İLKÖĞRETİM SOSYAL BİLGİLER 5 ÖĞRENCİ ÇALIŞMA KİTABI Erol Ünal KARABIYIK Talim ve Terbiye Kurulunun 30.12.2014 tarih ve 121 sayılı kararıyla 2015-2016 öğretim yılından itibaren 5 (beş) yıl süreyle öğrenci çalışma kitabı olarak kabul edilmiştir.
Bu kitabın her türlü yayın hakları, Fikir ve Sanat Eserleri Yasası gereğince Evren Yayıncılık ve Basım San. Tic. AŞ'ye aittir. Editör Dil Uzmanı Görsel Tasarım Uzmanı Program Geliştirme Uzmanı Ölçme ve Değerlendirme Uzmanı Rehberlik Uzmanı : Bayram AKARSU : Fatma KARABIYIK ÜN : Abidin Celal BİNZET : Doç. Dr. Erten GÖKÇE : Meltem Emel ÖZTÜRK : Özlem ULAŞ ISBN 978-975-7192-40-4
İSTİKLÂL MARŞI Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va dettiği günler Hakk ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk a tapan milletimin istiklâl! MEHMET ÂKİF ERSOY
GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk 4
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK 5
İÇİNDEKİLER ORGANİZASYON ŞEMASI...8 1.ÜNİTE HAKLARIMI ÖĞRENİYORUM...9 Gruptaki Yerim... 10 Gruplardaki Rollerimiz... 13 Hak ve Sorumluluk... 16 Çocuk Olarak Haklarımız... 19 Değerlendirme...22 2.ÜNİTE ADIM ADIM TÜRKİYE...24 Doğal Varlıklar, Tarihî Mekânlar, Yapıtlar ve Nesneler...25 Kültürel Özelliklerimiz...28 Atatürkçülüğü ve Atatürk İnkılaplarını Öğreniyorum...33 Atatürk İlke ve İnkılapları...37 Değerlendirme...39 3.ÜNİTE BÖLGEMİZİ TANIYALIM... 41 Yüzey Şekilleri...42 İklimin İnsan Faaliyetlerine Etkisi...44 Yaşadığımız Bölgede Nüfus ve Coğrafi Özellikler...46 Doğal Ortamı Değiştirmek ve Ondan Yararlanmak...48 Doğal Afetler ve Coğrafi Özellikler...50 Doğal Afetler ve Toplum Hayatı...52 Doğal Afetlere Neden Olan Uygulamalar...54 Değerlendirme...55 4.ÜNİTE ÜRETTİKLERİMİZ...57 Ekonomik Faaliyetler...58 Ekonomik Faaliyetler ve Coğrafi Özellikler... 61 Yaşadığımız Bölgedeki Meslekler...63 Ekonomik Faaliyetlerin Ülke Ekonomisindeki Yeri...64 Ekonomi ve İnsan...67 Üretime Katkı ve Görüşlerimiz...69 Ürün Tasarlama Çalışmalarımız...71 Değerlendirme...73 6
5.ÜNİTE GERÇEKLEŞEN DÜŞLER...74 Teknolojik Ürünler ve Toplum Hayatımız...75 Buluş Yapanlar ve Bilim İnsanları...79 Atatürk ve Bilim...80 Süreli Yayınları İzliyorum...82 Çalışmalarımızla İlgili Kaynak Gösteriyoruz...84 Değerlendirme...85 6.ÜNİTE TOPLUM İÇİN ÇALIŞANLAR...87 Kurumlar ve Toplumun Temel İhtiyaçları...88 Kurumların İnsan Yaşamındaki Yeri...90 Sivil Toplum Kuruluşlarının Etkinlik Alanları...92 Sivil Toplum Kuruluşlarının Etkinlikleri...94 Sivil Toplum Kuruluşları ve Resmî Kurumlar...97 Değerlendirme...99 7.ÜNİTE BİR ÜLKE, BİR BAYRAK...101 Toplumsal Yaşam ve Yasalar... 102 Merkeze Bağlı Yönetim Birimlerinin Temel Görevleri... 105 Merkezî Yönetim Birimlerinin Temel Görevleri... 108 Demokratik Yönetim Birimleri ve Ulusal Egemenlik...111 Ulusal Egemenlik ve Bağımsızlık Sembolleri... 114 Değerlendirme... 116 8.ÜNİTE HEPİMİZİN DÜNYASI... 117 Dünya Çocuklarının Ortak Yönleri ve İlgi Alanları... 118 Ülkeler ve Ekonomik Alışveriş... 119 Ekonomik İlişkiler, Ulaşım ve İletişim... 121 Ülkelerin Ortak Miras Ögeleri... 124 Turizm, Ortak Miras ve Uluslararası İlişkiler... 125 Değerlendirme... 127 KAYNAKÇA... 128 7
ORGANİZASYON ŞEMASI Konu adı Sosyal bilgiler dersinde her ünitede farklı konularla karşılaşacaksınız. Konu adları tüm kitapta bu bölümde yer alacaktır. Atatürkçülüğü ve Atatürk İnkılaplarını Öğreniyorum 1. Atatürk ün aşağıda verilen düşünce ve sözlerini kendi cümlelerinizle, toplumsal yaşamdan örnek vererek açıklayınız. Atatürk, dayanışma ile daha büyük işler başarıldığına inandığı için, yaptığı her işte milletle el ele vermiştir. Dayanışma içinde olan milletlerin daha güçlü ve daha başarılı olduklarını belirtmiştir....... Dünya da her şey için, medeniyet için, hayat için, başarı için en gerçek yol gösterici ilimdir, fendir... Atatürkçülük, C 1, s. 283....... D.K. 39 Ders kitabı sayfa numarası Çalışma kitabının ilgili olduğu ders kitabı sayfa numarası bu bölümde yer alacaktır. Etkinlik sembolleri Evde yapılacak etkinlikler bu sembolle gösterilmiştir. D.K. 125 2. Atatürk, Yurtta barış, cihanda barış. sözünü neden söylemiş olabilir?...... 33 3. Bir sivil toplum kuruluşuna üye olan Pınar ile resmî bir kurumda çalışan Erhan ın görev aldıkları kurumlarla ilgili aralarında geçen bir konuşma yazınız. Pınar: Bizimle birlikte faaliyet yapan kişiler burada gönüllü olarak çalışıyorlar. Erhan:... Pınar:... Erhan:... Pınar:... Erhan:... Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. 1 Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme Sivil toplum kuruluşlarındaki bireylerin rollerini açıklayabilirim. 2 Resmî kurumlarda çalışan bireylerin rollerini açıklayabilirim. 3 Sivil toplum kuruluşları ile resmî kurum ve kuruluşları, görev alan bireylerin rolleri açısından karşılaştırabilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 98 8
1. ÜNİTE: HAKLARIMI ÖĞRENİYORUM Yukarıda bırakılan boşluğa, 1. üniteyi tamamladıktan sonra ünitenin içeriği ile ilgili kapak çalışması yapınız. 9
12 Gruptaki Yerim 1. Katıldığınız bir grupla ilgili 5N 1K çalışmasını yapınız. Grupta benden başka kim var?..... Grup ne yapıyor?..... Grup niçin birlikte çalışıyor?.... Grup nasıl çalışıyor?..... Grup ne zaman çalışıyor?..... Grup nerede çalışıyor?..... 2. Ait olduğunuz gruplardan ikisini seçiniz. Bu gruplara neden üye olduğunuzu açıklayınız. Ben... grubuna üyeyim. Çünkü.... Ben... grubuna üyeyim. Çünkü.... 10
13 3. İçinde bulunduğunuz beş grubun adını yazıp özelliklerini ile işaretleyiniz. GRUP ADI ÖZELLİKLERİ Büyük Küçük Resmî Özel Sürekli Geçici 1. 2. 3. 4. 5. 4. Yakın çevrenizde bulunan grup ve kurumlardan birkaçını yazınız. GRUPLAR.......................................... KURUMLAR.......................................... 11
13 5. Çevrenizdeki gruplardan beş tanesini yazınız. Her grubu tanımlayan birer sembol oluşturunuz. 1 2 1....... 2....... 3....... 4....... 5....... 4 3 5 6. Katıldığınız bir grupla ilgili 5N 1K çalışmasını yapınız. Grup kimlerden oluşuyor?..... Grubun amacı nedir?..... Gruba ne zaman katıldınız?.... Gruba nasıl katıldınız?..... Gruba niçin katıldınız?..... Grup faaliyetlerini nerede gerçekleştiriyor?.... 12
Gruplardaki Rollerimiz D.K. 14 15 1. İçinde bulunduğunuz grupları, bu gruplardaki rolleriniz ile sizden beklenen davranışları örnekteki gibi yazınız. GRUP ROL BEKLENEN DAVRANIŞ Aile.................. Çocuk.................. Aile bireylerine sevgi ve saygı.................. 2. Ait olduğunuz bir grup seçiniz. Grubunuzun içinde bulunan çeşitli rollerin görevlerini birer örnekle açıklayınız.... 3. İçinde bulunduğunuz gruplarda iki rol belirleyiniz. Bu rollerdeki ortak yönleri şemanın orta bölümüne, farklı yönleri ilgili bölümlere yazınız. Rol:... Rol:... 13
D.K. 15 4. Sınıf arkadaşlarınız ve öğretmeninizle birlikte alan gezisi, piknik vb. bir etkinliğe katıldığınızı düşününüz. Buna göre; Gezi ile ilgili kuralları belirleyiniz.... Görev alacak grupları belirleyerek iş bölümü yapınız............ Her gruba bir isim veriniz.... En az iki ayrı sözlükten, aşağıdaki sözcüklerin anlamlarını bularak kendi İş bölümü:... sözcüklerinizle yeniden tanımlayınız. Grup içinde bir arkadaşınız görevini yerine getirmezse ne olur? Bir örnekle açıklayınız.... İş birliği:... 14
15 5. Aşağıda çekirdek ailenin bireyleri sembollerle gösterilmiştir. Bu bireylerin ailedeki rollerini sembollerin üzerine, aile içinde kendilerinden beklenen üç davranışı da alttaki alanlara yazınız.............................................. 6. Katıldığınız gruplarda arkadaşlarınızla birlikte yaşadığınız bir olayı kısa hikâye şeklinde yazınız.... 15
16 17 Hak ve Sorumluluk 1. Aile bireylerinin listesini yapınız................... Aşağıdaki işleri kimlerin yaptığını belirtiniz. Eğer işi herkes yapıyorsa herkes yazınız. EVDEKİ İŞ KİM YAPAR? Odanı temizlemek Telefonlara bakmak Işıkları kapatmak Kahvaltıyı hazırlamak Bulaşıkları yıkamak Derslerine yardım etmek Evi süpürmek Faturaları ödemek Çamaşırları yıkamak Evin gelirini sağlamak Alışverişi yapmak 2. Ders kitabınızın 17. sayfasındaki ilk paragrafı inceleyiniz. Sorumlu olduklarınızla ilgili örnek davranışlar yazarak zihin haritasını tamamlayınız.......... Çevreyi temiz tutuyorum. SORUMLU OLDUKLARIM......... 16
17 3. Aile bireylerinin birbirine bağlılıklarının, birlikte çalışmalarının, ortaklaşa kararlar almalarının, sorumluluklarını yerine getirmelerinin sonuçlarını yazınız.... 4. Bir insanın verimli olabilmesinde kişisel sorumluluklarını yerine getirmesinin önemi büyüktür. Bu konuda, bir gün içinde sabahtan akşama kadar neler yapmanız gerektiğini zaman çizelgesinde gösteriniz. SABAH ÖĞLE AKŞAM 17
18 19 5. Aşağıda verilen sorumluluklarınızı okuyunuz. Okulda ve evdeki sorumluluklarınızın başında verilen harfleri kullanarak kategorilere ayırma çalışmasını yapınız. a. Arkadaş ilişkilerimizde saygılı ve hoşgörülü olmak b. Ev işlerinde annemize ve babamıza yardımcı olmak c. Derslerde öğretmenimizi dikkatli dinlemek ç. Sınıfımızı, okulumuzu temiz tutmak d. Giysilerimizi düzenli bir şekilde dolaba asmak e. Ödevlerimizi düzenli bir şekilde yapmak f. Arkadaşlarımızla birlikte etkinliklere katılmak g. Sabah kalkınca elimizi yüzümüzü yıkamak EVDEKİ SORUMLULUKLARIMIZ OKULDAKİ SORUMLULUKLARIMIZ 6. Toplumsal mekânları kullanmak hepimizin hakkıdır. Bu mekânları kullanma konusundaki sorumluluklarınızı yazınız. Tiyatro:.... Stadyum:.... Kütüphane:.... Otobüs durağı:.... Okul:.... 18
Çocuk Olarak Haklarımız D.K. 23 1. Aşağıda yaşama, gelişme, korunma ve katılım hakları ile ilgili kutular bulunmaktadır. Bu kutuların içine, ders kitabının 22 ve 23. sayfalarında verilen Çocuk Haklarına Dair Sözleşme nin ilgili maddelerini bularak yazınız. YAŞAMA HAKKI.................. KORUNMA HAKKI.................. GELİŞME HAKKI.................. KATILIM HAKKI.................. 2. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme nin önemini belirten neden-çünkü çalışmasını yapınız. Neden: Çocuk Haklarına Dair Sözleşme tüm çocukların yaşaması, gelişmesi, korunması ve katılımı açısından çok önemlidir. Çünkü... 19
23 3. Aşağıdaki metni okuyunuz. HAYDİ KIZLAR OKULA! Millî Eğitim Bakanlığı ve UNICEF (Yunisef) Kız Çocuklarının Okullaşmasına Destek kampanyasının en iyi sonuca ulaşması için 2003 yılından beri birlikte çalıştılar. Basın, ulusal düzeydeki bu kampanyaya destek sağladı. UNICEF temsilcisi, Millî Eğitim Bakanlığı yetkilileriyle birlikte ilk yıl kampanyanın kapsadığı on ile gezi yaptı. Bunun sonucunda gözlemlerini şöyle dile getirdi: 1. Ek derslik ihtiyacı var. 2. Öğretmen ihtiyacı var. 3. Bazı köylerde okullar kapalı olduğu için öğrenciler çevre okullara taşınıyor. 4. Okula gönderilmeyen kız çocukları var. 5. Sosyal Yardım Fonu nun doğru kullanılması gerekiyor. 6. Kampanyaya destek sağlanmalıdır. Haydi Kızlar Okula! kampanyası daha sonraki üç yıl içinde tüm illerimizi kapsar duruma geldi. Evet Deyin, Aralık 2013. UNICEF temsilcilerinin ve Millî Eğitim Bakanlığı yetkililerinin gözlemlerini okudunuz. Siz bu konuda yetkili olduğunuzu düşünerek grubunuzla birlikte her madde üzerinde bir veya birkaç çözüm önerisi oluşturunuz. Bu doğrultuda bir rapor hazırlayınız. Okuduğunuz metinde yapılanlar çocukların yaşama, gelişme, korunma ve katılım haklarından hangisi ile ilişkilidir?...... 20
23 4. Okula gitme imkânınız olmasaydı, gelecekteki yaşantınız nasıl olurdu?.................. 5. Çocuk la ilgili akrostiş çalışması yapınız. Bildiğiniz bir şarkının melodisi ile söyleyiniz. Ç... O... C... U... K... 6. Çocuk haklarından birini seçerek bu hakkınızı yansıtan bir slogan yazınız. Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme 1 Yaşama ile ilgili haklarımı açıklayabilirim. 2 Gelişme ile ilgili haklarımı açıklayabilirim. 3 Korunma ile ilgili haklarımı açıklayabilirim. 4 Katılım ile ilgili haklarımı açıklayabilirim. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme deki öğrendiğim maddelerin, çocukların hangi hakkı ile ilgili olduğunu açıklayabilirim. 5 Çocuk Haklarına Dair Sözleşme deki öğrendiğim maddeleri, kendi cümlelerimle ifade 6 edebilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 21
28 Değerlendirme Eşleştirme Verilen ifadelerle kavramları çizgi kullanarak eşleştiriniz. Uzun süreli, kanunlarla belirlenmiş özellikleri olan grup hak Öğrencilerin okul kütüphanesinden yararlanması Okuldaki rollerinizden biri Öğrencilerin okul eşyalarını özenli kullanması Çocukların en önemli haklarından biri öğrenci kurum barınma grup sorumluluk Doğru, Yanlış Aşağıda verilen ifadelerden doğru olanların başına D, yanlış olanların başına Y yazınız. Yanlış olduğunu düşündüğünüz cümlelerin altlarına doğrusunu yazınız. 1. ( ) Çocuk hakları, Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ile güvence altına alınmıştır.. 2. ( ) Bir kişi, aynı grupta birden fazla rol alamaz.. 3. ( ) Futbol takımında kalecilik, bir rol örneğidir.. 4. ( ) Bireyler, belirli bir yaşa geldikten sonra gruplara katılabilir.. 5. ( ) Dünyadaki tüm çocukların hakları UNESCO tarafından korunmaktadır.. 22
Çoktan Seçmeli Sorular Aşağıdaki sorulara ait doğru seçeneği işaretleyiniz. 6. Aşağıdakilerden hangisi bir gruptur? A) Sokakta yürüyen insanlar B) Mağazada alışveriş yapan insanlar C) Pazarda satıcılık yapan insanlar D) Okulun futbol takımı 7. Aşağıdaki gruplardan hangisi farklıdır? A) Futbol takımı B) Bir futbol takımının taraftarları C) Cumhuriyet Ortaokulu D) Halk oyunları ekibi 8. Aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Kurumlar belli bir ihtiyacı karşılamak üzere kurulurken gruplar bir ihtiyacı karşılamak üzere kurulmaz. B) Kurumların kanunlarla belirlenmiş özellikleri vardır. Grupların resmî olmayanları da vardır. C) Kurum ve grup çalışanlarında belirli özellikler aranır. D) Kurumlar kısa süreli iken gruplar uzun sürelidir. 9. Aşağıdaki kavram ve tanım eşleştirmelerinden hangisi yanlıştır? A) Grup: Birbirini tanıyan kişilerden oluşan topluluk. B) Sorumluluk: Kişinin üzerine aldığı rolün gerektirdiklerini yerine getirmesi. C) Hak: Bir şeye sahip olma ya da ondan yararlanma yetkisi. D) Kurum: Kanunlarla belirlenmiş özellikleri olan grup. 10. Ali, okul korosunda solist olarak görev yapmaktadır. 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı'nda okul korosu şarkılar söyleyecekti. Fakat Ali, bayram kutlamalarına gelmedi. Yukarıda verilen duruma göre Ali için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Ali, gruptaki sorumluluğunu yerine getirmektedir. B) Ali'nin sesi güzel değildir. C) Ali, başarılı bir öğrencidir. D) Ali, gruptaki rolünün gerektirdiklerini yerine getirmemektedir. 11. Aşağıda verilenlerden hangisi okuldaki sorumluluklarımızdan biridir? A) Okul ve sınıf kurallarına uymak B) Kütüphaneden faydalanmak C) Okul binasının düzenlenmesine yardımcı olmak D) Okul yönetimine yardımcı olmak 23
2. ÜNİTE: ADIM ADIM TÜRKİYE Yukarıda bırakılan boşluğa, 2. üniteyi tamamladıktan sonra ünitenin içeriği ile ilgili kapak çalışması yapınız. 24
Doğal Varlıklar, Tarihî Mekânlar, Yapıtlar ve Nesneler 1. Tabloda türleri verilen doğal varlıklardan, çevrenizde bulunanların adını yazınız. Tabloda verilenlerin dışında çevrenizde bulunan doğal varlıkların türlerini ve adlarını tabloya ilave ediniz. D.K. 31 TÜRÜ DOĞAL VARLIKLAR ADI Orman Mağara Yer altı su kaynağı Şelale 2. Atlasınızdan yararlanarak Türkiye haritası üzerinde bölgenizdeki doğal varlıkların yerlerini bulunuz. Aşağıdaki Türkiye haritası üzerinde sembol kullanarak gösteriniz. K 25
33 3. Çevrenizde bulunan tarihî mekânlardan bildiklerinizin isimlerini yazınız............. 4. Aşağıdaki tarihî yapıt ve nesnelerden çevrenizde bulunanları ile işaretleyiniz. Karşısına adını yazınız. Çevrenizde aşağıdakilerden başka yapıt ve nesneler varsa yazınız. YAPITLAR NESNELER TÜRÜ ADI TÜRÜ ADI Kale Kap kacak Sur Yöresel elbise Cami Tarihî ev eşyası Kilise Tarihî fotoğraf Medrese Tarihî silah Han Tarihî albüm Saray Minyatür Heykel Gravür Kervansaray Mektup Köprü Temsilî resim Kule Tarihî plan Kümbet Tarihî para Su kemeri 26
33 5. Aşağıda verilen ülkemize ait doğal varlık, tarihî mekân, yapıt ve nesneleri ilgili oldukları kutulara yazınız. Alacahöyük (Çorum) Fayton Divriği Ulu Camisi (Sivas) Beynam Ormanları (Ankara) Keban Barajı (Elâzığ) Manavgat Şelalesi (Antalya) Bindallı Truva (Çanakkale) Balıklı Göl (Şanlıurfa) Sümela Manastırı (Trabzon) Nutuk Dumlupınar (Afyonkarahisar) Etnografya Müzesi (Ankara) Fistan Doğal varlıklar:............ Yapıtlar:............ Tarihî mekânlar:............ Nesneler:............ Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme 1 Çevremdeki doğal varlıkların neler olduğunu söyleyebilirim. Ülkemizde bulunan doğal varlıklara en az iki örnek verebilirim. 2 Çevremde bulunan tarihî mekân, yapıt ve nesnelerin neler 3 olduğunu söyleyebilirim. Ülkemizde bulunan tarihî mekân, yapıt ve nesnelere en az iki 4 örnek verebilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 27
34 Kültürel Özelliklerimiz 1. Aşağıdaki efsaneyi okuyunuz. Bu efsanedeki kişilerin yaşam şeklini, alışkanlıklarını gösteren olay ve nesneleri bulunuz. Bunları defterinize yazınız ve arkadaşlarınızla paylaşınız. Taşkent in Her Dem Tazeleri Selçuklu Sultanı Alâeddin Keykubad, bir sabah, alaca karanlıkta sarayından çıkar; atlar atına, düşer yola. Sultan nereye gittiğini bilmeden ağustosun kızgın sıcağında bir hayli yol alır. Kan ter içindedir. Susuzluktan dudakları çatlamış, boğazı kurumuş olduğu hâlde bir çam ormanına dalar. Bir yamaçta şırıl şırıl çağlayan bir pınar görür. Pınarın başında bir dağ güzeli testisini doldurur. Sultan: Bir su ver bacım, der. Kadın, kim olduğunu bilmediği bu kan ter içindeki yolcuyu şöyle bir süzer. Kalaylı, pırıl pırıl tasını doldurur. Sonra çam dallarından bir tutam yaprak koparır, su dolu tasa serper, böylece Sultana uzatır. Sultan tası alır ama üzerindeki yapraklara bir mana veremez. Suyu döker, tekrar uzatır. Kadın, tası yine buz gibi suyla doldurur, yine yaprakları serper ve Sultana: Yiğidim; hava sıcak, sen de terlisin. Çam yaprağı suya koku verir. Hem sen birdenbire değil de süze süze içeceğin için dokunmaz. Al iç, der. Sultan kana kana içer. Kadına: Adını bağışla bacım, der. Kadın başını önüne eğer. Utangaç bir tavırla: Adım başkasına bağışlandı. Sen kusurumu bana bağışla. Sultan: Burası neresidir? Taşkent derler buraya. Köyümüz şu yamacın ötesindedir. Ben Anadolu sultanıyım. Dile benden ne dilersen. Kadın karşısında yağız bir atın üzerinde heybetle duran bahadırın sultan olduğunu anlayınca şaşırır, yerinden fırlar, atının gümüş üzengilerini öper. Sultanım sağlığını dilerim, der. Sultan ısrar edince dileğini söyler: Biz İçel in pamuğunu eğirir, iplik yapar, bez dokuruz. Bu bezleri de pazarda satarak geçimimizi sağlarız. Ama bezlerimize damga vururlar, bir top bezden tam üç akça vergi alırlar. Ferman buyurun da almasınlar. Sultan: Dileğin olacak. Benim de niyazım odur ki güzelliğiniz ihtiyarlamasın, çamlarınız kurumasın. İşte, Konya ya bağlı, Taşkent ilçesinde hemen her konuğa anlatılan hikâye budur. Mehmet Önder Anadolu Efsaneleri, s. 17-19. 28
35 2. Ülkemizdeki bir yöreyi seçiniz. Seçtiğiniz bu yere ait geleneklerle kendi çevrenizdeki gelenekleri benzerlik ve farklılık açısından karşılaştırınız. BENZERLİKLER FARKLILIKLAR 3. Yaşadığınız çevreye ait yemek adlarını yazınız. 4. Çevrenizde sıkça söylenen bir türkünün sözlerinden bir bölümünü yazınız ve söyleyiniz. 29
37 5. El sanatları, insanların duygu ve düşüncelerindeki güzelliği ortaya çıkarmaktadır. Aşağıdaki resimleri boyayarak ve nesneyi süsleyerek bu güzelliği ortaya çıkarınız. 6. Aşağıda verilen tablodaki kültürel özelliklere çevrenizden birer örnek veriniz. KÜLTÜREL ÖZELLİK ÇEVREMDEN efsane, destan halk oyunu giyim yemek el sanatları gelenek, görenek 30
37 7. Milletçe kutladığımız bir bayramın sizin için önemini ve bu bayramla ilgili hissettiklerinizi yazınız. Bayramın adı:... Benim için taşıdığı önem:......... Hissettiklerim:......... 8. Edebiyatla ilgili kültür ögelerini araştırınız. Bulduğunuz örnekleri boş bırakılan yerlere yazınız. KÜLTÜR ÖGELERİ ÖRNEKLER efsane masal destan türkü ninni 9. Kültür ögeleri duygularımızın güzelliğini ortaya çıkarır. Siz de Kültür le ilgili akrostiş çalışması yapınız. Bir melodi uyarlayarak söyleyiniz. K.. Ü.. L... T... Ü.. R.. 31
37 10. Millî kültürü oluşturan ögelerin, insanların bir arada yaşamasındaki önemini kanıtlayan örnekler yazınız. ÖNEMİ MİLLÎ KÜLTÜRÜ OLUŞTURAN ÖGELER ÖRNEK İnsanların birlik, beraberlik ve dayanışma duygularını geliştirir. Bayramlarda yapılan ziyaretler. Duygularındaki güzelliği ortaya çıkarır. Millet olarak varlıklarını koruyup sürdürmelerini sağlar. İş birliği içinde bulunmalarını teşvik eder. Kuvvet ve cesaretini artırır. Kaynaşmalarını ve yakınlaşmalarını sağlar. Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme 1 Millî kültürümüzü oluşturan ögeleri söyleyebilirim. 2 3 İnsanların bir arada yaşamasında kültürel ögelerin neden önemli olduğunu açıklayabilirim. Çevremden ve ülkemizin değişik yörelerinden kültürel özelliklere örnekler verebilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 32
Atatürkçülüğü ve Atatürk İnkılaplarını Öğreniyorum 1. Atatürk ün aşağıda verilen düşünce ve sözlerini kendi cümlelerinizle, toplumsal yaşamdan örnek vererek açıklayınız. Atatürk, dayanışma ile daha büyük işler başarıldığına inandığı için, yaptığı her işte milletle el ele vermiştir. Dayanışma içinde olan milletlerin daha güçlü ve daha başarılı olduklarını belirtmiştir....... Dünya da her şey için, medeniyet için, hayat için, başarı için en gerçek yol gösterici ilimdir, fendir... Atatürkçülük, C 1, s. 283....... D.K. 39 2. Atatürk, Yurtta barış, cihanda barış. sözünü neden söylemiş olabilir?...... 33
40 3. Cumhuriyetten önce ülkemizde kişilerin adlarının yanına ya doğum yerleri ekleniyor ya da baba adları belirtiliyordu (Ramazanoğlu Ahmet gibi...). Cumhuriyetten sonra hangi inkılabın gerçekleştirilmesi sonucu kişiler ve aileler farklı bir şekilde tanıtılmaya başlanıldı?... Eğer bu inkılap yapılmasaydı, bugün hangi sorunlarla karşılaşırdınız?... Sizden nasıl söz ediliyor olurdu?... 4. Aşağıdaki kadın hakları ile ilgili neden - sonuç çalışmasını yapınız. Neden: Kadının en büyük vazifesi analıktır. İlk terbiye verilen yerin ana kucağı olduğu düşünülürse bu vazifenin önemi gerekli şekilde anlaşılır. Milletimiz, kuvvetli bir millet olmaya kesin karar vermiştir. Bugünün ihtiyaçlarından biri de kadınlarımızın her hususta yükselmelerini sağlamaktır. Bundan dolayı kadınlarımız da bilgin ve bilgili olacaklar ve erkeklerin geçtikleri bütün öğrenim aşamalarından geçeceklerdir. Sonra kadınlar toplum hayatında erkeklerle beraber yürüyerek birbirinin yardımcısı ve destekleyicisi olacaklardır. Atatürkçülük, C 1, s. 335. Sonuç:......... 5. Toplumsal yaşam ve hukuk alanında yapılan inkılaplarla ilgili olarak düşüncelerinizi aşağıya yazınız....... 34
41 6. Aşağıdaki tablolarda cumhuriyetten sonraki ilkokul sayıları verilmiştir. Yıllara göre verilenlerin çizgi grafiğini oluşturunuz ve yorumlayınız. Yıllar İlkokul Sayısı 1923 4.894 1933 6.383 1943 12.182 1953 17.948 1963 27.775 1973 40.327 1983 47.355 1993 49.599 2003 36.114 2012 29.169 İstatistik Göstergeler 1923-2012, s. 60. Okul sayısı Yıllar Yorum:..................... 7. Atatürk ilke ve inkılapları sayesinde ülkemizde birçok alanda büyük gelişmeler oldu. Yukarıdaki ifadeye uygun örneklendirme yapınız.......... 35
41 8. Aşağıda Atatürk inkılapları ile ilgili bir görüşe yer verilmiştir. Siz de bu konudaki görüşlerinizi yazınız. Atatürk, inkılaplarını gerçekleştirirken çağdaşlaşmayı, savaş sonrasında iyice yoksullaşan milletini ekonomik yönden kalkındırmayı hedeflemiştir................ 9. Kurtuluş Savaşı sırasında yakılıp yıkılan ülkemizin cumhuriyetten sonra yeniden onarımı ile ilgili olarak hangi inkılaplar yapılmıştır?............... Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme 1 Atatürk inkılaplarının niçin yapıldığını açıklayabilirim. Atatürk inkılaplarının öncesi ve sonrasındaki yaşamı, kanıt 2 kullanarak karşılaştırabilirim. 3 Bilgileri tablo ve grafikle sunabilirim. 4 5 Kadın ve erkeklerin cumhuriyetle birlikte hangi hakları elde ettiklerini söyleyebilirim. Atatürk inkılaplarının ülkemizin çağdaşlaşmasını ve gelişmesini sağladığını açıklayabilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 36
Atatürk İlke ve İnkılapları D.K. 44 Gençliğe Hitabe Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. 1. Gençliğe Hitabe yi okuyunuz. Atatürk ün Türk gençliğinden beklentilerini belirtiniz..................................... 2. Aşağıda Anayasa'nın cumhuriyetin nitelikleri ile ilgili 2. maddesi yer almıştır. 2. MADDE: Türkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, millî dayanışma ve adalet anlayışı içinde; insan haklarına saygılı, Atatürk milliyetçiliğine bağlı... demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devletidir. 2. maddede geçen adaletle ilgili bölümleri bulunuz. Adalet kavramıyla ilgili bir cümle oluşturunuz........ 37
46 47 3. Aşağıda Atatürk ün din ile ilgili bir sözü verilmiştir. Bu sözden anladıklarınızı yazınız. Din, bir vicdan meselesidir. Herkes vicdanının emrine uymakta serbesttir. Biz dine saygı gösteririz. Düşünüşe ve düşünceye karşı değiliz. Biz sadece din işlerini, millet ve devlet işleriyle karıştırmamaya çalışıyor, kasıt ve fiile dayanan tutucu hareketlerden sakınıyoruz... Atatürkçülük, C 1, s. 111. BENİM ANLADIĞIM................ 4. Atatürk e olan sevgi ve saygınızı nasıl gösterebileceğinizi yazınız................ Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme 1 Atatürk ilkelerinin neler olduğunu söyleyebilirim. Atatürk ilke ve inkılaplarının dayandığı esasları açıklayabilirim. 2 Atatürk inkılapları ile Atatürk ilkeleri arasındaki ilişkiyi açıklayabilirim. 3 bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 38
Değerlendirme Bulmaca Aşağıdaki bulmacada ünite ile ilgili kelimeler ve kelime grupları verilmiştir. Verilenler bulmacada soldan sağa, sağdan sola, yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya doğru olarak yerleştirilmiştir. Bu kelimeleri ve kelime gruplarını bulmacada bularak örnekteki gibi boyayınız. D.K. 50 ARŞIN GÖRENEK KERVANSARAY TARİHÎ MEKÂN CUMHURİYET HALİFE KÜLTÜR TESTİ DEVLETÇİLİK HORON KÜLTÜREL FARKLILIK TÜRKÜ DOĞAL VARLIK İLKE OKKA ZEYBEK GELENEK İNKILAP SALTANAT K Ü L T Ü R E L F A R K L I L I K A E B C T A R İ H Î M E K Â N Ç Ü K I L R A V L A Ğ O D R F G E D L P Ö O T N M L K K J İ V I Ö H G T A S D F E G F N I Ş R A F R D H Ü C U M H U R İ Y E T S N D E A S R A K K O T N A Y U I K S L N L Ş İ M F S R A I Z L X C D A A E E R T C V Ü O Ğ N P U D I J R L K K Z L A T A N A T L A S G Z A C V B E N A Ü D F G H J K L Ş E Y M B N Y M C R D F G H H N M L K K J A B B N A K M F S P A L I K N İ K L T E B A Ü P Ö O G L K L G E L E N E K V E R T Y U I İ L K T E K K L S S C L K K J İ G F P Ö O B E Ü İ T Ü İ E R T Y U D E V L E T Ç İ L İ K Ç 39
Çoktan Seçmeli Sorular Aşağıdaki sorulara ait doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Aşağıdaki kültür ögelerimizden hangisi diğerlerinden farklıdır? A) Halk oyunlarımız B) Türkülerimiz C) Edebiyat ürünlerimiz D) Geleneklerimiz 2. Özge'nin tatil için gittiği şehirde kilometrelerce uzanan sahiller var. Masmavi denizin yanı sıra Manavgat ve Düden Şelalesi gibi doğal varlıklar, bu doğal varlıklardan başka bir de Aspendos Antik Tiyatrosu var. Özge tatil için aşağıdaki şehirlerden hangisine gitmiştir? A) Muğla B) Antalya C) İzmir D) Mersin 3. Aşağıdaki tarihî mekân ile bulunduğu il eşleştirmelerinden hangisi doğrudur? A) B) C) D) İshak Paşa Sarayı Ağrı Aspendos Antik Tiyatrosu Mersin Efes Antik Kenti Aydın Nemrut Heykelleri Malatya 4. Aşağıdakilerden hangisi Atatürk ilkeleri ile inkılapları arasındaki ilişkiyi açıklar? A) İnkılaplar, ilkelerin belirleyicisi olmuştur. B) İkisi de birbirlerinin yerine kulanılabilir. C) İlkeler, inkılapların hangi doğrultuda yapılacağını belirlemiştir. D) İlke olmadan da inkılap yapılabilir. 5. Atatürk'ün Türk kadınlarına verdiği hak ve hürriyetler neyin göstergesidir? A) Toplumda kadının daha güçlü olması isteğinin B) Türk kadınının, hayatın her alanında erkeklerin yol ve çalışma arkadaşı olmasının C) Sadece erkeklerin çalışması, Türk toplumunu kalkındırmaya yetmemesinin D) Başka ülkelere benzeme isteğinin 40
3. ÜNİTE: BÖLGEMİZİ TANIYALIM Yukarıda bırakılan boşluğa, 3. üniteyi tamamladıktan sonra ünitenin içeriği ile ilgili kapak çalışması yapınız. 41
52 Yüzey Şekilleri 1. Çevrenizde gördüğünüz yüzey şekillerinin resmini çizerek adlarını üzerlerine yazınız. 2. Yaşadığınız bölgedeki ovaların özelliklerini yazınız.... 3. Yaşadığınız bölgedeki dağların ortak özelliklerini yazınız............ 42
55 4. Yaşadığınız bölgedeki dağlar ile diğer bölgelerdeki dağları Türkiye fiziki haritasından inceleyiniz. Yaşadığınız bölgedeki dağlara benzer ve farklı dağların olduğu bölgeleri aşağıya yazınız. Benzer olan bölgeler:... Farklı olan bölgeler:... 5. Atlasınızdaki Türkiye fiziki haritasına bakarak kendi bölgenizdeki dağları, ovaları varsa platoları ilgili oldukları kutulara yazınız. Dağlar Ovalar Platolar............................................. Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. 1 2 3 Öz Değerlendirme Yaşadığım bölgenin başlıca yüzey şekillerini Türkiye'nin kabartma haritası üzerinde gösterebilirim. Yaşadığım bölgedeki dağların ortak özelliklerini açıklayabilirim. Yaşadığım bölgedeki dağlarla diğer bölgelerdeki dağların benzer ve farklı yönlerini gösterebilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 43
56 İklimin İnsan Faaliyetlerine Etkisi 1. Ders kitabının 56. sayfasındaki GİRİŞ bölümünde verilen hava durumu haritasına bakarak bu haritaya uygun hava durumu raporu yazınız.... 2. Hava durumu haritasında benzerlik ve farklılık gösteren yerleri gruplayarak yazınız.............................................. 3. Hava durumunun ülkemizde bölgeden bölgeye farklılıklar göstermesinin nedenleri neler olabilir?... 4. Beş gün süresince televizyon ve gazetelerden bölgenizin hava durumunu takip ederek tabloya işleyiniz. Bölgenizin bu mevsimdeki hava durumu hakkında bir rapor yazınız (Bu çalışmanız ünite sonunda Becerileri Gözden Geçirme bölümü ile ilgili olarak değerlendirilecektir.). HAVA OLAYLARI SICAKLIK GÜN DERECESİ 1 2 3 4 5 44
57 5. Yaşadığınız yerde görülen iklim tipini yazınız. Bu iklim tipinin yaşadığınız yerdeki insanları nasıl etkilediğini örneklerle açıklayınız.... Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme 1 Yaşadığım bölgenin iklimini açıklayabilirim. 2 Yaşadığım bölgedeki insan faaliyetlerine örnekler verebilirim. 3 Bölgemde meydana gelen hava olaylarını söyleyebilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 45
58 59 Yaşadığımız Bölgede Nüfus ve Coğrafi Özellikler 1. Ders kitabının 59. sayfasındaki Türkiye nüfus yoğunluğu haritasına bakarak bölgenizde, insanların yoğun olarak yaşadıkları şehirleri bulunuz. Bu şehirlerde nüfusun fazla olmasının nedenleri ile ilgili bir paragraflık yazı yazınız............................ 2. Bölgenizde insanların yoğun olarak yaşadıkları şehirlerle bu yerlerin coğrafi özellikleri arasında nasıl bir ilişki vardır? İnsanların yoğun olarak yaşadıkları yerler... Coğrafi özellikler... 3. Aşağıdaki neden-sonuç çalışmasını yapınız. Neden:... Sonuç: Yaşadığımız bölgede bu yerleşim birimleri, nüfusun daha az olduğu yerlerdir. 46
59 4. Ders kitabının 59. sayfasındaki nüfus yoğunluğu haritasını inceleyerek aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olmalarına göre ile işaretleyiniz. Doğru Yanlış 1 Kıyı kesimlerde nüfus, diğer yerlere göre daha yoğundur. 2 Dağlık alanlar ve yüksek platolar en kalabalık yerlerdir. İstanbul ile İzmir, verimli topraklarının, iş alanlarının ve 3 göç olaylarının çok olmasından dolayı kalabalıktır. 4 Yağışın az olduğu dağlık alanlar tenhadır. 5 Irmakların bulunduğu düzlükler tenhadır. 5. Ders kitabının 59. sayfasındaki Türkiye nüfus yoğunluğu haritasını inceleyiniz. Nüfus yoğunluğunun en fazla ve en az olduğu beş şehrimizi aşağıya listeleyiniz. NÜFUSU YOĞUN OLAN ŞEHİRLER NÜFUSU YOĞUN OLMAYAN ŞEHİRLER 1.... 1.... 2.... 2.... 3.... 3.... 4.... 4.... 5.... 5.... Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. 1 2 3 Öz Değerlendirme Yaşadığım bölgede, insanların yoğun olarak yaşadıkları yerleri açıklayabilirim. Yaşadığım bölgede, insanların yerleşmek için seçtikleri yerlerin coğrafi özelliklerini açıklayabilirim. Diğer bölgelerde insanların yoğun olarak yaşadıkları yerleri tahmin edebilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 47
60 Doğal Ortamı Değiştirmek ve Ondan Yararlanmak 1. Aşağıdaki görselin bir yerine yerleşme birimi kurulacaktır. Siz burada insanların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde hangi değişiklikleri yaparsınız? Defterinize listeleyiniz. Aşağıdaki soruları dikkate alarak bu değişiklikleri görselin üzerine işleyiniz. Ev, okul, yol, köprü ve park için uygun yerler neresidir? Bu kentin su ihtiyacını karşılamak için ne yaparsınız? Ulaşımı sağlamak için neler yaparsınız? Dağlardan nasıl yararlanırsınız? Topraktan nasıl yararlanırsınız? 2. Eğer yaşadığınız bölgede hiç ağaç olmasaydı ne gibi sorunlarla karşılaşırdınız?.................. 3. Ormanla ilgili bir şarkıyı arkadaşlarınızla birlikte melodisi ile söyleyiniz. ORMAN Tohumlar fidana Fidanlar ağaca Ağaçlar ormana Dönmeli yurdumda 48
61 4. İnsanların doğal ortamı değiştirmeleri ve ondan yararlanmaları sırasında doğaya yaptıkları olumlu ve olumsuz etkileri yazınız. Olumlu Etkiler...... Olumsuz Etkiler...... 5. Doğal ortam değiştirilirken doğaya ne gibi zararlar verildiğini anlatan bir olay yazınız.... Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. 1 2 3 Öz Değerlendirme Yaşadığım bölgedeki doğal ortamın değişmesine neden olan uygulamalara kanıtlar gösterebilirim. Yaşadığım bölgede doğal ortamdan nasıl yararlanıldığına örnekler verebilirim. Doğal çevreye karşı duyarlı olduğumu kanıtlayan örnekler verebilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 49
62 Doğal Afetler ve Coğrafi Özellikler 1. Afetlerin çağrıştırdıkları ile ilgili zihin haritası yapınız................ AFETLER............ 2. Yaşadığınız bölgede meydana gelen afetleri yazınız............. 3. Ders kitabının 62. sayfasındaki Türkiye deprem bölgeleri haritasından yola çıkarak; Yaşadığınız bölgenin hangi deprem kuşağı üzerinde olduğunu yazınız....... Aşağıda verilen neden-sonuç çalışmasındaki boşlukları, yaşadığınız bölgenin coğrafi özelliklerine göre doldurunuz. Neden: Yaşadığım bölge...... üzerindedir. Sonuç: Yaşadığım bölgede deprem... (olabilir, olamaz, olmuştur.) 50
63 4. Ülkemizde, geçmişten günümüze kadar meydana gelmiş olan depremlerden bazıları aşağıda verilmiştir. 1939 Erzincan, 7,9 şiddetinde bir depremle yerle bir oldu ve 32 bin 962 kişi öldü. 1942 Tokat-Erbaa da, 7 şiddetinde bir deprem oldu. Can kaybı 3 bini buldu. 1944 Bolu-Gerede de, 7,4 şiddetindeki depremde 3 bin 959 kişi yaşamını yitirdi. 1970 Kütahya-Gediz, 7,6 şiddetinde bir depremle yerle bir oldu. 1976 Van-Muradiye de, 7,5 şiddetindeki deprem 3 bin 840 kişinin ölümüne yol açtı. 1998 Adana da meydana gelen deprem 6,3 şiddetindeydi ve 145 kişinin ölümüne yol açtı. 1999 17 Ağustos ta Yalova, İzmit- Gölcük ve Adapazarı nda 7,5 şiddetindeki deprem büyük yıkıma ve binlerce kişinin ölümüne yol açtı. 2011 Van ve çevresinde meydana gelen 7,2 şiddetindeki depremde çok sayıda insan hayatını kaybetti. Yukarıdaki depremlerin yaşandığı yerleri Türkiye haritası üzerinde bulunuz. Bu depremlerin görüldüğü il ve ilçelerin hangi deprem kuşağında olduğunu yazınız.... Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme 1 Yaşadığım bölgede görülen afetleri söyleyebilirim. Yaşadığım bölgede görülen afetler ile bölgemin coğrafi 2 özellikleri arasındaki ilişkiyi açıklayabilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 51
64 65 Doğal Afetler ve Toplum Hayatı 1. Doğal afetlerin doğaya ve toplum hayatına vereceği zararlarla ilgili zihin haritası çalışması yapınız. DOĞAL AFETLERİN ZARARLARI 2. Doğal afetlerin topluma etkilerini anlatan bir gazete haberi yazınız.... 52
65 Aşağıdaki türküyü okuyunuz. Bahar gelir kudurursun, Kızılırmak seni seni... Ne uyursun ne durursun, Kızılırmak seni seni... Gelin yedin, kızlar yedin, Nice ela gözler yedin, Seksen, doksan, yüzler yedin, Kızılırmak seni seni... Gençler yersin, goca yersin, Gündüz yersin, gece yersin, Hâkim benden sormaz dersin, Kızılırmak seni seni... Yakının var, ırağın var, Zemheride bir çağın var, Kızılırmak Türküsü 3. Türküyü okuduktan sonra hissettiklerinizi yazınız. Bir de buzdan tuzağın var, Kızılırmak seni seni... Atı sürdü Mehmet Özbek, Yüzü tuttu sandı buz berk, Az kaldı ki ola helak, Kızılırmak seni seni... Parça parça etsem seni, Fabrikaya tutsam seni, Deniz olup yutsam seni, Kızılırmak seni seni... Söyler Veysel sözü sana. Yılda kıyan üç beş cana, Selleri eylen bahane, Kızılırmak seni seni... Âşık Veysel Şatıroğlu Türk Halk Ezgileri, s. 85............. 4. Âşık Veysel, türküsünde Kızılırmak Nehri'nin bahar gelince kudurduğunu belirtmiştir. Bununla ilgili neden-çünkü çalışması yapınız. Neden: Bahar gelince Kızılırmak Nehri kudurmuştur. Çünkü......... 53
67 Doğal Afetlere Neden Olan Uygulamalar 1. Doğal afetlere neden olabilecek uygulamalara karşı bir poster hazırlayınız ve slogan yazınız. 2. Yaşadığınız bölgede görülen doğal afetleri, bunlara neden olan uygulamaları, doğuracağı sonuçları ve çözüm yollarını yazınız. DOĞAL AFET NEDEN OLAN UYGULAMA DOĞURACAĞI SONUÇ ÇÖZÜM YOLU........................................................................ Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme Yaşadığım bölgede hangi uygulamaların, görülen doğal afetlere neden olduğunu söyleyebilirim. 1 2 Bu uygulamaların doğuracağı sonuçları tahmin edebilirim. 3 Bu uygulamalara karşı çözüm yolları önerebilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 54
Değerlendirme Bulmaca Aşağıdaki bulmacada ünite ile ilgili kelimeler ve kelime grupları verilmiştir. Verilenler bulmacada soldan sağa, sağdan sola, yukarıdan aşağıya, aşağıdan yukarıya doğru ve çapraz olarak yerleştirilmiştir. Bu kelime ve kelime gruplarını bulmacada bularak örnekteki gibi boyayınız. D.K. 72 BİTKİ ÖRTÜSÜ BÖLGE BOZKIR BURUN COĞRAFYA ÇIĞ DAĞ DENİZ DEPREM DOĞA DOĞAL AFET EROZYON GÖL HARİTA HEYELAN İKLİM KÖRFEZ KROKİ MAKİ NEHİR NÜFUS OVA PLATO SEL VADİ YERLEŞİM YÖN C O Ğ R A F Y A A B V B N K M K A I T G H K N U R U B M Ö O R S Ç B Ö L G E A B V B N R L O D D G L H J H Ö L Ç H M F Ö K F G G V V H İ U D E P R E M İ Z İ N E D V R Ş Y G K L Z A R A F E R A G P E E R T Y U K T L B D O Ğ A L A F E T N G İ Y E N E R A A A A S R B N F D H S U F Ü N D T S T O V M H A Ğ A A S D A V O D N Z C İ H T N D F J J F A B N D Y Z L J İ Ö S T G H G D B G B O Z K I R Y E R L E Ş İ M H N N Ğ İ K A B İ T K İ Ö R T Ü S Ü C A L H 55
Boşluk Doldurma Aşağıda verilen resimleri inceleyiniz. Resimlerde görülen evlerin hangi bölgelerde olacağını noktalı yerlere yazınız. 1 2 3 Toprak evler, yağ n yeterli olmad ğ kurak yerlerde özellikle... ve...... bölgelerimizde yayg nd r. Ta evler, kurak ve yar kurak, ağac n yetersiz olduğu yerlerde özellikle... Bölgemizde yayg nd r. Ah ap evler, yağ n dolay s yla orman n bol olduğu yerlerde özellikle... Bölgemizde yayg nd r Akdeniz İç Anadolu Karadeniz Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu Çoktan Seçmeli Sorular Aşağıdaki sorulara ait doğru seçeneği işaretleyiniz. 4. Türkiye nin üç tarafının denizlerle çevrili olması aşağıdakilerden hangisini etkilemez? A) Yağış miktarını B) Tarım ürünlerini C) Turizmini D) Nüfusunu 5. Ege Bölgesi ndeki kıyılarımızın girintili çıkıntılı olma nedeni aşağıdakilerden hangisidir? A) Yeryüzü şekillerinin uzanış doğrultusu B) Kıyıdaki dağların yükseltisi C) Akarsuların kıyıyı aşındırması D) Bölgenin kıyı kesiminde ovaların çok olması 6. Aşağıdakilerden hangisi bir bölgede görülen iklim tipinden etkilenmez? A) Bitki örtüsü B) Yeryüzü şekilleri C) Evlerin yapım malzemesi D) Ulaşım 56
4. ÜNİTE: ÜRETTİKLERİMİZ Yukarıda bırakılan boşluğa, 4. üniteyi tamamladıktan sonra ünitenin içeriği ile ilgili kapak çalışması yapınız. 57
76 Ekonomik Faaliyetler 1. Ekonomik faaliyetlerle ilgili A dan Z ye çalışmasını tamamlayınız (Her harfle başlayan sözcük bulunmayabilir.). A... G... M... Ş... B... H... N... T... C... I... O... U... Ç... İ... Ö... Ü... D... J... P... V... E... K... R... Y... F... L... S... Z... 2. Ders kitabının 74 ve 75. sayfalarındaki Türkiye ekonomik faaliyetleri haritasından üç bölge belirleyiniz. Bölgeleri belirterek burada yapılan tarım faaliyetlerini listeleyiniz. 1. bölge:...... 2. bölge:...... 3. bölge:...... 58
D.K. 76 77 3. Aşağıdaki fotoğrafların altına ilgili olduğu ekonomik faaliyetin adını yazınız............. 4. Yaşadığınız bölgeyle komşu bölgelerden birinin ekonomik faaliyetlerini aşağıdaki şemanın ilgili bölümlerine, benzer faaliyetlerini ise orta bölümüne yazınız. YAŞADIĞIM BÖLGE BENZER FAALİYETLER DİĞER BÖLGE Adı:...... Adı:............ Faaliyetleri:.............................. 59 Faaliyetleri:...............
77 5. Yaşadığınız bölgedeki ekonomik faaliyetleri araştıran bir ekipte görev aldığınızı varsayınız. Grup arkadaşlarınızla birlikte bölgenizdeki ekonomik faaliyetlerle ilgili bir rapor hazırlayınız. RAPOR..................... 60
Ekonomik Faaliyetler ve Coğrafi Özellikler 1. Aşağıda verilen tablodaki tarım ürünleri, ders kitabının 74 ve 75. sayfalarındaki haritada sembolleştirilerek gösterilmiştir. TARIM FAALİYETLERİ Karadeniz Bölgesi Akdeniz Bölgesi Ege Bölgesi Marmara Bölgesi İç Anadolu Bölgesi Doğu Anadolu Bölgesi Güneydoğu Anadolu Bölgesi Tahıl üretimi Buğday Mısır Pirinç Endüstri bitkileri Pamuk Zeytin Çay Şeker pancarı Ayçiçeği Tütün Fındık Turunçgiller (Narenciye) İncir Antep fıstığı Meyvecilik Sebzecilik Bağcılık Seracılık D.K. 78 Yaşadığınız bölgedeki tarım ürünlerinin coğrafi özelliklerle ilişkisini aşağıya yazınız.... 61
79 2. Yaşadığınız bölgedeki hayvancılık faaliyetlerini öğrenmek isteyen Ahmet Bey e, bu konu hakkında neler söylerdiniz? Aranızda geçen konuşmaları yazınız. Ahmet Bey:... Siz: Yaşadığımız bölgede...... gibi hayvancılık faaliyetleri vardır. Ahmet Bey: Diğer hayvancılık faaliyetlerinin yapılmamasının nedeni nedir? Siz:... Ahmet Bey: Küçükbaş ve büyükbaş hayvanlar nerelerde yetiştiriliyor? Siz:... Ahmet Bey: Beni bilgilendirdiğiniz için teşekkür ederim. 3. Yaşadığınız bölgede tarım ve hayvancılık dışındaki bir ekonomik faaliyeti ve bu faaliyetin sürdürülme nedenini bölgenizin coğrafi özellikleriyle ilişkilendirerek açıklayınız. EKONOMİK FAALİYET...... COĞRAFİ ÖZELLİKLE İLİŞKİSİ...... Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme Yaşadığım bölgedeki ekonomik faaliyetlerin nerelerde yapıldığını belirtebilirim. 1 Yaşadığım bölgenin coğrafi özellikleri ile ekonomik faaliyetleri arasındaki ilişkiyi açıklayabilirim. 2 3 Yaşadığım bölgedeki ekonomik faaliyetleri söyleyebilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 62
Yaşadığımız Bölgedeki Meslekler 1. Bölgenizde ve yaşadığınız ilde bulunan mesleklerle ilgili çalışmayı yapınız. D.K. 81 YAŞADIĞIM BÖLGEDEKİ MESLEKLER YAŞADIĞIM İLDEKİ MESLEKLER 2. İnsanlar, ekonomik faaliyetler yaparken birbirlerine hangi yönlerden yardımcı olmalıdır? Örneklendiriniz.... Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme 1 Yerel çevremdeki meslekleri belirleyebilirim. Yaşadığım bölgedeki ekonomik faaliyetlerle ilgili meslekleri söyleyebilirim. 2 3 Meslek seçimini etkileyen etkenleri açıklayabilirim. Yaşadığım çevrede ekonomik dayanışma olduğunu söyleyebilirim. 4 bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 63
82 Ekonomik Faaliyetlerin Ülke Ekonomisindeki Yeri 1. Aşağıdaki metni okuyarak söz konusu bitkinin üretim, dağıtım ve tüketimi ile ilgili diyagram oluşturunuz. Ben, özel kimyasal işlemlere gerek duymayan bir maddeyim. Bu yüzden, tarladan toplandığım gibi fabrikalara gidebilirim. Fabrikalarda şifleme (koza kabuğundan ayırma), çırçırlama (çekirdekten ayırma), hallaçlama (liflerine ayırma) işlemlerinden geçerim. Bundan sonra doğrudan doğruya iplik ve dokuma fabrikalarına giderim. Oradan da iplik veya sizin üzerinize giydiğiniz bir tişört olarak çıkarım. Kim bilir şu anda üzerinizdeki giysi belki de benim... 64
83 2. Aşağıdaki tabloda Ahmet Bey in ürettiği buğdayın yıllara göre dağılımı verilmiştir. Bu verilere göre çizgi grafiğini oluşturunuz. Buğday Üretimi (Ton) Yıllar Buğday Üretimi (Ton) 2009 150 2010 300 2011 450 2012 750 2013 900 Yıllar Buğday üretiminin yıllara göre farklı olmasının sebeplerini araştırınız. Aşağıya yazınız............. 3. Yukarıdaki çizgi grafiğine uygun bir öykü yazınız.... 65
83 4. Yaşadığınız bölgedeki hangi ekonomik faaliyetlerin, Türkiye ekonomisinde önemli bir yeri vardır?... 5. Yaşadığınız bölgedeki bir ekonomik faaliyetin Türkiye ve dünyadaki etkisini artırabilmek için bir slogan yazınız. Aşağıdaki cümlelerle ilgili olarak size uygun olanı ile işaretleyiniz. Yapamıyorum. Kısmen yapabiliyorum. İyi yapabiliyorum. Öz Değerlendirme 1 2 3 Yaşadığım bölgedeki tarım ürünlerinin ülke ekonomisindeki yerini değerlendirebilirim. Yaşadığım bölgedeki diğer ekonomik faaliyetlerin ülke ekonomisindeki yerini açıklayabilirim. Ekonomik faaliyetlerin ülke ekonomisindeki yerinin neye göre belirlendiğini açıklayabilirim. bölümlerini işaretlediğiniz cümlelerle ilgili konuları tekrar çalışınız. 66