CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI (TAKSONOMİ) (SİSTEMATİK)
Sınıflandırma (Taksonomi) Canlılar ların n benzer ve ortak özelliklerine göreg gruplandırılmas lması olup günümüze dek iki çeşit sınıflandırma yapılm lmıştır
a) Ampirik (Yapay) SınıflandS flandırma: Canlılar ların n dışd görünüşlerine göre g yapılm lmıştır. Ölçmenin olmadığı nitel gözlemlerle g yapılm lmış ve görevi aynı olan (analog) organlar dikkate alınm nmıştır. Örnek: Kuşun un kanadı Sineğin kanadı Yarasanın kanadı Bu sınıflands flandırmaya göre g yarasa ve sinek, kuşlar grubuna katış ışmıştır. SINIFLANDIRMANIN HİÇBİR H R BİLİMSELB YANI YOKTUR.
b) Filogenetik (Bireyoluş) ) SınıflandS flandırma: Canlılar ların n (bireylerin) tümt özelliklerine (akrabalık ilişkileri, kromozom yapılar ları,, protein yapı benzerlikleri, anatomik ve fizyolojik özellikleri, vb.) göre g yapılm lmıştır. Ölçmenin olduğu, u, nicel gözlemlerleg yapılm lmıştır. Yapısı aynı,, yani homolog organlar dikkate alınm nmıştır. Örnek; insanın kolu Balinanın ön n yüzgeciy Yarasanın kanadı Bu sınıflamaya s göre g yarasa ve balina memeliler grubuna dahil edilmiştir. Geçerlili erliliği i devam eden sınıflandırmadır. r.
Taksonomi Grupları Türkçe e Latince Örnek - 1 Örnek 2 Alem = Regnum : Hayvanlar : Animal Şube = Filum : Omurgalı : Kordata Sınıf f = Clasis : Memeliler : Mammals Takım m = Ordo : Carnivor : Carnivor Aile = Familya : Felidea : Canidea Cins = Genus : Felis : Canis Tür r = Species: Felis domesticus : Canis domesticus (Ev kedisi) (Ev köpek peği)
Taksonomi gruplarında Alemden Türe doğru gidildikçe; Grup sayısı artar. Gruptaki birey sayısı azalır. Ortak özellikler artar. Gen benzerliği i artar. Protein benzerliği i artar. Tür r sayısı azalır. Akrabalık k artar. Yapısal benzerlik artar.
TÜR İki canlının n aynı tür r olması için; in; Ortak özelliklerinin en çok olması, Aynı atadan gelmesi ve Çiftleşerek erek verimli nesiller oluşturmas turması gerekir. Aynı tür r canlılar ların; Kromozom sayılar ları, Beslenme şekilleri ve Üreme şekilleri aynıdır. Aynı tür r canlılar ların; DNA dizilişleri, leri, Protein yapılar ları ve Enzim çeşitleri farklı olabilir.
Canlılar lar tür t r adları ile bilinir. Bir canlının n tür t r adı; Tür r Adı = Cins Adı + Tanımlay mlayıcı ad yazılarak elde edilir. Buna, ikili adlandırma ( (binominal)) denir. Örnek : Ev kedisi : Felis domesticus Ev köpek peği i : Canis domesticus Kara çam : Pinus nigra Fıstık çamı : Pinus pinea Kara dut : Morus nigra Beyaz dut : Morus alba Türler sabittir ve aralarında geçiş vb. olmaz. Akrabalık k ilişkileri cins isimlerinin benzerliğine ine göre yapılır
CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI Canlılar lar hücre h yapısına göre g ikiye ayrılırlar: rlar: A. Prokaryot Canlılar lar Çekirdek zarı yoktur. DNA sitoplazmadadır. Zarlı organelleri yoktur. Ribozom organeli bulunur. Monera aleminden oluşur. ur. 1.Monera Alemi Bakteriler, Mavi - yeşil algler den oluşur. ur.
B.Ökaryot Canlılar lar Çekirdek zarı vardır. r. DNA sitoplazmada bulunmaz. Zarlı organelleri vardır. r. Ribozom organeli bulunur. Protistalar,, Mantarlar,Bitkiler ve Hayvanlar olmak üzere dört d alemden oluşur. ur.
1. Protista alemi Amip (Kök k ayaklı) Öeglena (Kamçılı canlı) Paramesyum (Terliksi canlı) Plazmodium malaria Cıvık k mantarlar dan oluşur. ur.
2.Mantarlar alemi (Fungi( Fungi) Küf f mantarları, Şapkalı mantarlar Pas mantarı Maya mantarları dır.
3) Bitkiler Alemi ( Plants ) Çiçeksiz bitkiler; Damarsız çiçeksiz bitkiler (Suyosunu ve Karayosunu) Damarlı çiçeksiz bitkiler (Eğrelti) Çiçekli bitkiler; Açık k tohumlu çiçekli bitkiler (Buğday, Çam, Sedir vs.) Kapalı tohumlu çiçekli bitkiler (Elma, Ayva vs.)
4. Hayvanlar Alemi ( Animals ) Omurgasız z hayvanlar 1) SüngerlerS 2) Sölenterler 3) Solucanlar 4) Eklembacaklılar lar 5) Yumuşak akçalaralar 6) Derisidikenliler. Omurgalı hayvanlar 1) Balıklar 2) Kurbağalar alar 3) SürüngenlerS 4) Kuşlar 5) Memeliler den oluşur. ur.
Virüsler Hücresel yapıda değildirler. Sitoplazması, organelleri ve enzim sistemleri yoktur. Protein kılıf k f ve nükleik asitten (DNA veya RNA) oluşur. ur. Zorunlu hücre h içi i i parazittirler. Dış ortamda cansız z ve kristal yapıdad dadır. Enzim, protein ve enerji üretemezler fakat girdiği i konak hücrede bunları yaptırır r ve kullanırlar. Yapısında bulunan enzimi ile konak hücre h içerisinei girerek yönetimi y ele geçirip çoğalırlar. Virüslerin konakları özeldir, başka hücrelere h girmezler. Örneğin; kuduz virüsü beyin hücrelerinde, h HİV H V virüsü akyuvar hücrelerindeh çoğalır. Konağı bakteri olan virüslere bakteriyofaj denir. Hücreler virüslere karşı interferon üretir.
Aktif hareket etmez, Büyümez, Beslenmez, Bölünmezler. Virüsler
1. Monera Alemi Prokaryot canlılard lardır. r. a) Mavi - Yeşil Algler Prokaryot canlılard lardır. r. Ribozomdan başka organeli yoktur. Çekirdek zarı yoktur. Tek tek veya koloni halinde suda yaşarlar. arlar. Fotosentez yapan ototrof canlılard lardır. r. Kloroplast yoktur, fakat klorofil vardır. r. Hücre çeperi vardır. r. b) Bakteriler Prokaryot canlılard lardır. r. Ribozomdan başka organeli yoktur. Çekirdek zarı yoktur.
BAKTERİ HÜCRESİ
BAKTERİLER Tek tek ya da koloni halinde bulunabilir. Hücre zarının n dışıd ışında hücre h duvarı (hücre çeperi) bulunur. Bazılar larında çeperin dışıd ışında kapsül l bulunur. Dayanıkl klılığıığı ve direnci arttırır. r. Karbonhidrattan yapılm lmıştır. Yuvarlak, uzun, spiral veya virgül şeklinde olabilir. 1) Oksijen gereksinmesine göreg re; Oksijenli solunum yapanlar, (Aeroblar( Aeroblar) Oksijensiz solunum yapanlar, (Anaeroblar( Anaeroblar) Her ikisini yapanlar. (Fak( Fakültatifler) 2) Beslenmelerine göre; g Kendi besinini yapanlar (Ototroflar) Fotosentez yapanlar, Kemosentez yapanlardan oluşur. ur. Hazır r besin alanlar (Heterotroflar)
3) Üremelerine göre; g Bakterilerin çoğu u eşeysize eysiz ürer. Fakat bazı türlerde, farklı özelliklere sahip aynı tür bakteriler arasında konjugasyon köprüsü ile gen aktarımı yapıld ldığından eşeylie eyli üreme görülür. g r. Bazı bakteriler ortam koşullar ulları zorlaşı şınca endospor oluşturur. Uzun süre s bu halde kalabilir. Bakterilerin üreme ortamına bıraktb raktıkları ve diğer bakterileri öldüren maddelere antibiyotik denir.
2. Protista Alemi Ökaryot canlılard lardır. r. Hareketlerine göre g sınıflands flandırılırlar. rlar. Çok çeşitlidir. Amip, Öeglena, paramesyum. a) Amip (Kök k ayaklı) Yalancı ayaklarıyla yla hareket eder. Hazırc rcı yani heterotroftur. Fagositoz yapar ya da parazit yaşar. ar. b) Öeglena (Kamçılı) Kamçılar larıyla hareket eder. Hem hazır r besin alır r hem de ışıkl klı ortamda kloroplastı ile fotosentez yaparak besin üretir. c) Paramesyum (Terliksi canlı) Silleriyle hareket eder. Hazır r besin alırlar yani heterotroftur.
3.Mantarlar Alemi (Fungi( Fungi) Klorofil içermediklerinden i hazırc rcı,, yani heterotroftur. Ya saprofit ya da parazit yaşarlar. arlar. Hücre çeperi bulunur. Depo maddeleri glikojendir. Sporlarla ürerler. Çok çeşitlidir. Maya mantarları,, küf k f mantarları, şapkalı mantarlar vs. Ekonomik değerleri erleri olanlar olduğu u gibi bazılar ları da yenir
4. Bitkiler Alemi ( Plants) Kloroplastlı ototrof canlılard lardır. r. Hücre çeperi bulunur. Sentrozomları yoktur. Endositoz yapamaz, fakat ekzositoz yapabilirler. Yedek depo maddeleri nişastad astadır. Üremelerine göre g sınıflands flandırılırlar. rlar.
a) Çiçeksiz Bitkiler Çiçek ve tohum oluşmaz. Gerçek ek kök, k k, gövde g ve yaprak yoktur. Sporlarla ürer ve döl l almaşı görülür. r. - Suyosunu ve karayosunlarında nda iletim demetleri yoktur. - Eğreltilerde iletim demetleri vardır. r.
b) Çiçekli Bitkiler Çiçek ve tohum oluşturulur. Kök, gövde g ve yaprak vardır. r. Eşeyli ürerler. Açık k (çam)( veya kapalı (elma) tohumlu olabilirler. Tohumlar tek (=monokotiledon monokotiledon) ) (mısır) veya çift çenekli (=dikotiledon dikotiledon) ) (nohut) olabilir.
5.Hayvanlar Alemi (Animals( Animals) Hepsi heterotroftur. Hücre çeperi yoktur. Sentrozom vardır. r. Yedek depo maddesi glikojendir. İskelet sistemlerine göre g sınıflands flandırılır. r.
a) Omurgasızlar Bel kemiği i yoktur. Kapalı veya açık a k dolaşı şım m görülür. g r. Hemoglobin varsa kan sıvısındads ndadır. Altı sınıftan oluşur. ur.
1.Süngerler Denizde bir yere tutulu yaşarlar. arlar. iğne şeklinde ışınsal içi iskeletleri vardır. r. Sinir sistemleri yoktur. Eşeyli ve eşeysize eysiz ürerler. Hücre içi i i sindirim yaparlar.
2.Sölenterler Denizde yaşarlar. arlar. Tek açıkla klıklıdırlar.( rlar.(gastro Vasküler Boşluk) Sinir ağıa ve sinir hücreleri h bulunur. Eşeyli ve eşeysize eysiz ürerler. Hücre dışıd ve hücre h içi i i sindirim yaparlar. Örnek; Hidra, Deniz Anası ve Mercanlar.
3.Solucanlar Tatlı su ve çamurlarda yaşarlar. arlar. Üç çeşidi vardır. r. I.Yass Yassı Solucanlar Tek açıkla klıkl sindirim sistemi vardır. r. Hücre dışıd ve hücre h içi i i sindirim görülür. g r. İp p merdiven sinir sistemi vardır. r. Çift cinsiyetli yani hermafrodittir. Çoğu u parazittir. Boşalt altımları protonefridyumlarda olur. Örnek : Ergin Ara konakçı Köpek tenyası Köpek İnsan
II.. Yuvarlak Solucanlar Çift açıkla klıkl sindirim sistemi vardır. r. Çoğu u parazittir. Örnek: Kancalı kurt ve Bağı ğırsak kurdu vb.
III. Halkalı Solucanlar Vücutları segmentlidir. Çift açıkla klıkl sindirim sistemi vardır. r. Hücre dışıd sindirim görülür. g r. İp p merdiveni sinir sistemi vardır. r. Çift cinsiyetli yani hermafrodittir. Kapalı dolaşı şım m görülür. g r. Boşalt altım m organı nefridyumlardır. Deri solunumu yaparlar. Örnek: Toprak solucanı vs.
4.Kuşlar Karada yaşarlar. arlar. İç döllenme ve dışd gelişme görülür. g r. Akciğer solunumu yaparlar. Kalp dört d odalıdır. Kapalı dolaşı şım m görülür. g r. Vücuda temiz kan gider. Hücre dışıd sindirim görülür. g r. Sıcak kanlıdırlar. Yavrularda mezonefroz,, erginlerinde metanefroz böbrek brek bulunur. Örnek; Serçe, e, Kanarya, Şahin, vb.
5. Memeliler Suda ve karada yaşarlar. arlar. İç döllenme ve içi gelişme görülür. g r. Yavrular sütle s beslenir. Akciğer solunumu yaparlar ve alveol vardır. r. Diyafram kası bulunur. Kalp dört d odalıdır. Kapalı dolaşı şım m görülür. g r. Alyuvarlar çekirdeksizdir. Vücuda temiz kan gider. Hücre dışıd sindirim görülür. g r. Sıcak kanlıdır. Yavrularda mezonefroz,, erginlerde metanefroz böbrekbrek bulunur. Örnek: Yarasa, yunus, balina, inek, kirpi, fok vs.
Beslenme İlişkileri ve Etkileşim im Doğadaki tüm t m canlılar lar birbiriyle etkileşim im halindedir. Bu etkileşim im kendini beslenme ilişkisi şeklinde gösterir. g Canlılar lar beslenme ilişkileri bakımından ikiye ayrılır: r:
1. Üretici (Ototrof) Canlılar lar Kendi besinini kendileri yaparlar. İnorganik maddelerden organik madde sentezlerler. iki çeşittir: a) Fotosentetik Canlılar lar Klorofile sahiptirler. Işık k enerjisini kullanırlar. Örnek: Bitkiler, bazı bakteriler ve mavi yeşil algler. b) Kemosentetik Canlılar lar Klorofilleri yoktur. Kimyasal enerjiyi kullanırlar. Örnek: Bazı bakteriler.
2. Tüketici T (Heterotrof) Canlılar lar Hazır r besin alırlar. Organik maddeleri başka organik maddelere ya da inorganik maddelere dönüştürürler. d rler. Üç çeşittir:
a) Holozoik Beslenme Katı besinlerle beslenirler. Sindirim sistemi gelişmi miştir. (3)Üç çeşittir: Otçul: (Herbivor( Herbivor) İnek, Kuzu, vb. Etçil: (Karnivor) Kedi, Köpek, K vb. Hem etçil hem otçul: (Omnivor) İnsan, Ayı, Kedi
b) Simbiyotik Beslenme Ortak beslenme şeklidir. Üç çeşittir: 1 ) PARAZİTİZM ZM Bir canlı diğerine zarar vererek yaşar.(+, ar.(+,-) Ayrıld ldıklarında parazit olan azalır, diğeri artar. İç parazitlerin sindirim sistemleri gelişmemi memiş fakat dış parazitlerin gelişmi miştir. Örnek; Plazmodyum,, bazı bakteriler,kene vs.
2. Kommensalizm İki canlıdan birinin diğerine zarar vermeden birlikte yaşamas amasıdır. (+, 0) Örnek; Köpek balığı ve vantuzlu balık.
3. Mutualizm iki canlı birbirine faydalı olarak yaşar.(+, ar.(+, +) Örnek; rnek;insan bağı ğırsağındaki vitamin üreten bakteriler ve insan. Örnek; Suyosunu ve mantar (Liken) gibi.
c) Saprofit Beslenme (Çü( Çürükçüller) Organik artıklarla beslenme şeklidir. Organik maddeleri inorganik maddelere dönüştürürler. rler. Ayrıştırıcılar olarak da bilinirler. Örnek: Bazı bakteri ve mantarlar. Not: Bazı canlılar lar hem üretici hem de tüketicidir. Öeglena ve böcekb cekçil bitkiler gibi.