sağlanacaktır. Ayrıca baklagil ürünlerinin fiyat politikalarında istikrarlı bir uygulama bulunmadığından yerel esnafın belirlediği fiyatlar geçerli olmaktadır. Her ne kadar ticaret borsaları ürünlere
yönelik fiyat açıklasalar da piyasadaki dalgalanmalara engel olmamaktadır. Bu ürünlerinde taban fiyat değerleri devlet tarafından belirlenerek pazarlanmaları güven altına alınmalıdır. 2.3. Strateji Analizi 2.3.1 Verimle ilgili strateji analizi Baklagillerin yetiştirildiği tarlalarda üst üste üretim yapılmamalı en az iki ürün ile rotasyona tabi tutulmalıdır. Sertifikalı tohumluk kullanımı verimi %30 oranında artırdığı bilimsel çalışmalarda göstermiştir. Çiftçi eğitim ve yayım çalışmalarında sertifikalı tohumluk kullanımının önemi anlatılmalıdır. Sertifikalı tohumluk kullanımını artırılması için sertifikalı tohumluk kullanım desteklemeleri devam etmelidir. Sertifikalı tohumluk üreten firma veya şahıslar teşvik edilmeye devam edilmelidir. Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Destekleme Programı kapsamında üreticilere verilen sulamaya ilişkin hibe desteklerinin Makine Ekipman Destekleme Programından çıkartılarak tarla içi sulama yatırımlarının desteklenmesi için bütçe ayrılarak kendine özgü destekleme programı uygulanması, Ziraat Bankasınca verilen %0 faizli sulama ekipmanları desteğinin üreticilerimize ulaşmasını kolaylaştırılması. Yabancı otlar, hastalık ve zararlılarla mücadelede kullanılan bitki koruma ürünlerinin bilinçsiz kullanımını önlemek amacıyla üreticiler bu konularda bilgilendirilmelidir. Yağışların bol olduğu yıllarda nohutta meydana gelen kök çürüklüğü ve Antraknoz hastalıkları, fasulyede oluşan kök çürüklüğü ve alternaria hastalıkları nedeni ile verimde büyük düşüşler meydana gelmektedir. Bunun önüne geçebilmek için ekim normu, ekim zamanı, sulama, gübreleme, ilaçlama gibi konularda üreticiler bilinçlendirilmelidir. Gübrelemenin toprak tahlilleri sonucuna göre yapılması gerekirken halen çok az bir kısmı üretim alanlarını tahlil ettirmektedir. Tahlil yapılmadan gübreleme yapıldığı için girdi artmakta ve toprak yapısı bozulmaktadır. Toprak tahlil ücretlerinin düşürülebilmesi için laboratuarlar desteklenmelidir. Çiftçimizin geleneksel alışkanlıklarından vazgeçmemeleri yeni teknikleri zor kabullenmelerinin engellenebilmesi için eğitim, yayım ve danışmanlık faaliyetleri desteklenmelidir. 2.3.2 Kalite ile ilgili strateji analizi Hastalık ve zararlılarla etkin mücadelede teknik yardım alma konusunda çiftçiler özendirilmeli ve zararlılarla zamanında ve etkin bir şekilde mücadele edilerek kaliteli ürünlerin yetiştirilmesi sağlamalıdır. Kullanılan tohumluğun sertifikalı olarak temininde sıkıntılar yaşanmaması için üreticinin talep ettiği çeşitler üretimi artırılmalıdır. 2.3.3 Girdiler ile ilgili strateji analizi Girdileri (sertifikalı tohumluk, gübre, sulama, mazot, ilaç v.b.) düşürmek için desteklemelere devam edilmelidir. Arazi toplulaştırılması yapılarak tarlalar büyütülmelidir. Toplulaştırma yapılmayan köyler bilinçlendirilmeli Tarım Reformu Genel Müdürlüğüne başvurmaları sağlanmalıdır. Sulama sahalarında kullanılan elektrik sanayi fiyatlandırması ile alınmalıdır. 2.3.4 Pazarlama ile ilgili strateji analizi: Üretici birliklerinin kurulması, kurulu birliklerinde pazarlama konularında aktif rol almaları sağlanmalıdır.
Devletin hububatta olduğu gibi yemeklik baklagillerde de piyasaya müdahalede bulunması. Dış pazarlara satışın daha kolay yapılabilmesi için ihracatta kolaylıklar ve yeni anlaşmaların yapılması. 3.Etki Değerlendirmesi 3.1.Verimle ilgili etki değerlendirme Verimi artırma yönünde belirlenen hedeflere ulaşıldığı takdirde oluşan etki yerelden merkeze doğru takip edilebilecektir. Yerelde merkeze doğru yapılan faaliyetleri izlemek için; İl Tarım Müdürlüğü çalışmaları (çiftçi eğitim yayım çalışmaları, demonstrasyon çalışmaları, ÇKS kayıtları vb) Çalışmaların sonunda hazırlanacak olan bölgesel mastır planları, Ulusal ve bölgesel tarım istatistikleri, Ticaret Borsası verileri, Toprak Mahsulleri Ofis kayıtları, Ziraat Odası kayıtları göz önüne alınmalıdır. 3.2.Kalite ile ilgili etki değerlendirme Ürünlerin kalitesini belirleyen en önemli kıstas pazar değeridir. Bu ürünleri alan firma ve kuruluşların talep ve istekleri belirlenerek çiftçilerimize ulaştırılmalıdır. Ürün desenleri buna göre oluşturulmalıdır. Kalite ile ilgili izleme değerlendirme yapılabilmesi için işbirliği yapılacak kuruluşlar; İl Tarım Müdürlüğü çalışmaları Un-bulgur-bisküvi-makarna Sanayi TMO Ticaret Borsası Üretici Birlikleri Tarım Satış Kooperatifleri 3.3. Girdi ilgili etki değerlendirme Üreticimizi etkileyen en önemli konulardan biride girdilerin yüksek olmasıdır. Girdi maliyeti ne kadar düşürülürse çiftçi kazancı o kadar artacaktır. Girdi ile ilgili izleme değerlendirme yapılabilmesi için işbirliği yapılacak kuruluşlar; Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarım İşletmeleri Genel Müdürlüğü Toprak Reformu Genel Müdürlüğü Tarım Kredi Kooperatifleri Kooperatif ve Birlikler Girdi ile ilgili özel firmalar (gübre, zirai ilaç, makine v.b.) 3.4. Pazarlama ilgili etki değerlendirme Üreticilerimizin en büyük problemlerinden biride ürettiği ürünün pazarlamasındaki sorunlardır. Ayrıca ihracatta karşılaşılan sorunlar ve üretim miktarında yaşanan istikrarsızlıklarda pazarlamayı kötü yönde etkilemektedir. Pazarlama konusunda yapılacak faaliyetlerin etki değerlendirmesinin yapılabilmesi için işbirliği yapılacak kuruluşlar; Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği
Türkiye Ziraat Odaları Birliği Dış Ticaret Müsteşarlığı Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü Tarım Kredi Kooperatifleri Kooperatif ve birlikler Un-bulgur-makarna-bisküvi sanayi Kuruyemiş sanayi Dış ticaret yapan firmalar Refik KİRAZ Sefer IRILMAZCAN Ekrem BAŞTUĞ Karaman İl Tarım Müdürlüğü Karaman Ziraat Odası Meclis Karaman Ticaret Borsası ÇEY Şube Müdürü Başkanı Başkanı 2.MEYVECİLİK 2.1. Mevcut Genel Durum Konya-Karaman Bölgesinde üretimi yapılan başlıca meyve ürünleri; elma, armut, kirazvişne, üzümdür. Özellikle elma ve kirazın bölge ekonomisi içindeki payı büyüktür. Bölge tarım arazilerinin % 8,4 si meyvecilik, % 5,1 i bağ üretimi yapılmaktadır. Tarım arazilerinin kullanım yüzdesine göre meyve ve bağ üretim alanları toplam %13,5 ni oluşturmasına rağmen bölge ekonominse olan katkısı nispi olarak daha yüksektir. Öyle ki elma ve kiraz üretimi ve ihracatı açısından bölge stratejik bir yapıya sahiptir. TR52 Bölgesinde bulunan Karman elma üretiminde Isparta ilinden sonra ülke üretiminde %14,9 luk üretimiyle ikinci sırada yer almaktadır. Konya ili %7,71 lik kiraz üretim payı ile ülke genelinde 7. sırada bulunan hasat sezonu en uzun olan il konumundadır. Yıllık ortalama20 bin ton kirazı üretiminin büyük bir kısımı yurt dışına ihraç edilmektedir. Bu raporda TR52 bölgesinde önem arz eden meyvecilik kolları kendi içinde özel olarak sorun, hedef, strateji ve etki değerlendirmesi analizleriyle yapılacaktır. TR52 Bölgesinde bulunan Konya ve Karaman İllerinin meyve üretim ve verim durumları aşağıdaki tablolarda ayrıntılı olarak incelenmiştir. Tablo 1. TR52 Konya-Karaman Bölgesi Meyve Üretim Miktarları Ürünler Yıllar Konya Karaman TR52 Türkiy e Elma (Ton) Kiraz (Ton) Üzüm (Ton) Çilek (Ton) Kaynak: TÜİK Konya/TR (%) Karaman/TR (%) TR52/TR (%) 2006 71.824 103.531 175.355 2.002.033 3,59 5,17 8,76 2007 65.010 342.447 407.457 2.457.845 2,64 13,93 16,58 2008 67.082 372.919 440.001 2.504.494 2,68 14,89 17,57 2006 18.744 5.914 24.658 310.254 6,04 1,91 7,95 2007 24.658 8.224 28.135 398.141 6,19 2,07 7,07 2008 18.703 10.444 29.147 338.361 5,53 3,09 8,61 2006 155.030 184.487 339.517 4.000.063 3,88 4,61 8,49 2007 130.018 159.036 289.054 3.612.781 3,6 4,4 8 2008 90.373 157.503 247.876 3.918.442 2,31 4,02 6,33 2006 3.058 0 3.058 211.127 1,45 0 1,45 2007 4.140 1 4.141 250.916 1,65 0 1,65 2008 4.400 1 4.401 261.078 1,69 0 1,69 Tablo 2. TR52 Konya-Karaman Bölgesi Meyve Üretim Alanları (da)
Ürünler Yıllar Konya Karaman TR52 Türkiy e Elma (da.) Kiraz (da.) Üzüm (da.) Çilek (da.) Kaynak: TÜİK Konya/TR (%) Karaman/TR (%) TR52/TR (%) 2006 137.148 173.360 310.508 1.626.656 8,4 10,7 19,1 2007 98.010 179.131 277.141 1.577.510 6,2 11,4 17,6 2008 95.007 179.392 274.399 1.583.996 6,0 11,3 17,3 2006 42.934 5.127 48.061 488.604 8,8 1,0 9,8 2007 48.456 9.458 57.914 555.111 8,7 1,7 10,4 2008 56.519 9.753 66.272 597.510 9,5 1,6 11,1 2006 155.030 184.487 339.517 5.138.351 3,0 3,6 6,6 2007 130.018 159.036 289.054 4.846.097 2,7 3,3 6,0 2008 90.373 157.503 247.876 4.827.887 1,9 3,3 5,1 2006 3.476 0 0 99.851 0,07 0 0,07 2007 3.693 10 3.703 109.545 0,08 0 0,08 2008 3.952 10 3962 112.785 0,08 0 0,08 2.2. Meyvecilik Genel Sorunlar 2.2.1. Parçalanmış arazi yapısı: 2.2.2 Bahçelerin büyük bir kısmının klasik anaç üzerine tesis edilmiş olması, karışık planlanmış olması ve mevcut çeşitlerin eski olması 2.2.3. Standart kalitede yetersiz meyve üretim kapasitesi 2.2.4. Paketleme, ambalajlama, depolama ve ürün işleme tesislerinin azlığı veya yokluğu: TR52 Bölgesinde soğuk hava depoları çıkan ürüne göre yetersiz kalmaktadır. Karaman ili soğuk hava depoları yönünden Konya iline göre daha iyi konumda bulunmaktadır. Konya il merkezinde depo açığı vardır. İl özel idarenin Ahırlı, Taşkent, Bozkır, Yalıhüyük, Beyşehir, Hüyük ilçelerinde il Özel idarelere ait biner tonluk birer dopo bulunmaktadır. Akşehir de; Atakent te İl Özel İdarisine ait 700 ton, Değirmenköy de Tarımsal Kalkınma Kooperatifi ne ait 1500 ton ve özel bir şahsa ait 600 ton olmak üzere toplam 2800 ton kapasiteye sahip 3 adet soğuk hava deposu mevcuttur. Güneysınır ilçesinde 4.000 tonluk ORKÖY e ait bir depo bulunmaktadır. Karaman bölgesinde depolama faaliyetleri, özel sektör ve tarımsal kooperatifler tarafından inşa edilen modern soğuk hava depolarında yapılmaktadır.türkiye de olduğu gibi Karaman da da depolama kapasitesi üretilen elmanın tamamını alacak kapasitede değildir. Ülkemizde yaşanan depolama sorunu Karaman da da yaşanmaktadır. İl Tarım Müdürlüğü kayıtlarına göre 2002 yılında 37.800 ton/yıl kapasiteli 17 adet soğuk hava deposu mevcut iken, Elma üretim kapasitesinin artışına paralel elma depolama kapasitesini artırmak amacıyla Merkez İlçe Bölükyazı Köyü, Akçaşehir Kasabası ile Ermenek İlçesi Elmayurdu Köyünde kurulan Tarımsal Kalkınma Kooperatiflerine İl Tarım Müdürlüğünce Tarım ve Köyişleri Bakanlığı kaynaklarından 5.775.520 TL. kredi kullandırılarak 2000 ton/yıl kapasiteli 3 adet soğuk hava deposu yaptırılmıştır. Özel sektörce 3 adet soğuk hava deposu yapılmış, mevcut depolarda iyileştirmeler ve mevcut depolarda kapasite artımları yapılmıştır. İlimiz 2009 yılında elma üretiminin % 19 unu depolaya bilen 23 âdet soğuk hava deposu ve depolama kapasitesi 70.900 ton/yıl a ulaşılmıştır Elma sektörünü en büyük sorunlarından biri tasnifleme ve paketleme tesislerinin yetersizliğidir. Günümüzde tüketici elmayı türü, rengi ve gramını sorarak almaktadır. Tüketicini bu taleplerine uygun elmaların tasnif ve paketlemesinin yapılması amacıyla Karyer, Yıldızbaş ve Babaoğlu Soğuk Hava Depoları elma tasnif üniteleri kurmuşlardır. Karyer ve Yıldızbaş Soğuk Hava Depolarının elma tasnif üniteleri
faal olmayıp Babaoğlu Soğuk Hava Deposundaki mevcut tasnif ünitesi 4 ton/saat kapasiteyle aktif olarak çalışmaktadır. Meyvecilik sektöründeki en büyük sorunlardan biri de tasnifleme ve paketleme tesislerinin yetersizliğidir. Günümüzde perakendeci elmayı türüyle hatta gramı ve rengini de sorarak istemektedir. Bu talebe en iyi cevap verebilecek üreticinin pazarlamada öne çıkması kaçınılmazdır. Bunun için de tasnifleme ve paketleme tesisi gerekmektedir. Ürün özelliklerine göre tasnifleme ve paketleme yapılmadığı için müşteri taleplerine uygun 20 kg lık plastik kasalarda, kutularda ve viyollerle paketlenmektedir.tr 52 Bölgesinde tasnifleme ve paketleme üniteleri yetersizdir. Bölge ürünün büyük bir kısmı başka illerde tasniflenmekte veya tasniflenmeden pazara arz edilmektedir. Karaman İlinde Örnek Gıda ve Tarım Ürünleri A.Ş ye ait 500 ton kapasitede bir tasnifleme merkezi bulunmaktadır, ancak bu merkezde firma kendi bahçelerinde üretilen elmaları tasnif etmektedir. Kendi ürettiği elma cinsi ile aynı cins elmaları üreticilerden alıp tasniflemesini yapabilmekte ancak bu da yetersiz kalmaktadır. 2.2.5. Ürün çıkış- hasat planlamasının bulunmayışı Bölgede üretilen ürünlerin büyük bir bölümü dikim yapılırken hangi dönemde hasat edileceği, hasat edildiği tarihteki pazardaki fiyat durumu hesap edilmeden dikimler yapılmaktadır. Örneğin 2009 yılında ihracata giden kirazın kg fiyatı Mayıs sonu Haziran ilk haftasında 4 4,5 TL, Haziran ikinci haftası Temmuz ikinci haftasında 2-2,5 TL iken Temmuz ikinci haftası Ağustos ikinci haftası arasında 3,5-4 TL olarak gerçekleşmiştir. Aynı ürünün aynı yıl içerisinde farklı fiyattan alıcı bulması ürünün çıkış zamanı ile alakalıdır. Her ürünün piyasada açık olduğu zaman dilimleri tespit edilmeli dikimler bu plan çerçevesinde yapılmalıdır. Ürünlerde erkenciliği ve geççiliği belirleyen iki temel faktör vardır. Bunlar; çeşit ve rakım faktörüdür. Bu iki faktöründe kombine edilmesi ile bölgede hasat sezonu geniş aralıklara yayılabilir. İç ve dış pazarda ürünün uzun bir zaman diliminde temin edilebilirliği önemlidir. Bölgede ekonomik değere sahip elma ve kiraz ürünlerine ait sorun analizli aşağıda detaylı olarak incelenecektir. 2.2.5.1. Kiraz TR52 Bölgesinde 29.147 (Konya:18.703, Karaman:10.444) ton kiraz üretimiyle Türkiye (338.361) kiraz üretiminin %9 nu karşılamaktadır. Üretimi yapılan ana çeşit 0900 Ziraat çeşidi olup, bu ürünün büyük bir kısmı ihraç edilmektedir Buna rağmen ne yazık ki üretilen kirazın tamamına yakını aracı firmalar ile başka illere nakledilmekte, paketleme, boyutlama işlemleri il dışında yapılmaktadır. Yani önemli bir kiraz üreticisi olan TR52 Bölgesi, kiraz üretimini endüstri ve pazarlamayla bütünleştirememiştir. Kiraz üretimin geleceği ile ilgili planlama yapmak için Bölgenin, Türkiye de ve dünyadaki mevcut durumunun iyi analiz edilmesi zaruridir. İhracatta başarı için bölgesel, ülkesel ve global pazar iyi tanınmalıdır. 2009 yılı için kirazın ortalama satış fiyatı 3 TL/kg olarak gerçekleşse de ürünün piyasada bulunma durumuna göre aylık fiyat dalgalanmaları görülmüştür Bölgede 2009 Yılı ortalama kiraz satış fiyatları: 30 Mayıs 15 Haziran: 4,5 TL/kg 15 Haziran 30 Haziran: 2 3 TL/kg 1 Temmuz 20 Temmuz: 3 TL/kg 20 Temmuz 10 Ağustos: 3,5-4 TL/kg şeklinde gerçekleşmiştir. Aylara göre ürün fiyatındaki dalgalanmalar ürünün piyasada az veya çok bulunma durumuna göre değişmektedir. Kiraz
hasat sezonun uzatılması için çeşit ve rakım faktörünün kullanılması gerekmektedir. Bölgede sadece rakım faktörü kullanılarak hasat sezonu uzatılmaya çalışılmaktadır. Kiraz hasat sezonumuz ürünün yeterli olduğu iki ay ile sınırlı kalmaktadır. Oysa ki çeşit ve rakım faktörü kombine edilerek bu sürenin dört aya kadar uzatılması mümkündür. Haziran ayının ilk haftası ile Temmuz ayının son haftasında ürün miktarı bol olmakta, sonraki günlerde ise üretim çok az seviyede gerçekleşmektedir. Uluslararası piyasada ürünün toplam miktarından ziyade aylar üzerinden istikrarlı temin edilebilirliği büyük önem arz etmektedir. Bu açıdan bakıldığında hasat süresinin uzunluğu ile Konya stratejik bir konuma sahiptir. Ancak bölgede erken ve son turfanda kiraz üretiminde açık vardır. 2.2.5.2.Elma: Elma depolanabilen bir ürün olmasına rağmen tüketim açısından ürünün az bulunduğu ara dönemlerde piyasaya ürün arzı bazı yıllar avantajlı olabilmektedir. Türkiye genelinde elma üretiminin büyük bir kısmı güzlük çeşitlerden oluşmaktadır. İç piyasada 15 Haziran 15 Ağustos ara döneminde çıkan kaliteli yazılık çeşitler rahatlıkla alıcı bulabilmektedir. Bu çeşitlerin erken dönemde hasat edilerek paraya daha kısa sürede dönüşmesi de bir avantajdır. Çeşit planlaması yapılırken erkenci dönem, orta dönem ve geççi dönemlere hitap edilebilecek bir veya iki ürün seçilmeli bu ürünler üzerinde yoğunlaşma yapılmalıdır. Çok fazla çeşidin girmesi pazarlamada bir takım problemler çıkarabilmektedir. 2.2.6. Markalaşma, Pazarlama ve Örgütlenmenin Yetersizliği Bölgede 4 adedi Konya ilinde 4 adedi Karaman ilinde olmak üzere 8 adet meyve sektörü ile ilgili üretici birliği vardır. Üretici birlikleri mevcut hali etkin çalışamamaktadır. Üreticiden bahçede 30-40 kuruşa satın alınan elma market reyonlarında bu fiyatın en az 7 8 katına satışa arz edilmesi tüketimi olumsuz yönde etkilemektedir. Fahiş fiyatlar alıcıyı caydırıcı en büyük etkendir. Makul fiyatlar tüketimi artıracak ve üretici bundan doğrudan yararlanacaktır. Üreticinin eline geçen fiyatlarla market fiyatları arasındaki uçurumun kapatılması için üreticinin pazarlamada faaliyetlerinin içinde olmasına yönelik projeler geliştirilmelidir. Bölgenin en büyük sorunlarından biriside markalaşmadır. Markalaşmada adına bölgenin dinamik değerleri güçlü olmasına rağmen pazarlamada kendini gösterememektedir. Kısmen de olsa Kirazda Akşehir Kirazı elmada Karaman Elması Ülke genelinde bilinebilirliğe sahiptir. 2.2.8.Üreticilerin eğitim yetersizliğidir. 2.3. Hedef Analizi Bölgede diğer tarımsal üretim alanlarında olduğu gibi meyvecilik üretim alanlarında arazi yapısı parçalı ve küçük alanlardan oluşmaktadır. Meyve üretimi daha çok dağlık kırsal alanlarda yaygınlaştığından bu yerleşim bölgelerinde arazi büyüklüğü çok daha da küçük kalmaktadır. TR52 Bölgesinde tarımsal toplu tarımsal işletme büyüklüğünün istenen seviyelere çıkması, sulama faaliyetlerinin verimli bir şekilde yürütülmesi amacıyla arazi toplulaştırma hizmetlerine hız verilmelidir. Karışık planlanmış pazar değeri düşük çeşitlerden oluşan meyve bahçelerinin dönüşüm programı çerçevesinde sökülerek yerine klon anaçlardan (bodur ve yarıbodur) oluşmuş pazar değeri yüksek yeni çeşitlerden oluşan kapama meyve bahçeleri kurulması hedeflenmelidir. Bu amaçla işletme büyüklüğü elverişli (10 da. ve üzeri) olan bahçelere öncelik verilmelidir. İlk beş yıllık planda meyvecilikte dönüşüm programı kapsamında bahçelerin %20 dönüştürülmesi hedeflenmelidir.
İç ve dış pazarda uygun kalitede yeterli miktarda ürünün elde edilmesi yönünde çalışmalar yapılmalıdır. Her bölgeye her çeşit anlayışından ziyade belirli bölgelerin belirli çeşitlerlerin yoğunlaştırılmasıyla yeterli miktardaki pazarlanabilecek vasıftaki ürünün varlığının temini sağlanacaktır. Sıfırdan meyve bahçesi tesisi kuracak olanlar bölgede desteklenmesi gereken tür ve çeşitlerden bahçe kurduklarında ilave destek programlarından faydalandırılmalıdırlar. Meyve üretiminde kaliteyi etkileyen anaç seçimi, gübreleme, sulama, budama, zirai mücadele konuları yeniden ele alınmalı. Bu kapsamda yapılacak eğitim faaliyetleri uygulamaya dönük olmalıdır. Ürün çıkış hasat planlaması amacıyla her bölge alt bölgeleri de dikkate alınarak meyvecilik açısından tür planlamasına ilave olarak çeşit planlaması iç ve dış pazardaki talep doğrultusunda yapılmalıdır. Bölgenin coğrafik özellikleri (rakım, sıcaklık, yağış vs.) ile meyve çeşit özellikleri kombine edilerek hangi tarihte kaç ton ürün üretileceği yönünde ürün hasat planlama haritaları oluşturulmalıdır. Her bölge güçlü olduğu alanlarda markalaşmaya gitmeli. Bu kapsamda yapılacak tescil, patent gibi işlemlere destek verilmelidir. İç ve dış Pazar araştırması yapacak olan şirket ve kuruluşlara destek verilmeli. Yurt içi ve dışı fuarlara katılım desteklenmelidir. Bölgenin kendi ihracatını kendisi yapabilmesi için gerekli altyapı ve eğitim çalışmaları yapılmalı, bu konudaki girişimler desteklenmelidir. 2004 yılında 5200 sayılı üretici birlikleri kanunu çıkmasına rağmen üretici birliklerinin etkinliği yok denecek kadar azdır. Birliklerin hem üretim hem de pazarlama açısından daha etkin çalışması için yasal düzenlemelerin gözden geçirilmesi gerekmektedir. Tarımsal desteklerin birlikler aracılığıyla yapılması sağlanması yolu birliklerin daha etkin çalışmasını sağlayabilir. Üreticilerin eğitimi uygulama ağırlıklı olarak yapılmalıdır. Çiftçilerin yurt içi ve yurt dışı gezileri desteklenmelidir. Çitçi eğitim ve yayım hizmetleri etkin bir modele kavuşturulmalıdır. Paketleme Çözülmesi gereken acil konular olarak; meyvecilikte depolama ve işleme alt yapısının geliştirilmesi 2.4. Strateji Analizi Konya ovasında sulama faaliyetlerinin verimli bir şekilde yürütülmesi için önem taşıyan toplulaştırma çalışmaları da mevcut durumda yetersizdir. Bu amaçla KOP Taslak Eylem planında; Konya ovasında sulama faaliyetlerinin verimli bir şekilde yürütülmesi için önem taşıyan toplulaştırma çalışmaları da mevcut durumda yetersizdir. Kop havzasında Tarım Reformu Genel Müdürlüğünce toplam (Konya, Karaman, Aksaray ) 40.300 ha. Alanda arazi toplulaştırma çalışması tamamlanmış olup havzada, halen çalışmaları sürdürülen 26.500 ha alan dahil, yaklaşık 843.000 ha alanda arazi toplulaştırma ve tarla içi geliştirme hizmetleri çalışmalarının yapılması ihtiyacı bulunduğu öngörülmektedir. Arazi toplulaştırma işlerinde KOP Taslak Eylem planı bir an önce KOP eylem planına dönüştürülerek arazi toplulaştırmaya başlamalıdırlar. Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, DSİ, İl Özel İdareler arazi toplulaştırma konularında strateji analizi yapmalıdırlar. Karışık planlanmış Pazar değeri düşük çeşitlerden kurulu verimden düşmüş bahçelerin sökülerek yerine modern meyveliklerin oluşturulması ile ürün hasat çıkış planlaması programı çerçevesinde meyve bahçe tesis edilenler gerek il özel idareler, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve Kalkınma Ajanslarınca Mevcut desteklere ilave ek destek uygulamalıdırlar. Tarım ve Köyişleri Bakanlığınca Yurtiçi Sertifikalı Tohum, Fidan, Çilek Fidesi ve Standart Fidan Kullanımı kapsamında dekar başına destekleme yapmaktadır. Önerilen ilave destek bölgede