ERDAS IMAGINE İLERİ SEVİYE YAZILIMI ERDAS IMAGINE İLERİ SEVİYE YAZILIMI İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 1

ERDAS IMAGINE İLERİ SEVİYE YAZILIMI İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 1

ÖNSÖZ Görüntü işleme konusunda, ileri seviyedeki bilgi ve uygulamaları içeren Türkçe ERDAS IMAGINE İLERİ SEVİYE YAZILIMI kitabı, aşağıda belirtilen 3 ana kısımı ve kapsamındaki uygulamaları içermektedir. KONTROLLU SINIFLANDIRMA (Jenerik Binary Veriyi İthal Etmek, Tayfsal Sinyalleri Toplamak, Sinyalleri Değerlendirmek, Görüntüleri Sınıflandırmak) ETKİLİ KARARLARI OLUŞTURMAK (Sınıflandırılmış Görüntüleri Düzenlemek, Çoklu Fonksiyonları Modellemek, Matris ve Kriter Fonksiyonlarını Kullanmak, Bilgi Yönetimini Kullanmaya Başlamak, Bilgi Yönetimindeki Mekansal Modeller) IMAGINE YAZILIMININ ARAYÜZÜNE SCRIPT EKLEMEK (Standart Imagine Script lerini Üretmek ve Güncelleştirmek, ERDAS Makro Dili (EML) ile Modelleri Çalıştırmak, Kendi Başına Çalışan EML Üretmek) Bu kitap, aşağıda belirtilen yayınlardan istifade edilerek hazırlanmıştır. Advancing with ERDAS IMAGINE ERDAS IMAGINE Tour Guides V 8.5 ERDAS IMAGINE Field Guides V 8.5 ERDAS IMAGINE İleri Seviye Yazılımı nın daha kolay anlaşılması ve kullanılması için ERDAS IMAGINE EĞİTİM DOKÜMANI VE VERİLERİ isimli iki CD-ROM ile desteklenmiştir. Takip eden sahifede detayları verilen bu sayısal media; kitabın pdf formatındaki metinlerini ve değişik uygulamalara olanak sağlayan verileri içerecek tarzda düzenlenmiştir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ i

ERDAS IMAGINE EĞİTİM DOKÜMANI VE VERİLERİ (EGTA_CD.1) DOKÜMAN: EIIY.pdf VERİLER: EGTA_CD.1 barracs.img ccm.ckb clearcuts clearcuts.prj clearcuts.shp clearcuts.shx dem_99.img expert_area expert_routes.ovr gharbor_88.img gharbor_88.hdr gharbor_88.sig gharbor_clas.ovr graysh.e00 imagine_copy radarutm.img rasterize.mdl rds_rvs.img search.gmd sensitivity.ckb slope.gmd texture.gmd water_layer.e00 wynoochee.drain İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ ii

İ Ç İ N D E K İ L E R K O N U L A R BÖLÜM-II ERDAS IMAGINE İLERİ SEVİYE YAZILIMI SAYFA NO KISIM-1 1 KONTROLLU SINIFLANDIRMA UYGULAMA 1: JENERİK BİNARY VERİYİ İTHAL ETMEK 2 UYGULAMA 2: TAYFSAL SİNYALLERİ TOPLAMAK 6 UYGULAMA 3: SİNYALLERİ DEĞERLENDİRMEK 12 1. HISTOGRAM PLOTS 12 2. MEAN PLOTS 14 3. IMAGE ALARMS 15 UYGULAMA 4: GÖRÜNTÜLERİ SINIFLANDIRMAK 18 1. MAXIMUM LIKEHOOD CLASSIFICATION 18 2. MERGING CLASSES 20 KISIM-2 23 ETKİLİ KARARLARI OLUŞTURMAK UYGULAMA 1: SINIFLANDIRILMIŞ GÖRÜNTÜLERİ DÜZENLEMEK 23 1. YENİ BİR COĞRAFİK MODEL İÇİN VERİLERİ GÖZDEN GEÇİRMEK 2. RASTER VE VEKTÖR OBJELERİN ÖZELLİKLERİNİ TANIMLAMAK 3. FONKSİYONLARI DÜZENLEMEK 27 4. ÇIKTI GÖRÜNTÜSÜNÜ TANIMLAMAK VE MODELİ ÇALIŞTIRMAK UYGULAMA 2: ÇOKLU FONKSİYONLARI MODELLEMEK 31 1. MODELİN KURULMASI 31 2. ORMANLIK VE HAFİF EĞİMLİ SAHAYI SEÇMEYE YÖNELİK FONKSİYONLARI TANIMLAMAK 3. DİĞER RASTER OBJECTLERİ GEÇİCİ OLARAK DÜZENLEMEK VE EN SON FONKSİYONU OLUŞTURMAK 4. ÇIKTI DOSYASINA İSİM VERMEK VE SONUÇLARI İNCELEMEK UYGULAMA 3: MATRIS VE KRİTER FONKSİYONLARINI KULLANMAK 39 1. MODELİN KURULMASI 39 2. MODELE EĞİM KRİTERİNİ EKLEMEK 45 UYGULAMA 4: BİLGİ YÖNETİMİNİ KULLANMAYA BAŞLAMAK 47 İLAVE UNSURLARI EKLEMEK 47 UYGULAMA 5: BİLGİ YÖNETİMİNDEKİ MEKANSAL MODELLER 50 1 23 26 28 33 36 37 İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ iii

İ Ç İ N D E K İ L E R K O N U L A R KISIM-3 IMAGINE YAZILIMININ ARAYÜZÜNE SCRIPT EKLEMEK UYGULAMA 1: STANDART IMAGINE SCRIPTLERİNİ ÜRETMEK VE GÜNCELLEŞTİRMEK SAYFA NO IMAGINE IKON PANELİNE STOP IKONUNU EKLEMEK 57 UYGULAMA 2: ERDAS MAKRO DİLİ (EML) İLE MODELLERİ ÇALIŞTIRMAK 60 1. RUN MODEL İKONUNU ÜRETMEK 60 2. ÇALIŞAN MODELLERE ALT MENÜ EKLEMEK 62 UYGULAMA 3: KENDİ BAŞINA ÇALIŞAN EML ÜRETMEK 64 1. KENDİ BAŞINA ÇALIŞAN SCRIP I (FRAME) ÜRETMEK 64 2. FRAME SCRIPT İNİ ÇALIŞTIRMAK 65 57 57 İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ iv

BÖLÜM - II ERDAS IMAGINE İLERİ SEVİYE YAZILIMI GİRİŞ: Erdas Imagine İleri Seviye yazılımı nın eğitimi için hazırlanmış olan bu kitap, muhtelif uygulamaların yanı sıra anahtar niteliğindeki teorik bilgileri de içermektedir. Bu eğitim kitabı kapsamındaki uygulamalar; Kontrollu Sınıflandırma (Supervised Classification), Etkili Kararları Oluşturmak (Making Effective Decisions) ve IMAGINE ın Arayüzünü Uyarlama (Customizing IMAGINE s Interface) olarak isimlendirilen 3 ana kısım altında toplanmıştır. KISIM 1 KONTROLLU SINIFLANDIRMA (Supervised Classification) Bu kısım, kullanılacak tekniklerin ve işlemlerin anlaşılmasına yardımcı bilgileri içeren birkaç askeri uygulamaya odaklanmıştır. Kontrollu Sınflandırma uygulaması, Washington eyaletine ilişkin County of Gray s Harbor görüntüsü üzerinde yapılacaktır. Kontrollu Sınıflandırma; tayfsal sinyalleri tanımlamak için pixel setlerinin toplanması, doğruluklarının değerlendirilmesi ve görüntü sınıflarına ithali aşamalarını takiben oluşacaktır. Bu aşamalar sonunda elde edilen ürün, tematik bir görüntü olup takip eden muhtelif uygulamaların temelini teşkil edecektir. Uygulama esnasında kullanılacak olan aletler ile, bunların işlevleri aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. ALET İŞLEVİ Signature Editor Tayfsal sinyallari toplamak, depolamak ve değerlendirmek. AOI Tools Histogram & Mean Plots Image Alarm Recode Tools Sayısallaştırma, bireysel veya grup pixellerini seçmek. Sinyalleri değerlendirmek. Test sinyallerini kullanarak, süratli sınıflandırma yapmak. Tematik sınıfları birleştirmek. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 1

UYGULAMA 1 JENERİK BINARY VERİYİ İTHAL ETMEK (Generic Binary Import) Bu uygulama, bir jenerik binary formattan veriyi ithal etmek ve onun projeksiyonunu günlemek amaçını içermektedir. Kontrollu sınıflandırmada kullanılacak bu veri, aşağıda belirtilen sıralı işlemler sonuçunda sağlanır. 1. ERDAS IMAGINE yazılımı çalıştırılır ve bilgisayarın CD sürücüsüne egta_cd.1 isimli CD takılır. 2. IMAGINE icon panelinden Import iconu seçilerek ekrana Import / Export dialoğunun açılması sağlanır. 3. Tool menüsünden Edit Text Files ifadesi seçilerek, iileride yapılacak işlemlerle binary veri parametrelerinin üzerine getirileceği, boş Editor dialoğu ekrana açılır. 4. Editor üzerindeki Open a File düğmesi üzerine basılarak Load File dialoğuna erişilir. 5. Dialoğ üzerindeki Look in penceresine egta_cd.1 ifadesi getirilir ve File name penceresine ise *.hdr ifadesi yazılarak, klavyedeki Enter tuşuna basılır. 6. Load File dialoğu üzerine gelen gharbor_88.hdr dosyası seçilir ve OK düğmesine basılır. Böylece, bu dosyaya ilişkin, örneğin band adedi, koordinat, projeksiyon, pixel gibi muhtelif parametre bilgilerinin, Editor dialoğu üzerine açılması sağlanır. Şekil 1 Import iconu, Import / Export ve Editor dialoğları 7. Ekrandaki Import / Export dialoğu üzerindeki Type penceresine Generic Binary, Media penceresine ise File ifadesi getirilir. Takiben Input File:[*] penceresindeki Browser un kullanımı ile egta_cd.1 kütüğüne erişilir ve kapsamındaki gharbor_88 dosyası seçilir ve OK düğmesine basılır. Output File:[*.img] penceresine, otomatik olarak gharbor_88.img ifadesinin geldiği gözlenir ve OK düğmesine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 2

8. Ekrana açılan Import Generik Binary Data dialoğundaki Data Format penceresinde BIL ifadesinin bulunduğuna dikkat edilir. BIL (Band Interleave by Line), verinin tüm bandlarını ardışık olarak satırlara kaydeden bir formattır. 1 nci, 2 nci ve n nci satırlarında herbir banda ilişkin veriyi içerir. 9. Import Generik Binary Data dialoğundaki Image Dimension kısmı altındaki; # Rows penceresine 2743 rakamı girilir, # Cols penceresine 2971 rakamı girilir, # Band penceresine ise 7 rakamı getirilir. Takiben dialoğun altındak Import Options düğmesine basılır. Şekil 2 Import Generic Binary Data dialoğu 10. Ekrana açılan Import Options dialoğundaki Create Pyramid Layers ve Ignore Zero in Output Stats pencereleri işaretlenir ve OK düğmesine basılır. Şekil 3 Import Options dialoğu İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 3

11. Ekrana gelen Import Generic Binary Data dialoğu üzerindeki OK düğmesine basılır. Importing Generic Binary Data dialoğunda otomatik olarak yapılan işlemlerin tamamlanmasını takiben OK düğmesine basılır. Şekil 4 Importing Generic Binary Data dialoğu 12. Viewer üzerindeki Open Layer düğmesi kullanılarak, Select Layer To Add dialoğuna erişilir. Dialoğ üzerindeki Recent düğmesi ile gharbor_88.img dosyasına ulaşılır, seçilir ve OK düğmesine basılarak görüntünün ekrana açılması sağlanır. Şekil 5 gharbor_88.img dialoğu 13. Import / Export dialoğu kapatılır. Viewer üzerindeki Show Information for Top Raster, Vector or Annotation Layer düğmesine basılarak ImageInfo dialoğunun ekrana açılması sağlanır. Bu dialoğ gharbor_88.img dosyasının bilgilerini içermekte olup, istendiğinde Harita (Map) ve projeksiyon (Pojection) bilgileri güncelleştirilebilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 4

Şekil 6 ImageInfo dialoğu 14. ImageInfo dialoğu üzerindeki Edit menüsünden Change Map Model ifadesi seçilir. 15. Ekrana açılan Change Map Info dialoğu üzerindeki; Upper Left X penceresine 398554 rakamı yazılır, Upper Left Y penceresine 5264277 rakamı yazılır, Pixel Size X ve Pixel Size Y pencerelerine, görüntünün pixel ebadı 30 metre olduğu için 30 rakamı yazılır, Projection penceresine UTM ifadesi getirilir ve OK düğmesine basılır. Ekrana açılan Attention dialoğundaki Yes düğmesine basılır. Şekil 7 Change Map Info dialoğu 16. ImageInfo dialoğuna projeksiyon bilgilerini de getirmek için, Edit menüsünden, Add / Change Projection ifadesi seçilerek Projection Chooser dialoğuna erişilir ve aşağıda belirtilen işlemler yapılır: Spheroid Name penceresine GRS 1980, Datum Name penceresine NAD83, İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 5

UTM Zone penceresine 10, NORTH or SOUTH penceresine North, ifade ve rakamları getirilir ve OK düğmesine basılır. Takiben ekrana açılan Attention dialoğundaki Yes düğmesine basılır. Şekil 8 (Edited) Projection Chooser dialoğu 17. ImageInfo dialoğundaki File menüsünden, Close ifadesi seçilerek dosyasının günçelleştirilmesi ve görüntünün tekrar çizilmesi sağlanır. 18. gharbor_88.img görüntüsü ekranda açık olarak bırakılır. Görüntünün parametrelerini içeren Editor dialoğu kapatılır. UYGULAMA 2 TAYFSAL SİNYALLERİ TOPLAMAK (Collecting Spectral Signature) Kontrollu (Supervised) sınıflandırmada ilk adım sinyallerin toplanmasıdır. Kontrolsuz (Unsupervised) sınıflandırmadan farklı olarak bu işlem için kullanıcı birçok girdiye sahiptir. Kullanıcıların sınıflandırma yapabilmeleri için, farklı tayfsal bandlardaki özellikleri tanımaları gerekmektedir. 1. gharbor_88.img görüntüsünü içeren IMAGINE viewer ı üzerindeki icon panelinden, Classifier ikonu seçilir. Ekrana açılan Classification komut dizininden Signature Editor ifadesi seçilir. Şekil 9 Classifier ikonu ve Classification komut dizini İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 6

2. Ekrana açılan sinyallerin toplanmasına, değerlendirilmesine ve güncelleştirilmesine olanak sağlayan Signature Editor dialoğu üzerindeki Open and Read a Signature File düğmesine basılır. 3. Ekrana gelen Load Signature File dialoğu üzerindeki ve Signature Files:[*.sig] penceresi karşısındaki Name of Signature File to Load düğmesi kullanılarak gharbor_88.sig dosyasına erişilir ve ard arda OK düğmelerine basılır. Şekil 10 Load Signature File ve Signature Files dialoğları 4. Tüm sinyal bilgilerini içerecek tarzda ekrana açılan Signature Editor dialoğundaki Class# sütunu altındaki birinci sıra (1) üzerine mouse un sol düğmesi ile basılır. 5. Dialoğdaki View menüsünden Image AOI ifadesi seçilerek ekrana View Selection Instruction dialoğunun açılması sağlanır. Takiben mouse un sol tuşu ile görüntü üzerine basılır. Böylece su sinyallerini içeren örneğin göl gibi oluşumlar işaretlenmiş olur. Şekil 11 Signature Editor ve View Selection Instruction dialoğları İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 7

Şekil 12 Su sinyallerini içeren göl 6. Yukarıdaki 4 ncü ve 5 nci maddelerde açıklanan işlemler 2-10 ncu sıralara aynen tatbik edilerek sinyallere karşılık olan görüntü özellikleri bulunur. 7. Viewer üzerindeki File menüsünden Open / Annotation Layer ifadeleri seçilir. Ekrana açılan Select Layer To Add dialoğundaki Look in penceresine egta_cd.1 kütüğü getirilir. Ekrana gelen gharbor_class.ovr dosyası seçilir ve OK düğmesine basılır. Böylece sinyal sınıflarına ilişkin Water, mixed forest, wetland gibi ifadelerin görüntü üzerine gelmesi sağlanır. Şekil 13 Arazi sınıflarını içeren ifadeler İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 8

8. Viewer üzerindeki View menüsünden Arrange Layers ifadesi seçilerek ekrana aynı isimli dialoğun gelmesi sağlanır. 9. Görüntü üzerindeki AOI ve Annotation katmanlarını silmek için; Dialoğdaki AOI katmanı üzerine mouse un sağ tuşu ile basılır ve ekrana açılan komut dizininden Delete Layer ifadesi seçilir. Dialoğdaki gharbor_class.ovr katmanı üzerine mouse un sağ tuşu ile basılır ve ekrana açılan komut dizininden Delete Layer ifadesi seçilir. 10. Arrange Layers dialoğu üzerindeki Apply ve Close düğmelerine basılır. Şekil 14 Arrange Layers dialoğu 11. Utility menüsünden Inquire Cursor ifadesi seçilerek görüntü üzerine cursor un gelmesi ve buna ilişkin dialoğun ekrana açılması sağlanır. Dialoğ üzerindeki X penceresine 455776, Y penceresine ise 5250423 koordinat değerleri girilir. Şekil 15 Görüntü üzerine getirilmiş Inquire Cursor ve dialoğu İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 9

12. Viewer üzerindeki AOI menüsünden Tools ifadesi seçilerek, AOI alet kutusuna erişilir. Create Polygon AOI Şekil 16 AOI alet kutusu 13. AOI alet kutusundan Create Polygon AOI aleti seçilir ve Inquire Cursor altındaki gölün sınırları çizilerek sayısallaştırılır. Poligonun çizimi tamamlandığında, mouse un sol düğmesi ile çift click uygulanır. Böylece gölün sınırları görüntü üzerine çizilmiş olur. Şekil 17 Sınırları çizilerek sayısallaştırılmış göl görüntüsü 14. Signature Editor üzerindeki Create New Signature(s) from AOI aleti seçilir. Böylece Editor un 11 nci sırasına, default olarak tanımlanmış Class 1 isimli yeni bir sınıf eklenmiş olur. Bu sınıf seçilir ve yerine Water 2 ifadesi yazılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 10

15. Aşağıda koordinatları verilen yeni Wetland 2 (Sulak Arazi), Coniferous forest 2 (İğne Yapraklı Orman) ve Mixed forest 2 (Karışık Orman) sahalarının sayısallaştırılması için, yukarıdaki 11, 12, 13 ve 14 ncü maddelerde belirtilen işlemler aynen yapılır. SINIF X KOORDİTATI Y KOORDİTATI Wetland 2 422715 5194637 Coniferous forest 2 456186 5235369 Mixed forest 2 435583 5186493 16. Signature Editor dialoğu üzerindeki File menüsünden Save as ifadesi seçilerek, Save Signature File As dialoğuna erişilir. Dialoğdaki pencereye gharbor2_88.sig ifadesi yazılır. Takiben klavyedeki Enter tuşuna ve dialoğdaki OK düğmesine basılır. Şekil 18 Save Signature File As dialoğu 17. AOI alet kutusundan Region Growing Properties aleti seçilerek aynı isimli dialoğun ekrana açılması sağlanır. Kaydedilen sinyallere ilişkin örneğin Spectral Euclidean Distance gibi bazı parametrelerin, değiştirilmesi gerekmektedir. Şekil 19 Region Growing Properties dialoğu İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 11

18. Inquire Cursor, ya hareket ettirilerek veya ilgili olduğu dialoğa girilerek, X: 480017 Y: 5184982 koordinatına götürülür. 19. AOI alet kutusundan Region Grow AOI aleti seçilir ve görüntü üzerinde Inquire Cursor un bulunduğu yer üzerine basılır. Spectral Euclidean Distance değerinin default olarak 1 değerini içermesi nedeniyle, meydana gelen poligon çok küçüktür. 20. Region Growing Properties dialoğu üzerindeki Spectral Euclidean Distance penceresine 11 değeri girilir ve takiben Redo düğmesine basılır. 21. Signature Editor dialoğundaki Create New Signature(s) from AOI aleti seçilerek dialoğa, Class 1 olarak adlandırılmış yeni bir sınıfın eklenmesi sağlanır. Bu sınıf seçilir ve yerine Deciduous forest 2 ifadesi yazılır. AOI yi yeniden üretmek için Redo düğmesine basılır. 22. Aşağıda koordinatları verilen sinyal sınıfları, 21 nci maddede belirtilen işlemler aynen yapılarak görüntü üzerine aktarılır. Daha önceki uygulamada sınıflara ilişkin poligonların görüntü üzerine aktarılmasında, AOI alet kutusundan Region Grow AOI aleti kulanılmıştır. Buradaki uygulama ise, Region Growing Properties dialoğundaki Grow at Inquire düğmesi kullanılarak yapılacaktır. SINIF X KOORDİTATI Y KOORDİTATI Agriculture 2 476358 5194167 Grass 2 423479 5238067 Emergent growth 2 438863 5188257 Urban 2 441300 5200236 Clearcut / Bare Soil 2 431501 5234693 Böylece, Signature Editor dialoğu, herbir sınıfdan 2 adet olmak üzere 20 adet sinyali içerecek duruma gelir. 23. Signature Editor dialoğundaki File menüsünden Save ifadesi seçilerek, sinyal setleri kayıt altına alınır. UYGULAMA-3 SİNYALLARİ DEĞERLENDİRMEK (Evaluating Signature) Doğru bir sınıflandırma, arazi örtüsüne ilişkin sinyallerin değerlendirilmesine bağlıdır. Bu değerlendirme; Histogram Plots, Mean Plots ve Image Alarms olarak adlandırılan 3 aşamada yapılmaktadır. 1. HISTOGRAM PLOTS: Aşağıdaki maddelerde açıklanacak olan bazı aletler, sinyal kalitelerinin değerlendirilmesini sağlamaktadır. Bu değerlendirme esnasında, bazı sınıflara ilişkin tayfsal karışıklıklarla (Spectrally confused) karşılaşılacaktır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 12

Tayfasal karışıklıklar, bir arazi örtüsü sınıfının birden daha fazla sinyali içermesinden kaynaklanmaktadır. a. Uygulama-2 de oluşturulan ve herbirinden 2 adet olmak üzere 20 sınıfa ait sinyalleri içeren Signature Editor (gharbor2_88.sig) dosyasına; Classifier iconu / Classification / Signature Editor / Signature Editor dialoğu / File / Open / Load Signature File dialoğu / Name of Signature File to Load düğmesi / Signature Files dialoğu / Recent düğmesi sıralı işlemleri ile erişilir. Takiben OK düğmesine basılarak ekrana getirilir. b. Signature Editor dialoğu üzerinden, birbirinden çok farklı tayfsal sinyaller veren, water 1 ve urban 1 sınıfları, mouse un sol düğmesi ve klavyedeki Shift tuşuna beraberce basılarak seçilir. Bu seçim sonuçunda bu sınıflara ilişkin bilgiler sarı renkte görünür. Şekil 20 water 1 ve urban 1 sinyal sınıfları seçilmiş Signature Editor dialoğu c. Signature Editor dialoğu üzerindeki Display Histograms window düğmesi seçilerek ekrana Histogram Plot Control Panel dialoğunun açılması sağlanır. Takiben dialoğdaki All Selected Signatures ve All Bands pencereleri işaretlenir ve Plot düğmesine basılır. Şekil 21 Histogram Plot Control Panel dialoğu İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 13

d. Ekrana birbiri arkasına dizilmiş, her biri bir bandı temsil eden 7 histogram açılır. Bu histogramlar, water 1 / urban 1 sınıflarına ait sinyalleri beraberce göstermektedir. Histogramlar üzerindeki water 1 siyah, urban 1 ise mavi renklerde temsil edilmiştir. Histogramın X ekseni pixel değerlerini, Y ekseni ise pixellerin sayısını (frekansını) belirtmektedir. Histogramlar; bir sınıf sinyalini bir çan eğrisi (Bell-curved) veya birden fazla sınıf sinyalini birbirinden ayrık (Separate) olarak gösterme olanağına sahiptir. Şekil 22 7 banda göre, water 1 ve urban 1 sınıf sinyallerine ilişkin histogramlar e. Ekrandaki tüm histogramları çıkarmak için, Histogram Plot Control Panel dialoğu üzerindeki Close düğmesine basılır. 2. MEAN PLOTS: a. Signature Editor dialoğu üzerindeki Deciduous forest 1, Agriculture 1 ve Emergent Growth 1 sinyal sıraları, mouse un sol düğmesi ve Klavyedeki Shift tuşuna beraberce basılarak seçilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 14

b. Dialoğ üzerindeki Display Mean Plot Window aleti seçilerek Signature Mean Plot grafiğine erişilir. Bu grafiğin X eksende bandlar (Layer), Y ekseninde ise sinyallerin Mean değerleri bulunur. Şekil 23 Signature Mean Plot grafiği c. Grafik üzerindeki Switch Between Single and Multiple Signature Mode aletine basıldığında, 3 sınıfın sinyallerine ilişkin Mean değerlerinin, farklı bandlarda benzerlik veya farklılık gösterdiği görülür. d. Signature Mean Plot grafiği üzerinde cursor ile dolaşıldığında, grafiğin altında Layer (Band) numarası ve Mean (Y:...) değerleri, belirir. e. Grafiği ekrandan çıkarmak için, Signature Mean Plot grafiği üzerindeki File menüsünden Close ifadesi seçilir. 3. IMAGE ALARMS: Sinyallerin değerlendirilmesi için kullanılan aşamalardan birisi de Image Alarms olup, bir veya daha fazla sinyalin kullanılması ile, süratli bir tarzda sınıflandırma yapmaya imkan vermektedir. a. Ekrana yeni bir Viewer açılır. Open Layer aleti Recent düğmesi vasıtasıyla gharbor_88.img dosyasına erişilir ve OK düğmesine basılarak görüntünün ekrana gelmesi sağlanır. b. Signature Editor dialoğu üzerindeki Wetland 1 sinyalinin solundaki kutuya mouse un sol tuşu ile basılır ve > işareti ile seçilmesi sağlanır. c. Takiben Wetland 1 sinyalinin sağındaki renk kutusu üzerine mouse un sol tuşu ile basılır ve ekrana açılan As Is paletinden sarı renk seçilir. d. Signature Editor dialoğundaki View menüsünden Image Alarm ifadesi seçilerek Signature Alarm dialoğuna erişilir. Takiben OK düğmesine basılarak, ekrana Viewer Selection Instruction dialoğunun açılması sağlanır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 15

Şekil 24 Signature Alarm ve Viewer Selection Instruction dialoğları e. Mouse un sol tuşu ile görüntü üzerine basılır. Böylece sulak araziler, (Wetland 1) sarı renkte görüntünün üzerine açılır. Pan ve Zoom yapılarak bu sınıfın kapladığı alanlar incelenebilir. Şekil 25 Görüntü üzerine açılmış sulak arazi sınıfı f. Image Alarm olanağı ile sinyaller kolaylıkla bulunmakta ve görüntülenebilmektedir. Buna rağmen birden fazla sınıf uygulamasında, karışıklık ve birinin diğerini örtmesi gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır. g. Signature Editor dialoğundan Mixed forest 1 sinyali işaretlenir ve rengi penbeye dönüştürülür. Takiben mouse un sol ve klavyedeki Shift tuşları ile, Class# sütunu altından Wetland 1 ve Mixed forest 1 sınıfları seçilr. h. View menüsünden Image Alarm ifadesi seçilerek Signature Alarm dialoğuna erişilir. Dialoğdaki Indicate Overlap penceresindeki düğmenin kullanımı ile, renk paletine erişilir. Buradan yeşil renk seçilir ve OK düğmesine basılarak her iki sınıfın görüntü üzerine açılması sağlanır. i. Görüntü Pan ve Zoom yapılarak tayfsal karışıma uğrayan sahalar incelendiğinde, görüntünün kuzeybatı köşesinde sınıfların birbirinin üzerine bindiği görülür. Bazı bindirmeleri elimine etmek için, Signature Alarm dialoğu üzerindeki Edit Parallelepiped Limits düğmesine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 16

j. Ekrana açılan Limits (wetland 1) dialoğu üzerindeki Lower (en düşük) ve Upper (en yüksek) değerleri incelenir. İstenmesi halinde, Signature Editor dialoğuna dönülerek, Mixed forest 1 sınıfı işaretlenir, Signature Alarm dialoğundaki Edit Parallelepiped Limits düğmesine basılarak ekrana açılan Limits (mixed forest 1 dialoğundan, bu sınıfa ilişkin en düşük ve en yüksek değerler incelenir. Şekil 26 Limits (wetland 1) ve Limits (mixed forest 1 sınıflarına ilişkin en düşük ve en yüksek değerler k. Limits (wetland 1) dialoğu üzerindeki Set düğmesine basılır. Ekrana açılan Set Parallelepiped Limits dialoğu üzerindeki Std Deviations penceresi işaretlenir ve karşısındaki yere 2.00 değeri getirilir. Takiben Selected penceresi seçilir ve OK düğmesine basılır. Şekil 27 Set Parallelepiped Limits dialoğu l. Limits (wetland 1) dialoğu, üzerindeki Close düğmesine basılarak kapatılır. m. Signature Alarm dialoğu üzerindeki OK düğmesine basılarak limitlerin güncelleştirilmesi sağlanır. Sonuçda birbirinin üzerine binmiş sahaların azaldığı görülür. n. Sinature Alarm dialoğu, üzerindeki Close düğmesine basılarak kapatılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 17

o. Viewer üzerindeki View menüsünden Arrange Layers ifadesi seçilerek aynı isimli dialoğa erişilir. Üzerindeki Alarm Mask katmanı, mouse un sağ tuşu ile seçilir ve ekrana açılan komut dizininden Delete Layer ifadesi seçilir. p. Signature Editor dialoğundaki Edit menüsünden Color / Approximate True Colors ifadeleri seçilir. r. Ekrana açılan Set Signature Colors dialoğundaki Apply düğmesine basılarak, görüntüdeki sınıfları temsil eden renklerin, yaklaşık olarak orjinal tayf renklerine dönüştüğü gözlenir. Şekil 28 Set Signature Colors dialoğu s. Şayet üst madde de açıklanan işlem uygulamayacak ise, mouse un sağ tuşu ile Class# sütununun üzerine basılır. Ekrana açılan komut dizininden Select None ifadesi seçilir. Takiben sinyaller Save edilir. t. Close düğmesine basılır. Daha sonraki uygulamaya geçmeden önce, mouse un sağ tuşu ile Class Name sütunu üzerine basılır ve ekrana gelen komut dizininden Select None ifadesi seçilir. UYGULAMA-4 GÖRÜNTÜLERİ SINIFLANDIRMAK (Classifying Images) Görüntüler üzerindeki nesnelerin sınıflandırılması Maximum Likelihood Classification ve Merging Classes (Aynı tipdeki sınıfları birleştirmek) olarak adlandırılan işlemler sonuçunda yapılmaktadır. 1. MAXIMUM LIKELIHOOD CLASSIFICATION: a. Signature Editor dialoğu üzerindeki Classify menüsünden Supervised ifadesi seçilir. b. Ekrana açılan Supervised Classification dialoğu üzerindeki Output File:[*.img] penceresine gharbor_super.img ifadesi yazılır. c. Output Distance File penceresi işaretlenir ve Filename:[*.img] penceresine gharbor_distance.img ifadesi girilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 18

d. Parametric Rule penceresine Maximum Likelihood ifadesi getirilir. Dialoğ üzerindeki diğer default ifadeler aynen kabul edilerek OK düğmesine basılır. Şekil 29 Supervised Classification dialoğu AÇIKLAMALAR Parametric Rule Minimum Distance Mahalanobis Distance Maximum Likelihood Bir sinyal setinin istatistiki bilgilerine dayanır. Her bir sinyal ortalamasından, (Mean) multispectral aralığında, her bir pixel in mesafesini hesaplar. Pixel, kendine yakın olanın mean ına dayalı olarak sınıflanır. Bu eşitlik, sınıflandırma algoritmasını içeren parametrelerdir. Her bir sınıfın her bir bandına ilişkin normal veri dağılımını içerir. Genellikle Minimum Distance seçeneğinden daha fazla ayırım sağlar. Özel bir sınıfa ait pixel in olasılığına dayalı bir kuraldır. Özel sinyale ilişkin bir pixel in istatistiki olasılığını hesaplayan bir eşitliktir. e. Classify gharbor dialoğundaki otomatik olarak yapılan işlemler tamamlandığında, OK düğmesine basılır. f. Böylece, gharbor_super.img ve gharbor_distance.img isimli iki dosya oluşur. g. Ekrana 2 adet Viewer açılır. Bu dosyalara, Open Layer ve Recent düğmelerinin kullanımı ile erişilir. Takiben Select To Layer dialoğundaki Raster Options seçeneği altından Fit to Frame ifadesi işaretlenerek, ekrana getirilirler. h. gharbor_distance.img görüntüsünde parlak sahaların ne olduğu? Çok daha doğru sınıflandırmaya olanak sağlayan pixel lerin hangi görüntü üzerinde olduğu incelenir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 19

Şekil 30 gharbor_super.img ve gharbor_distance.img isimli görüntüler 2. MERGING CLASSES: Aşağıda belirtilen işlemler ile, aynı tipteki sınıfların birleştirilmesi sağlanır. a. gharbor_super.img görüntüsünün bulunduğu Viewer üzerindeki File menüsünden Close Other Viewers ifadesi seçilerek, diğer görüntülerin kapanması sağlanır. b. IMAGINE icon panelindeki Interpreter ikonuna basılır. Ekrana açılan komut dizininden GIS Analysis takiben Recode ifadeleri seçilir. c. Ekrana gelen Recode dialoğundaki. Input File:[*.img] penceresine gharbor_super.img ifadesi getirilir. Output File:[*.img] penceresine ise, gharbor_super_recode.img ifadesi yazılır ve Setup Recode düğmesine basılır Şekil 31 Recode dialoğu d. Ekrana gelen Thematic Recode dialoğu Class Name sütununu da içerecek tarzda büyütülür. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 20

e. Aynı sınıfların birleştirilmesi için, mouse un sol düğmesi ve klavyedeki Shift tuşu beraberce tutularak, water 1 ve water 2 sınıfları seçilir. Dialoğun altındaki New Value penceresine 1 değeri getirilir. Takiben Change Selected Rows düğmesine basılır. Şekil 32 Thematic Recode dialoğu f. Aynı tipdeki birden fazla sınıflar için, yukarıdaki madde de belirtilen işlemler aynen yapılır. Örneğin; wetland 1 / wetland 2 ve urban 1 / urban 2 vb. Her seferinde New Value penceresine, birbirini kesintisiz takip eden 1, 2, 3, 10 rakamlar girilir. g. İşlemler tamamlandığında sıra ile, Thematic Recode ve Recode dialoğlarındaki OK düğmelerine basılır. h. Ekrana açılan Modeller-running model: dialoğundaki otomatik işlemlerin bitimini takiben OK düğmesine basılır. Şekil 33 Modeller-running model: dialoğu i. Ekrana yeni bir Viewer açılır. Open Layer ve Recent düğmeleri vasıtasıyla yeni oluşturulan gharbor_super_recode.img dosyasına erişilerek, ekrana gelmesi sağlanır. j. Viewer üzerindeki Raster menüsünden Attributes ifadesi seçilerek Raster Attribute Editor dialoğuna erişilir. Birleştirilmiş 10 sınıfı içeren bu dialoğda, Class Name sütunu bulunmamaktadır. Bu gereksinimi karşılamak için, Edit menüsünden Add Class Names ifadesi seçilir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 21

k. Raster Attribute Editor dialoğuna eklenen Class Name sütununa, ekranda açık olarak bulunan Signature Editor dialoğundan istifade edilerek İngilizce veya Türkçe olarak yeni sınıf adları yazılır. l. İstenmesi halinde, Color sütunu altındaki sınıfları temsil eden renkler, mouse un sağ tuşuna basılarak değiştirilir. Şekil 34 Raster Attribute Editor dialoğu m. Editor üzerindeki File menüsünden Save ifadesi seçilerek yeni oluşum kayıt altına alınır. Takiben Close ifadesi seçilerek dialoğ kapatılır. Şekil 35 Birleştirilmiş ve yeniden renklendirilmiş gharbor_super_recode.img görüntüsü İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 22

KISIM-2 ETKİLİ KARARLARI OLUŞTURMAK (Making Effective Decisions) ERDAS IMAGINE yazılımının Spatial Modeler aletinin kullanımı ile, sınıflandırma geliştirilebilir. Örneğin bir askeri kamp bölgesindeki barakaların mevkii bulunabilir ve helikopter iniş alanları tesbit edilebilir. Keza yazılımın Knowledge Engineer fonksiyonu; yoğun girdi, değişkenler ve sözel bilgilere dayalı olarak kararların alınmasına olanak sağlar. KULLANILACAK ALETLER Spatial Modeler Knowledge Engineer Kullanımı kolay object tabanlı bir arayüzdür. Yeni görüntü işleme tekniklerini düzenlediği gibi raster ve vektör verinin mekansal analizine de olanak sağlar. Birçok coğrafik bilginin kullanımı ile, akılcı verinin elde edilmesine imkan sağlar. Bu veri, daha sonra deneyimi olmayan herhangi birinin istifadesine olanak tanır. UYGULAMA-1 SINIFLANDIRILMIŞ GÖRÜNTÜLERİ DÜZENLEMEK ( Tidy up Clssified Images) 1. YENİ BİR COĞRAFİK MODEL İÇİN VERLERİ GÖZDEN GEÇİRMEK: a. Ekrana yeni bir Viewer açılır ve daha önce oluşturulan gharbor_super_recode.img görüntüsü, Fit to Frame seçeneğine dikkat edilerek ekrana getirilir. b. water_layer katmanını oluşturmak için aşağıda belirtilen sıralı işlemler yapılır. Import ikonuna basılarak Import / Export dialoğuna erişilir. Dialoğun Type penceresine Arc_Interchange to Coverage, Media penceresine ise File ifadeleri getirilir. Input File [*.e00] penceresine browser kullanımı ile, Egta_cd.1 kütüğü getirilir. Ekrana açılan Input File dialoğundan water_layer.e00 dosyası seçilir ve OK düğmesine basılır. Import / Export dialoğu üzerine gelen water_layer.e00 dosyası tekrar seçilir ve OK düğmesine basılır. Ekrana gelen Import ARC_INTERCHANGE dialoğundaki OK düğmesine basılır. Import Arc / Info Interchange Files dialoğu üzerinde yapılan işlemler tamamlandığında OK düğmesine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 23

Şekil 36 Import / Export ve Import Arc / Info Interchange Files dialoğları c. Ekrana yeni bir Viewer açılır. Open Layer ve Recent düğmelerinin kullanımı ile water_ layer katmanına erişilir ve viewer üzerine açılması sağlanır. Şekil 37 water_ layer katmanı d. water_ layer katmanının bulunduğu viewer üzerindeki Vector menüsünden Viewing Properties ifadesi seçilerek, Properties for dialoğuna erişilir. Dialoğ üzerindeki Polygon penceresi işaretlenir ve Apply düğmesine basılır. Böylece su içeren poligon tarzındaki sahalar, renklenmiş olur. e. Takiben Close düğmesine basılır. Ekrana açılan Attention dialoğundaki No düğmesine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 24

Şekil 38 Properties for dialoğu ve renklendirilmiş su alanları f. IMAGINE icon panelindeki Modeler ikonu üzerine basılır. Ekrana açılan Spatial Modeler dialoğundaki Model Maker düğmesine basılır. Ekrana, yeni bir modelin hazırlanacağı New_Model dialoğu ve muhtelif işlevleri yapan bir Alet Kutusu gelir. ALET KUTUSU Şekil 39 ÖRNEK MODEL New_Model dialoğu, Modeler ikonu, Alet Kutusu ve Örnek Model g. Şekil-39 daki örnek modeli oluşturmak için, aşağıdaki işlemler yapılır. Alet Kutusu ndan Place a Raster Object aleti seçilir ve mouse un sol tuşu ile New_Model dialoğu üzerine basılır. Bu işlem en alttaki Raster Object in oluşturulması için aynen tekrarlanır. Alet Kutusu ndan Place a Vector Object aleti seçilir ve mouse un sol tuşu ile New_Model dialoğu üzerine basılır. Alet Kutusu ndan Place a Function Object aleti seçilir ve mouse un sol tuşu ile New_Model dialoğu üzerine basılır. Alet Kutusu ndan Connect Inputs Functions and Output aleti seçilir ve Raster Object, Vector Object ve Function Object isimli semboller birbirine bağlanır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 25

AÇILAMA: IMAGINE yazılımı herhangi bir raster görüntüyü kullanabilir. Bir vektör katmanı; shapefile, SDE vektör katmanı veya Annotation katmanı olabilir. 2. RASTER VE VEKTÖR OBJELERİN ÖZELLİKLERİNİ TANIMLAMAK: a. New Model ekranındaki Raster Object# 1 sembolü üzerine, mouse un sol düğmesi çift click uygulanarak Raster dialoğuna erişilir. b. Dialoğdaki File Name:[*.img] penceresindeki browser ın kullanımı ile, gharbor_super_recode.img dosyasına erişilir ve bu pencereye gelmesi sağlanır. Takiben OK düğmesine basılır. Şekil 40 Oluşturulmuş yeni bir model ve Raster dialoğu c. New Model ekranındaki Vector Object# 1 sembolü üzerine, mouse un sol düğmesi çift click uygulanarak Vector dialoğuna erişilir. d. Dialoğdaki Vector Layer Name:[*.arcinfo] penceresindeki browser ın kullanımı ile, water_layer dosyasına erişilir ve bu pencereye gelmesi sağlanır. e. Dialoğun Cell Size kısmındaki Specify penceresi işaretlenir. X ve Y pencerelerine 30 değeri girilir. Takiben OK düğmesine basılır. f. Böylece New Model ekranındaki semboller üzerine, raster ve vektör verilerin isimleri gelir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 26

3. FONKSİYONLARI DÜZENLEMEK: Şekil 41 Vector dialoğu Oluşturulan modelin çalışması için fonksiyonların tanımlanması gerekmektedir. Gerçekleştirmek için aşağıdaki belirtilen işlemler yapılır. a. New Builder ekranı üzerindeki Function Object#1 sembolü üzerine, mousun sol düğmesi ile çift click uygulanarak, Function Definition dialoğuna erişilir. Available Inputs Functions Text Field Soft Keypad Şekil 42 Function Definition dialoğu b. Function Definition, muhtelif durumlara göre fonksiyonların oluşturulmasını sağlayan bir dialoğdur. Üzerinde Available Inputs (Kullanılacak girdiler), Functions (Fonksiyonlar), fonksiyonların düzenlendiği Text Field (Metin Sahası) pencereleri ile aritmetik operatörleri içeren Soft Keypad bulunmaktadır. Fonksiyonlar şarta bağlı olduğundan, IF ifadesini içerirler. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 27

c. Functions penceresine, Conditional ifadesi getirilir. Takiben dialoğ pencerelerinden istifade ile ve aritmetik operatörlerin kullanılarak Text Field penceresinde aşağıda belirtilen fonksiyon oluşturulur. EITHER 1 IF ($n*_water_layer) OR $n*_gharbour_super_recode OTHERWISE (*) Bu işaretin yerine, her bir model için farklı bir rakam gelir. Bu fonksiyonu oluşturmak için evvela Function penceresi altından, EITHER <arg1> IF (<test>) OR <arg2> OTHERWISE ifadesi seçilerek Text Field penceresine gelmesi sağlanır. Mouse ile cursor, fonksiyondaki <test> ifadesinin üzerine getirilir. Takiben Available Inputs penceresindeki $n*_water_layer ifadesine çift click uygulanarak, fonksiyon üzerine gelmesi sağlanır. Mouse ile cursor, fonksiyondaki <arg2> ifadesinin üzerine getirilir. Available Inputs penceresindeki $n*_gharbor_super_recode ifadesine çift click uygulanarak, fonksiyon üzerine gelmesi sağlanır. Cursor, fonksiyondaki <arg1> ifadesinin üzerine getirilir. Aritmetik operatörleri içeren Soft Keypad den 1 rakamı seçilerek fonksiyon tamamlanır. d. Function Definition dialoğundaki OK düğmesine basılarak işlemler tamamlanır. Şekil 43 Düzenlenmiş fonksiyonu içeren Function Definition dialoğu 4. ÇIKTI GÖRÜNTÜSÜNÜ TANIMLAMAK VE MODELİ ÇALIŞTIRMAK: a. Mouse un sol düğmesi ile, New Model dialoğundaki Raster Object#2 sembolü üzerine çift click uygulanarak Raster dialoğuna erişilir. b. File Name:[*.img] penceresine, browser ve Recent düğmesinin kullanımı ile gharbor_super_tidy.img ifadesi getirilir. Takiben dialoğdaki File Name penceresine Thematic ifadesi getirilerek OK düğmesine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 28

c. Raster dialoğundaki Delete if Exists penceresi işaretlenir ve OK düğmesine basılır. Böylece New Model dialoğunun altındaki Raster Objects#2 sembolünün altına n4_gharbor_super_tidy ifadesi gelir. d. New Model dialoğundaki File menüsünden Save As ifadesi seçilerek Save Model dialoğuna ulaşılır ve [*.gmd] penceresine tidyup.gmd ifadesi yazılarak OK düğmesine basılır. e. Oluşturulan modeli çalıştırmak için New Model dialoğu üzerindeki Execute the Model düğmesine basılır. f. Ekrana gelen Modeller-running model dialoğunda otomatik olarak yapılan işlemler tamamlandığında OK düğmesine basılır. g. Ekrana yeni bir Viewer açılır. Open Layer ve Recent düğmeleri vasıtasıyla gharbor_super_tidy.img dosyasına erişilir ve OK düğmesine basılır. Ekrana açılan Select Layer to Add dialoğundaki Raster Options seçeneğinin kullanımı ile ekrana gelen dialoğdaki Display as penceresine Pseudo Color ifadesi getirilir ve OK düğmesine basılır. h. gharbor_super_tidy.img görüntüsü, ekranda açık bulunan orijinal gharbor_super_recode.img görüntüsü ile mukayese edildiğinde, orijinal renk tablosunun kopya edilmemesi nedeniyle tematik ve siyahbeyaz tondadır. Şekil 44 Siyah-beyaz tondaki gharbor_super_tidy.img görüntüsü i. gharbor_super_tidy.img ve gharbor_super_recode.img görüntüleri üzerindeki Raster menülerinden Attributes ifadeleri seçilerek, her iki görüntüye ilişkin Raster Attributes Editor dialoğları ekrana açılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 29

j. Raster Attributes Editor dialoğları mukayese edildiğinde, gharbor_super_tidy.img görüntüsüne ait editor un Class Names sütununu içermediği ve Color sütunundaki renklerin siyah beyaz olduğu görülür. k. gharbor_super_tidy.img görüntüsünün editor üne Class Names sütununu eklemek ve Color sütunundaki siyah beyaz renkleri orijinal rengine getirmek için aşağıda belirtilen sıralı işlemler yapılır. gharbor_super_tidy.img Editor ündeki Edit menüsünden Add Class Name ifadesi seçilir. Takiben gharbor_super_recode.img Editor ündeki Class Names sütununu seçilir ve Edit menüsünden Copy ifadesi üzerine basılır. gharbor_super_tidy.img Editor ündeki Class Names sütununu seçilir ve Edit menüsünden Paste ifadesi seçilerek sınıf isimlerinin kopyalanması sağlanır. gharbor_super_recode.img Editor ü üzerindeki Color sütunu ve takiben Edit menüsünden Copy ifadesi seçilir. gharbor_super_tidy.img Editor ündeki Color sütunu seçilir. Edit menüsünden Paste ifadesi seçilerek renklerin kopyalanması sağlanır. Böylece siyah-beyaz görüntünün renkleri, orijinal renklere dönüşür. Şekil 45 gharbor_super_recode.img ve gharbor_super_tidy.img görüntülerine ilişkin Raster Attributes Editor dialoğları l. gharbor_super_recode.img ve gharbor_super_tidy.img görüntülerini karşılıklı olarak mukayese etmek için Open Layer ve Recent düğmeleri kullanılarak ekrana yeni açılan bir Viewer üzerine getirilir. Takiben Utility menüsünden Swipe, Blend veya Flicker komutları seçilerek gerekli incelemeler yapılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 30

Şekil 46 gharbor_super_recode.img ve gharbor_super_tidy.img görüntüleri UYGULAMA-2 ÇOKLU FONKSİYONLARI MODELLEMEK (Multiple Functions in the Modeler) Bu uygulama, Askeri bir bölgede eğitim amaçlı olarak inşa edilecek olan barakaların, bölgedeki suya 1.5 Km. mesafede ve hafif meyilli ormanlık bir sahada yerleştirilmesini içermektedir. 1. MODELİN KURULMASI: a. ERDAS IMAGINE icon panelinden, Modeler ikonu seçilir. Takiben Spatial Modeler dialoğundaki Model Maker düğmesine basılarak New Model dialoğuna erişilir. b. Şayet ekranda açık olarak New Model dialoğu varsa, yeni bir dialoğ için üzerindeki Create a New Model Window düğmesine basılır. c. Alet kutusundan; Place a raster object, Place a function, Connect input to function ve Place annotative text aletleri kullanılarak şekil-47 de gösterilen model düzenlenir. NOT: Modelin sol tarafındaki dallarda, su gövdesine olan yakınlık tanımlanacaktır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 31

Şekil 47 New Model dialoğu üzerinde düzenlenmiş model d. Mouse un sol düğmesi ile, Raster Object # 1 sembolünün üzerine çift click uygulanır. e. Ekrana açılan Raster dialoğunun File Name [*.img] penceresine gharbor_super_tidy.img dosyası getirilir ve OK düğmesine basılır. f. Function A sembolünün üzerine çift click uygulanarak, Function Definition dialoğuna erişilir. Function A fonksiyonu, sudan olan uzaklığa ilişkin pixelleri araştırır veya buffer bölgesini oluşturur. g. Function Definition dialoğundaki Function penceresine Distance ifadesi getirilir. Takiben ekrana gelen fonksıyonlardan aşağıda belirtilen ifade seçilir. SEARCH (<layer>, <dist>, <class1>, <class2>,...) h. Cursor, Text Field penceresinde yer alan fonksiyonun <layer> ifadesi üzerine getirilir ve Available Inputs penceresindeki $n*_gharbor_super_tidy.img ifadesi seçilir. Böylece, seçilen bu ifade fonksiyon üzerinde yer alır. i. Fonksiyondaki, <dist> ifadesi, bir mesafe ölçüsünü temsil etmeyip, sudan olan uzaklıktaki buffer için pixel sayısını belirtmektedir. Kullanılan görüntünün çözümlemesi 30 metre olduğundan, sudan 1.5 Km. uzaklıktaki mesafe için, pixel sayısı 50 dir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 32

Bu açıklamanın paralelinde cursor, <dist> ifadesinin üzerine getirilir ve aritmetik operatörlerden 5 ve 0 rakamları seçilir. j. Cursor, <class1> ifadesinin üzerine getirilir ve aritmetik operatörlerden 1 rakamı seçilir. k. Fonksiyonda geriye kalan,<class2>,... ifadesi silinir. Böylece aşağıda gösterilen fonksiyon meydana gelir. SEARCH ($*n_gharbor_super_tidy, 50, 1) l. Function Definition dialoğundaki OK düğmesine basılır. Şekil 48 Üzerinde yeni bir fonksiyon oluşturulmuş Function Definition dialoğu 2. ORMANLIK VE HAFİF EĞİMLİ SAHAYI SEÇMEYE YÖNELİK FONKSİYONLARI TANIMLAMAK: a. Ormanlık sahaları ayırmak için, mouse un sol düğmesi ile, Raster Object # 2 sembolü üzerine çift click uygulanır. Ekrana açılan Raster dialoğunun File Name:[*.img] penceresine gharbor_super_tidy.img ifadesi getirilir. b. Dialoğ üzerindeki Recode Data penceresi işaretlenir ve Setup Recode düğmesine basılır. c. Ekrana açılan Recode dialoğundaki Value sütunundan İğne Yapraklı Orman, Karışık Orman ve Yayvan Yapraklı Orman ifadeleri seçilir. Takiben mouse un sağ düğmesine basılır ve ekrana açılan komut dizininden Criteria ifadesi seçilir. d. Ekrana gelen Selection Criteria dialoğundaki Columns penceresi altından Class Names, Compares penceresi altından ise Contains ifadeleri seçilerek bu ifadelerin Criteria penceresine gelmesi sağlanır. Takiben bu ifadelerin sonuna ORMAN ibaresi yazılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 33

Şekil 49 3 orman tipi seçilmiş Recode dialoğu Şekil 50 Selection Criteria dialoğu e. Dialoğ üzerindeki Select takiben Close düğmelerine basılır. Recode dialoğu üzerinde seçilmiş 3 orman tipi görüldükten sonra New Value penceresinde 1 rakamının olduğuna dikkat edilir ve Change Selected Rows düğmesine basılarak bu sıraların. New Value değerlerinin 1 olması sağlanır. f. Recode dialoğundaki Value sütunu altındaki herhangibir sıra üzerine mouse un sağ düğmesi ile basılır ve erişilen komut dizininden Invert Selection ifadesi seçilerek, orman tiplerinin yerine diğer örtü tiplerinin seçilmesi sağlanır. g. Dialoğdaki New Value penceresine 0 değeri getirilir ve Change Selected Rows düğmesine basılır. Böylece ORMAN sınıflarının 1 zemin olarak gösterilecek diğer tiplerin 0 değeri ile tanımlanması sağlanır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 34

h. Recode ve Raster dialoğlarındaki OK düğmelerine basılır. Takiben New Model dialoğundaki Function B sembolü üzerine çift click uygulanarak Function Definition dialoğuna erişilir. i. Function Definition dialoğununun Function penceresine Conditional ifadesi getirilir. Ekrana gelen ifadelerden aşağıda gösterilen fonksiyon seçilir. EITHER <arg1> IF <test> OR <arg2> OTHERWISE Bu fonksiyon; Available Input penceresi, aritmetik operatörler ve klevye kullanılarak aşağıda gösterilen duruma getirilir ve OK düğmesine basılır. EITHER 1 IF ($n*_gharbor_super_tidy RC==1) OR 0 OTHERWISE Şekil 51 Function Definition EITHER 1 IF dialoğu j. Son adım ise, sayısal yükseklik modelinden (DEM), eğimin hesaplanmasıdır. Bu hesaplama için, New Model dialoğundaki Raster objects#3 sembolü üzerine çift click uygulanır. Ekrana açılan Raster dialoğunun File Name:[*.img] penceresine, browser ile erişilen egta_cd1 kütüğünden dem_99.img ifadesi getirilir. k. New Model dialoğundaki Function C sembolü üzerine çift click uygulanır. Ekrana gelen Function Definition dialoğundaki Functions penceresine, Surface ifadesi getirilir ve ekrana açılan fonksiyonlardan aşağıda gösterilen ifade seçilir. DEGREE SLOPE [<raster>, <units>] Bu fonksiyon; Available Input penceresi, aritmetik operatörler ve klevye kullanılarak aşağıda gösterilen duruma getirilir ve OK düğmesine basılır. DEGREE SLOPE [$n3_dem 99, meters ] İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 35

Şekil 52 Function Definition DEGREE SLOPE dialoğu 3. DİĞER RASTER OBJECTLERİ GEÇİCİ OLARAK DÜZENLEMEK VE EN SON FONKSİYONU OLUŞTURMAK: Bu aşamada kullanılmayacak, diğer bir deyişle dosya olarak yazdırılmayacak olan Raster Object ler, geçici olarak düzenlenirler. Bu nedenle bir girdi dosyasına gereksinim bulunmamaktadır. a. New Model dialoğundaki Raster Object # 4 sembolü üzerine çift click uygulanarak Raster dialoğuna erişilir. Dialoğdaki Temporary Raster Only penceresi işaretlenir ve OK düğmesine basılır. b. Raster Object # 5 ve Raster Object # 6 için yukarıda belirtilen işlemler aynen yapılır. c. Sudan ormana kadar olan 50 pixelin ve 1 dereceden daha az eğimli yerlere ilişkin özellikleri içeren Function D sembolü üzerine çift click uygulanarak, Function Definition dialoğuna erişilir. d. Dialoğun Functions penceresine Conditional ifadesi getirilir. Ekrana gelen seçeneklerden aşağıda belirtilen fonksiyon seçilir. EITHER <arg1> IF (<test>) OR <arg2> OTHERWISE Available Input penceresindeki girdiler, aritmetik operatörler ve klevye kullanımı ile bu fonksiyon; aşağıda gösterilen duruma getirilir. EITHER 1 IF ( $n*_memory < = 50 and $n*_memory ==1 and $n*memory < =1 ) OR 0 OTHERWISE e. Fonksiyonun üretilmesini takiben, dialoğ üzerindeki OK düğmesine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 36

Şekil 53 Function Definition dialoğu 4. ÇIKTI DOSYASINA İSİM VERMEK VE SONUÇLARI İNCELEMEK: a. Bir çıktı dosyası olan Raster Object # 7 sembolünün üzerine çift click uygulanarak, Raster dialoğuna erişilir. b. Dialoğdaki File Name: [*.img] penceresine, barracks.img ifadesi yazılır. Delete if Exists penceresi işaretlenir. File Type penceresine Thematic ifadesi getirilir ve OK düğmesine basılır. c. New Model dialoğundaki Model menüsünden, Set Window ifadesi seçilerek aynı isimli dialoğa erişilir. Set Window To: penceresine Intersection ifadesi getirilir ve OK düğmesine basılır. Şekil 54 Set Window dialoğu d. New Model dialoğu üzerindeki File menüsünden Save As komutu seçilerek Save Model dialoğuna ulaşılır. Dialoğun *.gmd penceresine barracks.gmd ifadesi yazılır ve OK düğmesine basılır. e. New Model dialoğu üzerindeki Execute the Model aletine basılarak, Modeler-running model dialoğuna ulaşılır. Otamatik olarak yapılan işlemlerin tamamlanmasını takiben OK düğmesine basılır. Böylece düzenlenen model çalışır hale gelir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 37

Şekil 55 New Model dialoğunda oluşturulan modelin en son durumu f. Ekrana yeni bir Viewer açılır. Open Layer ve Recent düğmelerinin kullanımı ile, gharbor_super_tidy.img ve barracks.img görüntülerine erişilir ve bu viewer üzerine getirilir. g. İstenmesi halinde zemini şeffaf hale getirmek için, View menüsünden Arrange Layers ifadesi seçilerek aynı isimli dialoğa ulaşılır. Üstteki barracks.img katmanı üzerine mouse un sağ düğmesi ile basılır ve ekrana açılan komut dizininden Transparent Bacckground ifadesi seçilir. Şekil 56 gharbor_super_tidy.img görüntüsü üzerindeki barracks.img görüntüsü İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 38

UYGULAMA-3 MATRIS VE KRİTER FONKSİYONLARINI KULLANMAK (Using Matrix and Criteria Functions) Bu uygulama, belirli kriterlere göre helikopter iniş sahalarının belirlenmesini içermektedir. Bu sahalar; ormanın 150 metre civarında, çimen veya çıplak arazide olmalı ve suyu içermemelidir. Keza bu iniş yerleri emniyetli ve 150x150 metre ebatlarında olmalıdır. 1. MODELİN KURULMASI: Bu model; daha önce sınıflandırılmış bir görüntü ile egta_cd.1 kütüğünde yolları ve dereleri içeren bir raster görüntü ve yukarıda belirtilen kriterler kullanılarak kurulacaktır. a. Ekrana yeni bir Viewer açılır. Open Layer aleti vasıtasıyla egta_cd.1 kütüğüne erişilir ve kapsamındaki rds_rvs.img görüntüsü seçilerek ekrana getirilir. Şekil 57 rds_rvs.img görüntüsü ve Raster Attributes Editor dialoğu b. Viewer üzerindeki Raster menüsünden Attributes ifadesi seçilerek Raster Attributes Editor dialoğuna erişilir. Takiben dialoğ üzerindeki orman yollarını içeren Natl Forest Road sınııfının Row sütunu altından 3 noyu içerdiği belirlenir. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 39

c. ERDAS IMAGINE icon panelinden Modeler ikonu ve takiben Model Maker ifadesi seçilerek ekrana boş bir New_Model dialoğunun açılması sağlanır. Alet kutusundan Raster Object, Function, Criteria function, matrix object, annotative, text ve connect input to function aletleri seçilerek aşağıdaki şekilde gösterilen model oluşturulur. Şekil 58 New_Model dialoğu üzerinde oluşturulmuş helikopter iniş sahaları modeli d. Raster Object#1 sembolü üzerine çift click uygulanarak, Raster dialoğuna erişilir. File Name:[*.img] penceresine, browser kullanımı ile rds_rvs.img ifadesi getirilir ve OK düğmesine basılır. e. Kullanılan görüntü 30 metre çözümlemeli olduğu için, orman yollarından 150 metre uzaklığa karşılık gelen pixel sayısı 5 dir. Bu hususu araştıran Function A sembolü üzerine, çift click uygulanarak Function Definition dialoğuna ulaşılır. f. Dialoğ üzerindeki Function penceresine Distance ifadesi getirilir. Ekrana açılan ifadelerden aşağıda gösterilen fonksiyon seçilir. SEARCH [<layer>, <dist>, <class1>, <class2>.] Available Input penceresindeki girdiler ve aritmetik operatörler kullanılarak ve fazlalıklar silinerek bu fonksiyon aşağıda belirtilen duruma getirilir ve OK düğmesine basılır. SEARCH [ $n1_rds_rvs, 5, 3] İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 40

g. Raster Object#2 sembolü üzerine çift click uygulanır. Ekrana açılan Raster dialoğunda geçici durumdaki bu dosya için sadece Temporary Raster Only penceresi işaretlenir ve OK düğmesine basılır. h. Raster Object#3 sembolü üzerine çift click uygulanarak Raster dialoğuna erişilir. File Name:[*.img] penceresine, browser kullanımı ile gharbor_super_tidy.img ifadesi getirilir, Recode Data penceresi işaretlenir ve Setup Recode düğmesine basılır. i. Ekrana açılan Recode dialoğundaki New Value penceresi ve Change Selected Rows kullanımı ile; tüm su ile ilğili sınıflar 2, tüm çimen veya çıplak alan sınıfları 1 ve diğer sınıflar ise 0 değerini alacak şekilde düzenlenir. Takiben OK düğmesine basılır. Şekil 59 Yeni değer verilmiş sınıfları içeren Recode dialoğu j. Function B sembolü üzerine çift click uygulanarak Criteria dialoğuna erişilir. Criteria Function olarak adlandırılan bu fonksiyon, özel şartları bir tabloda bulunduran ve buna göre çıktıyı düzenleme işlevini yapmaktadır. k. Criteria dialoğu üzerinde aşağıda belirtilen sıralı işlemler yapılır: Available penceresi altından $n*. gharbor_super_tidy_rc.img ifadesi seçilir. Aktif hale gelen Add Column düğmesine 2 kere basılarak Criteria Table penceresine 2 adet sütunun açılması sağlanır. Available penceresi altından $n*. memory ifadesi seçilir. Aktif hale gelen Add Column düğmesine 1 kere basılarak Criteria Table penceresine 1 adet sütunun eklenmesi sağlanır. Birinci $n*. gharbor_super_tidy_rc ifadesini içeren sütununun altındaki sıraya!=2 değeri girilir. İkinci $n*. gharbor_super_tidy_rc. ifadesini içeren sütununun altındaki sıraya ==1 değeri girilir. $n*. memory sütununun altındaki sıraya ise <=0 değeri girilir. Takiben dialoğ üzerindeki OK düğmesine basılır. İŞLEM ŞİRKETLER GRUBU IMIYZ 41