İÇİNDEKİLER Giriş... v BİRİNCİ BÖLÜM FİNANSAL TABLOLARIN DENETLENMESİNDEKİ AMAÇLAR VE GEREKLİLİĞİ 1.1. Finansal Tabloların Denetlenmesindeki Amaçlar... 2 1.1. 1. Bilgilendirme Amacı... 2 1.1.2. Koruyu Amaç... 3 1.1.3. Caydırıcı Amaç... 3 1.1.4. İşletme Yönetiminin İddialarının İncelenmesi Amacı... 4 1.2. Finansal Tabloların Denetlenmesi Gerekliliği... 5 1.2.1. Muhasebe Sisteminin Karmaşıklığı... 5 1.2.2. Kullanıcıların İşletmeden Ayrı Olması... 6 1.2.3. Çıkar Çatışması... 9 1.2.4. Asimetrik Bilgi Sorunu... 10 1.2.5. İç Kontrol Sisteminin Yetersizliği... 11 1.2.6. Temsil Teorisi... 11 İKİNCİ BÖLÜM DENETİM TÜRLERİ VE DENETİME TABİ KURULUŞLAR 2.1. Denetim Türleri... 14 2.1.1. Bağımsız (Dış )Denetim... 14 2.1.2. İç Denetim... 16 2.1.2.1. Finansal Denetim... 17 2.1.2.2. Uygunluk Denetimi... 17
x 2.1.2.3. Faaliyet Denetimi... 17 2.1.2.4. Risk Odaklı Denetim... 18 2.1.2.5. Sürekli Denetim... 19 2.1.3. Kamusal Denetim... 21 2.2. Bağımsız Denetime Tabi Kuruluşlar... 21 2.2.1. Koşulsuz Olarak Bağımsız Denetime Tabi Kuruluşlar... 21 2.2.2. Koşullu Olarak Bağımsız Denetime Tabi Olan Kuruluşlar... 22 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENETÇİLER 3.1. Bağımsız Denetçiler... 26 3.1.1. Bağımsız Denetçilerin Mesleki Eğitimi... 27 3.1.2. Bağımsız Denetim Ekibi... 27 3.1.3. Bağımsız Denetçilik Sınavı... 30 3.1.4. Bağımsız Denetim Kuruluşları... 31 3.1.5. Bağımsız Denetimde Kalite ve Güvenirliliğinin Sağlanması ve Kalite Kontrol Sisteminin Oluşturulması... 33 3.1.6. Bağımsız Denetçinin Yasal Sorumluluğu... 34 3.2. İç Denetçiler... 35 3.3. Kamusal Denetçiler... 35 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DENETİM STANDARTLARI 4.1. Genel Kabul Görmüş Denetim Standartları... 38 4.1.1. Genel Standartlar... 38 4.1.2. Çalışma Alanı Standartları... 38 4.1.3. Raporlama Standartları... 39 4.2. Uluslararası Denetim Standartları... 39 4.3. Türkiye Denetim Standartları... 40
xi BEŞİNCİ BÖLÜM DENETİM İLKELERİ 5.1. Bağımsızlık ve Objektiflik İlkesi... 44 5.2. Mesleki Özen ve Titizlik İlkesi... 48 5.3. Mesleki Etik İlkesi... 49 5.4. Yeterlilik ve Muhakeme Yeteneği İlkesi... 49 5.5. Net ve Etkili Raporlama İlkesi... 50 5.6. Ticaret ve Mesleğe Aykırı Faaliyet Yasağı İlkesi... 50 5.7. Reklam Yasağı İlkesi... 51 5.8. Sır Saklama Yükümlülüğü İlkesi... 51 5.9. Karşılıklı İlişkiler ve Haksız Rekabet İlkesi... 52 ALTINCI BÖLÜM DENETİM SÜRECİ 6.1. Sözleşme Öncesi Faaliyetler... 54 6.1.1. Denetim Kuruluşunun Seçimi... 54 6.1.2. Denetlenecek İşletme ve Sektör Hakkında Bilgi Toplama... 54 6.1.3. Bir Önceki Denetçi ile Görüşme... 57 6.1.4. Anlaşmanın Yapılması... 57 6.2. Sözleşme Sonrası (Denetim) Faaliyetleri... 60 YEDİNCİ BÖLÜM ANALİTİK İNCELEME 7.1. Analitik İncelemenin Amaçları... 62 7.2. Analitik İnceleme Teknikleri... 64 7.2.1. Oran Analizi... 64 7.2.1.1. Likidite Oranları... 65 7.2.1.2. Faaliyet Oranları... 66 7.2.1.3. Mali Oranlar... 69
xii 7.2.1.4. Karlılık Oranları... 70 7.2.2. Yatay Analiz... 72 7.2.3. Dikey Analiz... 74 7.2.4. Trend Analizi... 76 7.2.5. Ussallık Analizleri... 78 7.2.6. Diğer Analitik Teknikler... 78 SEKİZİNCİ BÖLÜM DENETİM PLANLANMASI 8.1. Denetimin Planlamasının Amacı ve Kapsamı... 82 8.2. Denetim Planının Hazırlanmasındaki Aşamalar... 87 8.2.1. Temel Bilgilerin Toplanması... 87 8.2.2. Önemliliğin Planlanması... 88 8.2.3. Riskin Planlaması... 89 8.2.3.1. Yapısal (Doğal) Risk... 90 8.2.3.2. Kontrol Riski... 91 8.2.3.3. Bulgu Riski... 92 8.2.3.4. Denetim Riskleri Arasındaki İlişkiler... 94 8.2.4. Denetim Süresinin Planlanması... 96 8.2.5. Denetim Ekibinin Oluşturulması... 96 DOKUZUNCU BÖLÜM İÇ KONTROL SİSTEMİ VE DEĞERLEMESİ 9.1. İç Kontrol Sistemi... 100 9.2. İç Kontrol Sisteminin Amaçları... 101 9.2.1. İşletmenin Sürekliliğini Sağlamak... 102 9.2.2. Risklere Karşı Önlem Almak... 102 9.2.3. İşletmenin Varlıklarını Korumak... 102 9.2.4. Finansal Raporların Güvenirliliğini Sağlamak... 102
9.2.5. Finansal Bilgilerin Zamanında Hazır Olmasını Sağlamak... 103 9.2.6. Etkinlik ve Etkenliği Sağlamak... 103 9.2.7. Yönetsel Politikalara Bağlılığı Sağlamak... 103 9.3. İç Kontrol Sisteminin Unsurları... 103 9.3.1. Kontrol Ortamı... 104 9.3.2. Risk Değerleme... 106 9.3.3. Kontrol Faaliyetleri... 108 9.3.4. Bilgi ve İletişim... 110 9.3.5. İzleme... 112 9.4. İç Kontrol Sisteminin Değerlendirilmesi... 115 9.4.1. Sistemin Tanınması... 116 9.4.2. Sisteminin Değerlemesinin Yapılması... 130 xiii ONUNCU BÖLÜM İÇ DENETİM VE İÇ DENETÇİ 10.1. İç Denetim... 134 10.2. İç Denetçi... 137 10.3. İç Denetçi- Dış Denetçi İşbirliği... 138 ONBİRİNCİ BÖLÜM DENETİM KANITLARI 11.1. Kanıtların Niteliği... 140 11.2. Kanıtların Uygunluğu... 141 11.2.1. Kanıtların İlgili Olması... 141 11.2.2. Kanıtların Güvenilir Olması... 142 11.3. Kanıtların Yeterliliği... 144 11.3.1. Önemlilik... 144 11.3.2. Risk... 145 11.3.3. Maliyet... 145
xiv ONİKİNCİ BÖLÜM DENETİM TEKNİKLERİ 12.1. Fiziki İnceleme... 148 12.2. Belgelerin İncelenmesi... 149 12.3. Gözlem... 150 12.4. Soruşturma... 150 12.5. Doğrulama (Teyit)... 150 12.6. Yeniden Hesaplama... 154 12.7. Yeniden Uygulama... 155 12.8. Analitik İnceleme... 155 ONÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENETİMDE ÖRNEKLEME VE ÖRNEKLEME YÖNTEMLERİ 13.1. Örnekleme Çeşitleri... 158 13.1.1. Tesadüfi Olmayan Örnekleme... 159 13.1.1.1. Kolayda Örnekleme... 160 13.1.1.2. Yargısal Örnekleme... 161 13.1.1.3. Kota Örneklemesi... 161 13.1.1.4. Kartopu Örneklemesi... 162 13.1.2. Tesadüfi (İstatistiksel) Örnekleme... 163 13.1.2.1.Basit Tesadüfi Örnekleme... 163 13.1.2.2. Sistematik Örnekleme... 167 13.1.2.3. Zümrelere Göre Örnekleme... 168 13.1.2.4. Kümelere göre Örnekleme... 168 13.2. Örnekleme Yöntemleri... 169 13.2.1. Niteliklerine Göre Örnekleme Yöntemleri... 169 13.2.1.1. Kabul Örneklemesi... 169 13.2.1.2. Keşif Örneklemesi... 170 13.2.1.3. Niteliklere Göre Tahmin Örneklemesi... 173 13.2.2. Niceliklere Göre Tahmin Örneklemesi... 181 13.2.3. Parasal Birim Örneklemesi... 184
xv ONDÖRDÜNCÜ BÖLÜM DENETİMİN TAMAMLANMASI 14.1. Analitik İncelemelerin Yapılması... 192 14.2. Çalışma Kağıtlarının Değerlemesi... 192 14.2.1. Çalışma Kağıtlarının Şekli... 195 14.2.2. Çalışma Kağıtlarının İçeriği... 197 14.2.3. Çalışma Kağıtlarının Dosyalanması ve Mülkiyeti... 198 14.3. Hataların Düzeltilmesi... 199 14.4. Denetlenen İşletmeden Teyit Mektubunun Alınması... 200 14.5. İşletmenin Sürekliliğini Sürdürebilme Yeteneğinin İncelenmesi... 203 14.6. Şarta Bağlı Olayların İncelenmesi... 209 14.7. Bilanço Tarihinden Sonra Ortaya Çıkan Olayların İncelenmesi... 210 ONBEŞİNCİ BÖLÜM DENETİM RAPORLARI 15.1. Bağımsız Denetim Raporunun Nitelikleri... 216 15.2. Denetim Raporunun İçeriği... 218 15.3. Denetçi Görüşleri... 222 15.3.1. Olumlu Görüş Bildirme... 222 15.3.2. Sınırlı Olumlu (Şartlı) Görüş Bildirme... 224 15.3.3. Olumsuz Görüş Bildirme... 226 15.3.4. Görüş Bildirmekten Kaçınma... 228 15.4. Bilanço Tarihinden Sonra Ortaya Çıkan Olaylara İlişkin Görüş Bildirme... 231 15.4.1. Finansal Tabloların Yayımlandığı Tarihten Önce Haberdar Olunması Durumu... 231 15.4.2. Finansal Tabloların Yayımlanmasından Sonra Haberdar Olunması Durumu... 232
xvi ONALTINCI BÖLÜM DENETİMİN YAPILMASI 16.1. Denetimin Yapılma Yöntemi... 236 16.2. Hesapların Denetimi... 238 16.2.1. Bilanço Hesaplarının Denetimi... 238 16.2.1.1. Nakit ve Benzerlerinin Denetimi... 238 16.2.1.2. Finansal Varlıkların Denetimi... 249 16.2.1.3. Ticari Alacakların Denetimi... 254 16.2.1.4. Stokların Denetimi... 264 16.2.1.5. Satış Amaçlı Elde Tutulan Duran Varlıklar ve Durdurulan Faaliyetlerin Denetimi... 271 16.2.1.6. Finansal Duran Varlıkların Denetimi... 276 16.2.1.7. Maddi Duran Varlıkların Denetimi... 280 16.2.1.8. Yatırım Amaçlı Gayrimenkullerin Denetimi... 293 16.2.1.9. Maddi Olmayan Duran Varlıkların Denetimi... 296 16.2.1.10. Şerefiyenin Denetimi... 300 16.2.1.11. Finansal Borçların Denetimi... 302 16.2.1.12. Ticari Borçların Denetimi... 306 16.2.1.13. Borç ve Gider Karşılıklarının Denetimi... 309 16.2.1.14. Kıdem Tazminatları Karşılıkların Denetimi... 313 16.2.1.15. Sermayenin Denetimi... 314 16.2.2. Gelir Tablosunun Denetimi... 318 16.2.2.1. Satışların Denetimi... 320 16.2.2.2. Hizmet Satışlarının Denetimi... 324 16.2.2.3. Diğer Çeşitli Gelirlerin Denetimi... 324 16.2.2.4. Giderlerin Denetlenmesi... 326 16.2.2.5. Satışların Maliyetinin İncelenmesi... 327 KAYNAKLAR... 321