NOTTİNGHAM FONKSİYONEL AYAK BAKIM TANILAMA FORMU- (NOTTİNGHAM ASSESSMENT OF FUNCTİONAL FOOTCARE (NAFF) GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMASI Asiye Akyol (Prof.Dr) (Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği) Şengül Özdemir (D-Med Diyaliz Klinik Sorumlu Hemşiresi)
1.1.PROBLEMİN TANIMI Diyabetes mellitus (DM),insülin salgısının yokluğu, yetersizliği ve/veya insülinin etkisizliği sonucu açığa çıkan karbonhidrat, yağ ve protein metabolizması bozukluklarına neden olan kronik hiperglisemi ile görülen kronik bir sağlık problemidir (14). Uluslararası Diyabet Federasyonu (IDF) son verilerine göre diyabet hastası sayısı her yıl artış göstermekte olup Dünya da 387 milyon kişi diyabet tanısı almıştır. Diyaliz tedavisi alan bireylerde DM prevalansının, DA gelişme riskinin, ampütasyon ve mortalite oranlarının yüksek olduğu bildirilmektedir (16,15). Ülkemiz de DM li prevalans sayısı 7X10 6 olup bunların yarısından fazlasında DA yarası olduğu ve 500.000 e yakın hastada DA infeksiyonu olduğu tahmin edilmektedir (11).
1.1.PROBLEMİN TANIMI DA problemlerinde iyileşme geç olmakta yada tam olarak iyileşemeyip kemiğe kadar ilerleyen enfeksiyon ampütasyonlara yol açmaktadır. Ampütasyon riski/insidansı büyük hastanelerde % 27 oranında olduğu bildirilmektedir (11,9). Ayak ülserleri diyabetli hastalarda hospitalizasyon gerektiren sebeplerin birincisi ve her beş diyabetliden birinin hospitalizasyon nedenidir. Nontravmatik amputasyonların %50 sinin sebebi diyabettir. Diyabette amputasyon oranı nondiyabetik populasyona göre 15 kat daha fazladır (12). DM li bireylerde DA gelişmesi, en önemli sağlık sorunudur ve sağlık bakım harcamalarının büyük bir bölümünü içermektedir. Sosyal Güvenlik kurumu (SGK) Medula sistemi kayıtlarına göre DA yarası ve tedavilerine yapılan toplam harcama ile üçüncü sırada (ilk iki sırada KVS ve Nörolojik hastalıklar) yer almaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 2020 yılına kadar diyabete bağlı ayak ampütasyonlarının % 3 oranında azaltılması hedeflenmektedir (11).
Diyaliz tedavisi alan son dönem böbrek yetmezliği olan hastalarda DA yönetiminin etkili bir şekilde yapılma gereksinimi vardır. Hemodiyaliz (HD) tedavisi alan son dönem böbrek yetmezliği (SDBY) olan hastalarda periferal vasküler hastalıklar ve alt ekstremite ampütasyonları ve ayak ülserasyonlarının görülme sıklığı yüksektir (16). 1.1.PROBLEMİN TANIMI SDBY li diyabetli bireylerde diyabetik ayak gelişme riski;şiddetli hipertansiyon,steroid kullanımı,kalsiyum metabolizmasında bozulma,protein kısıtlaması nedeniyle sık görülmektedir (9). Diyalizle ilgili olan sağlık bakım profesyonellerinin DA izlem ve bakımına yönelik sorunları saptama ve tıbbi tedavi konusunda dikkatli ve özenli olmalarına gereksinim bulunmaktadır.
1.2. ARAŞTIRMANIN AMACI Araştırma, Ayak bakımı tanılamasında kullanılacak olan formun Nottingham fonksiyonel ayak bakım tanılama formu- (Nottingham Assessment of Functional Footcare (NAFF) Türk toplumu için geçerlik ve güvenilirliğini belirlemek amacıyla tasarlanmıştır.
BÖLÜM II GEREÇ VE YÖNTEM
2.1. ARAŞTIRMANIN TİPİ Ayak bakımı tanılamasında kullanılacak olan formun Nottingham fonksiyonel ayak bakım tanılama formu- (Nottingham Assessment of Functional Footcare (NAFF) Türkçe ye uyarlanarak Türk toplumu için geçerlik ve güvenilirliğini belirlemek amacıyla tasarlanan tanımlayıcı ve metadolojik bir çalışmadır.
2.2. KULLANILAN GEREÇLER Sosyodemografik Özellikler Anket Formu Nottingham fonksiyonel ayak bakım tanılama formu Lincon ve ark (2007) tarafından geliştirilen Nottingham Assessment of Functional Footcare (NAFF),2015 yılında revize edilmiş ve 29 maddeden 26 maddeye azaltılmıştır. Hesaplanmasında özel olarak geliştirilen program kullanılmaktadır (5). Formun iç tutarlılığı 0.61,test-re-test 0.91 olarak saptanmıştır. Ülkemiz de formun uyarlaması yapılmadığından araştırmada kullanmadan önce geçerlik ve güvenirlik çalışmaları yapılmıştır.
Nottingham Fonksiyonel Ayak Bakım Tanılama Formu nun Türkçe ye Uygulanmasında Kullanılacak Geçerlik ve Güvenilirlik Yöntemleri Ölçeğin Dil Eşdeğerliğinin Sağlanmasına Yönelik İngilizce den Türkçe ye çeviri-tekrar çeviri Ölçeğin Geçerliğine Yönelik İçerik/Kapsam geçerliliği Yapı geçerliliği Açıklayıcı faktör analizi Ölçeğin Güvenirliğine Yönelik Test-retest analizi İç Tutarlılık Cronback`s Madde Analizi
2.3. ARAŞTIRMANIN YERİ VE ZAMANI Araştırma Özel diyaliz merkezlerinde (5) Mayıs Eylül 2016 tarihleri arasında yürütülmüştür.
2.4. ARAŞTIRMANIN EVRENİ Araştırmanın evrenini, tedavi olan ve araştırmaya dahil edilme kriterlerine uyan tüm DM lu diyaliz hastaları ile yürütülmüştür.
2.5. ARAŞTIRMANIN ÖRNEKLEMİ Araştırmada örneklem seçimine gidilmiş, ölçek madde sayısının 7-8 katı hastaya (7*26=182) toplam 187 hastaya ulaşılmıştır.
Araştırmaya Alınma Kriterleri; Araştırmaya DM tanısı olan, en az 6 aydır diyaliz tedavisi alan, hastalar alınmıştır. Araştırmaya işitme ve görme problemi, diyabetik ayak yarası gelişmiş, kateteri olan, böbrek nakli olup rejekte olan hastalar kapsam dışı bırakılmıştır.
2.6. VERİ TOPLAMA YÖNTEMİ VE SÜRESİ Araştırma verileri Mayıs 2016 tarihinde başlanarak belirlenen sayıda hasta sayısına ulaşıncaya kadar sürdürülmüştür (11).
2.7. VERİLERİN ANALİZİ VE DEĞERLENDİRME TEKNİKLERİ Araştırma verilerinin istatiksel analizi için Statistical Package for Social Scienses for Windows Version 21.0 (SPSS 21.0) bilgisayar programı kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen sosyo-demografik veriler sayı ve yüzde dağılımları ile verilmiştir. İç tutarlılığın belirlenmesinde; Cronbach alfa güvenilirlik katsayısı kullanılmıştır (11).
2.8. ARAŞTIRMA ETİĞİ Araştırmada kullanılan ölçek ile ilgili izinler araştırıcıların kendilerinden e-posta yolu ile alınmıştır. Araştırmanın yapılabilmesi için Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Etik Kurulu ndan yazılı izin alınmıştır. Araştırmanın yapılabilmesi için, araştırmanın amacı, uygulama yöntemi ve planlama sonuçlar hakkında gerekli açıklamalar yapıldıktan sonra araştırmaya katılmayı kabul eden hastalardan sözel onamları alınmıştır.
BÖLÜM III BULGULAR
3.1. Hastaların Sosyodemografik Bulgularına İlişkin Verilerinin Dağılımı Yaş Sayı Yüzde (%) (n=150) Yaş ortalaması Diyalize giriş yılı Cinsiyet 67.79 ± 11.11 (35-89) 3.85 ± 3.84 (1-15) Kadın 96 51.3 Erkek 91 48.7 Medeni Durum Evli 140 74.9 Bekar 4 2.1 Dul 43 23,0 Toplam 187 100
3.2. NOTTİNGHAM FONKSİYONEL AYAK BAKIM TANILAMA FORMU- (NOTTİNGHAM ASSESSMENT OF FUNCTİONAL FOOTCARE (NAFF) TÜRKÇE YE UYGULANMASINDA KULLANILAN GEÇERLİLİK YÖNTEMLERİ BULGULARI
3.1. Dil Eşdeğerliğinin Sağlanması Hemşire Alanında uzman 10 kişi İngilizce den Türkçe ye İngilizceyi iyi bilen Bir dil uzmanı Bu formlar ölçeğin yazarına gönderilmemiştir. İfadeler İngilizce ile örtüştüğü için
3.2. İçerik/Kapsam Geçerliği Uzman Görüşü Ölçekler içerik geçerliliğinin değerlendirilmesi için 10 kişilik uzman görüşüne sunulmuştur. ölçek maddeleri anlaşılabilirlik, amaca uygunluk, kültüre uygunluk yönünden değerlendirmeleri istenmiştir. Waltz ve Bausell tarafından geliştirilmiş Content Validity Index (CVI) 1=hiç uygun değil 4=Çok uygun Uzmanlar tarafından önerilen değişiklikler yapılarak ölçeğe son şekli verilmiştir. KGI:1
3.3. YAPI GEÇERLİLİĞİNİN SAĞLANMASINA YÖNELİK BULGULAR Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) ve değişkenlerin birbiriyle korelasyon gösterip göstermediklerini sınamak için Barlett Testi uygulanmaktadır. KMO değerinin 0,50 nin altında olması örneklem büyüklüğünün geçerlik analizleri için yeterli olmadığını göstermektedir.
NOTTİNGHAM FONKSİYONEL AYAK BAKIM TANILAMA FORMU- Yapı/Kavram Geçerliğinin Değerlendirilmesi NOTTİNGHAM FONKSİYONEL AYAK BAKIM TANILAMA FORMU- Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling (KMO), Bartlett's Test Sphericity Analizi Sonuçları Ölçeğin yapı geçerliliği için açıklayıcı faktör analizi öncesi örneklem yeterliği ve büyüklüğü uygun olduğu saptanmıştır. Testler (N=187) Sonuçları Kaiser - Meyer - Olkin Measure of Sampling.660* Bartlett's Test of Sphericity ² Sd p 1738.09* 325.000 23
3.4. NOTTİNGHAM FONKSİYONEL AYAK BAKIM TANILAMA FORMU- (NOTTİNGHAM ASSESSMENT OF FUNCTİONAL FOOTCARE (NAFF) TÜRKÇE YE UYGULANMASINDA KULLANILAN GÜVENİRLİK YÖNTEMLERİ BULGULARI
3.4.1 Diyaliz Hastalarında Nottingham Fonksiyonel Ayak Bakım Tanılama Formu Test-Tekrar Test Puan Ortalamalarının Karşılaştırılması ve Korelasyonları(n=39) Diyaliz Hastalarında İlk İkinci Nottingham Fonksiyonel Ayak Bakım Tanılama Formu Uygulama Ort. ± SS Uygulama Ort. ± SS r p t p Toplam Ölçek 47.61±7.7 46.46± 7.06.85.000 1.785 0.82 0.83 bulunmuştur 5-Lincoln NB., Jeffcoate W.,İnce P., Radford KA (2007).Validation of a new measure of protective foot care behavior: the Nottingham assessment of functional foot care (NAFF).Practical Diabetes International 24,4:207-211.
3.4.2. Diyaliz Hastalarında Nottingham Fonksiyonel Ayak Bakım Tanılama Formunun İç Tutarlılığı Bulguları Cronbach Alpha katsayısı hesaplanması Madde Analizi
Diyaliz Hastalarında Nottingham Fonksiyonel Ayak Bakım Tanılama Formu Madde-Toplam Puan Korelasyonları Madde Düzeltilmiş Madde-Toplam Puan Madde Silinirse Ölçeğin Korelasyonu Cronbach Alfa Katsayısı 1-Ayaklarınızı kontrol eder misiniz 0.29 0.71 2-Ayakkabılarınızı giymeden önce kontrol ediyor musunuz? 0.55 0.69 3-Ayakkabılarınızı çıkardığınızda kontrol ediyor musunuz? 0.48 0.70 4-Ayaklarınızı yıkar mısınız? 0.20 0.72 5-Ayaklarınızı yıkadıktan sonra kuru olduğunu kontrol eder misiniz? 0.54 0.69 6-Ayak parmaklarınızın arasını kuruluyor musunuz? 0.50 0.70 7-Ayaklarınıza nemlendirici krem kullanır mısınız? 0.39 0.71 8-Ayak parmaklarınızın arasına nemlendirici krem sürer misiniz? 0.31 0.71 9-Ayak tırnaklarınızı keser misiniz? 0.22 0.72 10-Terlik giyer misiniz? 0.22 0.72 11-Yumuşak spor ayakkabı giyer misiniz? 0.16 0.72 12-Bağcıklı ayakkabı giyer misiniz? 0.21 0.72 13-Sivri burun ayakkabı giyer misiniz? 0.16 0.75 14-Parmak arası terlik giyer misiniz? 0.15 0.72 15-Yeni ayakkabılarınızı kademeli olarak/ ara vererek kullanır mısınız? 0.28 0.72 16-Sentetik veya naylon çorap giyer misiniz? 0.11 0.73 17-Ayakkabılarınızı külotlu çorapsız /sıkı çorapsız giyer misiniz? 0.19 0.72 18-Çoraplarınızı /külotlu çoraplarınızı değiştirir misiniz? 0.18 0.72 19-Evinizin içinde çıplak ayakla yürüyor musunuz? 0.37 0.71 20-Evinizin dışında, Dışarıda çıplak ayakla yürüyor musunuz? 0.37 0.71
Diyaliz Hastalarında Nottingham Fonksiyonel Ayak Bakım Tanılama Formu Madde-Toplam Puan Korelasyonları Madde Düzeltilmiş Madde-Toplam Puan Korelasyonu Madde Silinirse Ölçeğin Cronbach Alfa Katsayısı 21-Yatakta sıcak su torbası kullanır mısınız? 0.17 0.72 22-Ayaklarınızı ateşe yakın tutar mısınız? 0.40 0.71 23-Ayaklarınızı radyatöre dayar mısınız? 0.34 0.71 24-Ayağınızda nasır olduğunda nasır bantı, nasır ilacı kullanır mısınız? 0.15 0.72 25-Ayaklarınız su topladığında, yada ayaklarınızda kabarcıklar (bül) oluştuğunda kuru pansuman 26-Ayaklarınızda sıyrık, kesik ya da yanık oluştuğunda kuru pansuman yapar mısınız? 0.05 0.73 0.01 0.74 Toplam Cronbach Alfa Değeri; 0.73
Diyaliz Hastalarında Nottingham Fonksiyonel Ayak Bakım Tanılama Formu Madde-Toplam Puan Korelasyon değerlerine ilişkin verilerin toplam dağılımı r değeri 0,30 un üzerinde olduğundan kabul edilebilir olduğu ifade edildiği için ölçekten madde çıkarılmamıştır (20). Lincoln ve ark (2007) çalışmasında 0.53 olarak saptanmıştır. 5-Lincoln NB., Jeffcoate W.,İnce P., Radford KA (2007).Validation of a new measure of protective foot care behavior: the Nottingham assessment of functional foot care (NAFF).Practical Diabetes International 24,4:207-211.
BÖLÜM V SONUÇ VE ÖNERİLER
Yapılan analizlerden elde edilen tüm bu verilere dayanarak; Diyaliz Hastalarında Nottingham Fonksiyonel Ayak Bakım Tanılama Formunun Türk toplumunda kullanılmak üzere geçerliği ve güvenirliği yüksek bir araç olduğu sonucuna varılmıştır.
ÖNERİLER Bu araştırmada; Diyaliz Hastalarında Nottingham Fonksiyonel Ayak Bakım Tanılama Formunun Türk Toplumu için geçerlik ve güvenirlik düzeylerinin yüksek olduğu kanıtlanmış olmasına rağmen, ölçekle ilgili benzer çalışmaların sürdürülmesi gerekmektedir. Bu çalışmanın ikinci bölümünde buna yönelik çalışma planlanmış olup uygulama aşamasındadır.
KAYNAKLAR 1-Brand S.L., Musgrove A., Jeffcoate W.J., Lincoln N.B (2015).Evaluation of the effect of nurse education on patient-reported foot checks and foot care behavior of people with diabetes receiving hemodialysis. Diabet Med.doi:10.1111/dme.12831. 2-Chin Y.,Huang T (2013).Development and validation of a diabetes foot self-care behaviour scale. The journal of nursing research.21,1:19-25. 3--------- Diyabet hemşireleri derneği.diyabetik ayak değerlendirme formu,diyabet eğitimcileri için diyabet ajandası,2011, Mart Matbaa Sistemleri. 4-Dougherty J (2013).Diabetes foot-care education effects on diabetic foor ulcers and amputations. Master of Sciences in nursing, California state university san Morcos. 5-Lincoln NB., Jeffcoate W.,İnce P., Radford KA (2007).Validation of a new measure of protective foot care behavior: the Nottingham assessment of functional foot care (NAFF).Practical Diabetes International 24,4:207-211. 6-Lincoln NB., Radford KA., Game F.L., Jeffcoate W (2008). Education for secondary prevention of foot ulcers in people with diabetes: a randomized controlled trial.diabetologia.51:1954-1961. 7-McInnes A (2010).No consensus between HCPs on diabetic foot care education. The Diabetic Foot Journal.13,1:29-38. 8-National diabetes education programme. A guide for people with diabetes. Take care of your feet for a lifetime. NIH publication No.12-4285. 9-Neil J.,Knuckey C.,Tanenberg R (2003).Prevention of foot ulcers in patients with diabetes and end stage renal disease.nephrology nursing journal 30,1:39-43. 10-Sae-Sia W.,Maneewat K., Kurniawan T (2013).Effect of self-management support program on diabetic foot care behaviours. International journal of research in nursing.4,1:14-21. 11-Saltoğlu N ve ark (2015). Diyabetik Ayak Yarası ve İnfeksiyonunun Tanısı, Tedavisi ve Önlenmesi: Ulusal Uzlaşı Raporu. Klimik Dergisi.28(Özel Sayı 1): 2-34. 12-Satman İ (2010).DM ayak ülserlerine medikal yaklaşım. Güncel yönleri ile kronik yara.1.baskı, Ankara,Aygül ofset matbaacılık san,t,c.ltd.şti:32-40. 13-Senussi M., Lincoln N.,Jeffcoate W ( 2011).Psychometric properties of the Nottingham assessment of functional foot care (NAFF).İnternational journal of therapy and rehabilitation 18,6:330-334. 14-Sevinç E (2015).Diyabetli hastalarda ayak bakımı risk yönetiminde hemşireler PÜKO döngüsü kullanabilir mi? Anatol J Clin Invest.9,4:225-228. 15-Schömıg M., Ritz E.,Standl E., Allenberg J (2000).The diabetic foot in the dialyzed patient.j Am Soc Nephrol.11:1153-1159. 16-Thani H.,El-Menyar A., Koshy V.,Hussein A ve diğerleri (2014).Implications of foot ulceration in hemodialysis patients: A 5-year observational study.journal of diabetes research.http://dx.doi.org/10.1155/2014/945075. 17-Yıldırım T.,Soyaltın U.,Yıldırım M.,Kumbaracı M.,Köse Ş.,Akar H (2016).Hastanemizin palyatif bakım ünitesinde tedavi gören diyabetik ayak enfeksiyonlarının değerlendirilmesi. FNG Tıp Bilimleri Dergisi.2,1:12-15.
TEŞEKKÜRLER