fikencen N TIBB OLARAK BELGELEND R LMES NDE MUAYENE VE TANISAL NCELEME SONUÇLARININ KULLANILMASI

fikence ATLASI fikencen N TIBB OLARAK BELGELEND R LMES NDE MUAYENE VE TANISAL NCELEME SONUÇLARININ KULLANILMASI

fikence ATLASI fikencen N TIBB OLARAK BELGELEND R LMES NDE MUAYENE VE TANISAL NCELEME SONUÇLARININ KULLANILMASI Dr. Önder Özkal pç Adli T p Uzman Türkiye nsan Haklar Vakf (T HV) Dr. Ümit fiahin Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Uzman Halk Sa l Uzman Türkiye nsan Haklar Vakf (T HV) Dr. Tükcan Baykal Pratisyen Hekim, Klinik Psikolog Türkiye nsan Haklar Vakf (T HV) Prof. Dr. fiebnem Korur Fincanc stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi Adli T p Anabilim Dal Ö retim Üyesi Prof. Dr. Okan Akhan Hacettepe Üniversitesi Radyoloji Anabilim Dal Ö retim Üyesi Türkiye nsan Haklar Vakf (T HV) Prof. Dr. Fikri Öztop Ege Üniversitesi Patoloji Anabilim Dal Ö retim Üyesi Prof. Dr. Veli Lök Ege Üniversitesi T p Fakültesi Ortopedi Anabilim Dal Emekli Ö retim Üyesi Türkiye nsan Haklar Vakf (T HV) Ç Z MLER Dr. Korkut Canpolat Pratisyen Hekim Dr. Halis Dokgöz Adli T p Uzman TÜRK YE NSAN HAKLARI VAKFI, 2007

Türkiye nsan Haklar Vakf Yay nlar, 52 stanbul, Aral k 2007 Editörler: Dr. Önder Özkal pç, Dr. Ümit fiahin Yazarlar: Dr. Önder Özkal pç, Dr. Ümit fiahin, Dr. Türkcan Baykal, Dr. fiebnem Korur Fincanc, Dr. Okan Akhan, Dr. Fikri Öztop, Dr. Veli Lök Çizerler: Dr. Korkut Canpolat, Dr. Halis Dokgöz, Kaya Ömer Oykut Katk da Bulunanlar: Dr. Metin Bakkalc, Dr. Semih Aytaçlar, Dr. Deniz Sevinç, Dr. fiükran rençin, Dr. Servet Çolak, Dr. Mazhar Çelikoyar, Dr. Levent Kutlu,, Dr. Mehmet Emin Yüksel, Dr. Mehmet Antmen, Dr. Sema lhan, Aytül Uçar, Hürriyet fiener, Engin Bodur, fiaban Dayanan, Evren Özer, Handan Taze, Seher Demir Bask ya Haz rl k Agora Kitapl Kapak Resmi Korkut Canpolat n bir heykelinden detay Kapak Mithat Ç nar Bask -Cilt dil Matbaac l k (0212) 243 96 26 ISBN 978-975-7217-61-9 Bu eserde yer verilen olgular n önemli bir bölümü, bulgular ve tan sal inceleme örnekleri 1990-2007 y llar aras nda Türkiye nsan Haklar Vakf Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri ne ve.ü. stanbul T p Fakültesi Adli T p Anabilim Dal Adli T p Poliklini i ne baflvuran iflkence ma durlar na aittir. Ayr ca iki uzmana ait baz kiflisel vakalara da yer verilmifltir. Atlasta yer alan foto raf, çizim, görüntüleme ve di er t bbi görsel malzemenin tüm haklar Türkiye nsan Haklar Vakf na aittir. Sadece t bbi e itim amaçl olarak ve T HV den önceden izin almak ve kaynak belirtmek kayd yla kullan lablir. Bu belge Avrupa Birli i nin maddi katk lar yla haz rlanm flt r. Bu belgenin içeri i yaln zca Türkiye nsan Haklar Vakf n n sorumlulu undad r ve hiçbir flekilde Avrupa Birli i nin duruflunu yans tt addedilemez.

Ç NDEK LER SUNUfi....................................................................................vii ÖNSÖZ....................................................................................ix BÖLÜM I G R fi............................................................................1 BÖLÜM II fikence YÖNTEMLER...........................................................7 1- Kaba dayak............................................................................10 2- Falaka................................................................................11 3- Ask..................................................................................12 4- Di er Pozisyonel flkenceler...............................................................15 5- Elektrik fioku..........................................................................18 6- Bo ma................................................................................19 7- Tecavüz ve Cinsel flkence................................................................20 8- So u a Maruz B rakma...................................................................22 9- Yakma ve Sigara Söndürme flkencesi........................................................23 10- Hayvanlar n flkence Amaçl Kullan m.....................................................25 11- Afl r Güç Kullan m....................................................................26 BÖLÜM III-A fikencen N F Z KSEL BULGULARI MUAYENE..................................31 1- Kaba dayak............................................................................33 2- Falaka................................................................................65 3- Ask..................................................................................69 4- Di er Pozisyonel flkenceler...............................................................72 5- Elektrik fioku..........................................................................80 6- Bo ma................................................................................90 7- Tecavüz ve Cinsel flkence................................................................91 8- So u a Maruz B rakma...................................................................93 9- Yakma ve Sigara Söndürme flkencesi........................................................94 10- Hayvanlar n flkence Amaçl Kullan m....................................................103 11- Afl r Güç Kullan m...................................................................104

BÖLÜM III-B - fikencen N F Z KSEL BULGULARI TANISAL NCELEMELER.....................113 1- Radyoloji.............................................................................116 2- Sintigrafi.............................................................................138 3- Histopatoloji..........................................................................148 4- Elektromiyografi.......................................................................164 BÖLÜM IV AYIRICI TANI.................................................................173 1- Yalanc flkence........................................................................176 2- Cilt Hastal klar........................................................................182 3- Siyah Derililerin Muayenesi..............................................................185 4- Kendi Eylemiyle Zarar Verme.............................................................186 BÖLÜM V OLGU ÖRNEKLER..............................................................193 1- flkence Öyküleri.......................................................................195 2- Cezaevi Operasyonlar ndan Olgular........................................................217 3- Çocuklarda flkence....................................................................226 KAYNAKÇA...............................................................................235

SUNUfi Türkiye nsan Haklar Vakf (T HV), kuruldu u 1990 y l ndan bu yana, gerek iflkence ma durlar na yönelik rehabilitasyon merkezleri yoluyla, gerekse dokümantasyon merkezi raporlar yla, insan haklar ve iflkencenin önlenmesi yolunda aral ks z olarak hizmet vermeyi sürdürüyor. T HV, yine kuruluflundan bu yana iki profesyonel organizasyon olan Türk Tabipleri Birli i (TTB) ve Adli T p Uzmanlar Derne i (ATUD) ile birlikte t p ve insan haklar ihlalleriyle ilgili baflar l bilimsel çal flmalar ve e itim projeleri yürütmüfltür ve halen de bu ortak çal flmalar devam etmektedir. flkence iddialar n n belgelendirilmesi konusunda bu üç örgütün birlikte baflard en önemli çal flma Birleflmifl Milletler flkence ve Di er Zalimane, nsanl k D fl, Afla - lay c Muamele veya Cezalar n Etkili Biçimde Soruflturulmas ve Belgelendirilmesi çin El K lavuzu, yani stanbul Protokolü dür. T HV, TTB ve ATUD, birçok uluslararas örgütün ortak çabas n n ürünü olan bu çal flman n Türkiye deki öncüleridir. Ayr ca stanbul Protokolü nün iflkence soruflturmalar nda temel k lavuz olarak günlük rutin uygulamalara yerleflmesi için yine bu üç örgütün iflbirli i ile ülke çap nda pek çok baflar l e itim çal flmas yürütülmüfltür. Elinizdeki atlas da bu güzel iflbirli inin ürünlerinden biridir. Uzun y llard r iflkencenin t bbi olarak belgelendirilmesi konusunda detayl bir atlas haz rlanmas gündemde bulunmaktayd. K vançla söylemeliyiz ki bu boyutta ve kapsamda bir t bbi iflkence atlas dünyada ilktir. Bu çal flman n uluslararas iflbirli i ile gerekli de ifliklik ve eklemeler yap ld ktan sonra tüm dünyada konuyla ilgili çal - flan çevrelerin ulaflabilece i biçimde en k sa sürede tekrar bas laca n belirtmeliyim. Elinizde bulunan atlasta yay nlanan foto raf ve di er belgelerin büyük ço unlu u T HV arflivlerinden al nm fl olmakla birlikte, az say da belge de çeflitli kifli ve kurulufllardan temin edilmifltir. Atlas n haz rlanmas s ras nda T HV in 18 y ll k tarihi boyunca tedavi ve rehabilitasyon merkezlerine baflvuran 10.000 den fazla iflkence ma duruna ait 6000 i aflk n foto raf ve röntgen filmi taranm flt r. Bu atlas n iflkence soruflturmalar nda yer almas muhtemel adli t p uzmanlar na, çeflitli sa l k ünitelerinde adli hekimlik görevi üstlenen sa l k çal flanlar na, resmi iflkence soruflturmalar nda görev alan hukukçulara, iflkence davalar n takip eden avukatlara ve tüm insan haklar savunucular na faydal olmas n temenni ediyorum. flkencesiz, bar fl dolu bir Türkiye özlemiyle... Yavuz Önen T HV Yonetim Kurulu Baflkan vii

ÖNSÖZ Bu atlas n profesyonel okurlar n n çok iyi bildi i gibi iflkence muayenesi bir bütündür. Detayl bir iflkence öyküsü almadan, dikkatli ve sistemik bir fiziksel muayene yapmadan, dört dörtlük bir psikolojik de erlendirme için zaman ay rmadan iflkence muayenesi tamamlanamaz. Bu üç majör bileflenden herhangi birindeki eksiklik, iflkence iddias n n t bbi soruflturmas nda ciddi yetersizliklere yol açabilir. Bu nedenle elinizdeki atlasta örneklerine yer verdi imiz cilt bulgular ve tan sal inceleme sonuçlar her zaman bir bütünün parçalar olarak de erlendirilmek zorundad r. Detayl bir öykü ve psikolojik de erlendirmenin eksik oldu u durumlarda fiziksel bulgular yetersiz kalabilir. Bunun örneklerini atlas n de iflik bölümlerinde göreceksiniz. Bu atlasta, iflkencenin dökümantasyonu ve kan tlanmas ile iflkence ma durlar n n tedavi ve rehabilitasyonu çal flmalar n sürdürdü ümüz y llar içinde bir araya getirdi imiz görüntüleri sizlerle paylafl yoruz. Bunlar n, sadece bizim görebildiklerimiz içinde baflar l bir flekilde foto raflay p koruyabildiklerimiz oldu u unutulmamal - d r. Buzda n n büyük k sm hala suyun alt ndad r. flkence yapanlar genellikle iz b rakmamay hedeflerler. Hatta iz b rakmadan en fazla ac ve hasar verebilmek iflkenceciler için bir ustal k belirtisidir. Bu nedenle baflvurular n z n ço unda gözle görülür izler bulamayabilirsiniz. Radyolojik veya sintigrafik olarak pozitif bulgular elde edemeyebilirsiniz. Bu atlasta örneklerini gördü ünüz baz apaç k iflkence olgular yla karfl laflan hekimler kadar flansl olamayabilirsiniz. stanbul Protokolü nde de belirtildi i gibi, gözle görülür fiziksel bir izin bulunamamas, iflkence yap lmad anlam na gelmez. Tan sal incelemelerden elde edilen bulgular n ya da psikolojik kan tlar n olmamas da yine iflkence yap lmad anlam na gelmiyor. Unutulmamal - d r ki, travma sonras stres bozuklu u gibi tamamen psikolojik olan ya da kronik a r sendromu gibi fiziksel muayene ya da tan sal incelemeler sonucunda belgelenmesi son derece güç olan, ama iflkence ma durlar nda çok s k rastlanan baz sorunlar da, iflkencenin soruflturulmas ve rehabilitasyonuyla u raflan hekimlerin s kl kla karfl laflt - durumlar aras ndad r. *** Bir Birleflmifl Milletler belgesi olan stanbul Protokolü ne göre, devletler gözalt prosedürleri ile ilgili uluslararas sözleflmelere ve normlara uymak zorundad rlar. Bir kiflinin gözalt na al nmas ile ilgili uluslararas standartlara ayk r l k varsa, iflkencenin yap ld n ispatlama yükümlü ü iflkence gördü ünü iddia eden flahsa ait de- ildir. lgili devlet, uluslararas gözalt standartlar na uymam flt r ve iflkencenin yap lmad n ispatlamakla yükümlüdür. srail, bu aç dan ilginç bir örnek oluflturuyor. fiubat 2008 itibariyle srail de yasal olarak incommunicado tutukluluk süresi 90 gündür. srail güvenlik güçleri, bir flüpheliyi yasalara uygun bir flekilde, ailesi ve avukatlar da dahil olmak üzere hiç kimseye göstermeden 90 gün süreyle gözalt nda tutabilir. Halbuki kaba dayak s ras nda oluflabilecek baz hasarlar, örne in kulak zar perforasyonlar n n 1-2 mm den daha küçük olanlar 7-14 gün içinde iyileflir. flte tam da bu yüzden, stanbul Protokolü gözalt na alma usul ve uygulamas uluslararas standartlara uymayan devletleri iflkencenin olmad n kan tlamakla yükümlü k lm flt r. *** Atlasta bafll ca iflkence yöntemlerinin tan m ve çizimlerini, belli bafll iflkence yöntemleriyle uyuflan cilt bulgular n, radyolojik ve histopatolojik tetkik sonuçlar n, ay r c tan da önem tafl yan baz durumlar ve baz özel olgulara ait örnekleri bulacaks n z. Olgu örnekleri aras nda çocuklara iflkence uygulanmas ve cezaevi operasyonlar nda yaflanan yaralanmalara özel bölüm ayr lm flt r. Bu olgular da Türkiye nsan Haklar Vakf n n arflivinden al nm flt r. Bu atlas, sadece iflkence iddialar n n araflt r lmas ve soruflturulmas için de il, adli t p temel e itimi s ras nda da yararlan labilecek çeflitlilikte ve miktarda travma lezyonu foto raf içermektedir. flkencenin belgelendirilmesinde önemli olan, görünmeyen izlerin tespiti ve görünen izlerin gerçekçi yorumudur. Saptanan her bulgu ile ilgili ayr düflünmek ve bulgular n bütününün anlat lan iflkence iddialar ile uyumlu olup olmad konusunda yorum yapmak gerekir. Örne in bu atlasta yer verdi imiz çok say da ba ve kelepçe izi aras ndan birinin, dikkatli bak ld nda kiflinin kelepçe ile ellerinden as l olarak tutuldu u ifadesiyix

le uyumlu oldu u görülebilir. Bu tür detaylar, bazen bir davan n seyrini de ifltirebilir. Bu atlas yay nlamaktaki amac m z, iflkencenin t bbi bulgular konusunda fazla deneyimi olmayan hekimlerin en az ndan görsel bir temele ve iflkence iddialar n sorgulamalar n sa layabilecek belli bir nosyona sahip olmalar n sa lamak, adli t p uzmanl k e itimi alm fl hekimlerin ise mesleki olarak sahip olduklar sorgulama bilgi ve becerilerini, en az ndan iflkence konusuyla ilgili olarak zenginlefltirmektir. flkence izlerini dökümante etmenin en önemli basamaklar ndan biri de, saptanan lezyonlar n rutin olarak ve profesyonel kalitede foto raf n n çekilmesidir. Adli t p standartlar na uygun foto raflar adli soruflturmaya her zaman çok yard mc olmaktad r. Yine elinizdeki atlas n bir atlas olmaktan ç k p bir ders kitab na dönüflmemesi ve çok hacimli olmamas için konuyla ilgili yaz lar mümkün oldu u kadar k sa tutmaya, gerekli yerlerde stanbul Protokolü nden k sa al nt larla yetinmeye çal flt k. flkence izlerinin dökümantasyonuyla ilgili daha detayl bilgileri stanbul Protokolü ve T HV Tedavi ve Rehabiltasyon Merkezleri raporlar baflta olmak üzere pek çok yay nda bulabilirsiniz. *** Bu atlas meslektafllar m z ve hocalar m z Dr. Türkcan Baykal, Prof. Dr. fiebnem Korur Fincanc, Prof. Dr. Okan Akhan, Prof. Dr. Fikri Öztop ve Prof. Dr. Veli Lök ün de erli katk lar ve önerileri ile tamamlad k. Atlas n haz rlanmas s ras nda Aytül Uçar, Hürriyet fiener ve Evren Özer baflta olmak üzere, T HV temsilciliklerinde çal flan tüm arkadafllar m z n s n rs z deste ini gördük. Radyoloji uzman dostlar m z Dr. Semih Aytaçlar ve Dr. Deniz Sevinç baz radyolojik görüntülerin de erlendirilmesinde katk da bulundular. Prof. Dr. Fikri Öztop, konuyla ilgili patoloji preperatlar n bir araya getirdi ve elektik yan klar n n evrelendirilmesi üzerine en son bulufllar n dünyada ilk kez bu atlas arac l yla yay nlad. De erli KBB uzman Dr. Mazhar Çelikoyar, kiflisel arflivinden çok de erli bir görüntüyü bizlerle paylaflt. Dr. Korkut Canpolat ve Dr. Halis Dokgöz, özgün çizimleriyle atlas m z n kalitesini gerçekten çok artt rd - lar. Sevgili fiaban Dayanan n konu ile ilgili foto raflar da bu çal flmaya özel bir de er katt. Anmadan geçemeyiz ki, T HV Genel Sekreteri sevgili dostumuz Dr. Metin Bakkalc n n sürekli teflviki ve müspet telafl olmasa, herhalde bu çal flmay tamamlayamazd k. Her fleye ra men eksiklerimizin olabilece inin bilincindeyiz. Bu atlasa yönelik elefltirileriniz, ileride daha iyisini yapmak do rultusunda yazarlar teflvik edecektir. Bu atlas n iflkence iddialar n n belgelendirilmesi ile ilgili olarak çal flan adli t p uzmanlar na, cezaevi doktorlar na, adli muayeneleri yapmakla yükümlü hekimlere, hukukçulara ve tüm insan haklar savunucular na yararl olmas n umuyoruz. flkencenin yeryüzünden silindi i gelecek günlerde, bu atlas n tarihi bir belgeden ibaret kalmas n tüm kalbimizle diliyoruz. Dr. Önder Özkal pç Dr. Ümit fiahin Aral k, 2007 x

BÖLÜM I G R fi

Adalet iyilefltirir... flkencenin cezas z b rak lmas ve iflkencecilerin korunmas, bütün dünyada iflkencenin ortadan kald r lmas n n önündeki en önemli engeldir. Bu nedenle iflkence iddialar n n kan tlanmas, iflkencenin önlenmesi için kritik öneme sahiptir. flkence iddialar n soruflturan hukukçular, t bbi bulgular n iflkence öyküsüyle uyumunu inceleyen adli t p uzmanlar ve di er hekimler sadece adaletin yerine gelmesine de il, iflkencenin ortadan kald r lmas na da katk da bulunmufl olurlar. flkence gören kiflilerin tedavi ve rahabilitasyonu alan nda çal flan hekimler ve sa l kç lar, bir yandan iflkence dolay s yla fiziksel ve ruhsal sa l k sorunlar yaflayan ma durlara sa l k hizmeti verir ve yard mc olurlarken, bir yandan da iflkencenin varl n ve kifli üzerinde b rakt izlerin ortaya konmas n sa larlar. Bu nedenle sadece adli soruflturmalarda yer alan kurumlarda çal flan hekimler ve di er meslek mensuplar de il, iflkence ma durlar na hizmet veren ve dünyan n pek çok ülkesinde çal flmalar n sürdüren tedavi ve rehabilitasyon merkezleri de, t bbi hizmet vermenin yan s ra iflkencenin belgelenmesini sa layarak iflkencenin önlenmesi çal flmalar na da katk da bulunmufl olurlar. T p alan nda iflkence ma durlar yla ilgili çal flan uzmanl k alanlar n n s n r yoktur. Adli t p uzmanlar ve psikiyatrlar, a r tedavisiyle ve kas iskelet sistemi sorunlar yla u raflan ortopedistler, fizik tedavi uzmanlar, algologlar ve di er hekimler, dermatologlar, sahada adli hekimlik hizmeti veren pratisyen hekimler, cezaevlerinde çal flan doktorlar ve benzer alanlardaki sa l k çal flanlar günlük pratikleri içinde iflkence ma durlar yla karfl - laflabilirler. Bu nedenle birinci ad m iflkencenin varl konusunda bir fark ndal a sahip olmakt r. Dünyada ve Türkiye de flkence Son y llarda terörle mücadele ad alt nda srail ve ABD nin de içinde oldu u pek çok ülke taraf ndan iflkence uygulamalar n n yasal hale getirilmeye çal fl ld ve yayg nt r ld bilinmektedir. Savafl, iflgal ve çat flmalar, iflkenceyi eredike etti ini söyleyenler de dahil olmak üzere pek çok ülkenin iflkence uygulamalar na devam etmeleriyle paralel bir flekilde sürmektedir. Bunun bir örne i de Guantanamo ve Ebu Garip cezaevlerindeki uygulamalard r. Türkiye nsan Haklar Vakf n n Türkiye de 1980 askeri darbesini izleyen dönemde yapt çal flmalar, ülkemizde 1 milyonun üzerinde iflkence ma durunun oldu- unu göstermektedir. Kararl flekilde izlendi i aç klanan s f r tolerans politikalar na ra men Türkiye de de son y llarda iflkencede art fl oldu u insan haklar örgütlerinin 3

2006 ve 2007 raporlar nda ortaya konmaktad r. Bu nedenle sa l k alan nda çal flan herkes, hastalarda rastlad klar, eski ya da yeni travmayla iliflkisi olabilecek her türlü sa l k sorununun iflkenceyle ilgili olabilece ini hat r nda tutmal d r. Adli soruflturma basamaklar nda yer ald klar için iflkence gördü ü iddias nda bulunan hastalarla daha fazla karfl laflma durumunda olan hekimler kadar, kliniklerde çal flan hekimlerin de iflkencenin ciddi bir sorun olarak varl n sürdürdü ü konusunda bilinçli olmas, bir t bbi bulgunun iflkenceye ba l oldu unu saptaman n ilk ad m d r. flkence, sadece gözalt merkezlerinde yap lmaz. Dünyada iflkenceyle mücadelede kullan lan en önemli uluslararas hukuk metni olan Birleflmifl Milletler in 1984 tarihli flkenceye Karfl Sözleflme sinde (United Nations Convention Against Torture) iflkence flöyle tan mlanm flt r: Bir kifliden veya üçüncü bir flah stan bilgi almak, o kiflinin veya üçüncü bir flahs n itiraf etmesini sa lamak, o kifliyi veya üçüncü bir flahs iflledi i veya iflledi inden flüphelenilen herhangi bir eylemden dolay cezaland rmak, her tür ay r mc l ktan kaynaklanan herhangi bir nedenle söz konusu kifliyi veya üçüncü bir flahs korkutmak veya zorlamak amac yla, kamu görevlisi veya resmi görevli olarak hareket eden herhangi bir flahs n r zas, emri veya göz yummas yla, söz konusu kifliye ac vermek veya can n yakmak kast yla yap lan zihinsel ve/veya fiziksel herhangi bir hareket iflkencedir. Yasal müeyyidelerin do al veya arizî sonucu olarak çekilen ac, iflkence kapsam na dahil de ildir. Dünya Tabipler Birli i ise Ekim 1975 de Tokyo da yap lan 29 uncu Genel Kurulu nda iflkenceyi flöyle tan mlam flt r: flkence, yaln z bafl na ya da bir yetkilinin emri alt nda davranan bir ya da birden çok say da kiflinin, bilgi edinmek, itiraf almak ya da bir baflka nedenle, kas tl, sistemli ya da düflüncesiz biçimde, bir baflka kifliye zor kullanarak, ona fiziksel ya da ruhsal yönden ac çektirmesidir. Her ne kadar sorgu esnas nda ve cezaevlerinde yap - lan iflkence, geleneksel olarak da iflkence olarak bilinen ve hala s k rastlanan bir uygulama olsa da, Birleflmifl Milletler in tan m nda, nerede olursa olsun cezaland rma amaçl olarak resmi görevlilerin uygulad fliddet de iflkence kapsam na girmektedir. Burada sadece orant l l k ilkesi nedeniyle neyin iflkence, neyin kötü muamele olarak tan mlanaca tart fl labilir. Bu tart flma atlas n afl r güç kullan m n n tart fl ld IIIA-11. bölümünde ayr nt l olarak yap lm flt r. Sonuç olarak ister gözalt nda, ister bir sokak gösterisi s ras nda olsun, kiflinin bir flekilde özgürlü ünden mahrum b rak lmas sa lanarak (bu gözalt na almak veya cezaevinde tutmak olabilece i gibi, polis arac na bidirmek, kollar ndan tutarak veya kelepçeleyerek yakalamak, birkaç güvenlik görevlisinin bir kifliye müdahalesi, hatta kaç rma gibi yollarla olabilir) resmi bir görevli taraf ndan istemli biçimde uygulanan ve orant s z güç içeren, fiziksel ve/veya psikolojik unsur tafl yan her türlü fliddet kullan m, bu atlas n s n rlar içinde de erlendirilmifltir. Dolay s yla bu atlasta, adli soruflturma sürecinde kan tlanmas gereken ve t bbi bulgular da yukar da sözünü etti imiz flekilde hekimler taraf ndan yorumlanan iflkence sorunu, baflka bir yerde insan haklar mücadelesi yapanlar ve hukukçular için olabilece i gibi, genel olarak hekimler için t bbi bir alan olarak ele al nm flt r. Foto raflama flkencenin t bbi olarak belgelendirilmesinde foto raflama çok önemlidir. Yeni olmufl bir iflkence iddias yla gelen kiflide yap lmas gereken ilk ifllemlerden biri hemen mevcut lezyonlar n foto raf n n çekilmesidir. Foto raflama, adli t bbi muayenenin rutin bir parças olmak zorundad r. Bu, muayeneyi gerçeklefltiren hekimin kendini korumas aç s ndan da önemli olabilir. Hatta kiflinin vücudunda herhangi bir lezyon yoksa, adli soruflturma aç s ndan lezyon olmad n n belgelenmesi de önemlidir. Elbette hem t bbi muayene, hem de foto raf çekimi s ras nda, kiflinin foto raflaman n yararlar ve varsa muhtemel zararlar konusunda bilgilendirilip, onam n n al nmas esast r. Kifli foto raf n n çekilmesini reddederse, bu imzas al narak belgelenmelidir. E er bir hekim sürekli olarak iflkenceye maruz kalm fl ya da iflkenceye maruz kalma riski tafl yan kiflilerle karfl lafl yorsa, yani adli t p uzman ysa veya adli t p hizmeti yapan bir hekim ya da cezaevi hekimi ise, muayeneyi gerçeklefltirdi i birimde çekilen foto raflar n tamamen hekimin kontrolunun alt nda oldu u bir foto raf ünitesi oluflturmas ya da böyle bir foto raf ünitesi ile iflbirli- i içinde çal flmas önemlidir. Hekim, kendi kontrolünde bir foto raf birimi olsun ya da olmas n, kendini adli foto rafç l k konusunda gelifltirmekle yükümlüdür. Hekimin e itimli foto rafç lar n oldu u bir birimle birlikte çal flt durumlarda bile, kendisinin çekim yapmas n gerektirecek koflullar olabilir. 4

lk muayene an nda kaliteli bir foto raf makinesi yoksa, hekim o s rada elinde olan her türlü görüntü tespit cihaz ile (ki bu örne in kameras olan bir cep telefonu olabilir) lezyonlar o an için tespit etmeli, daha sonra da ayn lezyonlar n daha iyi bir foto raf makinas ile çekilmesi için giriflimde bulunmal d r. Çünkü en kötü foto raf bile, hiç çekilmemifl foto raftan iyidir. Muayene biriminin içinde ya da yak n nda fl k koflullar önceden test edilmifl ve eldeki makinalarla deneme foto raflar çekilmifl bir mekan n olmas, foto raf çekilirken renk skalas, cetvel ve tarih bildiren iflaretlerin kullan lmas, adli soruflturman n kalitesini art rmak için önemlidir. Yine dijital ya da geleneksel foto raf makinalar ile çekilmifl olan foto raflar n emanate al n p güvenli inin sa lanmas ve negatiflerin ya da bask lar n fl ktan, s caktan ya da baflka bir d fl etkiden bozulmas n önleyecek, ama dosya arand nda da hemen bulunacak bir dosyalama sistemine gidilmesi önemlidir. Dijital foto raflar n da orjinal hali bozulmadan saklanaca bir sistem oluflturulmal d r. Unutulmamal d r ki, iflkence iddialar ile ilgili mahkeme süreçleri uzun y llar sürmektedir. Bu yüzden çekilen foto raflar koruma ve saklama sistemi, uzun y llar sonra foto raflar n delil de erini kaybetmeyece i bir sistem olmak zorundad r. Dijital foto rafç l kta çekilen makinayla kaydedilen otantik kayd n ve makinan n verdi i otantik numaralar n hiç de ifltirilmeden, makinayla çekilen hiç bir karenin de silinmeden saklanmas, soruflturma makam na iletilecek foto raf kopyalar n n otantik kay ttan kopya edilerek üretilmesi, mümkünse bu tür foto raflar n kontrolu sadece çok az say da kiflide olan ve güvenlikli yerlerde saklanan hard disklerde saklanmas ve bu hard diskin d fl etkilerden uzak tutulmas önemlidir. Dijital foto raflar n, makinan n özellikleri uygunsa, ham (raw) formatta çekilmesi ve bu flekilde saklanmas da önerilebilir. Bu atlas n temelini, iflkence iddias yla baflvuran olgular n foto raflanabilmifl ve bu foto raflar n saklanabilmifl olmas oluflturmaktad r. Ayn fley iflkencenin kan tlanmas için, ya da iflkence ma durunun tedavi ve rahabilitasyonu amac yla yap lan görüntüleme ve laboratuar tetkiklerinin sonuçlar için de geçerlidir. flkence Atlas n n Bölümleri flkence Atlas nda kullan lan olgu hikayelerinin, muayene ve tetkik sonuçlar n n ve görsel kay tlar n büyük ço unlu u Türkiye nsan Haklar Vakf Tedavi ve Rehabilitasyon Merkezleri ne 1990-2007 y llar aras nda baflvuran kiflilere aittir. Atlasta.Ü. stanbul T p Fakültesi Adli T p Anabilim Dal Adli T p Poliklini i nin arflivine ait ve kiflisel arflivlerden al nan birkaç olgu da kullan lm flt r. Kullan lan tüm t bbi kay tlarda kiflinin kimli i ve muayeneyi yapan hekim ve klini in ismi ile birkaç istisna d fl nda tarihler gizlenmifltir. Atlas n yaz lmas nda e itsel amaçlarla iki farkl yöntem kullan lm flt r: Birinci yöntem iflkencenin t bbi bulgular n n, ilgili oldu u iflkence yöntemine göre s n flanmas ve ayn iflkence yöntemiyle ilgili benzer bulgular n bir arada verilmesidir. Görüntüleme ve laboratuar tetkik yöntemlerinin bulgular ise kendi içinde s n flanm flt r. Bu yap l rken gerekli yerlerde foto raf ya da tetkik sonucunun ait oldu- u olgunun gördü ü iflkencenin ayr nt lar ve di er t bbi bulgular na iliflkin k sa bilgiler verilmifltir. kinci yöntem ise bir olguya ait farkl bulgular n, olgunun iflkence öyküsü ve gerekli t bbi bulgular yla birlikte, vaka sunumu tekni ine daha yak n bir flekilde bir araya getirildi i olgu öyküleri bölümünde kullan lm flt r. Bu bölümde daha çok özelli i olan olgulara yer verilmifltir, ancak bir olgunun hem foto raf, hem de tetkik sonuçlar n n bir arada kullan lmas her zaman mümkün olmam flt r. Atlas n ikinci bölümünde iflkence yöntemleri derlenmifltir. Yöntemlere iliflkin olarak stanbul Protokolü ve T HV raporlar baz al narak verilen bilgilerin yan s ra, özgün çizimlere de yer verilmifltir. flkencenin nas l yap ld n n, uygulanan fliddetin biyomekanik ve fiziksel sonucunun anlafl lmas, bulgular n yorumlanmas için kritik öneme sahiptir. Atlas n üçüncü bölümü iki alt bölüme ayr lm flt r. Birinci alt bölümde (IIIA) foto raflara yer verilmifltir. Bu foto raflar bir iflkence ma duru muayene edildi inde karfl lafl labilecek, ço u tipik olan cilt bulgular n yans tmaktad r. kinci alt bölümde ise (IIIB), radyolojik (röntgen, bilgisayarl tomografi ve MR), sintigrafik, histopatolojik ve elektrofizyolojik bulgular (EMG) dört alt bölümde bir araya getirilmifltir. Atlas n dördüncü bölümü ay r c tan ya ayr lm flt r. flkence iddialar soruflturulurken karfl lafl labilen ve her zaman ak lda tutulmas gereken yalanc iflkence iddialar, cilt hastal klar, siyah derili ma durlar n muayenesine dair özellikler ve kendi eylemiyle bedenine zarar veren kiflilerle ilgili baz önemli noktalar bu bölümde derlenmifltir. Son bölümde ise baz özel olgu örnekleri bir araya getirilmifltir. Bu olgular iflkence öyküleri, cezaevi operasyonlar ndan olgular ve çocuklarda iflkence alt bafll klar nda s n fland r lm flt r. 5