TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS EN 12825 Mart 2003 ICS 91.060.30 YÜKSELTİLMİŞ DÖŞEME SİSTEMLERİ Raised access floors TÜRK STANDARDLARI ENSTİTÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanlıklar/ANKARA
Bugünkü teknik ve uygulamaya dayanılarak hazırlanmış olan bu standardın, zamanla ortaya çıkacak gelişme ve değişikliklere uydurulması mümkün olduğundan ilgililerin yayınları izlemelerini ve standardın uygulanmasında karşılaştıkları aksaklıkları Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standardı oluşturan Hazırlık Grubu üyesi değerli uzmanların emeklerini; tasarılar üzerinde görüşlerini bildirmek suretiyle yardımcı olan bilim, kamu ve özel sektör kuruluşları ile kişilerin değerli katkılarını şükranla anarız. Kalite Sistem Belgesi İmalât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kuruluşların sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlarına uygun olarak kurmaları durumunda TSE tarafından verilen belgedir. Türk Standardlarına Uygunluk Markası (TSE Markası) TSE Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin ilgili Türk Standardına uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markası (TSEK Markası) TSEK Markası, üzerine veya ambalâjına konulduğu malların veya hizmetin henüz Türk Standardı olmadığından ilgili milletlerarası veya diğer ülkelerin standardlarına veya Enstitü tarafından kabul edilen teknik özelliklere uygun olduğunu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya çıktığında Türk Standardları Enstitüsü nün garantisi altında olduğunu ifade eder. DİKKAT! TS işareti ve yanında yer alan sayı tek başına iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standardına uygun üretildiğine dair üreticinin beyanını ifade eder. Türk Standardları Enstitüsü tarafından herhangi bir garanti söz konusu değildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geniş bilgi Enstitümüzden sağlanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
Ön söz Bu standard, CEN tarafından kabul edilen EN 12825 (2001) standardı esas alınarak, TSE İnşaat Hazırlık Grubu nca hazırlanmış ve TSE Teknik Kurulu nun 19 Mart 2003 tarihli toplantısında Türk Standardı olarak kabul edilerek yayımına karar verilmiştir. İçindekiler 1 Kapsam... 1 2 Atıf yapılan standard ve / veya dokümanlar... 1 3 Terimler ve tarifler... 2 3.1 Köprü oluşturma / kiriş... 2 3.2 Çökme... 2 3.3 Bileşenler... 2 3.4 Sehim... 2 3.5 Şekil değişikliği... 2 3.6 Sapma... 2 3.7 Kenar bandı... 2 3.8 Eleman... 2 3.9 Bitmiş döşeme yüksekliği (BDY)... 3 3.10 Deney yükü uygulaması... 3 3.11 Kenar uzunluğu... 3 3.12 İmalâtçının beyan ettiği panel boyutları... 3 3.13 Panel anma boyutu... 3 3.14 Panel... 3 3.15 Ayak... 3 3.16 Boşluk... 3 3.17 Boşluk yüksekliği... 3 3.18 Yükseltilmiş döşeme... 3 3.19 Emniyet kat sayısı... 3 3.20 En büyük taşıma yükü... 3 3.21 Kuşak... 3 3.22 Sistem... 3 3.23 Çalışma yükü... 3 4 Özellikler... 3 4.1 Genel ve yük sınıfları... 3 4.2 Yük taşıma kapasitesi... 4 4.3 Dinamik yük özellikleri... 4 4.4 Boyutlarda sapmalar... 4 4.5 Korozyona karşı koruma... 5 4.6 Döşeme kaplamasının soyulmaya karşı direnci... 5 4.7 Yangın karşı dayanıklılık... 5 4.8 Yangına direnç... 5 4.9 Elektrostatik iletkenlik... 5 4.10 Elektrik çarpma tehlikesi... 5 4.11 Ses yalıtımı... 5 4.12 Isı iletkenliği... 6 5 Deney ve ölçme metotları... 6 5.1 Genel... 6 5.2 Statik yük... 6 5.4 Eleman üzerinde kalıcı şekil değişikliği deneyi... 8 5.5 Dinamik yükleme... 9 5.6 Boyutların ölçülmesi... 12 Açıklama... 19 5.7 Soyulmaya karşı direnç... 25 6 Uygunluğun değerlendirilmesi... 27 6.1 Genel... 27 6.2 Tip deneyleri... 27 6.3 Fabrika imalât kontrolü (FİK)... 27 7 İşaretleme, etiketleme ve ambalajlama... 28 7.1 İşaretleme ve etiketleme... 28 7.2 Ambalâjlama... 28
Yükseltilmiş döşeme sistemleri 1 Kapsam Bu standard, esas olarak binaların iç tesisatlarının yerleştirilmesi ve bu tesisatlara kolaylıkla ulaşılabilmesi için boşluk oluşturan yükseltilmiş döşemelerin performans özelliklerini ve karakteristiklerini kapsar. Bu standard, kullanımı yönetmeliklere tâbi olan tehlikeli maddelerle ilgili özellikleri kapsamaz. Bu standard, fabrikada imal edilmiş panel ve ayaklardan oluşan modüler döşeme elemanlarına uygulanır ve bunların ölçme ve deney metotlarını belirler. Mamulün, bu standarda uygunluğunun değerlendirilmesini sağlar. 2 Atıf yapılan standard ve / veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin, diğer standard ve/veya dokümanlara atıf yapılmaktadır. Bu atıflar metnin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağıda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atıflarda daha sonra yapılan tadil veya revizyonlar, atıf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapılması şartı ile uygulanır. Atıf yapılan standard ve/veya dokümanın tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskısı kullanılır. EN, ISO, IEC Adı vb.no (İngilizce) EN 1081 Resilient floor coverings - Determination of electrical resistance TS No 1) TS EN 1081 Adı (Türkçe) Elâstik Yer Döşemeleri Elektriksel Direncin Tayini EN ISO 140-12 Acoustics Measurement of sound insulation in buildings and of building elements- Part 12: Laboratory measurement of room to room airborne and impact sound insulation of an access floor EN 1815 Resilient and textile floor coverings Assessment of static electrical propensity EN 12524 Building materials and products Energy related properties Tabulated design values EN 12664 Thermal performance of building materials and products Determination of thermal resistance by means of guarded hot plate and heat flow meter methods Dry and moist products of medium and low thermal resistance EN 12667 Thermal performance of building materials and products Determination of thermal resistance by means of guarded hot plate and heat flow meter methods Products of high and medium thermal resistance EN 13501-1 Fire classification of costruction products and building elements Part 1: Classification using data from fire reaction tests TS EN ISO 140-12 TS EN 1815 Akustik -Yapılarda Ve Yapı Elemanlarında Ses Yalıtımının Ölçülmesi - Bölüm 12: Ulaşılabilir Bir Zemin Katında Hava Ve Darbe Yoluyla Odalararası Yayılan Ses Yalıtımının Laboratuvar Ölçmeleri Elâstik ve Tekstil Yer Döşemeleri- Statik Elektriklenme Eğiliminin Değerlendirilmesi - - - - - - - - 1) TSE Notu : Atıf yapılan standardların TS numarası ve Türkçe adı 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1
EN, ISO, IEC vb.no pren 13501-2 ENV 61024-1 HD 384.4.41 HD 384.4.473 HD 384.5.54 HD 384.6.61 İngilizce Adı Fire classification of costruction products and building elements Part 2: Classification using data from fire resistance tests (excluding products for use in ventilation systems) Protection of structures against lightning- Part1: General principles (IEC 61024-1:1990, modified) Electrical installations of buildings- Part 4: Protection for safety; Chapter 41: Protection against electrical shock Electrical installations of buildings- Part 4: Protection for safety; Chapter 47: Application of protective measures for safety; Sectin 473: Measures of protection against overcurrent Electrical installations of buildings- Part 5: Selection and erection of electrical equipment; Chapter 54: Earthing arrangements and protective conductors Electrical installations of buildings- Part 6:verification; Chapter 61: initial verification TS No 1) TS IEC 61024-1-1 TS IEC 60364-4-41 TS IEC 60364-4-473 TS HD 384.5.54 S1 TS HD 384.6.61 S1 Türkçe Adı Yapıların Yıldırımdan Korunması- Bölüm 1: Genel Prensipler- Kısım 1: Kılavuz A- Yıldırımdan Korunma Sistemleri İçin Korunma Düzeyleri Seçimi Binalarda Elektrik Tesisatı Bölüm 4- Güvenlik Korunması Grup 41- Elektrik Çarpmasına Karşı Korunma Binalarda Elektrik Tesisatı Bölüm 4: Koruyucu Güvenlik Tedbirlerinin Uygulanması Kısım 473: Aşırı Akıma Karşı Korunma Tedbirleri Binalarda Elektrik Tesisatı - Bölüm 5: Elektrik Donanımının Seçilmesi Ve Montajı - Grup 54: Topraklama Düzenlemeleri Ve Koruyucu İletkenleri Binalarda Elektrik Tesisatı Bölüm 6: Doğrulama Grup 61: Başlangıç Doğrulaması 3 Terimler ve tarifler Bu standardın amacı için aşağıdaki terimler ve tarifler uygulanır. 3.1 Köprü oluşturma / kiriş Ayakların ve kuşak / kirişlerin (mevcutsa) normal konumlarında yerleştirilemediği yerlerde, şartlara uyum sağlayacak yük taşıyan bileşen. 3.2 Çökme Panel veya elemanın, deney yükü altında, daha fazla yük taşıyamayan sehim durumu. 3.3 Bileşenler Yükseltilmiş döşeme elemanlarının paneller, ayaklar, kuşaklar... vb parçaları. 3.4 Sehim Deney yapılan numunenin uygulanan yük nedeni ile daha önceki esas doğru seviyeden sapması. 3.5 Şekil değişikliği Numunenin şekil değiştirmesi. 3.6 Sapma Tanımlanan boyut veya konum ile mevcut boyut veya konum arasındaki fark. 3.7 Kenar bandı Döşemenin kaplamasını ve panellerin korumasını sağlayan dört kenarın hepsine mekanik olarak veya tutkal ile yapıştırılmış panel bileşeni. 3.8 Eleman Döşemeyi oluşturmak için tasarlanmış olan ve kullanılan kuşaklar, taşıyıcı yastık contalar... vb bileşenler de dahil olmak üzere ayaklar ile desteklenmiş tamamen fabrika imalâtı olan parçalardan oluşan takım. 2
3.9 Bitmiş döşeme yüksekliği (BDY) Belirli alt zemin seviyesinden, bitmiş yükseltilmiş döşeme üst seviyesine olan düşey anma mesafesi. 3.10 Deney yükü uygulaması Deney yükü uygulama başlığının numune yüzeyine olan baskı hareketi. 3.11 Kenar uzunluğu Panelin herhangi bir kenarının tüm uzunluğu. 3.12 İmalâtçının beyan ettiği panel boyutları Sapmalarla uygulanan boyutlar. 3.13 Panel anma boyutu Ticarî açıklamalarda kullanılan teorik boyut. 3.14 Panel Yükseltilmiş döşemenin yük uygulanan yatay bileşeni; alt yapı (ayaklar veya kuşaklar) tarafından desteklenen panel. 3.15 Ayak Yükü alt zemine aktaran düşey bileşen veya eleman parçası. 3.16 Boşluk Yükseltilmiş döşeme alt yüzeyi ile alt döşeme arasındaki mevcut boşluk. 3.17 Boşluk yüksekliği Yükseltilmiş döşeme alt yüzeyinin en düşük noktası ile alt döşemenin en yüksek noktası arasındaki mesafe. 3.18 Yükseltilmiş döşeme Bir binanın yapımında, yapının yük taşıyıcı sistemine uygulanabilen, alt kısımdaki ayaklar ve/veya kuşaklar veya diğer bileşenlere oturan panellerden oluşan, fabrika imalâtı döşeme sistemi. 3.19 Emniyet katsayısı Çalışma yükünün bulunması için en büyük taşıma yükünün bölünmesi gereken kat sayı. 3.20 En büyük taşıma yükü Belirli en büyük taşıma yükü deney işleminde bir elemanın çökmesi anındaki en büyük yük. 3.21 Kuşak Panelleri destekleyen, ayakları birbirine bağlayan yatay bileşen (kiriş). 3.22 Sistem Tam ve bitmiş yükseltilmiş döşemeyi oluşturan elemanların birleşimi. 3.23 Çalışma yükü En büyük taşıma yükünün emniyet kat sayısına bölünmesi ile elde edilen yük (en büyük taşıma yükü bazen çökme/yıkılma yükü ve çalışma yükü ise anma yükü veya proje yükü olarak da bilinir). 4 Özellikler 4.1 Genel ve yük sınıfları En büyük taşıma yükü, sınıflandırma için ana kriterdir. Diğer tüm yük kaldırma özellikleri en büyük taşıma yükü ile ilişkilidir. Yükseltilmiş döşeme sistemleri en büyük taşıma yüküne göre Çizelge 1 e uygun olarak sınıflandırılır. 3
Çizelge 1 Elemanların sınıfları Sınıf En büyük taşıma yükü (kn) 1 4 2 6 3 8 4 9 5 10 6 12 4.2 Yük taşıma kapasitesi 4.2.1 Genel Yükseltilmiş döşemeler, mekanik direnç ve kararlılık sağlayacak kullanma süresi boyunca güvenilir olmalı, şekil değişikliği veya çökmeye sebep olmayacak şekilde tasarlanıp imal edilmelidir. 4.2.2 Statik yük özellikleri Eleman, Madde 5.2.1. de belirtilen deney işlemine uygun olarak tâbi tutulduğunda aşağıdaki kriterleri karşılamalıdır: a) Daha fazla yük altında çökmeden önce Çizelge 1 de kendi sınıfı için verilen ilgili en büyük taşıma yükünü taşımalıdır. b) En büyük taşıma yükünün emniyet kat sayısına bölünmesi ile bulunan çalışma yüküne eş değer çalışma yükü uygulandığında, ölçülen sehim çizelge 2 de belirtilen değeri aşmamalıdır. Emniyet kat sayısı için iki değer belirlenmiştir: 2.0 ve 3.0 Çizelge 2 Sehim sınıfları Sınıf En büyük sehim (mm) A 2,5 B 3,0 C 4,0 4.2.3 Ayağın düşey yük taşıma kapasitesi Alt yapı, sistem deneye tâbi tutulduğunda, çalışma yükünün 4 katını taşımalıdır. Ayakta bozulma veya hasarlanma olmamalıdır. Deneyler Madde 5.2.2. ye uygun olarak yapılmalıdır. 4.2.4 Yüklemeden sonraki kalıcı şekil değişikliği Madde 5.4 e göre deney yapıldığında, çalışma yüküne eş değer deney yükü 30 dakika uygulandıktan ve yük kaldırıldıktan 5 dakika sonra, elemanın en zayıf noktasındaki kalıcı sehim 0,5 mm yi geçmemelidir. 4.3 Dinamik yük özellikleri 4.3.1 Sert cisim darbe tesirinin emilmesi İstenmesi halinde, eleman Madde 5.5.1. de tanımlanan sert cisim darbe tesiri deneyinde uygulanan deneye dayanmalıdır. Bu deney elemanın herhangi bir kısmında çökmeye sebep olmamalı ve eğer deney yapılmışsa sonucu ifade edilmelidir. 4.3.2 Yumuşak cisim darbe tesirinin emilmesi İstendiğinde, sistemin elemanı Madde 5.5.2. de tanımlandığı gibi yumuşak cisim darbe tesiri deneyine dayanmalıdır. Bu deney sistem elemanının herhangi bir kısmında çökmesine sebep olmamalı ve eğer deney yapılırsa sonucu ifade edilmelidir. 4.4 Boyutlarda sapmalar Yükseltilmiş döşeme panelleri, birbiri ile değiştirilebilir olacak şekilde uygun boyutlarda imal edilmelidir. Boyutlardan sapmalar, uygun sınıflardan biri için Çizelge 3 de verilen değerleri aşmamalıdır. 4
Çizelge 3 Panel boyutlarından sapmalar Sapma (mm) Tanımlama Sınıf 1 Sınıf 2 Panel kenarlarının uzunluğu, Madde 5.6.3 -/+ 0,2 +/-0,4 Panelin diklikten sapması, Madde 5.6.4 +/-0,3 +/-0,5 Yatay kenarların doğrusallıktan sapması, Madde 5.6.5 +/-0,3 +/-0,5 Kaplamasız panel kalınlığı, Madde 5.6.6 +/-0,3 +/-0,5 Kaplamalı panel kalınlığı *, Madde 5.6.6 +/-0,3 +/-0,5 Panelin burulması, Madde 5.6.7 0,5 0,7 Panellerin düşey çarpılması, Madde 5.6.8 0,3 0,6 Kenar bantları ile panel yüzeyi arasındaki yükseklik farkı, Madde 5.6.9 +/-0,3 +/-0,4 *Ölçüye kaplama da dahilse, döşeme kaplamasının kalınlık sapması da dahil edilir 4.5 Korozyona karşı koruma (Sistem olarak) eleman, mevcut ise metal malzemelerin paslanmaya karşı koruması hususunda Avrupa Standardlarına uygun olmalıdır. Böyle standardların mevcut olmaması durumunda bu eleman, mamulün kullanım yerinde yürürlükte olan şartlara uygun olmalıdır 2). 4.6 Döşeme kaplamasının soyulmaya karşı direnci Soyulmaya karşı direnç istenen yerlerde, döşeme panelinin bağlantıları, 0,8 N/mm den daha büyük soyulma direncine sahip olmalıdır. Soyulma direnci Madde 5.7 ye uygun deney metodu ile tayin edilmelidir. 4.7 Yangın karşı dayanıklılık Gerektiğinde, yükseltilmiş döşeme yangına karşı dayanıklılık bakımından EN13501-1:1999 a göre sınıflandırılmalıdır. Yükseltilmiş döşemenin temsilî bir kısmı deney metodunun koşullarına uygun olarak deneye tâbi tutulmalıdır (örneğin ek yerlerinin konumlanması). Mümkün olmayan yerde, yangına karşı dayanıklılık deneyi ve sınıflandırma, yükseltilmiş döşemeyi oluşturan her bir temel bileşen ve/veya malzemenin performansına göre yapılmalıdır. Bu taktirde, yükseltilmiş döşeme için sonuçlar, her bileşen ve/veya malzemenin yangına karşı dayanıklılık sınıflandırması esas alınarak yapılmalıdır. Malzeme veya bileşenlerin yangın karşı dayanıklılığı deney yapmaya ihtiyaç duyulmaksızın sınıf A1 e göre sınıflandırılabiliyorsa 3) bu, malzeme veya bileşenlere göre ifade edilmelidir. 4.8 Yangına direnç Gerektiğinde, yükseltilmiş döşeme sistemi, yangına direnç için, pren13501-2:1999 a göre sınıflandırılmalıdır. 4.9 Elektrostatik iletkenlik Eleman, konu ile ilgili EN1081, EN1815 ve HD 384.6.61 e uymalıdır. 4.10 Elektrik çarpma tehlikesi Eleman, konu ile ilgili HD 384.5.54, HD 384.4.473 e uymalıdır. İlâve olarak, elemanın elektrik çarpması tehlikesi, mevcutsa, Avrupa Standardlarına uygun olmalıdır. Bu standardların mevcut olmaması durumunda eleman, mamulün kullanım yerindeki yürürlükteki şartlara uygun olmalıdır 4). 4.11 Ses yalıtımı Gerektiğinde, yükseltilmiş döşemenin darbe ve/veya hava boşluğundaki ses yalıtımı deneyleri yapıldığında, EN ISO 140-12 ye uygun olmalıdır. 2) TSE Notu: TS 2967 EN 22063 Metalik Kaplamalar-Çinko ve Alüminyum Püskürtülerek Demir ve Çeliğin Korozyona Karşı Korunması standardı geçerli olacaktır. 3) 96/603 EC sayılı komisyon kararı 4) Ayrıca Enerji ve Tabiî Kaynaklar Bakanlığı Elektrik İç Tesisat Yönetmeliği geçerlidir. 5
4.12 Isı iletkenliği Gerektiğinde, ısı iletkenliği, pren 12524:1996 ya göre tespit edilmeli veya EN 12644 veya EN 12667 ye göre deneyi yapılmalıdır. 5 Deney ve ölçme metotları 5.1 Genel Elemanın deneyi, aşağıda belirtilen referans şartlar ile yerine getirilmelidir. Madde 5.2, Madde 5.3, Madde 5.4, Madde 5.5, Madde 5.6 ve Madde 5.7 de belirtilen deneyler, (20 ± 5) o C ortam sıcaklığı ve %(55 ± 10) bağıl nemde yapılmalıdır. Ayakları sabitlemek için yapıştırıcı kullanılıyorsa, Madde 5.2, Madde 5.3, Madde 5.4 ve Madde 5.5 de belirtilen deneyler, imalâtçının belirlediği şekilde başlatılmalı fakat yapıştırıldıktan sonra 48 saat geçmeden deneyler yapılmamalıdır. Deney numuneleri, mevcut imalâttan rastgele seçilmeli ve mevcut veya günlük imalâtı temsil etmelidir. Deney raporu, bütün deneyler için en az aşağıdaki bilgileri kapsamalıdır. 1. Deneyi yapan kuruluş ve adresi, 2. Deneyin yapılması için başvuranın adı ve adresi, 3. Deney numunelerinin teslim edildiği veya alındığı tarih, 4. Deney tarihi, 5. Çevre koşulları, 6. Deney için kullanılan malzemelerin (sınıfı ve sınıflandırma ayrıntıları dahil) içeriği ve yapı ayrıntıları, 7. Kullanılan deney aygıtlarının doğruluğu ve hassasiyeti, 8. Deneylerin şart koşulan sayısal ölçüm sonuçları ve sınıfları veya ulaşılan sınıf, 9. Sert cisim veya yumuşak cisim darbe tesiri deneylerinde geçer veya kalır ibareleri ve var ise oluşan hasar, 10. Sorumlu kişinin imzası ve rumuzu. 5.2 Statik yük 5.2.1 Eleman üzerinde yük deneyi 5.2.1.1 Deney koşulları Deney koşulları Madde 5.1 e uygun olarak düzenlenmelidir. 5.2.1.2 Prensip Yük, elemanda hasar oluşuncaya kadar, düzenli şekilde arttırılarak uygulanmalıdır. Uygulanan deney yüküne karşılık elemanda oluşan sehimi gösteren bir grafik oluşturulmalıdır. 5.2.1.3 Deney cihazları Deney cihazı, Şekil 1 deki çizime uygun olmalı, beraberinde düzenli kayıt yapan bir cihaza bağlanmış sehim ölçüm cihazı bulunmalıdır. 5.2.1.4 İşlem Paneller ayaklar üzerine uygulamadaki ile aynı şekilde monte edilmelidir. Ayaklar, elverişli oldukları en yüksek seviyeye ayarlanmalıdır. Kuşaklar, elemanın bir parçasını oluşturuyorsa, paneli ayaklara bağlamak için kullanılan (cıvatalar gibi) diğer sabitleme malzemelerini de kapsamalıdır. Alt döşemede, ayakları sabitlemek için yapıştırıcı kullanılıyorsa, bu durumda deney, yapıştırıcının ilk sürülüşü üzerinden 48 saat geçmeden uygulanmamalıdır. Bir çelik çerçeve, panel etrafına, elemanın yatay hareketini engelleyecek biçimde Şekil 1 de gösterildiği gibi sabitlenmelidir. Deney yükü uygulama başlığı, (25 ± 0,1) mm ebatlarında ve köşeleri 2 mm yi geçmeyen pahlarla yuvarlatılmış çelik küp şeklindedir. Deney, deney yükü başlığının, aşağıda belirtilen konumlarda konumlandırılmasıyla 4 defa tekrarlanmalıdır. - Belirlenebilen en zayıf kenarın merkezinde, belirlenemiyorsa birbirine bitişik iki kenarda, - Panelin merkezinde, - Ayak başlığı kenarından köşeye 70 mm mesafede, - Deney lâboratuvarı tarafından belirlenen, zayıf olan herhangi bir noktada. 6
Her deney için yeni bir panel kullanılmalıdır. Herhangi bir şekil değişikliği olmaması halinde ayaklar, deney lâboratuvarının kararına bağlı olarak yeniden kullanılabilir. Imalâtçı tarafından beyan edilen çalışma yükü, deney yükü uygulama başlığı ile 5 dakika süreyle alıştırma yükü olarak uygulanmalı, sonra da kaldırılmalıdır. 200N yük en az (5 ± 1) dakika süreyle yüklendikten sonra sehim ölçer sıfırlanmalıdır. Bu yük, deney başlangıcından önce kaldırılmalıdır. Düzenli yük artırımı, (120 ± %10) N/s hız ile elemanın herhangi bir parçasında hata oluşana kadar uygulanmalıdır. Panelin altındaki sehim, deneyin başlangıcından hata oluşumuna kadar sürekli kaydedilmelidir. 5.2.1.5 Deney metotlarının hassasiyeti ve sonuçların ifade edilmesi Sehim, ± 0,01 mm ve yük ± %1 hata sınırı içinde okunmalıdır. Uygulanan deney yüküne karşılık oluşan sehimi gösteren bir grafik oluşturulmalıdır. Deney yükünün, tanımlanan çalışma yüküne eşit olduğundaki sehim değerleri ve hatanın oluştuğu yük miktarı, grafikte özellikle gösterilmelidir. Çalışma yükünde izin verilen en büyük sehim, grafik üzerinde gösterilmelidir. Ölçüler mm dir Açıklama 1. Ölçme tablası 2. Ayak 3. Panel 4. Sabit çerçeve 5. Yük uygulama başlığı (25 mm x 25 mm) F Yük Şekil 1 - Eleman üzerindeki yük deneyi 5.3.1 Ayağa düşey yük uygulama deneyi 5.3.1.1 Numune alma Ayağı oluşturan tüm parçalar günlük imalâttan rastgele seçilmelidir. 5.3.1.2 Numunelerin ve deney parçalarının muhafazası ve hazırlanması Numunelerin hazırlanması ve muhafazası ve Madde 5.1 e göre yapılmalıdır. 5.3.1.3 Prensip Ayakların Madde 4.2.3 de beyan edilen şartları karşılayıp karşılamadığını tespit etmek üzere yük uygulanır. 5.3.1.4 Cihazlar Şekil 2 ye uygun bir deney cihazı kullanılmalıdır. 7
5.3.1.5 İşlem Ayak tabanı, deney cihazında, sert bir alt tabakaya sabit şekilde bağlanmalıdır. Tutkal veya mekanik sabitleme yerine, yeterliliği kanıtlanmış deney ve eşit aralıklarla sınanmış, elverişli sıkıştırma cihazları da kullanılabilir. Aynı uygulama, aynı ayak tabanlarına, birden fazla deney için uygulanabilir. Bu deneyde kuşaklar kullanılmaz. Ayak başlığı üst kısmı, bu ayak tipi için uygun olan en yüksek mesafeye ayarlanmalıdır. Yük uygulama başlığı, panel köşesinin üstünde, ayak kafasının tam merkezine gelecek şekilde yerleştirilmelidir. Deney yükü, beyan edilen değere ulaşıncaya kadar (120 ± %10) N/s hızla arttırılarak uygulanmalıdır. Deneyde, uygulamada kullanılması plânlanan montaj metodunun aynısı veya bunu temsil edebilecek başka bir metot kullanılmalıdır. Ayakta herhangi göçme belirtisi olmamalıdır. Ölçüler mm dir Açıklama 1. Yük uygulama başlığı (50 mm x 50 mm) 2. Ayak 3. Ölçme tablası Şekil 2 - Ayağa düşey yük uygulama deneyi 5.4 Eleman üzerinde kalıcı şekil değişikliği deneyi 5.4.1 Numune alma Numune Madde 5.3.1.1 deki gibi alınmalıdır. 5.4.2 Numunelerin ve deney parçalarının muhafazası ve hazırlanması Numunelerin hazırlanması ve muhafazası ve Madde 5.1 e göre yapılmalıdır 8
5.4.3 Prensip Bu deney, Madde 5.2.1 de verilen deneydeki aynı cihaz ve uygulama metodu ile, fakat yükün, çalışma yükünde sabit olarak 30 dakika süresince tutulması suretiyle yapılır. Yüklemeden sonraki kalıcı şekil değişikliği, yükün kaldırılmasından 5 dakika sonra ölçülür. 5.4.4 Cihazlar Madde 5.2.1.4 e uygun cihazlar kullanılmalıdır 5.4.5 İşlem Bu deney, Madde 5.2.1 deki deneyin devamı olarak, sadece bir eleman kullanılarak yapılır. Yük uygulama başlığı, deney lâboratuvarı tarafından, elemanın en zayıf olduğu düşünülen noktasına yerleştirilir. Çalışma yükü, 25 mm ebatlarındaki küp ile (5 ± 1) dakika süresince uygulanır. Sonra yük kaldırılır ve sehim ölçer sıfırlanır. Düzenli arttırılan yük, (120 ± %10) N/s hızda, yük değeri, beyan edilen çalışma yüküne eşit oluncaya kadar uygulanmalıdır. Yük, 30 dakika süresince tutulmalı ve sonra kaldırılmalıdır. Uygulanan yükle, panel altında oluşan sehim, yükün kaldırılmasından 5 dakika sonra kayıt edilmelidir. Sehim, şekil değişikliği için ± 0,01mm ve yük %1 hata sınırı içinde okunmalıdır. 5.5 Dinamik yükleme 5.5.1 Sert cisim darbe tesiri deneyi 5.5.1.1 Numune alma Bir eleman (ve uygulanıyorsa kuşaklar), günlük imalâttan rastgele seçilmelidir. 5.5.1.2 Numunelerin ve deney parçalarının muhafazası ve hazırlanması Numunelerin hazırlanması ve muhafazası ve Madde 5.1 e göre yapılmalıdır 5.5.1.3 Prensip Bir elemanın, sert cisim darbe tesiri yüküne dayanıp dayanmadığını tayin etmektir. 5.5.1.4 Cihazlar Panelin altında, panelin alt zemine temas etmemesi için yeterli serbest hacim bulunmalıdır (Şekil 3). 5.5.1.5 İşlem Kütlesi (4,5 ± 0,05) kg ve çapı 50 mm olan çelikten yarım küre şeklindeki yük uygulama başlığı, iç çapı 55 mm olan bir kılavuz boru içerisinden ve (600 ± 10) mm yükseklikten deney panelinin üzerine, aşağıda belirtilen noktalara düşürülür. - Panelin merkezine, - Panelin bir kenarının merkezine ve/veya - Elemanın en zayıf olduğu herhangi bir noktaya. Panel her darbeden sonra çökmemeli veya kırılmamalıdır. 5.5.1.6 Sonuçların ifade edilmesi Sonuç, panelin çökmesine veya kırılıp kırılmamasına bağlı olarak geçer veya kalır şeklinde rapor edilmelidir. Panelde olabilecek herhangi bir hasar raporda belirtilmelidir. 9
Ölçüler mm dir Açıklama 1. 4,5 kg lık yük uygulama başlığı 2. 55 mm çapında kılavuz boru 3. Mesnet 4. Panel Şekil 3 - Sert cisim darbe tesiri deneyi 5.5.2 Yumuşak cisim darbe tesiri deneyi 5.5.2.1 Numune alma Bir eleman (ve uygulanıyorsa kuşaklar), günlük imalâttan rastgele seçilmelidir. 5.5.2.2 Numunelerin ve deney parçalarının muhafazası ve hazırlanması Numunelerin hazırlanması ve muhafazası ve Madde 5.1 e göre yapılmalıdır 5.5.2.3 Prensip Bir panelin, yumuşak cisim darbe tesiri yüküne dayanıp dayanmadığını tespit etmektir. 5.5.2.4 Cihazlar Şekil 4 ile uyumlu veya eş değerde bir cihaz kullanılmalıdır. 5.5.2.4.1 İçinde çapları 2 ila 4 mm olan kuru kum doldurulmuş kütlesi (40 ± 0,8) kg olan, alt kısmı düz branda torba. Torbanın çapı en fazla 300 mm olmalıdır. 5.5.2.4.2 Torbayı yukarı kaldırılıp aniden serbest bırakabilecek bir cihaz. 10
5.5.2.4.3 Belirlenen düşme yüksekliğine (1000 ± 10) mm eşit uzunlukta bir ölçme çubuğu. Deney panelinin altında, torba altının kırılmış panele temas etmesine yetecek kadar uygun boş hacim bulunmalıdır. 5.5.2.5 İşlem Dolu torba, deney panelinin üstüne 1 metre yükseklikten düşürülmelidir. İlk düşüş panelin merkezine temas etmelidir. İkinci düşüş, torba altının tümüyle panel yüzeyine temas edeceği şekilde, panelin bir kenarının merkezine yapılmalıdır. Panel çökmemeli veya kırılmamalıdır. 5.5.2.6 Sonuçların ifade edilmesi Sonuç, panelin çökmesine veya kırılıp kırılmamasına bağlı olarak geçer veya kalır şeklinde rapor edilmelidir. Panelde olabilecek herhangi bir hasar raporda belirtilmelidir. Ölçüler mm dir Açıklama 1. Kum torbası 2. Panel 3. Ayak Şekil 4 - Yumuşak cisim darbe tesiri deneyi 11
5.6 Boyutların ölçülmesi 5.6.1 Genel Ölçmeler, müşteriye teslim edilecek boyutlardaki paneller üzerinde yapılmalıdır. Ancak başlangıç deney işlemlerinde (şayet var ise) kaplama, panelin yapısal gücüne katkıda bulunmuyorsa (Çizelge 3), ihmal edilebilir. Ölçmeler, deney lâboratuvarının kararına bağlı olarak, Şekil 5 den Şekil 11 e kadar gösterilen ekipman ve/veya metotlardan farklı metotlarla (hassasiyeti ve doğruluğu ispat edilen ve oluşturulmuş prensiplere bağlı olması halinde) yapılabilir. Şekil 5 ten Şekil 11 e kadar tüm ölçüler anma ölçüleridir. 5.6.2 Boyut ölçmesi için numune alma ve hazırlama Numune alma amacı ile, ölçme için, imalât esnasında üç yeni panel rastgele seçilir. Deney parçaları ve numuneler, Madde 5.1 e göre muhafaza edilmeli ve hazırlanmalıdır. 5.6.3 Panel kenarlarının uzunluğu 5.6.3.1 Prensip Ölçümler, bitişik panel ile temas hattı seviyesinden alınmalıdır. İmalâtçının beyan ettiği ölçülerden sapma miktarı, kenarların paralelliği ile belirlenir. 5.6.3.2 Cihazlar Şekil 5 e uygun kadranlı ölçme cihazı kullanılmalıdır. Bu cihazın ölçme doğruluğu 0,01mm olmalıdır. 5.6.3.3 İşlem Kadranlı ölçme cihazı, imalâtçının belirlediği ölçüye sıfırlanır, çapraz tutucu B1 den itibaren ölçülür. Panel, altüst edilerek, B1, B2, ve B3 çapraz tutucular ile temas edecek biçimde yerleştirilir. Panelin 4 kenarı da dikkatlice ölçülür. 5.6.3.4 Deney metotlarının doğruluğu ve hesaplama metotları da dahil olmak üzere sonuçların ifade edilmesi Ölçümler iki ondalık hane kullanılarak okunur ve en yakın ondalığa yuvarlanarak kayıt edilir. Ölçülen tüm sapmalar Çizelge 3 te verilen değerlerin içinde olmalıdır. 12
Ölçüler mm dir Açıklama 1. Panel 2. Ön kenar 5 mm 3. Kadranlı ölçme cihazı C1 4. Panel alt yüzü 5. Ölçme tablası A1-A3 taşıyıcı tutucular B1-B3 çapraz tutucular Şekil 5 - Panel kenarlarının uzunluğu 13
5.6.4 Panelin diklikten sapması 5.6.4.1 Prensip Diklikten sapma, bir referans hat üzerinde, diklikten sapma mesafesinin ölçülmesi ile tespit edilir. Ölçümler, bitişik paneller ile temas hattı seviyesinde olmalıdır. 5.6.4.2 Cihazlar Şekil 6 da ayrıntıları gösterilen kadranlı ölçme cihazı kullanılmalıdır. Kadranlı ölçme cihazının ölçme doğruluğu 0,01 mm olmalıdır. 5.6.4.3 İşlem Çapraz tutuculardan B1 ile B2 ve B3 içinden geçen referans hattın oluşturduğu düşey konuma göre kadranlı ölçme cihazı C2 sıfırlanır. Panel, alt üst edilerek B1, B2 ve B3 çapraz tutucularla temas edecek şekilde yerleştirilir. Panelin dört kenarı dikkatlice ölçülür. 5.6.4.4 Deney metotlarının doğruluğu ve hesaplama metotları da dahil olmak üzere sonuçların ifade edilmesi Ölçümler iki ondalık hane kullanılarak okunur ve en yakın ondalığa yuvarlanarak kayıt edilir. Ölçülen tüm sapmalar, Çizelge 3 te verilen sapmalar içinde olmalıdır. 14
Ölçüler mm dir Açıklama 1. Panel 2. Ölçme cihazı ölçme ucu çapı 5 mm 3. Kadranlı ölçme cihazı C2 4. Panel alt yüzü 5. Ölçme tablası A1-A3 Durdurucu mesnetler (yüzey mesneti) B1-B3 çapraz mesnetler (kenar mesnetler) Şekil 6 - Panelin diklikten sapmasının ölçülmesi 15
5.6.5 Yatay kenarların doğrusallıktan sapması 5.6.5.1 Prensip Doğrusallıktan sapma, referans bir hattan sapmanın ölçülmesi ile tespit edilir. Ölçümler, bitişik paneller ile temas hattı seviyesinde olmalıdır. İmalâtçının beyan ettiği ölçülerden sapma miktarı, kenarların paralelliği ile belirlenir. 5.6.5.2 Cihazlar Şekil 7 ye uygun kadranlı ölçme cihazı kullanılmalıdır. Kadranlı ölçme cihazının ölçme doğruluğu 0,01 mm olmalıdır. 5.6.5.3 İşlem Kadranlı ölçme cihazı C3, B2 ve B3 den geçmekte olan referans hattına sıfırlanır. Panel, alt üst edilerek B1, B2 ve B3 çapraz tutucularla temas edecek şekilde yerleştirilir. Dört kenarın sapmaları dikkatlice ölçülür. 5.6.5.4 Deney metotlarının doğruluğu ve hesaplama metotları da dahil olmak üzere sonuçların ifade edilmesi Ölçümler iki ondalık hane kullanılarak okunur ve en yakın ondalığa yuvarlanarak kayıt edilir. Ölçülen tüm sapmalar, Çizelge 3 te verilen sapmalar içinde olmalıdır. 16
Ölçüler mm dir. Açıklama 1. Panel 2. Ölçme cihazı ölçme ucu çapı 5 mm 3. Kadranlı ölçme cihazı C2 4. Panel alt yüzü 5. Ölçme tablası A1-A3 Durdurucu mesnetler (yüzey mesneti) B1-B3 çapraz mesnetler (kenar mesnetler) Şekil 7 - Panel kenarlarının doğrultudan sapmasının ölçülmesi 17
5.6.6 Panel kalınlığı 5.6.6.1 Prensip Kalınlık, imalâtçının belirttiği değerlerden, sapmanın ölçülmesi ile tespit edilir. 5.6.6.2 Cihazlar Şekil 8 e uygun kadranlı ölçme cihazı kullanılmalıdır. Kadranlı ölçme cihazının ölçme doğruluğu 0,01 mm olmalıdır. 5.6.6.3 İşlem Panel alt üst edilerek, Şekil 8 de gösterildiği gibi, üç adet kalibre edilmiş A,B,C bloklarının üstüne yerleştirilir. Şekil 8 de gösterildiği gibi, 5 kg ağırlığındaki H kütlesi yerleştirilir. Kadranlı ölçme cihazı kadranı F, imalâtçının belirlediği ölçüye sıfırlanır. Ölçümler, imalâtçının belirlediği, normal desteklenen bölge ve kenar bantlarının içinde kalan noktalardan alınır. Dört köşedeki sapmalar, panel çevrilerek, dikkatlice ölçülür. 5.6.6.4 Deney metotlarının doğruluğu ve hesaplama metotları da dahil olmak üzere sonuçların ifade edilmesi Ölçümler iki ondalık hane kullanılarak okunur ve en yakın ondalığa yuvarlanarak kayıt edilir. Ölçülen tüm sapmalar, Çizelge 3 te verilen sapmalar içinde olmalıdır. 18
Ölçüler mm dir Açıklama 1 Panel 2 Ölçme bölgesi 3 Kadranlı ölçme cihazı F. 4 Panel alt yüzü 5 Ölçme tablası 6 Kütle Şekil 8 - Panel kalınlığının ölçülmesi 19
5.6.7 Panel burulması 5.6.7.1 Prensip Panel burulması, panellerin burulan köşedeki panel düzleminden sapma miktarı ölçülerek belirlenir. 5.6.7.2 Cihazlar Şekil 9 a uygun kadranlı ölçme cihazı kullanılmalıdır. Kadranlı ölçme cihazının ölçme doğruluğu 0,01 mm olmalıdır. 5.6.7.3 İşlem Panel alt üst edilerek, Şekil 9 da gösterildiği gibi, kalibre edilmiş dört blok üzerine yerleştirilir. 5 kg ağırlığında bir kütle, Şekil 9 da gösterildiği gibi, burulan köşelerden (eğer var ise) birinin üzerine yerleştirilir. Kadranlı ölçme cihazı sıfırlanır ve ters köşeye yerleştirilir. Ağırlık, karşı köşeye hareket ettirilir ve kadranlı ölçme cihazı okunur. 5.6.7.4 Deney metotlarının doğruluğu ve hesaplama metotları da dahil olmak üzere sonuçların ifade edilmesi Ölçümler iki ondalık hane kullanılarak okunur ve en yakın ondalığa yuvarlanarak kayıt edilir. Ölçülen tüm sapmalar, Çizelge 3 te verilen sapmalar içinde olmalıdır. 20
Ölçüler mm dir Açıklama 1 Panel 2 Kenar bantları 3 Kadranlı ölçme cihazı 4 Panel alt yüzü 5 Ölçme tablası Şekil 9 - Panel burulmasının ölçülmesi 21
5.6.8 Panellerin düşey çarpılması 5.6.8.1 Prensip Panel kenarlarının düşey çarpılması, bir referans düzlem ile panelin üst yüzeyi arasındaki paralel hattaki sapmanın ölçülmesi ile tespit edilir. 5.6.8.2 Cihazlar Şekil 10 a uygun kadranlı ölçme cihazı kullanılmalıdır. Kadranlı ölçme cihazının okuma hassasiyeti 0,01 mm olmalıdır. 5.6.8.3 İşlem Panel alt üst edilerek, kalibre edilmiş üç adet A,B,C blokları üzerine yerleştirilir. 5kg ağırlığında bir kütle, şekil 10 da gösterildiği gibi yerleştirilir. Kadranlı ölçme cihazı F, B ve C bloklarının üstünden geçen referans hatta sıfırlanır. Panel çevrilerek, dört kenarındaki sapma dikkatlice ölçülür. 5.6.8.4 Deney metotlarının doğruluğu ve hesaplama metotları da dahil olmak üzere sonuçların ifade edilmesi Ölçümler iki ondalık hane kullanılarak okunur ve en yakın ondalığa yuvarlanarak kayıt edilir. Ölçülen tüm sapmalar Çizelge 3 te verilen sapmalar içinde olmalıdır. 22
Ölçüler mm dir Açıklama 1 Panel 2 Kenar bantları 3 Panel üst yüzü 4 Kadranlı ölçme cihazı 5 Ölçme tablası Şekil 10 - Panel kenarının düşey çarpılmasının ölçülmesi 23
5.6.9 Kenar bantları ile panel yüzeyi arasındaki yükseklik farkı 5.6.9.1 Prensip Panel üst yüzeyi ile kenar bandı yüzeyi arasındaki farkın ölçülmesidir. 5.6.9.2 Cihazlar Şekil 11 e uygun kadranlı ölçme cihazı kullanılmalıdır. Kadranlı ölçme cihazının okuma hassasiyeti 0,01 mm olmalıdır. 5.6.9.3 İşlem Panel, Şekil 11 de gösterildiği gibi, dört blok üzerine üst yüzey yukarı gelecek şekilde yerleştirilir. Kadranlı ölçme cihazı, panelin üst yüzeyinde sıfırlanır. Sapma, kadranlı ölçme cihazının kenar bandının üst tarafına yerleştirilmesiyle elde edilir. Ölçme, kenar bandının sapmasının en büyük olduğu noktadan alınmalıdır. Dört kenardaki sapma, panel çevrilerek, dikkatlice ölçülür. 5.6.9.4 Deney metotlarının doğruluğu ve hesaplama metotları da dahil olmak üzere sonuçların ifade edilmesi Ölçümler iki ondalık hane kullanılarak okunur ve en yakın ondalığa yuvarlanarak kayıt edilir. Ölçülen tüm sapmalar, Çizelge 3 te verilen sapmalar içinde olmalıdır. 24
Ölçüler mm dir Açıklama 1 Panel 2 Kenar bandı 3 Panel üst yüzü 4 Ölçme tablası Şekil 11 - Kenar bantları ile panel yüzeyi arasındaki yükseklik farkı 5.7 Soyulmaya karşı direnç Soyulmaya karşı direnci tespit edebilmek için, yükseltilmiş döşeme panelinden, Şekil 12 ve Şekil 13 de gösterildiği gibi iki bant kesilir. Kesilen bantların ölçüleri aşağıdaki gibi olmalıdır. Bant genişliği b= 50 mm olmalıdır, Bant uzunluğu x= panel ölçüsünün en az yarısı kadar olmalıdır. 25
Şekildeki oklar çekme yönünü gösterir. Kaplamanın panele açısı 90 o olmalıdır. Deney esnasında kesilen bölgedeki bantları çeken F kuvveti devamlı izlenmeli ve kaydedilmelidir. Deneyi yapılan bandın soyulmaya karşı ortalama direnci aşağıdaki denkleme göre bulunur. Soyulmaya karşı ortalama direnç = Ortalama çekme gücü Deney bandının genişliği = N/mm Şekil 12 - Soyulmaya karşı direnç deneyi Anahtar 1 Panel 2 Panel kaplaması 3 Çekme çeneleri (pens) Şekil 13 Soyulmaya karşı direnç deneyi 26