SAYISAL KARASAL TELEV ZYON YAYINCILI ININ PLANLANMASINA L K N KR TERLER

T.C. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu SAYISAL KARASAL TELEV ZYON YAYINCILI ININ PLANLANMASINA L K N KR TERLER UZMANLIK TEZ Yasin Y T ANKARA OCAK 2012

T.C. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu SAYISAL KARASAL TELEV ZYON YAYINCILI ININ PLANLANMASINA L K N KR TERLER UZMANLIK TEZ Yasin Y T DANI MAN Üst Kurul Uzman Cumhur BER K ANKARA OCAK 2012

Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Ba kanl na Bu çal ma, Tez De erlendirme Komisyonu taraf ndan oy birli i / oy çoklu u ile Uzmanl k Tezi olarak kabul edilmi tir. Ad Soyad mza Ba kan : Üye : Üye : Üye : Üye : Üye : Üye : ONAY / /20.. Üst Kurul Ba kan

TEZ TESL M TUTANA I VE DO RULUK BEYANI Radyo ve Televizyon Üst Kurulu nda görev yapan Uzman Yard mc s olarak, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Uzman Yard mc l Giri ve Yeterlilik S navlar ile Uzmanl a Atanma, Yeti tirilme, Görev, Yetki ve Çal ma Usul ve Esaslar Hakk nda Yönetmeli e istinaden ç kart lan Radyo ve Televizyon Üst Kurulu Tez Haz rlama Yönergesi ne uygun olarak haz rlam oldu um uzmanl k tezi ili ikte sunulmu tur. Bu uzmanl k tezindeki bütün bilgilerin akademik kurallara ve etik davran ilkelerine uygun olarak toplay p sundu umu; bu kural ve ilkelerin gere i olarak, çal mada bana ait olmayan tüm veri, dü ünce ve sonuçlar and m ve kayna n gösterdi imi beyan ederim. Bilgilerinizi ve gere ini arz ederim. /01/2012 Yasin Y T Üst Kurul Uzman Yard mc s Uzmanl k Tezinin Ad : Say sal Karasal Televizyon Yay nc l n n Planlanmas na li kin Kriterler Tezi Teslim Alan Personel Dairesi Ba kan

ÖNSÖZ Karasal televizyon yay nlar n n say salla mas ile ülkemizde kangrenle mi bir sorun olan frekans karma as ve yay nc lar n birbirini enterfere etmeleri konusu çözülece i öngörülmektedir. Daha az verici ile ayn kapsamalar sa lanacak ve say sal teknoloji ile iletim yapan vericiler bugünkü analoglara k yasla ayn kapsama alan için 10 kata kadar daha az enerji harcayacakt r. 1 DVB-T ile bir kanaldan 4 adet servisin iletilebilece i dü ünülürse 40 kat enerji tasarrufu sa lanm olacakt r. DVB- T2 ile bu enerji tasarrufu, al moduna ve yay n içeri ine göre de i en planlama parametreleri dikkate al nd nda 150 kata kadar ç kabilecektir. ehirlerimizde yüksek tepelere konu lanm onlarca antenin ortadan kalkarak bir-iki antenden yay nlar n yap lmas suretiyle hem ulusal kaynaklar m z verimli kullan lm olacak, hem de çirkin görüntüler ortadan kalkm olacakt r. Avrupa ve dünyada frekans kullan m yönünden benzeri olmayan ülkemizde karasal ortamdan say sala geçi çok gerekli ve yararl olaca ndan di er ülkelerle birlikte hatta özel durumumuz nedeniyle çok daha önce DVB-T ye geçilmesi gerekiyordu ancak bir tak m nedenlerden dolay DVB-T ye geçi sa lanamad. Ancak günümüze gelindi inde art k dünya genelinde say sal yay nc l a geçi in getirece i avantajlardan çok say sal yay nc l a geçi te teknoloji olarak DVB-T ile DVB-T2 aras nda yap lacak olan tercih tart lmaktad r. Teknik olarak her aç dan daha üstün özelliklere sahip olan ve günümüzde en geli mi say sal karasal televizyon yay nc l k teknolojisi olan DVB-T2, özellikle Avrupa da hemen hemen bütün ülkeler taraf ndan kabul görmektedir. Ancak Avrupa da birçok ülke halihaz rda DVB-T ye geçi i k smen veya tamamen gerçekle tirmi tir ve bu ülkeler DVB-T2 ye geçi a amas nda mevcut verici altyap s n ve al c sistemlerinin revize edilmesi için gerekli harcamalar n yüksek olmas nedeniyle geçi için tereddüt içinde kalm t r. Günümüzde DVB-T den DVB-T2 ye geçi i refah düzeyi yüksek olan ngiltere ve baz skandinav ülkeleri gerçekle tirmi tir. 1 Burada analog yay n al ile DVB-T deki sabit al kar la t r lm t r. i

Bu ba lamda ülkemizin DVB-T ye geçi yapamamas dezavantajdan çok büyük bir avantaja dönü mü tür. Bu nedenle DVB-T de kaç rd m z dü ündü ümüz f rsat, sa lad ola anüstü kapsama ve kapasite art lar nedeniyle DVB-T2 ile yakalama imkan do mu tur. Bu nedenle, Say sal Karasal Yay nc l n Planlanmas na li kin Kriterler adl bu tez çal mas nda a rl kl olarak DVB-T2 nin DVB-T ye nazaran sa lad üstünlükler, birtak m uygulama örnekleri ve geçi stratejileri üzerinde durulmu tur. Birinci bölümde ülkemizde karasal televizyon yay nc l n n geli imi ve bugüne kadar icra edilen düzenleme ve planlama çal malar detayl olarak i lenmi, 2006 y l nda sviçre nin Cenevre ehrinde düzenlenen Bölgesel Radyokomunikasyon Konferans (RRC06) ve konferans sonucu kabul edilen GE06 Plan ele al nm ve 2011 y l Haziran ay itibariyle Radyo ve Televizyon Üst Kurulu taraf ndan yürütülmekte olan KARTEF Karasal Radyo ve Televizyon Elektronik Frekans Düzenleme Sistemi detayl bir ekilde incelenmi tir. verilmi tir. kinci bölümde karasal say sal yay nc l k ile ilgili genel teknik bilgilere yer Üçüncü bölümde DVB-T DVB-T2 kar la t rmas yap lm, kapsama örnekleri ve DVB-T2 ile sa lanan kanal kapasite art ve kapsama parametreleri verilmi tir. Dördüncü bölümde sadece DVB-T2 teknolojisiyle uygulanmas mümkün olan MISO, TFS, çoklu PLP uygulamalar gibi yeni tekniklerden bahsedilmi tir. Be inci bölümde ise uygulamaya yönelik sekiz senaryo tan mlanm, geçi stratejilerinden bahsedilmi ve son bölümde de sonuç de erlendirmesi yap lm t r. ii

TE EKKÜR Bu çal mada yapt klar de erlendirmeler, faydal öneriler, yorumlar, sa lad klar teknik dokümanlar ve çal malar m n her a amas nda yararland m engin deneyiminlerinden dolay, zin ve Tahsisler Dairesi Ba kan Yard mc s Say n Necmi KAPICI ya ve tez dan man m zin ve Tahsisler Dairesi Üst Kurul Uzman Say n Cumhur BER K e, arkadaslar ma, Konuyla ilgili doküman deste inde bulunan tüm amirlerime ve çal sma Ve bu yo un çal ma temposu içinde maddi manevi deste ini esirgemeyen ve her safhas nda beni cesaretlendirip moral deste i veren sevgili e im Gülay Y T e Sonsuz te ekkürlerimi sunar m. iii

Ç NDEK LER ÖNSÖZ... i TE EKKÜR... iii Ç NDEK LER... iv S MGELER VE KISALTMALAR L STES... vi TABLOLAR L STES...x EK LLER L STES... xi G R... 1 BÖLÜM 1... 4 ÜLKEM ZDE KARASAL TELEV ZYON YAYINCILI ININ GEL M VE DÜZENLEME ÇALI MALARI... 4 1.1 Dünya da ve Ülkemizde Karasal Ortamdan Televizyon Yay nc l n n Geli imi 4 1.2 Düzenleme Çal malar... 7 1.3 KARTEF Projesi... 12 1.4 RRC 06 Konferans ve GE06 Plan... 15 BÖLÜM 2... 21 SAYISAL KARASAL TELEV ZYON YAYINCILI I... 21 2.1 Say sal Görüntünün Üretilmesi ve letilmesi... 21 2.2 COFDM Kipleme Tekni i... 26 2.3 Tek Frekansl Yay n Sistemi (Single Frequency Network - SFN)... 30 2.5 Say sal Yay nda Görüntü Formatlar ve HDTV Yay nc l... 32 BÖLÜM 3... 36 DVB-T2 STANDARDI VE ÜSTÜNLÜKLER... 36 3.1 Giri... 36 3.2 Da n k Pilot Paternleri (Scattered Pilot Patterns )... 40 3.3 Zaman Giri imi (Time Interleaving)... 41 3.4 Geni letilmi Mod (Extended Mode)... 43 3.5 Kapsama Kalitesi Aç s ndan Kar la t rmal Simülasyon Örnekleri... 44 BÖLÜM 4... 54 DVB-T2 DE KULLANILAB LEN YEN A TEKN KLER... 54 4.1 Döndürülmü Konstelasyon... 54 4.1.1 Konstelasyon Diyagram... 54 4.1.2 Konstelasyon Diyagram n n Döndürülmesi... 55 4.2 MISO (Multiple Input S ngle Output) Tekni i... 58 4.2.1 MISO A lar çin letim ve Planlama Parametreleri... 60 4.2.2 MISO Kapsama Alan Kazanc n n Örneklendirilmesi... 62 4.3 TFS (Time Frequency Slicing - Zaman Frekans Dilimleme) Tekni i... 64 4.3.1 TFS Kazançlar... 65 iv

4.3.1.1 statistiksel Çoklama Kazanc... 65 4.3.1.2 A Planlama Kazanc... 67 4.3.2 Potansiyel TFS Kapsama Kazanc Ölçümü... 68 4.3.3 Tutarl Kapsama Etkileri... 70 4.4 Zaman Dilimleme... 70 4.5 Fiziksel Katman Borular (PLP)... 71 BÖLÜM 5... 74 UYGULAMA SENARYOLARI ve GEÇ STRATEJ S... 74 5.1 Uygulama Senaryolar... 74 5.1.1 Senaryo 1: MFN Çat Al ve Geçi Durumu... 75 5.1.2 Senaryo 2: SFN Çat Al, Maksimum Kapsama... 76 5.1.3 Senaryo 3: SFN Çat Al, Ortalama Kapsama... 77 5.1.4 Senaryo 3a: S n rl Geni likte SFN için Çat Al... 78 5.1.5 Senaryo 3b: Geni Alan SFN için Çat Al... 79 5.1.6 Senaryo 4: Ta nabilir Al Maksimum letim H z... 79 5.1.7 Senaryo 5: Ta nabilir Al Maksimum Kapsama Alan... 81 5.1.8 Senaryo 6: Ta nabilir Al Optimum Spektrum Kullan m... 81 5.1.9 Senaryo 7: Mobil Al Band III'te 1.7 MHz Band Geni li inde... 82 5.1.10 Senaryo 8: Ta nabilir ve Mobil Al Farkl Servislerin Ayn Çoklay c y Kullanmas... 83 5.2 Geçi Stratejisi... 85 5.2.1 GE06 Plan nda DVB-T2... 85 5.2.1.1 GE06 Anla mas Kapsam nda Alternatif Yay nc l k letim Sistemlerinin Uygulanmas... 85 5.2.1.2 DVB-T2 Teknik Özelliklerinin Gereksinimleri... 86 5.2.1.3 GE06 Plan na DVB-T2 nin Uygulanmas... 87 5.2.2 Geçi Senaryolar... 90 5.2.2.1 Mevcut Altyap... 91 5.2.2.2 Frekans Planlamas Konusu... 91 5.2.2.3 Analog TV den DVB-T2 ye Geçi... 92 5.2.2.4 DVB-T den DVB-T2 ye Geçi... 93 BÖLÜM 6... 95 SONUÇ DE ERLEND RMES... 95 ÖZET...100 ABSTRACT...101 ÖZGEÇM...102 KAYNAKÇA...103 v

S MGELER VE KISALTMALAR L STES db Desibel Mbit/s 1 Saniyedeki Bit H z Mega bit per second µs Mikrosaniye 3DTV Üç Boyutlu Televizyon 3 Dimensional Television ATSC Geli mi Televizyon Sistemleri Komitesi - Advanced Television Systems Committee BER Bit Hata Oran - Bit Error Ratio BTK Bilgi Teknolojileri ve leti im Kurumu CEPT Avrupa Posta ve Telekomünikasyon dareleri Birli i - European Conference of Postal and Telecommunications Administrations COFDM Kodlu Dikken Frekans Bölümlemeli Kipleme Coded Orthogonal Frequency Division Modulation C/N Ta y c Gürültü Oran Carrier to Noise Ratio DAB Say sal Radyo Yay nc l - Digital Audio Broadcasting DTT Say sal Karasal Televizyon Digital Terrestrial Television DVB Say sal Televizyon Yay nc l - Digital Video Broadcasting DVB-C Kablo Ortam ndan Say sal Televizyon Yay nc l - Digital Video Broadcasting Cable DVB-H Mobil Say sal Video Yay nc l Digital Video Broadcasting- Handheld DVB-NGH Yeni Nesil Mobil Say sal Video Yay nc l Digital Video Broadcasting-New Generation Handheld DVB-S Uydu Ortam ndan Say sal Televizyon Yay nc l - Digital Video Broadcasting Satellite DVB-T Say sal Karasal Televizyon Yay nc l - Digital Video Broadcasting Terrestrial DVB-T2 kinci Nesil Say sal Karasal Televizyon Yay nc l Second Generation Digital Video Broadcasting Terrestrial EBU Avrupa Yay n Birli i Europa Broadcasting Union vi

EPG Elektronik Program Rehberi - Electronic Programme Guide ERP Etkin Yay l m Gücü Effective Radiated Power ETSI Avrupa Telekomünikasyon Standartlar Komitesi - European Telecommunications Standards Institute FDM Frekans Bölmeli Kipleme - Frequency Division Modulation FEC leri Hata Düzeltmesi Forward Error Correction FFT H zl Fourirer Dönü ümü Fast Fourier Transform FM Frekans Modülasyonu Frequency Modulation GAKT Güney Afrika Ülkeleri Kalk nma Toplulu u GE06 Cenevre 2006 Geneva 2006 GE89 Cenevre 1989 Geneva 1989 GPS Küresel Yer Bulum Sistemi Global Positioning System HD Yüksek Çözünürlük High Definition HDTV Yüksek Çözünürlüklü Televizyon High Definition Television HGM Haberle me Genel Müdürlü ü HYK Haberle me Yüksek Kurulu IFI Çerçeveler Aras Kar m Interframe Interference IP nternet Protokolü Internet Protocol ISDB-T Karasal Say sal Yay nc l k Tümle ik Servisleri - Integrated Services Digital Broadcasting-Terrestrial ISI Semboller Aras Kar m Intersymbol Interference ITU Uluslararas Telekomunikasyon Birli i International Telecommunication Union ITU-R Uluslararas Telekomünikasyon Birli i Tavsiye Sektörü International Telecomunication Union Recommendation Sector SYAM leti im ve Spektrum Yönetimi Ara t rma Merkezi KARTEF Karasal Radyo ve Televizyon Elektronik Frekans Düzenleme Sistemi LCD S v Kristal Ekran - Liquid Crystal Display LED Light Emitting Diode I k Yayan Diyot MEBS Muhabere Elektronik Bilgi Sistemleri vii

MFN Çok Frekansl A Multi Frequency Network MIFR Uluslararas Temel Frekans Kay t Sistemi Master International Frequency Register MISO Çok Giri Tek Ç k Multiple Input Single Output M T Milli stihbarat Te kilat MPEG Haraketli Görüntü Uzmanlar Birli i Motion Picture Experts Group NTSC Ulusal Televizyon Sistemleri Komitesi National Television System Committee OFDM Dikken Frekans Bölümlemeli Kipleme Orthogonal Frequency Division Modulation PAL Faz De i imli Sat r Phase Alternating Line PLP Fiziksel Katman Borusu Physical Layer Pipe PTT Türkiye Posta Telgraf Te kilat QAM Dikken Genlik Kiplemesi Quadrature amplitude modulation QPSK Dikgen Faz Ötelemeli Anahtarlama - Quadrature Phase Shift Keying RF Radyo Frekans Radio Frequency RRC06 Bölgesel Radyokomünikasyon Konferans 2006 - Regional Radiocommunication Conference 2006 RTÜK Radyo ve Televizyon Üst Kurulu SD Standart Çözünürlük Standard Definition SDTV Standart Çözünürlüklü Televizyon Standard Definition Television SFN Tek Frekans A - Single Frequency Network SISO Tek Giri Tek Ç k Single Input Single Output SNR Sinyal Gürültü Oran - Signal to Noise Ratio ST61 Stockholm 1961 STB Set Üstü Kutu Set Top Box T2-MI DVB-T2 Modülatör Arayüzü DVB-T2 Modulator Interface T-DAB Karasal Say sal Ses yay nc l Terrestrial-Digital Audio Broadcasting viii

TFS TÜ K TRT TV UHF VHF VSB Zaman Frekans Dilimleme Time Frequency Slicing Türkiye statistik Kurumu Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu Televizyon Television Ultra Yüksek Frekans Ultra High Frequency Çok Yüksek Frekans Very High Frequency Kuyruklu Yan Band Modülasyonu - Vestigial Side Band Modulation ix

TABLOLAR L STES Tablo 1 : 8k ve 2k modunda kanal bant geni li ine göre vericiler aras ndaki en uzak mesafeler... 31 Tablo 2: Say sal Görüntü Formatlar... 33 Tablo 3: DVB-T2 koruma aral klar (µs), 8MHz kanal... 39 Tablo 4: DVB-T2 koruma aral klar (µs), 7MHz kanal... 39 Tablo 5: DVB-T2 koruma aral klar (µs), 1.7MHz kanal... 39 Tablo 6: DVB-T2 de kullan lan 8 farkl da n k pilot paterni.... 41 Tablo 7: Farkl FFT modlar nda geni letilmi ta y c mod kazançlar... 44 Tablo 8: DVB-T, sabit E min DVB-T2 ve sabit iletim h z DVB-T2 için ta nabilir iç mekan al parametreleri... 45 Tablo 9: SFN modunda sabit al için iletim h z ndaki muhtemel %85 art... 47 Tablo 10: SFN modunda ta nabilir d mekan al için iletim h z ndaki muhtemel %88 art... 48 Tablo 11: Geni alan SFN planlamas için DVB-T parametreleri... 49 Tablo 12: Geni alan SFN planlamas için DVB-T2 parametreleri... 51 Tablo 13: Uygun döndürme aç s de erleri... 56 Tablo 14: MISO a lar nda olas koruma aral ve da n k pilot paterni kombinasyonlar... 62 Tablo 15: TFS kapsama kazanc ölçüm sonuçlar n n özeti... 70 Tablo 16: 7MHz kanal düzenlemesi için do rudan uyumlu DVB-T2 de i kenleri.. 88 Tablo 17: 8MHz kanal düzenlemesi için do rudan uyumlu DVB-T2 de i kenleri.. 88 Tablo 18: 1.7MHz kanal düzenlemesi için do rudan uyumlu DVB-T2 de i kenleri.... 89 Tablo 19: May s 2011 itibariyle dünya genelinde DVB-T2 durumu... 97 x

EK LLER L STES ekil-1: Türkiye analog noktasal tahsis (assigment) haritas... 18 ekil 2: Türkiye DVB-T noktasal tahsis (assigment) haritas... 19 ekil 3: Türkiye DVB-T alansal tahsis (allotment) haritas... 19 ekil 4: Analog i aretin say sala dönü türülmesi (1)... 21 ekil 5: Analog i aretin say sala dönü türülmesi (2)... 22 ekil 6: OFDM Sembolleri... 24 ekil 7: Koruma aral n n i leyi i... 25 ekil 8: Interleaving i lemi... 1 ekil 9: OFDM ve FDM kiplemelerinin frekans spektrumlar... 28 ekil 10: COFDM Kiplemesinin Blok emas... 29 ekil 11: Tek Frekansl Yay n Sistemi... 32 ekil 12: DVB-T ve DVB-T2 için mobil al c maksimum h zlar.... 42 ekil 13: 1/8 koruma aral oran, 8MHz kanal ve geni letilmi ta y c modunda 8k, 16k ve 32k FFT modlar için teorik DVB-T2 sinyal spektrumu... 43 ekil 14: Sabit E min ve sabit iletim h z için ta nabilir iç mekan al... 46 ekil 15: Sabit al için DVB-T SFN kapsamas... 49 ekil 16: Ta nabilir d mekan al için DVB-T SFN kapsamas... 50 ekil 17: Sabit al için DVB-T2 SFN kapsamas... 51 ekil 18: Ta nabilir d mekan al için DVB-T2 SFN kapsamas... 52 ekil 19: 16-QAM modülasyon için konstelasyon diyagram... 54 ekil 20: 16-QAM Modülasyon için döndürülmü konstelasyon diyagram... 55 ekil 21: Q- delay gösterimi... 57 ekil 22: DVB-T2 MISO genel a yap s... 58 ekil 23 : MISO uygulanmas sonucu beklenen kapsama kazanc... 63 ekil 24: MPEG-4 ile istatistiksel çoklama kazanc... 66 ekil 25: Ölçülen TFS kazanc n n da l m... 69 ekil 26: Çoklu PLP modu... 72 xi

G R Günümüzde say sal teknolojinin geli mesiyle birlikte haberle me endüstrisinde birçok alanda analog olan sistemlerin say salla ma süreci h zlanm t r. Karasal say sal yay nc l k da, bu sürecin karasal televizyon yay nc l na uygulanmas yla ortaya ç kan bir sistemdir. Yani say sal yay nlar n uydu ve kablo ile al nmas na üçüncü bir alternatif olarak kar m za ç kmaktad r. Karasal say sal yay nla birlikte, var olan basit antenlerimizle daha fazla say da televizyon yay n n, daha yüksek kalitede ses ve görüntü imkan yla izlememiz mümkün olacakt r. Say sal yay n n analog yay n sistemlerine göre ses ve resim kalitesinin üstünlü ünün yan nda çe itli bilgilerin de e zamanl iletilmesi ve daha ekonomik ko ullarla program iletme olas l, ülkeleri bu konudaki ara t rmalar n derinle tirmeye sevk etmi ve sonuçlar 21. yüzy l n yeni yay n sisteminin say sal yay n sistemleri olaca n göstermi tir. 1987 de Eureka 147 ad yla kurulan Say sal Radyo olu umu bir Avrupa projesidir. 1994 y l nda Avrupa Yay n Birli i (EBU) Avrupa da bir DAB (Digital Audio Broadcasting - Say sal Radyo Yay nc l ) platformu kurulmas n önermi ve A ustos 1995 te EuroDAB Forum olarak kurulmu tur. Üye ülkelere Avrupa da olmayan ülkelerin de kat lmas yla olu umun ad Ocak 1997 de WorlDAB olarak de i tirilmi tir. Say sal televizyon yay nc l ile ilgili ilk resmi çal malar 1993 de Bonn da gerçekle en ve DVB (Digital Video Broadcasting - Say sal Televizyon Yay nc l ) projesi ad alt nda 20 ülkenin kat l m ile ba lat lm ve u anda kat l mc say s 200 ü a m t r. Yay n bantlar n ve standartlar bu kurumlar belirlemektedir. Stüdyoda üretilen say sal görüntü ve ses sinyallerinin, tamamen say sal olarak ileri modülasyon, bit h z azaltma ve s k t rma tekni i ile ses ve görüntü kalitesini daha da artt rarak al c lara kadar ula mas sa lanm t r. Say sal televizyon yay n nda DVB-T ile 4 6, DVB-T2 ile 6 24 program n, say sal radyo yay n nda ise 5 8 program n bir verici ile iletilebilmesi sa lanmaktad r. Analog 1

yay nda kapsanan ayn alan, say sal yay nda daha dü ük güçlü verici ile kapsanabilmekte ve böylece enerji tasarrufu sa lanmaktad r. 2 Karasal say sal yay nc l kta birbirinden farkl standartlar mevcuttur. Say sal karasal yay nc l k için Güney Kore ve Kuzey Amerika da ATSC, Japonya ve Güney Amerika de ISDB-T gibi standartlar kullan lmakta iken Avrupa da ve ülkemizde DVB-T/T2 standard seçilmi tir. Avrupa da birçok ülkede deneme yay nlar n n ard ndan safha safha uygulamaya geçilen say sal yay nc l n mevcut analog televizyon yay nlar na k yasla getirece i yenilikler ve avantajlar a a da s ralanm t r: 1. Say sal yay n yap laca ndan, analog yay nlarda olan karlama, parazitlenme gibi bozuk görüntüler olmayacak, net bir say sal yay n seyredilecektir. 2. Çat antenine ba ml l k kalkacak, bina veya bahçe içinde televizyon üstü antenle istenilen yerde televizyon yay n seyredilebilecektir (ta nabilir yay n al ). 3. Araçla seyahat ederken rahatl kla televizyon yay n seyredilebilecektir (Mobil / hareketli yay n al ). 4. Analog yay nlardan bildi imiz bina, duvar, araç gibi ortamlara çarparak gelen ve ana yay n üzerinde gölgelenmelere sebep olan yans ma ortadan kalkacak hatta bu yans ma seyretti imiz yay n kuvvetlendirici etki yapacak, yay n yine say sal görüntü kalitesinde olacakt r. 5. 16:9 format nda ve HD yay n yap labilecektir. 6. Herbiri CD kalitesinde farkl ses kanallar dinlenebilecektir. 7. Ayn anda farkl dillerde program sunma imkan olacak. Yani bir program farkl dillerde seslendirme ile seyredilebilecektir. 8. EPG (Electronic Programme Guide) Elektronik Program Rehberi özelli i ile video klip, resimler, çok hacimli metin indirme gibi özellikleri de bulunduran geli mi teletekst imkan olacakt r. 2 Birgör, Ula ve Karaca, Ümit (Mart 2007) Karasal Say sal Yay n (Dijital TV) S.202, Makale, TMMOB Elektrik Mühendisleri Odas zmir ubesi, http://www.emo.org.tr/ekler/1b3cc561955829a_ek.pdf?dergi=4 (02/10/2011) 2

9. nteraktif TV ve internet eri imi olacakt r. Bu hizmet üç kategoride ifade edilebilir: i) zleyicilerin bilgileri al c da kaydedip depolayarak daha sonra kullanmas na imkan verecektir. ii) Elektronik ticaret ve al veri yapmaya imkan verecektir. iii) Pay tv ya da pay per view gibi ücret kar l program seyretmeye, yani kredi kart ya da banka hesab ile ücretin ödenebilece i ifreli bir kanal n program n n seyredilmesine imkan verecektir. 10. Bir TV kanal ndan, program içeri ine göre 24 adeti a k n (DVB-T2 ile) say sal TV yay n yap labilecektir. 11. SFN (Single Frequency Network ) uygulama tipi ile 1 den fazla emisyon noktas kullan lan yerle im bölgelerinde, bir yay nc frekans spektrumunda sadece 1 kanal (frekans) kullanarak yay n n seyirciye ula t rabilecektir. Bu husus stanbul, Ankara ve zmir gibi birden fazla emisyon noktas (verici/kanal) kullan m n n oldu u yerlerde frekans karma as n önleyecek ve s n rl bir kamu kayna olan frekans spektrumunun daha verimli kullan lmas n sa layacakt r. 12. Yay nc lar aç s ndan bak ld nda ise; i) Analog vericilere göre daha dü ük güçte verici kullan laca ndan dolay verici ve enerji maliyetlerinin, ii) Bir vericiden en az 4 TV yay n yap labilece inden dolay verici, anten sistemi, bina, kule masraflar dü ece inden toplam i letme giderlerinin, iii) (i) ve (ii) deki sebeplerden dolay ülke genelinde havaya yay lan toplam elektromanyetik alan iddetinin azalmas sa lanacakt r. 13. Ülkemizde maalesef plans z ba layan özel analog TV yay nlar n n aksine planl bir say sal karasal yay nc l n ba lamas na vesile olacakt r. 3

BÖLÜM 1: ÜLKEM ZDE KARASAL TELEV ZYON YAYINCILI ININ GEL M VE DÜZENLEME ÇALI MALARI 1.1 Dünya da ve Ülkemizde Karasal Ortamdan Televizyon Yay nc l n n Geli imi Ülkemizde ilk TV yay n 31 Ocak 1968 tarihinde TRT taraf ndan Ankara da ba lat lm t r. Yay nlar önce paket programlar eklinde, sonra da Ankara- Merkezden radyolink sistemleri ile iletilmi tir. Bu analog yay n sisteminde TV vericileri kullan lmakta, genlik modülasyonu ile sinyal kuvvetlendirilmektedir. Yay n sistemi olarak da yine Avrupa ile paralel olarak VHF (174 230 MHz aral ) ve UHF (470 862 MHz aral ) bantlar nda VHF için 7 MHz lik kanallar, UHF band için de 8 er MHz lik kanallar kullan lm t r. 3 Yay nlar n ilk y llar nda az say da verici ile çok geni alanlar kapsamak ve vericilerle aktar c lara program iletmek amac yla vericiler yüksek da tepelerine kurulmu tur. Böylece birbirlerine do rudan sinyal ula t rabilen vericiler sayesinde ayr ca iletim sistemleri kurulmadan geni kitlelere ve alanlara yay n ula t r labilmi tir. Daha sonralar iletim sistemi olarak radyolinklerin kurulmas ile farkl mekanlardan yay n haz rlamak ve iletmek imkan do mu tur. Ülkemiz çok da n k nüfus yap s na sahip olmas (38.000 den fazla yerle im birimi) yan nda her y l milyonlarca nüfusun hareket etmesi ve çok da l k yap s nedeniyle yay nc l k aç s ndan zor bir yap ya sahiptir. Bütün bu durumlar kar s nda yüksek da tepelerinden emsiye gibi yay n ula t rma geçmi te tek seçenek iken günümüzde uydu teknolojilerinin geli imi ile yüksek emisyon noktalar ndaki televizyon vericileri yerle im yerlerine yak n ve dü ük rak ml mevkiilere ta nm 3 T.C. Ba bakanl k Devlet Planlama Te kilat (Haziran 2006), Dokuzuncu Kalk nma Plan - Bilgi ve leti im Teknolojileri Özel htisas Komisyonu Yay nc l k Alt Komisyonu Raporu, DPT, Ankara. 4

ancak FM radyo vericileri daha geni alana radyo yay n ula t rmak amac yla yüksek rak ml mevkkilerde b rak lm t r. 4 1980 li y llar n sonlar ndan itibaren vericilere program iletimi uydular (Intelsat) üzerinden yap lmaya ba lanm, 1994 ve 1996 y llar nda yerle tirilen Türksat uydular m z ile de bu imkan çok geli mi, ayr ca izleyicilere uydular m zdan do rudan program iletme imkan da do mu tur. Uydular n ço almas ile birlikte kapasite kiralar da azalm ve s n r tan mayan yap s n n ve kalitesinin getirdi i üstünlük sayesinde uyduda yay nc l k h zla geli mi ve özellikle de 1990 l y llardan sonra Ülkemizde de kanal say s çok artm t r. Frekans kapasitesini farkl hizmetlere kapt rmamak ve maliyetleri dü ürerek cazibeyi art rmak için karasal vericilerden say sal yay n yap lmas fikri 1990 l y llarda tart lmaya ba lanm t r. Avrupa Yay n Birli i (EBU), Avrupa Posta ve Telekomünikasyon dareleri Birli i (CEPT) ve Uluslararas Telekomünikasyon dareleri Birli i (ITU) bünyesinde yürütülen çal malar neticesinde say sal TV yay n standard (DVB) olu turulmu ve Avrupa için bu yay nlar n uydu (DVB-S), kablo (DVB-C) ve karasal vericilerden (DVB-T) yap lan bölümleri için tavsiye kararlar al nm t r. 1997 y l nda Chester- ngiltere de yap lan toplant da, Avrupa yay n alan nda karasal vericilerden say sal TV yay n (DVB-T) için VHF band (174 230 MHz) ile UHF (470 862 MHz) bandlar n n tamam n n kullan labilece i kararla t r lm t r. 5 2004 y l nda ITU taraf ndan, Avrupa ve Afrika Yay n Alanlar nda tüm VHF ve UHF bandlar nda Say sal Karasal TV ve Radyo Frekans Planlar n n yap laca Bölgesel Radyokomünikasyon Konferans (RRC 04/06) çal malar ba lat lm t r 4 Bu durum daha çok TRT taraf ndan uygulanmakta olup bilgi TRT Ba mühendisi Hayati Gündüz den temin edilmi tir. 5 T.C. Ba bakanl k Devlet Planlama Te kilat (Haziran 2006), Dokuzuncu Kalk nma Plan - Bilgi ve leti im Teknolojileri Özel htisas Komisyonu Yay nc l k Alt Komisyonu Raporu, DPT, Ankara. 5

ve 2006 y l nda da sonuçland r lm t r. Bu konferans sonunda Avrupa ve Afrika da karasal vericilerden say sal yay n için ihtiyaç duyulacak frekanslar uluslararas anlamda payla lm ve ayn zamanda bu sistem ve frekans payla m için teknik parametreler ve kurallar da ortaya konulmu tur. Ülkemizde bu çal malar takip edilirken, Haberle me Yüksek Kurulu taraf ndan 27/09/2006 tarihinde yap lm olan 2006 y l 2. Ola an toplant s nda al nan karar çerçevesinde analog yay nla paralel olarak say sal yay na (DVB-T) geçmek üzere Say sal Yay n Konsepti, RTÜK Koordinatörlü ünde, Ula t rma Bakanl Haberle me Genel Müdürlü ü, Bilgi ve Teknolojileri ve leti im Kurumu (Eski ad Telekomünikasyon Kurumu), Türkiye Radyo Televizyon Kurumu Genel Müdürlü ü, ilgili Kurum ve Kurulu lar n kat l m yla DVB-T çal malar na ba lanm ve Ankara, stanbul ve zmir illerinde ubat 2006 da ilk say sal karasal televizyon deneme yay nlar yap lmaya ba lanm t r. 2010 y l n n Kas m ay nda TRT taraf ndan DVB-T test yay nlar sonland r lm ve Ankara iline yönelik DVB- T2 test yay nlar na ba lanm t r. DVB-T2 teknolojisinin getirdi i kanal kapasitesi avantaj kullan larak test yay nlar nda bir kanaldan 7 SD ve 1 HD televizyon yay n ile 3 adet radyo yay n yap lm t r. May s 2011 tarihi itibariyle TRT Kurumu Ankara iline yönelik TRT HD program adl HD yay n ile birlikte karasal ortamdan DVB-T2 test yay nlar na devam etmektedir. 6 6 Bilgi TRT Ba mühendisi Hayati Gündüz den temin edilmi tir. 6

1.2 Düzenleme Çal malar Ülkemiz için radyo ve televizyon yay nlar na ayr lm olan frekans ve kanallar s n rl bir ulusal kaynakt r. Bu kaynak kullan lmad veya kötü kullan ld zaman ziyan olmakta ve ülke ekonomisine bir katk sa lamamaktad r. Bu frekans ve kanallar düzenli bir ekilde kullan ld nda ekonomik getirisi yüksek ve hiçbir zaman tükenmeyen sonsuz bir kaynak halini al r ki bu noktada devreye frekans planlamas girmektedir. Kelime anlam olarak frekans planlamas, ayn frekans kullanan vericilerin birbirine en az ne kadar uzakl kta olmas gerekti ini, bunlar n hangi özelliklerle ( verici yeri, gücü, frekans, anten yüksekli i, v.b.) yay n yapmas gerekti ini belirleme i lemine denir. Frekans planlamas belirlenen hedefler do rultusunda, bu kayna en iyi ekilde kullanmay sa lar. Bu s n rl kayna n uluslararas anla malar ve tahsisleri de dikkate alarak planlanmas ve yap lan plan n uygulanmas gerekmektedir. Bilindi i üzere Mülga 3984 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulu ve Yay nlar Hakk nda Kanun un 1994 y l nda yasala mas ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulu olu turulmu ve RTÜK, yasan n 8/a maddesi hükmü çerçevesinde frekans planlar n haz rlama ve bu plana göre frekans tahsis i ini gerçekle tirmek üzere çal malara ba lam t r. Bu çerçevede, frekans planlar n haz rlamak üzere Bilkent Üniversitesi ile anla ma imzalanarak Analog TV Ulusal Frekans Plan ile FM Radyo Frekans Plan çal malar na ba lanm t r. Yakla k bir y ll k bir süreçte planlar tamamlanm ve 1995 y l Temmuz ay nda Üst Kurula teslim edilmi tir. Bu a amadan sonra bu planlara göre ihale yap lmak üzere haz rl klara ba lanm, ancak Telsiz Genel Müdürlü ü, PTT Genel Müdürlü ü, TRT Kurumu, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli i ba ta olmak üzere pek çok kurumun kat ld toplant larda frekans planlar ve uygulama yöntemi tart lm ve uzun müzakerelerden sonra 1997 y l nda TRT tahsisleri tamamlanarak ihaleye ba lanabilmi tir. Yerel TV kurulu lar na kanal ve frekans teminine yönelik ihalelere ba lanm, bu ihaleler TRT 3 kanal ndan canl olarak yay nlanm ve effaf bir 7

ekilde yerel TV kurulu lar na kanal tahsisini sa layacak olan s ralama ihaleleri tamamlanm t r. Daha sonra ulusal TV kurulu lar na yönelik s ralama ihalesinin yap lmas amac yla haz rl klar tamamlanm, ihale tarihi 15 Aral k 1997 olarak ilan edilmi, ihale artnamesi ihaleye kat labilecek 16 ulusal TV kurulu unca sat n al nm, ancak ihaleye çok k sa bir süre kala o zamanki Hükümet taraf ndan ihaleler durdurulmu ve daha sonra da iptal edilmi tir. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, Avrupa ülkeleri ile e zamanl denilebilecek bir zamanda say sal yay nc l kla ilgili çal malar ba latm, say sal yay nc l k konusunda Avrupa`da düzenlenen Wiesbaden 95, Chester 97 gibi konferans ve toplant lar takip etmi ve 1998 y l nda Bilkent Üniversitesi bünyesinde bulunan leti im ve Spektrum Yönetimi Ara t rma Merkezi ( SYAM) ile Protokol yap larak say sal yay nc l n öncelikle yap lmas planlanan UHF band 61.-69. TV kanallar n n DVB-T yay nc l için, VHF band 12. Kanal n n T-DAB için frekans planlar n haz rlama çal malar n ba latm t r. Söz konusu planlamada UHF band 61-69 kanallar n say sal televizyon yay nc l nda kullan lmas n n nedeni ise, ba ta Do u Avrupa ülkeleri olmak üzere pek çok Avrupa ülkesinde bu kanallar n analog TV yay nlar nda az kullan lmas nedeniyle say sal yay nc l a geçi band olarak planlanmas ve bu yönde toplant lar yap larak karar al nm olmas d r. Bu toplant lar n ço una Radyo ve Televizyon Üst Kurulu ile birlikte Bilgi Teknolojileri ve leti im Kurumu (Eski ad Telekomünikasyon Kurumu) da kat lm t r. Radyo ve Televizyon Üst Kurulu taraf ndan 1998 2000 y llar aras nda yap lan planlama çal mas nda, Üst Kuruldan da personel görevlendirilmi ve bu personel SYAM akademik personeli ile birlikte 61 69. Kanallar aras için Karasal Say sal Televizyon Yay nc l, DVB-T ve 12. kanalda Karasal Say sal Radyo Yay nc l, T-DAB frekans planlar n yakla k 2 y ll k bir süreçte haz rlam t r. Burada yap lan planlama çal mas nda tüm televizyon band için planlama yap lmam sadece band n bir k sm olan UHF band 61 69. kanallar ile VHF 12. kanal için planlama yap lm t r. Bu planlamada kullan lan yaz l m SYAM 8

taraf ndan geli tirilmi, ayr ca say sal yükseklik haritalar, nüfus bilgileri, raster harita bilgilerinin planlama yaz l m na entegrasyonu SYAM taraf ndan yap lm t r. Üst Kurul 2001 y l nda, Ba bakanl k taraf ndan kurulu lara verilen Ulusal Güvenlik Belgesi verilme sürecinin tamamlanmas üzerine, ihale çal malar n tekrar ba latm, öncelikle TV tahsisleri TRT Kurumundan çal malara kat lan personel ile birlikte yeniden gözden geçirilmi ve TRT taleplerini tamamen kar layacak ekilde TRT Kurumuna TV kanallar tahsis edilmi tir. Ayn zamanda ihale haz rl klar n yürütmek üzere bir Komisyon olu turulmu ve bu defa ulusal analog TV ihalesinden ba lamak üzere ihale artnamesi yeniden haz rlanm t r. 26 Nisan 2001 tarihinde s ralama ihalesi yap lmak üzere ilana ç k lm, artnameler 16 ulusal TV kurulu u taraf ndan sat n al nm ancak ihaleye 2 gün kala ise Dan tay 10. Dairesi ihaleyi durdurmu tur. halenin durdurulma gerekçesi ise ihaleye sadece yay nda olan kurulu lar n kat lacak olmas, yeni yay nc olmak isteyen kurulu lara ihaleye kat lma imkan n n sa lanmam olmas olarak belirtilmi tir. Bu ihale gerçekle mi olsa idi, TV frekans band nda UHF 61 69 kanallar say sal yay nc l k için ayr lm oldu undan, s ralamada ilk 11 kurulu a ulusal yay nc olacak ekilde kanal tahsisi yap lm olacakt. Bu çal mada iki kanal yerel TV yay nlar için, 2 kanal da bölgesel TV yay nlar için ayr lm t. 2002 y l nda, Mülga 3984 Say l Kanun da de i iklik öngören 4756 say l Kanun yasala m ve bu yasa ile frekans planlar n haz rlama görevi Bilgi Teknolojileri ve leti im Kurumu-BTK ya verilmi tir. Di er yandan, 3984 say l yasan n 24. Maddesi yeniden düzenlenmi ve frekans planlar ve tahsisler konusunda Haberle me Yüksek Kuruluna geni yetkiler verilmi tir. Böylece, frekans planlar n haz rlama görevi BTK`ya, plan n onaylanmas ve bu plana göre ne kadar kanal n ihale edilece ine karar verme yetkisi HYK (Haberle me Yüksek 9

Kurulu) ya, ihale yapma yetkisi ise Radyo Televizyon Üst Kurulu na verilmi tir. Bundan sonra; 7 - BTK, daha önce RTÜK taraf ndan haz rlanan ve 4756 say l yasan n yürürlü e girdi i 15 May s 2002 tarihinden 15 gün sonra BTK`ya gönderilen analog TV ve FM frekans planlar n yeniden haz rlama çal malar na ba lam, - BTK haz rlam oldu u analog ve say sal frekans planlar n HYK sekretaryas n yürüten Haberle me Genel Müdürlü üne (HGM) göndermi, - HYK, 30 Eylül 2002 tarihinde ola an olarak toplanm, BTK taraf ndan haz rlanan frekans planlar n görü mü ve bu planlar n hukuki ve teknik yönüyle yeniden irdelenmesi amac yla Ula t rma Bakanl Haberle me Genel Müdürlü ü koordinatörlü ünde, çi leri Bakanl, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterli i, Genelkurmay MEBS Ba kanl, M T Müste arl, Türkiye Radyo Televizyon Kurumu temsilcilerinden bir çal ma grubu olu turulmas ve bu çal ma grubunun çal malar n 14/10/2002 tarihine kadar sonuçland r lmas n ve neticenin HYK`ya sunulmas na oy birli i ile karar vermi, - HYK toplant s nda al nan söz konusu karar gere ince HGM koordinatörlü ünde, ilgili kurum ve kurulu lar n temsilcilerinden olu turulan Çal ma Grubu, frekans planlar n hukukî ve teknik yönden incelemi ve baz tespitlerde bulunmu, - Bu tespitler çerçevesinde, haz rlanan planlar 21 Ekim 2002 tarihinde yap lan ola anüstü HYK Toplant s nda tekrar ele al nm ve BTK n n söz konusu planlar RTÜK, TRT ve ilgili kurum ve kurulu lar n görü leri do rultusunda yeniden gözden geçirerek 10 ubat 2003 7 Burada aktar lan süreç, Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, zin ve Tahsisler Dairesi Ba kanl n n 21/05/2010 Tarih ve 4506 Say l Yaz s 2 nolu Ekinde yer alan Komisyon Raporu ndan temin edilmi tir. 10

tarihine kadar sonuçland rmas ve tekrar HYK ya sunulmas kararla t r lm, - Bu çerçevede, BTK taraf ndan haz rlanan analog ve say sal radyo ve televizyon olmak üzere 4 adet Ulusal Frekans Plan, ilgili kurum ve kurulu lar n görü leri çerçevesinde BTK taraf ndan yeniden gözden geçirilmi ve 07 ubat 2003 tarihinde HYK`ya sunulmak üzere HGM`ye gönderilmi tir. HYK`n n 30 Eylül 2004 tarihinde yapm oldu u toplant da, Frekans Planlamas ile ilgili olarak ülkemizdeki mevcut fiili ve hukuki durumun incelenerek de erlendirilmesi, bu konuda dünyada ve Avrupa ülkelerindeki geli melerin incelenmesi, mevcut hukuki ve fiili alt yap n n incelenerek geçi sürecinde kar la labilecek sorunlar n çözümüne yönelik tedbirlerin al nmas, HGM`nin koordinatörlü ünde konuyla ilgili kurum ve kurulu temsilcilerinden olu acak bir komisyonun çal malar n 06/12/2004 tarihine kadar tamamlamas hususunda karar al nm, - 29/03/2005 tarihinde yap lan HYK toplant s nda al nan karar ile say sal yay nc l a geçi için uygulama takvimi belirlenmi, ancak frekans planlar onaylanmam ve çal malar n devam etmesi uygun görülmü, - 29/07/2005 tarihinde Ola anüstü HYK toplant s yap lmas planlanm ancak bu HYK toplant s yap lmam, - 07/10/2005 tarihinde yap lan HYK toplant s nda ITU bünyesinde 2006 y l nda yap lacak RRC 06 Konferans ile 2006 y l nda Ankara, stanbul ve zmir illerinde ba lamas planlanan DVB-T deneme yay nlar nda elde edilen sonuçlar n de erlendirilerek, DVB-T frekans planlama çal malar na son eklinin verilmesi kararla t r lm, - En son HYK toplant s 29 Eylül 2007 tarihinde yap lm ve bu toplant da da BTK taraf ndan RRC 06 Konferans na göre yap lan frekans planlar onaylanmam t r. Bu süreçte, BTK taraf ndan yap lan frekans planlar HYK taraf ndan frekans planlar n n haz rland ve gündemde oldu u 2002 2007 dönemini kapsayan 5 11

y ll k süreçte onaylanmam ve ihale yap lmam ve 2008 y l nda 5809 say l Elektronik Haberle me Kanunu yasala m ve bu yasa ile HYK kald r lm t r. 1.3 KARTEF Projesi 2008 y l nda yürürlü e giren 5809 say l Elektronik Haberle me Kanunu ile karasal ortamdan yap lan radyo ve televisyon yay nlar için frekans planlama yetkisi Bilgi Teknolojileri ve leti im Kurumu ndan al narak, Radyo ve Televizyon Üst Kuruluna verilmi tir. 03/03/2011 tarihinde yürürlü e giren 6112 say l Radyo ve Televizyonlar n Kurulu ve Yay n Hizmetleri Hakk nda Kanun un Geçici 4üncü Maddesinin 2nci f kras nda yer alan,...bu Kanunun yay m tarihinden itibaren en geç iki y l içinde Üst Kurulca karasal yay n lisanslar n n verilmesi amac yla say sal televizyon multipleks kapasitesi s ralama ihalesi yap l r. S ralama ihalesinde karasal say sal televizyon multipleks kapasitesi tahsisine hak kazanan kurulu lardan bir bölümüne, ihaledeki s ralar ve analog kanal kapasitesi dikkate al narak en fazla iki y l süreyle say sal yay n n yan s ra analog televizyon yay n yapmalar na da imkân tan n r. Tahsisi müteakip en geç iki y ll k süre sonunda analog karasal televizyon yay nlar ülke genelinde tümüyle sonland r l r ve analog karasal televizyon yay nlar durdurulur... ve yine söz konusu maddenin 5inci f kras nda yer alan Frekans planlar ve uygulama takvimi bu Kanunun yay m tarihinden itibaren bir y l içinde haz rlan r. hükümleri çerçevesinde Radyo ve Televizyon Üst Kurulu bünyesinde karasal ortamdan say sal televizyon yay nlar için frekans planlama çal malar na ivedilikle ba lanm ve RTÜK ile GATE Elektronik San. Ve Tic. A.. aras nda 02/06/2011 tarihinde sözle me imzalanm ve Karasal Radyo ve Televizyon Elektronik Frekans Düzenleme Sistemi (KARTEF) Projesi ba lat lm t r. Proje çal malar, Bilkent Üniversitesi bünyesinde faaliyetlerini sürdüren SYAM ile Frans z ATDI firmas çal anlar ve RTÜK taraf ndan görevlendirilen 5 personel ile 2011 y l n n Haziran ay ndan itibaren SYAM binas nda sürdürülmektedir. Karasal Radyo ve Televizyon Elektronik Frekans Düzenleme Sistemi Projesi ile; RRC 06 Konferans sonuçlar n n incelenmesi ve karasal say sal TV 12

yay n teknolojilerinin incelenmesi ve ülkemiz için en uygun teknolojinin belirlenmesi çal malar sonland r lm ve ülkemizde karasal ortamdan say sal televizyon yay nc l na geçi te teknoloji olarak DVB-T2 standard ve s k t rma tekni i olarak MPEG 4 AVC standard belirlenmi tir. 8 Harita Genel Komutanl `ndan temin edilen 1/25.000 ölçekli say sal yükseklik ve rast r haritalar planlama yaz l m program na (ICS Telecom) yüklenmi olup böylece daha do ru sonuç verecek ekilde planlama yap lmas sa lanm olacakt r. l ve ilçe baz nda nüfus verileri TÜ K `ten temin edilmi ve planlama yaz l m program na yüklenmi tir. Ülkemiz s n rlar nda yerle ik televizyon ve set üstü kutu üretici firmalar temsilcileri ile mü terek yap lan çal malar neticesinde, DVB-T2 Al c Cihaz Minimum Gereksinimleri Kitapc taslak olarak haz rlanm ve Üst Kurulun onay na sunulmak üzere son düzeltmeler yap lmaktad r. Özel yay nc kurulu ve TRT temsilcileri ile etkile imli olarak sürdürdü ümüz emisyon noktas belirleme i lemleri sona erdirilmi ve belirlenen emisyon noktalar baz al narak kapsama simülasyonlar ve SFN a lar belirleme çal malar halen devam etmektedir. 9 Karasal Radyo ve Televizyon Elektronik Frekans Düzenleme Sistemi (KARTEF) Projesi kapsam nda, Türkiye genelinde televizyon yay nc l nda say sal teknolojiye geçi in gerçekle tirilmesine yönelik teknik analizler ve planlama faaliyetlerinin yan s ra, FM radyo yay nc l n n daha etkin ekilde kullan lmas na yönelik frekans planlamas faaliyeti de gerçekle tirilecektir. Proje ye ait faaliyetler 4 (dört) ana i paketinden olu maktad r: 10 1. P1: Proje Yönetimi 2. P2: Teknik Analiz, Planlama ve Raporlama 8 Söz konusu standartlar, Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun 22/12/2011 tarih ve 2011/69 nolu toplant s nda al nan 2 nolu Üst Kurul karar ile belirlenmi tir. 9 KARTEF projesi kapsam nda yap lan ve yap lmakta olan çal malar 15/01/2012 tarihi itibariyle özetlenmi tir. 10 Burada verilen bilgiler KARTEF Projesi Teknik artnamesinden temin edilmi tir. 13

3. P3: Test ve Do rulama 4. P4: E itim Ana i paketlerinin alt i paketlerine da l m a a daki gibidir: P1: Proje Yönetimi 1.1. Proje Yönetimi ve Koordinasyon 1.2. Kalite Yönetimi 1.3. Konfigürasyon Yönetimi P2: Teknik Analiz, Planlama ve Raporlama 1.4. ITU RRC-06 Plan n n ve Sonuç Raporu nun ncelenmesi 1.5. Karasal Say sal Televizyon Yay n Teknolojilerinin ncelenmesi 1.6. Karasal Say sal Televizyon Ulusal Frekans Plan n n Haz rlanmas 1.7. Ulusal, Bölgesel ve Yerel Televizyon Yay n A lar n n Belirlenmesi 1.8. Karasal yay n lisans taban ücretleri ile planda yer alan her bir emisyon noktas veya yay n a lar için yay n lisans ücretlerinin hesaplanmas 1.9. Kanal/Frekans Tahsis Takip Yaz l m n n haz rlanmas 1.10. Karasal Say sal TV Frekans Plan n n ITU nezdinde bildirim formlar n n elektronik ortamda haz rlanmas 1.11. Karasal Say sal Televizyon Yay nc l na Geçi Dönemi için Uygulama Plan n n Haz rlanmas 1.12. Karasal FM Radyo Ulusal Frekans Plan n n Haz rlanmas P3: Test ve Do rulama 1.13. Karasal Say sal Televizyon Ulusal Frekans Plan Test ve Do rulamas 1.14. Karasal FM Radyo Ulusal Frekans Plan Test ve Do rulamas P4: E itim Planlamada görevlendirilen 5 (be ) RTÜK personelinin, Projenin tüm a amalar nda bulunmas, yap lan tüm i paketlerine katk sa lamas ve bu i paketlerinin geli tirilmesinde görev almas sa lanmaktad r. RTÜK taraf ndan planlamada görevlendirilen bu personelin i in tamamlanmas sonras nda RTÜK merkezinde planlama ile ilgili olarak, ihtiyaç 14

duyulacak çal malar yapabilmeleri yönünde gerekli deneyim ve yetkinli in kazand r lmas sa lanacakt r. 1.4 RRC 06 Konferans ve GE06 Plan ITU taraf ndan, Analog yay nlar için Avrupa Yay n Bölgesini kapsayan 1961 y l nda Stockholm (ST61) ve Afrika Yay n Bölgesini kapsayan 1989 y l nda Cenevre (GE89) bölgesel anla malar ve frekans planlamalar yap lm t r. Günümüze kadar Analog yay nc l n ülkeler aras nda teknik ve idari sorunlara yol aç lmadan yap lmas bu anla malar ile mümkün olmu tur. Bölgesel anla malar olmad takdirde, ülkelerin s n r bölgelerinde kar l kl baz teknik çal malar ikmal etmek suretiyle belli anla malar yapmas gerekmekte, bunlarda hem ba ar oran dü ük olmakta ve hem de sonuçland r lmas uzun zaman almaktad r. Anla ma olmadan da yay n faaliyeti ba lat lamad ndan bölgesel anla malar önemli bir fonksiyon görmektedir. 15 May s - 16 Haziran 2006 tarihleri aras nda Cenevre de karasal say sal radyo ve TV yay nc l için Avrupa Yay n Bölgesi, Afrika Yay n Bölgesi ve ran slam Cumhuriyeti ni kapsayan çok daha geni bir co rafi alan ve ITU bünyesindeki toplam 190 üye ülkeden 118 ini bir araya getiren RRC 06 Konferans n n sonunda Cenevre 06 (GE06) Anla mas imzalanm ve bu suretle ülkelerin say sal yay nc l a h zla geçebilmesine imkan sa layacak teknik ortam sa lanm bulunmaktad r. GE06 Anla mas nda Say sal Karasal TV Yay nc l (DVB-T) için VHF ve UHF, Say sal Karasal Radyo Yay nc l (T-DAB) için ise VHF bantlar içinde ülkelerin taleplerine göre ayr ayr frekans planlar yer almaktad r. Konferans öncesi sürdürülen bir dizi uluslararas faaliyet sonucu belirlenen yönteme göre, kurulu ve halen faaliyetini sürdüren VHF ve UHF deki tüm analog TV yay nlar ile UHF Bant V içinde kalan Di er Öncelikli Servisler in mevcudiyeti korunmaktad r. 15

Ülkeler yerle imlerin konumu ve arazi yap s gibi faktörleri kullanmak suretiyle kendi co rafi alanlar n yay n bölgeleri olu turarak bunu ITU ya daha önceki çal malar s ras nda bildirmi lerdir. Konferans faaliyetleri s ras nda korunan servisler dikkate al narak kullan labilecek frekans ve kanallar n; arazi engebesi dikkate al nmaks z n yap lan teknik etkile me ve uyumluluk analizleri sonucu ülkelerin olu turdu u frekans bölgelerine da t lmas yöntemi kullan lm t r. Bu anlamda ITU taraf ndan olu turulan veritaban, yaz l m ve donan m imkanlar kullan larak ülkelerin olu turdu u çok yüksek hacimli verilerin çok k sa sürede ve hatas z olarak i lenmesi sa lanm t r. Tahsis edilebilecek frekans say s n n bu yöntemde çok az olmas ve böylesi bir genel analizin gerçek durumu yeterince yans tamamas nedeniyle; ilaveten ülkeler aras nda idari deklarasyon imzalanmas eklinde bir i lem tan mlanm t r. dari Deklarasyon i leminde birbirinden etkilenece i belirlenen ülkeler kar l kl olarak arazi ve di er teknik özellikler ile frekans tahsis edilecek bölgelerini de erlendirmek suretiyle; enterferans yaratmayaca belirlenen bölgeler ve frekanslar için konferans ortam nda bir anla ma metni imzalamakta ve plana daha fazla frekans n dahil edilmesi, dolay s yla da at l kalacak frekanslar n da kullan labilmesi imkan sa lanmaktad r. Tarif edilen bu sürecin Konferans s ras nda dört tur halinde tekrarlanmas öngörülmü ve bu yolla hata ve eksiklerin giderilmesi yan nda ayr ca daha fazla say da frekans tahsisi yap lmak suretiyle plan n ba ar s n n artt r lmas imkan sa lanm t r. Dördüncü turda al namayaca öngörülen taleplerin ülkeler taraf ndan geri çekilmesi sonucu, pek çok ülke; daha önceki turlara göre ba ar oranlar n yükseltmi ve ço unlu u %100 ba ar l duruma gelmi tir. 11 RRC 06 Konferans na ülkemizden BTK, RTÜK ve TRT Kurumu birlikte kat lm, bu üç kurum konferans öncesi haz rl klar birlikte yapm, konferansa her üç kurumdan da geni kat l m sa lanm ve ülke menfaati için gerekli tüm çal malar özveri ile yap lmaya çal lm t r. GE 06 Anla mas na göre ülkeler 11 ITU, RRC 06 Konferans, Türk Heyeti Raporu, 2006. 16

say sal yay nc l sabit al, ta nabilir al ve mobil al a göre planlayabilmekte ve buna göre uygulamaya geçebilmektedir. Ülkemizde say sal yay nc l n ta nabilir veya mobil olmas gerekti i yönünde kurumlar aras nda görü birli i sa lanarak, RRC 06 Konferans nda buna göre haz rl klar yap lm, Konferansta bu yönde kanal talebinde bulunulmu ve tahsislerin bu do rultuda yap lmas sa lanm t r. 12 RRC 06 Konferans nda ülkemize tahsis edilen kanallar nokta baz nda tahsis olmay p, alan baz nda tahsis yap lm t r. Bu nedenle planlama a amas nda her bir alanda kullan lacak kanallar n ve bu alanlarda kurulacak vericilerin noktasal olarak koordinat, etkin yay n gücü, anten yüksekli i, anten yönü gibi pek çok teknik kriterin hassas bir ekilde belirlenmesi gerekmektedir. RRC 06 Konferans nda, 2015 y l nda Avrupa ile birlikte tüm kom u ülkelerde say sal yay nc l a geçilmesi karar al nm olup, bu tarihten sonra analog yay nlar say sal yay nlar enterfere edemeyecek ve say sal yay nlar taraf ndan enterfere edilebilecek analog yay nlar herhangi bir koruma talep edemeyecektir. Konferansta, T-DAB Band III için %98,4, DVB-T Band III için %96,9, UHF Band IV ve V için de %96,6 ile önemli bir ba ar sa lanm t r. 13 Bu ba ar BTK, RTÜK ve TRT temsilcilerinin olu turdu u Türk Heyetinin özverili çabalar ve tam bir koordinasyon içinde hareket etmeleri, kendilerine D i leri Bakanl n n Cenevre de bulunan Daimi Temsilcili inin sa lad destek sonucunda elde edilmi tir. Konferans ta Ülkemizin 22 ülke ile frekans kullan m n müzakere etmesi ihtiyac olmu, talep ve müzakere edilen 1085 frekanstan 1052 sinin tahsisi sa lanm, 33 ünün ise tahsisi sa lanamam t r. Konferans sonunda ülkemizin ba ar oran % 97 dir. 14 12 ITU, RRC 06 Konferans, Türk Heyeti Raporu, 2006. 13 A.g.e. 14 A.g.e. 17

Konferans sonucunda Türkiye ye toplam 539 analog noktasal tahsis (assigment) yap lm t r. Bunlardan 143 tanesi Bant III, 178 tanesi Bant IV ve 218 tanesi ise Bant V te yer almaktad r. ekil 1 de Türkiye analog noktasal tahsisleri (assigment) gösterilmi tir. ekil-1: Türkiye analog noktasal tahsis (assigment) haritas. 15 GE06 Plan çerçevesinde Türkiye ye tahsis edilen say sal noktasal tahsis (assigment) say s 36, say sal alansal tahsis (allotment) say s da 1015 olmu tur. Noktasal tahsislerin 14 ü Bant IV te ve 22 si Band V tedir. Alansal tahsislerin 826 adeti DVB-T için, 189 tanesi de T-DAB için ayr lm t r. DVB-T alansal tahsislerinin 93 ü Bant III te, 236 s Bant IV te ve 497 si Bant V te yer almaktad r. 36 noktasal tahsisinin tamam DVB-T ye ayr lm t r. ekil 2 de DVB- T noktasal tahsisleri verilmi tir. 15 ITU, Final Acts of RRC-06, 2006 18

ekil 2: Türkiye DVB-T noktasal tahsis (assignment) haritas. 16 Ayr ca DVB-T için tahsis edilen 826 alansal tahsisine ba l olarak 96 alansal tahsis konturu olu turulmu tur. Bahsedilen 96 kontur ekil 3 te gösterilmektedir. ekil 3: Türkiye DVB-T alansal tahsis (allotment) haritas. 17 Konferans kapsam nda belirtilen co rafi bölge ve buradaki ülkeleri kapsayacak ekilde geçi döneminde analog ve say sal yay nlar n birlikte varl n 16 ITU, Final Acts of RRC-06, 2006 17 A.g.e. 19

sürdürmesinden sonra, UHF de 2015 y l nda ve VHF de de 2020 y l nda analog yay nlara tamamen son verilerek say sal yay nc l n devam etmesine karar verilmi tir. Daha çok ekonomik yeterli i dü ük olan ülkelerin talep ve onlar n korunmas na yönelik bir de erlendirmeyle belirlenen bu tarihler için, baz ülkeler s ras yla 2020 ve 2025 olarak uygulamas hususunda deklarasyonlar da vermi lerdir. Bununla birlikte geli mi Avrupa ülkelerinin mevcut say sal yay nc l k konusundaki politika ve faaliyetleri dikkate al narak; bundan sonraki süreçte Ülkemizde de paralel h zl bir geçi olaca ve fiili gerçekle meler itibariyle bu tarihlerin beklenmeyece i öngörülmektedir. 20

BÖLÜM 2: SAYISAL KARASAL TELEV ZYON YAYINCILI I 2.1 Say sal Görüntünün Üretilmesi ve letilmesi Analog i aretlerin say sala dönü türülmesi, örnekleme, basamaklama ve kodlama olmak üzere üç a amada yap l r. Analog sinyaller zaman ve genlik olarak sürekli sinyallerdir. Bunlar say salla t rabilmek için önce belli aral klarda örnekler al nmas gerekir. Örnekleme s kl say salla t r lmak istenen sinyalde bulunan en yüksek frekans bile eninin iki kat ndan fazla olmal d r. Aksi halde spektrum örtü mesi yüzünden bozulmalar meydana gelir ve orijinal sinyal tekrar elde edilemez. Al nan örneklerin genlikleri herhangi bir de erde olabilir. Buna kar l k i aretin say sala çevrilebilmesi için kullan lacak seviye say s n n s n rl olmas gerekir. Bu say, her bir örnek için kullan lacak kod uzunlu u ya da bit say s taraf ndan belirlenir. Örnek olarak 8-bit lik bir kodlama yap lacaksa 256 (2 8 ) seviye, 3-bit lik bir kodlama yap lacaksa sadece 8 (2 3 ) seviye kullan labilir. Seviye veya basamak say s n n artmas al c tarafta say sal/analog dönü türücü ç k nda elde edilecek sinyalin kalitesini belirler. Daha iyi kalite için daha çok bit ve daha çok basamak kullanmak gerekir. ekil 4: Analog i aretin say sala dönü türülmesi (1). 18 18 Morgül, Avni, Say sal Televizyon Tekni i, Papatya yay nlar, stanbul, 2011, s.137. 21