Avrupa fiziki Elektrik piyasasında Market Birleşmesi İlkeler ve çalışma Türk Üretici Derneğine yapılan sunum Hans-Arild Bredesen 1 Aralık 010 1
İskandinav Piyasa Kavramı Bir Referans Fiyata Dayanır İskandinav Enerji Piyasası Düzenlenmiş ve ikili piyas NASDAQ OMX Nord Pool Spot AS Avrupa Emtia Borsası Elspot Elbas Finansal Sözleşmeler Fiziki Sözleşmeler Fiziki Korunma pozisyonu piyasa dengesi Sözleşmeler 1 gün- 6 yıl öncesi bir gün öncesi saat öncesi - sürekli işlem - - açık artırma işlemi - - sürekli işlem - Futures Günler Haftalar Forwards Aylar, Üç aylık dönemler, Yıllar, CfD ler Karbon EUA &CER Türevler Ek Hizmetler Opsiyonlar Avrupa Emtia Takası İsveç, Finlandiya ve Danimarka Teminat - Marjlar - Sektör raporları Piyasa göstergeleri - Risk yönetimi İkili Türev Piyasa İşlemlerinin Takası Ortak İskandinav faaliyeti Üretim ve tüketimin gerçek zamanlı olarak dengelenmesi İSO leri Enerji Piyasasının Dengelenmesi Sistemin İşletilmesi Gerçek zamanlı işletme Gerçek zamanlı işletim sırasında sunulan hizmetler: Frekans ve gerilim kontrolü vb. Piyasa birleşmesi Avrupa yaklaşımı (AB ve ERGEG) Sıkışıklık yönetimi 015 Dâhili açık artırmalar Yalnızca harici açık artırmalar Diğer yöntemler Asta Sihvonen-Punkka Vice-Chair of ERGEG, Chair of Electricity Working Group CEEPEX Workshop 1th of April, 010 Vienna 4 4
Gün öncesi Piyasası Avrupa da kazanılan deneyim & büyük zorluk! NO Avrupa da alım-satım işlemlerinin gerçekleştirilmesinde farklı rejimlerin kullanıldığı birçok enterkoneksiyon sistemi bulunmaktadır dâhili (İskandinav) harici /özel piyasa birleşmesi Enterkoneksiyon sistemlerinin harici/özel işletiminin faaliyet süresinin % 5 ine kadar çıkan sürelerde hatalı enerji akışlarına GB neden olduğunu ifade etmek zorunda kaldığımız mevcut IE durumda, Avrupa daki enterkoneksiyon sistemlerinin işletimini ne şekilde tarif edebiliriz? GB FR BE NL DK1 DK DE LU AT CH SE PL CZ FI RU SK HU EE LT LV BY MD UA RU SI HR SB RO PT ES IT BA MO AL MK BG GR TR ZORLUK Ticari işlem hacmi: 100 MW Oluşan enerji akışları
Toptan Piyasanın açılması Neden dâhili açık artırma? Teoride, likidite ve harici/özel açık artırmalara katılan iştirakçi sayısı dâhili açık artırmalara katılan iştirakçi sayısı ile aynı olabilir. Bununla birlikte, Gün Öncesi Piyasasındaki (GÖP) iştirakçiler hem arzı hem de talebi temsil eder ve bir harici açık artırma ile kıyaslandığında çok daha fazla iştirakçinin katılımını sağlayacak deneyime sahiptirler. Bu durum fiyat tespiti açısından önem arz etmektedir. Harici açık artırma çoğunlukla orta ve uzun vadeli kapasite haklarını içine alır. Kapasitenin kısa vadede kullanımının önündeki idari zorluklar da çok fazla olacaktır. Bundan dolayı, dâhili açık artırmaya başvurulmadan enterkoneksiyon sisteminde mevcut olan kapasitenin maksimum ölçüde kullanımı mümkün değildir. Dâhili açık artırma kapasitenin açık artırıma çıkarılmasında tek yöntem olarak uygulanabilmesine rağmen, harici açık artırma pratik olarak bakıldığında enterkoneksiyon sistemleri üzerindeki tek sıkışıklık (yönetimi) metodolojisi olarak kullanılamaz. Dâhili açık artırma alım- satım sözleşmelerindeki hacimlerin netleştirilmesini de içerir. Sıkışıklık kararı, brüt hacme göre değil, net sözleşme hacmine göre verilir. Dâhili açık artırma her zaman yüksek fiyat bölgesine doğru sözleşmeye dayalı enerji akışının gerçekleşmesine neden olur. Ters yönde yapılan ikili sözleşmelerin olumsuz etkisi doğru yönde kapasite artışı sağlamak suretiyle azaltılır. Dâhili açık artırma farklı kontrol bölgeleri aracılığıyla ikili sözleşmelerin yönünün değiştirilmesine duyulan ihtiyacı azaltacaktır. Dâhili açık artırma olmadığında, uluslararası ikili sözleşmelerin sayısı çok yüksek olabilir ve kontrol bölgeleri arasında önemli miktarda veri alışverişi yapılmasını gerektirir. İkili sözleşmeler mümkün olduğunca yalnızca finansal sözleşmeler olmalıdır. Dâhili açık artırma esnektir ve iştirakçiler tarafından kullanılmayan kapasite kolaylıkla kontrol edilebilir: kullan ya da bırak ilkesi Enerji borsası hak sahibine hiçbir bedel ödemeden kullanılmayan kapasiteyi devralabilir ve bu kapasiteyi dâhili açık artırmaya sürebilir. kullan ya da pay al ilkesi Enerji borsası kapasiteyi devralabilir ve söz konusu kapasiteyi dâhili açık artırmaya sürebilir. Kapasite haklarının enerji açığı bulunan bir bölge yönünde olması halinde, kapasite sahibine kapasite gelirinden bir pay ödenir. Eğer kapasite haklarının yönü ters istikamette ise, hiçbir ödeme yapılmaz. 7 Piyasa Birleşmesi - Kapasitenin hesaplanması İlk görüşler/ sorunlar - Fiyat birleşmesi en iyi kullanımı sağlayacaktır. - Bir hesaplama kapasiteden azami ölçüde yararlanma ve azami sosyal fayda sağlayacaktır. - Enerji borsaları bölge fiyatlarının hesaplanmasında (veya sıkışıklık yönetiminde) etkisini kaybedecektir ancak, müşterilerine sunduğu hizmetler ve diğer avantajlar konusunda rekabet edebilecek güçte olacaktır. - Merkezi sıkışıklık yönetimi algoritmasında herhangi bir bağımsız açık artırma olmayacaktır ve bundan dolayı, söz konusu algoritma tafrasız olarak görülebilir. - Hacimsel piyasa birleşmesinde kapasite paylaşımına ilişkin görüşler/ sorunlar - Merkezi hesaplamada enerji borsalarında alınan bilgilere dayanılarak kapasitenin en iyi şekilde kullanımı için ayarlama yapılacak ve bu suretle, optimum paylaşım sağlanacaktır. - Bağımsız enerji borsaları tarafından kendilerine tahsis edilen kapasiteler esas alınarak yapılan bölgesel hesaplamalarda, sonuçlar aşağıdaki hususlara bağlı olarak merkezi optimize edilmiş piyasa sonucundan farklı olabilir: - Enerji borsaları ile merkezi algoritma arasında hem piyasa ayrışması hem de blok teklif çözümüne ilişkin farklı algoritmalar - Blok teklifin dâhil edilmesi merkezi algoritmada tüm blok teklifler görüleceğinden, ancak bağımsız enerji borsaları yalnızca kendi tekliflerinden haberdar olacağından, farklılıklar ortaya çıkabilir. - Farklı piyasa parametreleri - İyi bir çözüm ihtiyacı (herhangi bir çözüm) - Piyasa parametreleri arasında ihtiyaç duyulan uyum sağlanmalıdır (GCT, üst/ alt fiyat limitleri vb.) - Veri alışverişi parametreleri herkes için ortak olarak belirlenir - Tüm borsalarda yeterli likidite - Yalnızca UMCP hesaplamasında bir fiyat çakışması ortaya çıktığında kapasite satın alınmasına imkân tanınması - Ya söz konusu fiyat çakışması oluştuğunda, ancak enerji borsasında her bölgede fiyat çakışması olmadığında ne olacak? - Aşağıdakilerin kontrol ve denetimine ilişkin kurallar: - Enerji borsaları arasındaki alım-satım işlemleri (yani, merkezi çözüm buna imkân tanıyacak mı?) - Farklı yönlerdeki enerji akışlarının yönetimi (borsalar arasında netleştirme yapılmasına izin verilecek mi?) 4
Piyasa Fiyatında birleşme Enerji borsaları kendi müşterileri kontrol eder - Ulusal sıkışıklık yönetimi Fiyat birleşmesi = en iyi kullanım Market Participants Bidding Results/Settlement Market Participants Bidding Bids Results Bids Power Exchange 1 Bidding process Create NEC Price calculation Power Exchange n Bidding process NEC NM1 Flow all ICs Piyasa hacminde birleşme Bölgesel Enerji Borsası Kontrolü Bölgesel fiyat tespiti Fiyat birleşmesi yok Regional Capacity Calculation = NEC NM Market Service provider + + ATC all NEC NM1 1 ATC all Flow all ICs TSO Calculation of Capacity for all interconnections Create NEC Results/Settlement Price calculation NEC NM Results Flow all ICs 5
Net İhracat Eğrileri Tanım ve oluşturma Net ihracat Eğrisinin tanımı h saat için genel bir NEC tanımı şu şekilde yapılabilir: bir piyasanın potansiyel net ihracatını Q(h), saatlik siparişlere bağlı olarak, ortaya çıkan bir MCP(h), yani, bu fiyattan yapılan toplam saatlik satışlar ile toplam saatlik alımlar arasındaki farkın bir fonksiyonu olarak verir. Aşağıdaki şekil NEC in toplam alış ve satış eğrilerinden nasıl türetileceğini şematik olarak göstermektedir MCP MCP (Q) MCP(0) MCV ithalat ihracat Pmax Çözümde hiçbir değişiklik yok: NEC = Toplam Satış/ alım eğrisi = Münferit teklifler Q(MCPmin) Q(j) Q(MCPmax) 11 Bölgesel piyasa modeli İşlem süreci Piyasa parametrelerinin alınması Tekliflerin verilmesi Piyasa sonucunun alınması Teklif onaylama süreci Toplam net alış eğrisi Piyasa birleşmesi Market coupling Veri ihracı Export - NEC of data - NEC (Blok teklifler) - (Block bids) Piyasa Market birleşmesi coupling ithalat import modülü module Veri onaylama Data validation Piyasa Market birleşmesi coupling fiyat hesaplaması price calculation Schedule process Tarife süreci Control of bids Tekliflerin kontrolü Piyasa Market dengesinin balance kontrolü control Dağıtım Distribution Uzlaşma ve teminat Settlement and collateral IC lerde akış Flow Fiyatlar on ICs Prices Piyasa birleşmesi Market İhracat modülü coupling Export module Piyasa sonucu Market result Fiyat ve akış hesaplaması Price and flow calculation TSO İSO raporlama report process süreci Tarifeler Schedules Bölgedeki net alım-satım Area işlemi nt exchange Piyasa Oyuncuları Piyasa Operatörü Arayüzler Bölgesel hizmet sağlayıcı 1 6
Bölgesel piyasa modeli Fiyat ve hacim birleşimi planlarına ilişkin görüşler Genel Bakış Bu öneri aşağıdaki hususlara dayanmaktadır: Her enerji borsası kendi başına bir hükmi/tüzel kişiliktir Her piyasa oyuncusu kendi enerji borsası ile bir anlaşma yapmıştır Tüm teklif, uzlaşma, teminat ve iştirak sözleşmeleri vb sözleşmeler piyasa oyuncusu ile enerji borsası arasında yapılır Enerji borsası iştirakçilerinden alınan tüm teklifleri toplar ve onaylar, daha sonra piyasa oyuncularından alınan tüm teklifleri tek bir teklif eğrisi halinde bir araya getirmek (böylece, oyuncuların ismini gizlemek) ve ayrıca, Blok teklifleri gizli isim altında (isimleri kaldırıp genel isimler vererek) Bölgesel Kapasite Hesaplama bürosuna (Piyasa Hizmetleri Sağlayıcı) göndermek suretiyle bir Net İhracat Eğrisi oluşturur. Bu büro tüm enerji borsalarından NEC leri/ BB leri toplar, tüm enterkoneksiyon sistemleri için NLDC den ATC verilerini alır ve bu verilere dayanarak, tüm bölgeler için ortak bir fiyat endeksi ve tüm bağımsız enerji borsalarının yanısıra her bir bölge/ enerji borsasındaki her enterkoneksiyon sistemi üzerindeki enerji akışı için fiyat belirler. FİYAT BİRLEŞMESİ VARSA: Fiyatlar enerji borsalarına gönderilir - borsalar da piyasa oyucuların tarifelerini belirler HACİM BİRLEŞMESİ VARSA: Hesaplamada ortaya çıkan akış ATC verisidir ve kendi fiyat hesaplamalarını yapmalar için enerji borsalarına gönderilir. Her bir piyasa oyuncusuna ait münferit sonuçlar enerji borsaları tarafından hesaplanır. Bu öneri belirtiliği şekilde üç (kronolojik) prosese dayanmaktadır: 1. ATC verilerinin duyurulması - NLDC den alınan ATC verilerinin hizmet sağlayıcıya, enerji borsalarına ve oyunculara duyurulması (Daha önceden Hindistan da kamuoyuna duyurulur mu?). Teklif prosesi - oyuncuların münferit portföy tekliflerini kendi enerji borsalarına sunduğu ve enerji borsalarının NEC eğrileri/ ismi gizli BB ler oluşturduğu ve Bölgesel Kapasite Hesaplama bürosuna sunduğu bir prosestir.. Sonuçlar - Bölgesel Kapasite Hesaplama bürosu alınan NEC ve ATC verilerine dayanarak bölge fiyatlarını ve enerji akışlarını hesaplar, sonuçları enerji borsalarına gönderir ve ardından, enerji borsaları sonuçları kontrol eder ve oyunculara ait münferit sonuçları hesaplar ve bu sonuçları piyasa oyuncularına gönderir. 1 Geçiş Dönemi: Kapasite tahsisi/paylaşımı Genel model - Enerji borsalarına zaman içinde daha fazla kapasite verilmelidir Enerji borsalarına kapasite tahsisi n Yüzde Enerji borsalarına verilen kapasitenin artışı t 0 t 1 t t süre t1, t ve t Yetkili Kurumlar tarafından belirlenecektir 14 7
Piyasa birleşmesi - Avrupa daki girişimler Avrupa nın bakış açısı - iki yeni Piyasa Birleşimi girişimi MoU between EXAA, PXE and TGE Presented at the CEEPEX workshop 1-04-010 15 15 Hans-Arild Bredesen +47 907 04 80; hans-arild.bredesen@poyry.com Pöyry Energy Consulting Schweigaards gate 15B 0191 OSLO NORWAY www.poyry.com www.econ.no 8