Antidepresif ilaçlar ın Yol Açtığı Cinsel Yan Etkiler ve Başa Ç ıkma Yollar ı Cem İNCESU * ÖZET Yap ılan çalışmalar, cinsel işlev bozuklu ğu saptanan olguların üçte biri ile yarıs ı arasındaki bir bölümünde başta depresyon ve anksiyete bozukluklar ı olmak üzere psikiyatrik bir hastal ığın tabloya eşlik ettiğini ortaya koymaktadır. Gerçekten de cinsel i şlev bozukluklar ı ile depresyon arasında çift yönlü bir ili şki vardır Bu durum, son y ıllarda antidepresif ilaçların yüksek oranda cinsel i şlev bozukluklar ına yol açtıklarının saptanması ile birlikte daha da karmaşık hale gelmi ştir Yap ılan çalışmalar, trisiklik antidepresanlar ile MAO inhibitörlerinin yanıs ıra, genelde yan etki potansiyeli daha dü şük olan SSRT lar ın da sık olarak cinsel yan etkiler ortaya ç ıkardığını göstermektedir Bu ilaçlar cinselliğin istek, uyar ılma ve orgazm olmak üzere bütün a şamalarını etkileyebilmektedirle ı-. Bu yaz ıda, antidepresif ilaçların yol açtığı cinsel yan etkilere değinilerek, klinisyenle in göz önünde bulundurulmas ı gereken noktalar vurgulamıştı,: Anahtar kelimeler: Antidepresan, yan etki, cinsel i şlev bozuklu ğu Düşünen Adam; 2001, 14(4): 221-22 6 SUMMARY It has been shown that from one third to half of the patients whose have a diangosis of sexual dysfunction, had como ı bid psychiatric disorders, especially depression and anxiety disorders. Actually, there is a bidirectional relation between sexual dysfunctions and depression. This relation is now more complicated after the trials that has shown the high rate of sexual side effects of antidepressants. Trials has shown that, besides tricyclic antidepressants and MAO inhibitors, SSRI's have alsa high rates of sexual side effects. SSRI's may effect all phases of sexuallity like sexual desire, excitement and orgasm. In this article, sexual side effects of antidepressants and coping strategies for physicians is mentioned. Key words: Antidepressant, side effect, sexual dysfunction GİRİŞ Son y ıllarda, depresyon ve anksiyete bozukluklannın toplumlardaki yüksek prvalans ının yap ılan çe şitli çal ışmalarla ortaya ç ıkarılmas ı dikkatleri özellikle bu alanlara yöneltmi ştir. Buna ek olarak, özellikle son 10 y ılda bu hastal ıklann tedavisinde s ık olarak kullan ılan antidepresif ilaçlarda sa ğlanan gelişmeler, bu gruptaki ilaçlar ın yayg ın biçimde kul- lan ılmaya başlanmas ına yol açm ıştır. Daha eski kuşakta yer alan trisiklik antidepresanlara oranla SSRI ve RIMA gibi yeni kuşak antidepresanlar, dü şük yan etki profillen ve tolerabiliteleri aç ıs ından belirgin bir üstünlük sergilemekte ve giderek daha yayg ın biçimde kullanılmaktadırlar. Cinsel i şlev bozulduklann ın genellikle psikolojik kökenli oldukları kabul edilmektedir. Gerçi son y ıl- * Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi 221
A ntidepresil ilaçlar ın Yol iktig ı Cinsel Yan Etkiler ve Başa Çıkma Yollar ı larda tibbi teknoloji ve görüntüleme sistemlerinde görülen ba şdöndürücü ilerlemeler, ba şta erektil disfonksiyon olmak üzere çe şitli cinsel i şlev bozukluklar ını n etyolojisinde, daha önceden saptanamayan organik etkenlerin dü şünüldüğünden daha yüksek oranda rol oynad ığın ı ortaya koymu ştur. Ancak günümüzde halen psikolojik etken ya da hastal ıkların, birincil ya da ikincil süreçlerle cinsel i şlev bozukluklar ı n ın ortaya ç ıkmas ında haz ırlay ıcı, başlatıc ı ve sürdürücü olarak önemli i şlevler gördükleri genel bir kanrd ır. Başta depresyon ve anksiyete bozukluklar ı olmak üzere bir çok psikiyatrik hastal ık, cinsel i şlevlerde geçici ya da kal ıc ı kay ıplara neden olmaktad ır. Öte yandan, primer olarak ortaya ç ıkan cinsel i şlev bozukluğu olgular ında da zamanla ikincil olarak depresyon, anksiyete ve uyum bozukluklar ı gelişmektedil-. Gerçekten de cinsel i şlev bozukluklar ı ile psikiyatrik bozukluklar aras ında çift yönlü bir ili şki vard ır. Yukar ıda belirtildi ği gibi cinsel i şlev bozukluklar ı altta yatan depresyon gibi bir psikiyatrik tablonun semptorr ıu olabileceği gibi, primer olarak ortaya ç ıkan bir cinsel i şlev bozuklu ğu, kişide, zamanla iki ııcil olarak depresyon, anksiyete ya da çeşitli uyum bozukluklar ı ile kişiler aras ı ve aile içi ili şkilerin bozulmas ına yol açabilmektedir. Sonuç olarak, ülkemizde ve yurtd ışında yap ılan çal ışmalar, cinsel i şlev bozuklu ğu saptanan olgular ın.üçte biri ile yar ıs ı aras ındaki bir bölümünde psikiyatrik bir hastal ığın tabloya e şlik ettiğini ortaya koymaktad ır (I-7). Kapsaml ı ve ayr ı nt ılara inen bir cinsel öykünün önemi burada bir kez daha ortaya ç ıkmaktad ır. Çünkü, cinsel i şlev bozuklu ğuna e şlik eden psikiyatrik bir bozukluk saptand ığında, psikiyatrik tablonun birincil ve cinsel i şlev bozukluğunun ise bu tablonun bir semptomu mu oldu ğu, yoksa cinsel i şlev bozuklu ğunun birinci!, e şlik eden psikiyatrik tablonun ikincil olarak m ı ortaya ç ıkt ığın ı anlaman ın en etkin yolu dikkatli bir cinsel öyküden ve psikiyatrik de ğerlendirmeden geçme.ktedir. Birincisinde, do ğrudan psikiyatrik hastal ığın tedavisine yönelinecek, ikincisinde ise öncelikli olarak cinsel i şlev bozuklu ğunun tedavisi ele al ınacakt ır. Sonuç olarak, cinsel i şlev bozuklukların ın tedavi sürecinde antidepresif ve anksiyolitik tedavinin büyük önemi vard ır. Bu durum elbette cinsel terapilerin önemini azaltmarnakta, tam tersine artt ırmaktad ır. Ancak, cinsel terapilerin etkinli ği aç ısından da antidepresif ve anksiyolitik tedavinin önemi bulunmaktad ır, cinsel i şlev bozukluklar ında kendine özgü kurallar ı vard ır ve her hekim bunlar ı dikkate almak durumundad ır. Psikiyatrik tedavilerde kullan ılan ilaçlar ın önemli bir bölümü yan etki olarak cinsel i şlev bozukluklarına yol açmaktad ır (8). Geçmi şte s ık olarak kullan ılan trisiklik antidepresifler ile MAO inhibitörlerinin yüksek oranda cinsel i şlev bozukluklar ına yol açt ıklar ı yap ılan çeşitli çal ışmalarla ortaya konmu ştu. Ancak genel olarak yan etkiler aç ıs ından daha güvenilir ve hastalar aç ısından daha tolerabl olan ve bu nedenle yayg ın olarak kullan ılan SSRI grubu antidepresillerin de, ba şlang ıçta san ıldığın ın aksine, yüksek oranlarda cinsel i şlev bozukluklarına yol açt ıklar ı son y ıllarda yap ılan çal ışmalarda saptanm ıştır (9-13). SSRPlann başlang ıçta cinsel yan etkilerinin çok dü şük oranda belirtilmesinin ve uzun süre bu yan etkilerin gündeme gelmemesinin, bu yan etkileri hastalar ın kendiliğinden hekimlerine söyleyememeleinden kaynakland ığı dü şünülmektedir. Nitekim, yap ılan bir çal ışmada, SSRI grubu antidepresif kullanmakta olan hastalar ın kendili ğinden belirttikleri cinsel yan etki oran ı % 14 iken, bu oran hekimler bizzat cinsel yan etkileri sorduklar ında % 58'e ç ıkm ıştır (9). Cinsel yan etkileri ve ilaçlar ın cinsel i şlevler üzerindeki etkilerini anlat ırken bu etkileri birincil ve ikincil olarak ikiye ay ırman ın yararı vard ır. ilaçlar ın cinsel istek, uyanirr ıa ve orgazm a şamalanna olan doğrudan etkileri birincil, yol açt ı klar ı diğer yan etkiler arac ıl ığıyla cinsel i şlevler üzerindeki etkileri ise ikincil yan etkilerdir. Antidepresanlar ın yol açt ığı doğrudan cinsel yan etkiler Tablo 1 'de verilmi ştir. Görüleceği gibi, antidcpresanlar cinsel i şlevin bütün aşamalar ın ı olumsuz yönde etkileyebilmektedirler. Asl ında bu yan etkilerin bir çoğu birbiriyle do ğrudan bağlant ıl ı olup karşı - l ıkl ı etkile şim halinde cinsel i şlevleri bozabilmektedirler. Lubrikasyon azalmas ına bağlı vajinal kuruluk disparoniye neden olabilmekte ya da cinsel istekteki azalma ereksiyon güçlüklerine yol açabilmektedir. Yap ılan çal ışmalar, antidepresanlar ın en çok orgazm ve istek aşamalarını etkilediğini ortaya koymu ştur (8). 22,
' Antidepres ıf ilaçlar ın Yol Açtığı Cinsel Yan Etkiler ve Başa Çı kma Yollar ı 'ralı l ıı 1. Antidepresanlara ba ğl ı olarak geli şen cinsel yan etkiler Al Cinsel istek - Cinsel istekte azalma B) Uyar ı l ına - Erektil disfonksiyon - Lubrikasyonda azalma - Vajinal kuruh ığa bağ l ı disparoni C) Orgaz ın - A ııorgazmi - Spontan orgazm - Orgazm s ı kl ığı nda azalma - Orgazma ulaşmada güçlük Retarde ejakülasyon - Anbedonik orgazm Tablo 2. Antidepresanlar ın ikincil cinsel yan etkileri. A) Huzul-suluk hissi - cilt. ağı z. n ı üköz membranlardaki k ıır ıımalara bağ l ı - konstipasyon - ödem - kilo al ı m ı - lıaz ıııı s ı zl ı k - bulan ıı - döküntü, ka şınt ı - üriner problemler (retansiyon)'e ba ğl ı B) Mizaç bozukluklar ı na bağ l ı olarak - Anbedoni - Anksiyete - Sinirlilik - Depresyon - Yabanc ı laşma - Irritahilite - Mani C) Nörolojik bozukluklara bağ l ı - Analjezi - Kognitif.kaymlar - Baş dönmesi - Yorgunluk - Ba şağr ı s ı - Hareket bozuklu ğu - Ağrı Uylışma - Uyku bozuklu ğu - His kayb ı - Tremor - Güçsüzlük D) Vaskülcr bozukluklara ba ğl ı - Aritmiler - Ba şar ı s ı - Periferik vazokonstriksiyon - Nefes darl ığı Antidepresanlar ın yol açt ığı ikincil cinsel yan etkiler ise Tablo 2'de verilmi ştir (8). Bu yan etkiler do ğrudan cinsel i şievierle ilgili de ğildir. Ancak yol açt ıklar ı etkiler arac ı l ığıyla ki şiyi ya da çifti rahats ız et- mekte, cinsel i şlevleri ve cinsel doyumu ikinci olarak olumsuz yönde etkileyebilinektedider. Ilaçlar ın cinsel ya şama yönelik etkilerini incelerken bu tür ikincil süreçleri de gözönünde tutmak gerekmektedir. Trisiklik antidepresanlar: Cinsel i şlevler üzerindeki yan etkileri en iyi bilinen antidepresan grubudur. Son 35 yıl içerisinde yap ılan çok say ıda araştırma ve olgu sunumu, bu grup ilaçlar ın cinsel istek, uyar ılma ve orgazm aşamalarının her üçünü de olumsuz yönde etkilediğini vurgulamaktad ır. Trisiklik antidepresanlar aras ında en az cinsel yan etkilere neden olanlar ı dezipramin ve nortriptilin, orta derecede cinsel yan etkilere neden olanlar ın protriptilin ve imipramin; en çok cinsel yan etkilere neden olanlar ın ise klomipramin, amitriptilin ve doksepin oldu ğu belirtilmektedir (8). Trisiklik antidepresanlar ın, cinsel i şlevler üzerindeki olumsuz etkilerini, kolinerjik ve beta-adrenerjik aktivite ile histan ıin ve oksitosin düzeylerinde yol açt ıkları azalma ile prolaktin ve serotonin düzeylerinde yol açt ıklar ı art ış arac ıl ığıyla olu şturduklar ı dü şünülmektedir ( 8). MAO İnhibitörleri: Cinsel i şlevleri % 20-40 oran ında olumsuz yönde etkiledi ği belirtilmektedir ( 14-6). Özellikle 1980 'li y ıllar ın ortalar ında yaptığı iki ayr ı sistematik çal ışmada Harrison, fenelzinin imipramin ve plaseboya oranla daha yüksek oranda cinsel yan etkilerinin oldu ğunu belirtmi ştir ( 15 ' 16). MAO inhibitörlerinin, cinsel i şlevler üzerindeki olumsuz etkilerini, trisiklik antidepresanlara benzer şekilde kolinerjik ve beta-adrenerjik aktivitede yol açtıkları azalma ile prolaktin ve serotonin düzeylerinde yol açt ıkları artışa arac ıl ığıyla oluşturduklar ı dü şünülmektedir (8). SSR: SSRI grubu antidepressanlar genel olarak cinsel işlevin bütün a şamalarını olumsuz yönde etkileyebilmekle birlikte, esas olarak "organizn ı" aşamas ın ı etkilemektedirler (13). Kad ınlarda organzm olamama ya da daha zor olma orgazm olma erkeklerde ise ejakülasyonda gecikme, ejakülasyonda inhibisyon ya da anhedonik ejakülasyon s ık olarak kar şı laşı lan yak ınmalard ır ( 17,19). 223
Antidepresif ilaçlar ın Yol Açtığı Cinsel Yan Etkiler ve Başa Çıkma Yollan Tablo 3. Önerilen antidotlar. Amantadin: 100-200 mg (600 mg'a kadar ç ık ı labilir) Betanekol: 30 mg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce) Siproheptadin: 4-12 mg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce) Buspiron: 15-300 ıng (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce) Dextroamfetamin: 2.5-10 mg, (cinsel aktiviteden 1-12 saat önce ya da günde 1-2 kez, günde 40 mg'a kadar ç ıkılabilir). Metilfenidat: 5-15 n ıg (cinsel aktiviteden 1-12 saat önce ya da günde 12 kez, günde 60 rng'a kadar ç ık ı labilir) Yohimbin: 5 n ıg (cinsel aktiviteden 2-4 saat önce) Ginkgo biloba ekstresi: 60-120 mg/gün Bupropion: 75 n ıg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce ya da günde 1-2 kez) Trazodon: 50-100 mg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce ya da günde 1-2 kez) Nefazodon: 100 mg (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce ya da günde 2 kez) Mirtazapin: 15-30 (cinsel aktiviteden 1-2 saat önce ya da günde 1 kez) Sildenafil: 50-100 mg (cinsel aktiviteden 1 saat önce) SSRI'lar ın cinsel i şlevler üzerindeki olumsuz etkileri, esas olarak serotonin aktivitesinde yol açt ıkları art ış ile yine kortizol, opioid ve prolaktin düzeylerinde yol açt ıkları artışa bağlanmaktad ır (8). Cinsel i şlevleri olumsuz yönde en çok paroksetinin etkilediğini belirten yay ınlar vard ır (8 9). Baz ı çalışmalar tersini belirtse de (9), fluvoksaminin diğer SSRI'lara oranla daha az cinsel yan etki yapt ığına dair yay ınlar bulunmaktad ır (20). Özellikle SSRI grubu antidepressanlar ın diğer yan etkilerinin fazla olmamas ı ama buna karşılık "ejakülasyonda gecikme" yan etkilerinin olmas ı nedeniyle "prematür ejakülasyon" sorunu olan erkeklerde bir çözüm olarak önerilmi ştir (21 ). Ancak bu konudaki çal ışmalar henüz yeterli de ğildir. Hangi antidepresanlann tercih edilmesi gerekti ği, dozaj ve tedavi süresi gibi noktalar netle şmemiştir. Bu nedenle, şimdilik bu konudaki görü şler tart ışmaya aç ıktır. Ancak, aşağıda belirtilen nedenler yüzünden, prematür ejakülasyonda antidepresan kullan ımı yeterli ve kal ıc ı bir çözüm gibi durmamaktad ır: Bu yan etki olu şan ki şilerin birçoğu ejakülasyonun ileri derecede gecikmesi hatta inhibisyonundan ya da anhedonik bir ejakülasyon sürecinden yak ınmaktad ırlar. Bu ilaçların cinsel işlevin diğer aşamaları üzerinde de yan etkileri vard ır. Yani cinsel iste ği ve uyarılma- Tablo 4. Cinsel işlev bozukluğu yan etkisi görece az olan antidepresanlar. Halen ülkemizde bulunanlar Moklobemid Trazodon Mirtazapin Nefazodon Halen ülkemizde bulunmayanlar Bupropion Minaprin y ı da olumsuz yönde eticileyebilmek edirler. Yaln ızca istenilen yan etkiyi olu şturduğu durumlarda bile ortada bir sorun vard ır. O da, bu ilaçlar ın kesilmesinden sonra sorunun kald ığı yerden devam etmesidir. Çünkü prematür ejakülasyonda as ıl çözüm ki şinin "ejakülasyon kontrolünü" ö ğrenmesidir. Konunun uzmanları tarafından uygulanan davranm ı- kognitif terapi teknikleriyle bu, yüksek bir başarı yüzdesiyle sağlanabilmektedir. Yine de, antidepresanlar cinsel terapinin çe şitli nedenlerle uygulanamad ığı, ya da özellikle dirençli olgularda terapiye ek olarak uygulanabilirler. Antidepresif tedavi ve cinsel yan etkiler: Antidepresif tedavi uzun süreli bir tedavidir. Tedavi süresi aylar hatta y ılları bulabilir. Bu nedenle cinsel yan etkilere gereken önemi vermek klinisyen aç ısından önem kazanmaktad ır. Son y ıllarda ba şta SSRI'lar olmak üzere, antidepresiflerin giderek yayg ınlaşan ölçüde kullan ılmaya başladıkları düşünüldüğünde bu durum daha da önem kazanmaktad ır. Hekimlerin genellikle aşağıdaki ilkelere dikkat etmeleri önerilmektedir: Klinisyenler, antidepresif tedavi ba şlarken di ğer semptomların yan ısıra cinsel i şlevleri de mutlaka sorgulamal ı, ilac ı başlarken hastaya diğer yan etkilerinin yanıs ıra olas ı cinsel yan etkilerden de mutlaka söz etmeli, bu konuda gerekli bilgileri vermeli ve sonraki muayenelerde de cinsel yan etkileri hastaya bırakmadan kendisi sormal ıdır. Antidepresif ilaçlar ın cinsel işlev bozukluğu yan etkileri, depresyon ya da anksiyete bozuklu ğunun diğer birçok yan etkisiyle ba şetmek zorunda olan hastalar için başlangıçta öncelikli bir sorun olarak ortaya çıkmamaktad ır. Ancak, tedavinin ilerleyen a şa- 224
Antidepresif ilaçlar ın Yol Açlığı Cinsel Yan Etkiler ve Ba şa Çıkma Yollan malar ında depresyon ya da anksiyete semptomlann ın gerilemesiyle birlikte cinsel i şlev bozukluğu belirtileri sürüyorsa hastalar için zamanla giderek artan biçimde sorun olmaya ba şlamaktad ır. Antidepresif tedavinin, semptomlar ın ortadan kalkmas ından sonra da aylar ve hatta bazen y ıllar boyu sürmesi gerekti ği dü şünüldü ğünde, hastalar ın tedaviyi sürdürmemelerinde bu durumun önemli bir etken olaca ğı aç ıktır. Psikiyatrik hastal ık öncesinde düzenli ve sorunsuz bir cinsel ya şam ı olan, ancak antidepresif tedavi s ıras ında diğer beliniterin ortadan kalkmas ına rağmen cinsel i şlev bozukluğundan hala yak ınmaya devam eden ya da sosyokültürel nedenlerle kendisi yak ınmasa da cinsel i şlev bozukluğu hekim taraf ından saptanan olgularda bu durum büyük olas ıl ıkla kullan ılan ilaca bağl ı bir yan etki olarak kabul edilmeli ve gereken önlemler "beklenmeden" al ınmal ıd ır. Gereken önlemlerin "beklenmeden" al ınması ifadesi özellikle konulmu ştur. Çünkü san ıldığının aksine, son zamanlarda yap ılan çalışmalar, zaman içerisinde ilaçlara ba ğ l ı cinsel i şlev bozukluklar ına çoğunlukla tolerans geli şmediğini ortaya koymaktad ır (9,1922). Ilginç bir gözlem de, antidepresif tedaviye ba ğlı cinsel i şlev bozuklu ğu geli şen birçok hastan ın, bilgilendirilmemi ş olmas ı nedeniyle bu durumu do ğal olarak kulland ığı ilaçla bağlant ıland ırmayarak, "vajinal kuruluk" ya da "sertle şme sorunu" gibi yakınmalarla kendi hekimleri d ışında ayr ıca başka hekimlere ba şvurduklar ı şeklindedir. Burada önemli olan bir nokta, baz ı hekimlerin de gerçekten ki şide primer bir cinsel i şlev bozukluğu olduğu düşüncesiyle ayrınt ıl ı tetkik ve tedavi çabalar ına yönelmesidir. Bu, hasta için gereksiz bir zaman ve kaynak kayb ı olman ın ötesinde, kendisinde gerçekten bir cinsel i şlev bozuklu ğu olduğu yan ılgıs ına yol açmas ı aç ıs ından sak ın ılmas ı gereken bir durumdur. Baz ı kişilerde, hekim tarafından istenmeden de olsa olu şturulan bu yan ılg ının saplant ıya ve performans anksiyetesine dönü şmesi ile primer bir cinsel i şlev bozukluuna dönü şebilmekte, daha sonra ilac ın kesilmesi ya da deği ştirilmesi durumunda bile sorun devam edebilmektedi r. Antidepressanlar ın olu şturduğu cinsel i şlev bozukluklar ıyla başetme konusunda son y ıllarda birçok çal ışma yap ılmaktad ır. Çözüm önerileri aras ında tolerans geli şimi için bir süre bekleme (23,24), ilac ın dozunu azaltma (25,26), cinsel yan etki yapmayan başka bir antidepressanla de ğiştirme (927.28), hafta sonları ara verme ya da tedaviye yohimbin (29,313), buspiron ( 8), amantadin (31.32), ciproheptadin (33,35), bupropion (36), psikostimülanlar (37,38), ginkgo biloba (39) vb eklenmesi bulunmaktad ır (Tablo 3). Bu alandaki çal ışmalar henüz yeni olup kesin bir sonuca ulaşmam ıştır. Bugün için en etkili çözüm, ilk a şamada ilac ın dozunu azaltmak, yine de yan etki ortadan kalkm ıyorsa kullan ılan anticlepresan ı değiştirmek gibi durmaktad ır. Tablo 4'de belirtilen antidepresanlar, cinsel i şlevler aç ısından görece daha güvenilir oldu ğu belirtilen antidepresanlard ır (8). Yap ılan çok merkezli, çift-kör bir çalışmada SSRI kullan ımına bağlı gelişen cinsel işlev bozukluğu olgularında, SSRI' ın kesilip yerine moklobemid ba şlanan olgular ın % 80'inde ve amineptin başlanan olguların ise % 60' ında cinsel i şlev bozuklukları tamamen ortadan kalkm ıştır (9). Gerçekten de, moklobemid ve amineptinin cinsel i şlevler üzerinde görece az yan etkisi bulunmaktad ır (40-43). Yine serotonerjik sistem üzerinden etki eden ancak cinsel yan etkileri az olan trazodon ve nefazodonun da cinsel i şlev bozukluklar ı olu şturmama aç ısından önemli birer alternatif olduklar ı belirtilmektedir (8,44-46). Anksiyolitik/Sedatif-Hipnotik ilaçlar aç ıs ından söylenmesi gereken birkaç önemli nokta vard ır. Bir 5 HT1A agonisti olan buspironun cinsel i şlevler üzerinde olumsuz bir etkisi olmad ığı bildirilmektedir (8). Başta alprozolam ve diazepam olmak üzere bütün benzodiazepinlerin cinsel i şlevler üzerindeki etkisi paradoksaldir. Cinsel i şlevler üzerinde olumsuz etkileri olduğu bilinmektedir fakat öte yandan anksiyolitik etkileri arac ılığıyla olumlu etkileri de oldu ğu belirtilmektedir (8). Ancak ye şil reçeteye tabi olan bu grup ilaçlar geçmi şte ve halen, s ık olarak hastalar tarafından kötüye kullan ılm ışt ır. Bir bölümü ise ilaca bağıml ılık geli ştirmi şlerdir. Bu nedenle bu alanda çok dikkatli ve ancak gerekli oldu ğunda, kısa süreli kullan ılmalıd ırlar. KAYNAKLAR 1. Maurice WL, Guze SB: Sexual dysfunction and associated psychiatric disorders. Comprehensive Psychiatry I 1(6):539-543, 1970. 2. Derogatis LR, Meyer JK, King KM: Psycl ıopathology in individuals with sexual dysfıınction. Am J of Psychiatry I 38(6):757-225
Anildepresif ilaçlar ın Yol Açtığı Cinsel Yan Etkiler re Başa Çıkma Yollar ı incesi( 763, 1981. 3. Catalan J, :Hawton K, pay Couples refer ı\ad to a sexual dysfunction outpatient Psychological and Pkysical Morbidity, Britisl ı Journat of PSychiatry 156:61-67,1990.. 4. Fıtgan Pj,Schmidt CW, Wise TN, et al: Sexual dysfunction and dual psychiatric diagnosis. Comprehensive Psychiatry 29(3):278-284, 1988. 5. Sungur M: Evaluation of couples referred to a sexual dysfuntim] unit and prognostiç factors ip sexual and marital therapy. Sexual and Marital Therafıj, 9(3):251=265, 1994. 6. Yetkin N, Incesu C: Assessment of 200 subjects referred to a sexual dysfunction outpatient clinic and T ıırkey. 13th World Congress of Sexology, Valencia, 1997, Abstract Book, 101. 7. Ta ştan U: Erkek cinsel i şlev bozukluklar ında anksiyete ve depresyon. Uzmanl ı k Tezi, Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi 9. Psikiyatri Biri ıııi, İstanbul, 1996. 8. Crensha ım TL, Goldsberg JP: Sexual aspects of neurochemistry. Goldberg JP (ed) Sexual Pl ıarmacology. New York, WW Norton & Conıpany 1996: 273-307. 9. Montejo-Gonzales AL, Liorca G, Izquierdo JA, et al: SSRI- Induced sexual dysfunction: Fluoxetine, paroxetine, sertraline and r ı t ıvoxamine in a prospective, multicenter and descriptive clinical study of 344 patients. Journal of Sex & Marital Therapy 23(3):176-194, 1997. Asl ıton AK. Hamer R, Rosen RC: Serotonin reuptake inhibitor-induced sexual dysfunction and its treatment: A Largescale reirospective study of 596 psychiatric outpatients. Journal of Sex & Marital Therapy 23(3):I65-175, 1997. Il. Margolese HC and Assalian P: Sexual side effects of antidepressit ıns: A Review. Journal of Sex & Marital Therapy 22(3):209-217, 1996. 12. Waldinger MD, Olivier B: SSRI-Induced sexual dysfunction: Clinical and research considerations. Int Clinical Psychophar ınacology 13(6):27-33, 1998. 13. Labbate LA, Grimes J, Hines A, et al: Sexual dysfunction induced by serotonin reuptake antidepressants. Journal of Sex 8c Marital Therapy 24:3-12, 1998. 14. Buigues.1, Vallejo J: Therapeutic response to phenelsine in patients with panic disorders and agoraphobia with panic attacts. J of Clin Psychiatry 48:55-59, 1987. 15. Harrison WM, Stewart J, Ehrhardt AA, et al: A controlled study of the effects of antidepressants on sexual function. Psychopharmacology B ul leti n 21:65-85, 1985. 16. Harrison WM, Stewart J, Ehrhardt AA, et al: Effects of antidepressant medication on sexual function. A Controlled Study. J of Clin Psychopharmacology 6:144-49, 1986. 17. Jani NN, Wise TN: Antidepressants and inhibited female organz ın: A Literature Review. Journal of Sex & Marital Therapy 14(4):279-284, 1988. 18. Zajecka J, Fawcett J; Schaff M. et al: Tl ıe Role of serotonin in sexual ılysfunction: fluxetine-associated orgas ııı dysfunction. J of Cli ıı Psychiatry 52(2):66-68, 1991. 19. Moilterio WO, Noshiryani HF, Marks IM, et al: Anorgasmia from clomipramine in obsessive-compulsive disorder. A Controlled Trial. Brit J of Psychiatry 151:107-112, 1987. 20. Waldinger MD, Olivier B: Selective serotonin reuptake inhibitor-induced sexual dysfunction: clinical and researcl ı considerations. International Clinical Psychopharmacology 13(Suppl 6):27-33, 1998. - 2 I. Balon R: Antidepressants in the treatment of premature ejac ıı - lation. Journal of Sex & Marital Therapy, 22(2):85-96, 1998. 22. Aslıton AK, Rosen RC: Accommodation to serotonin reuptake inhibitor-induced sexual dysfunction. Journal of Sex & Marital Therapy 24:191-192, 1998. 23. Nurnberu HG, Leyhte PE: Spontaneous remisson of MA01-1nduced anorgasmia. Am J Psychiat 144:805-807, 1987. 24. Karp JE Frank E, Ritenour A, et al: imipramine and sexual dysfunction during long-tenn treatment of recrurent depression. Neuropsychopharmacology 11:21-27, 1994. 25. Gitli ıı MJ: Psychotropic Medicationsa nd Tl ıcir Effects on sexual function: diagnosis, biology, and treatment approaches. J Clin Psychiat 55:406-413, 1994. 26. Aizenberg D, Zeminshlany Z, Her ınesh H. et al: Painful ejaculation associated with antidepressants in four patients. J Clin Psychiatr 52:461-463, 1991. 27. Sovner R: Anorgasmia associated with imipramine but not desipramine: Case Report J Clin Psychiat 44:345-346, 1983. 28. Gardner EA, Johnston JA: Bupropion: An antidepressant without sexual pathophysiological action. J Clin Psychopharmacol 5:24-29, 1985. 29. Jacobsen FM: Fluoxetine-induced sexual dysfunction and an open trial of yohimbine. J Cli ıı Psychiat 53:119-122, 1992. 30. Hollander E, McCarley A: Yohimbine treatment of sexual side effects induced by serotonin reuptake blockers. J Clin Psychiat 52:207-209, 1992. 31. Balon R: Intermittent amantadine for fluoxetine-induced anorgasmia. Journal of Sex & Marital Therapy 22(4):290-292, 1996. 32. Balogh S, Hendricks SE, Kang J: Treatment of fluoxetineinduced anorgasmia with amantadine. J Clin Psychiat 53:212-213. 1992. 33. McCormick S, Oli ıı J, Brotman AW: Reversal of fluoxetineinduced anorgasmia by cyprol ıeptadine in two patients. 'J Clin Psychiat 51:383-384, 1990. 34. Arnott S, N ııtt D: Successful treatment of fluvoxamineinduced anorgasmia by cyproheptadine. Br J Psychiat 164:838-839, 1994. 35. Feder R: Reversal of Antidepressant activity of fluoxetine by cyproheptadine in tl ıree patients. J Clin Psychiat 52:163-164, 1991. 36. Walker PW, Cole JO, Gardner EA, et al: Improvement in fluoxetine associated sexual dysfunctions in patients switched to bupropion. J Clin Psychiat 54:459-465, 1993. 37. Gitlin MJ: Treatment of sexual side effects with dopaminergic agents. J Clin Psychiat 56:124, 1995. 38. Bartlik B. KAplan P, Kaplan HS: Psychostimulants apparent- Iy reverse sexual dysfunction secondary to SSR Vs. Journal of Sex & Marital Therapy, 21:264-271, 1995. 39. Cohen AJ, Bartlik B: Gingko biloba for antidepressantinduced sexual dysfunction. Journal of Sex & Marital Therapy, 24(2):139-143, 1998. 40. Phillipp M, Kohhne ıı R, Benkert O: Comparison study of moclobernide and doxepine with special reference to the effects on sexual dysfunction. Neuropsychopharmacology 10(35:2):845, 1994. 41. Kennedy SH, Ravelski E, Davis C, et al: Tl ıe effects of moclobemide on sexual desire and function in health volu ııteers. European Neuropsychopharmacology, 6:177-181, 1996. 42. Tatarelli R, Giraldi P, Vella G: Sy ıııptonıes-cibles des antidepresseurs L'Encephale 10:29-32, 1984. 43. De Leo D, Dalla Barba G: Amineptine versus amitriptiline: Effects on depression, sex drive, and prolactin levels. C ıı rrent Therapeutic Research, 40:124-132, 1986. 44. Feiger A, Kiew A, Shrivastava RK, et al: Nefazodone versus sertraline in outpatients with major depression: Focus on efficacy, tolerability, and effects on sexual function and saticfaction. J Clin Psychiat 57(Suppl 2):53-62, 1996. 45. Fontaine R, Ontiveros A, Elie R, et al: A double-blind comparison of nefazodone, imipramine and placebo in major depression. J Clin Psychiat 55:234-241, 1994. 46. Rickels K, Schweizer E. Clary C, et al: Nefazodone and imipramine in major depression: A placebo controlled trial. Br J Psychiat 164:802-805, 1994. 226