PSİKOLOJİK DANIŞMA VE REHBERLİK DERGİSİ CİLT : 1, SAYI : 2, EYLÜL 1931 BELİRT! TARAMA LİSTESİ (SCL.90-R) NİN GEÇERLİLİK VE GÜVENİRLİĞİ Yd. Doç. D. Mustafa KILIÇ* ÖZET Bu çalışmada amaç, Beliti Taama Listesi (SCL-90-R) nin Ünivesite öğencilei üzeindeki geçelik ve güveniliğini aaştımaktı. SCL-90-R'nin güveniliğini saptamak amacıyla; SCL-9C R Hacettepe Ünivesitesi Sağlık idaesi Yüksek Okulunda öğetim göen 72 ekek ve 50 kız öğenciye testin tekaı tekniğiyle 15 gün aayla iki kez uygulanmıştı. Uygulama sonucunda elde edilen güvenilik katsayılaı alt ölçeklee göe sıayla; scmatizasyon (SOM). 82; Obsesif-kompulsif (O-C). 84; Kişileaası Duyalılık (INT). 79; Depesyon (DEP). 78; Kaygı (anksiyete-ank). 73; Öfke-Düşmamık (HOS)..79; Fobik Anksiyete (FHOB).78; Paanoid Düşünce (PAR).63; Psikotizim (PSY). 73; Ek Skala. 77'di. SCL-90-R'nin geçeliği, benze ölçekle geçeliği yöntemiyle saptanmaya çalışılmış ve ölçüt olaak MMPI envantei alınmıştı. İki ölçek aacındaki peascn koelasyon katsayılaı ise 0.50 ile.59 aasında değişikliği /e.43 otanca değe göstediği göülmektedi. Elde edilen güvenıi'k katsayılaı Deagotis ve akadaşlaının bulduklaı koelasyonlaa benzelik göstemektedi. Ayıca, SCL-90-R nin Yükseköğetim gençliği üzeinde yapılan uygulamalaına göe de güveniliğinin yeteli düzeyde olduğu kanısına vaılmıştı. * İnönü Ünivesitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimlei Bölümü Öğetim Göevlisi. 45
PSİKOLOJİK DANIŞMA VE KEHBERLİK DERGİSİ CİLT : 1, SAYI : 2, EYLÜL 1991 GİRİŞ I. Ruhsal Beliti Taama Listesi (Symptom Distess Check List SCL-90-R) Ruhsal Beliti Taama Listesi, Johs Hopkins Ünivesitesi Psikometi* Aaştıma Ünitesinde; Leonad R. Deogatis ve akadaşlaı (1971, 1973, 1974, 1976, 1977) taafından Hopkins Symptom Check List (HSCL) olaak bilinen envanteden yaalanılaak geliştiilmişti. Ruhsal Beliti Taama Listesi SCL-90-R : Bieyledeki psikolojik belitilein (Semptomlaın) ne düzeyde olduğunu ve hangi alanlaa yayıldığını belileyen bi ölçü aacıdı. HSCL nin 5 semptom boyutuna (alt ölçeğine; Somatizasyon (SOM), Obsesif - Kompulsif (O-C), Kişileaası Duyalık (INT), Depesyon (DEP), Kaygı (ANK) 4 yeni alt ölçek Öfke - Düşmanlık (HOS), Fobik Reaksiyon (PHOB), Paanoid Düşünce (PAR), Psikotizim (PSY) ekleneek, 4 cevap kategoisi, «Hiç» den, «İlei deecede» ye doğu 0-1 -2-3-4 şeklinde işaetlenen ve bulunuş deecesini gösteen 5 cevap skalası geliştiileek 9 alt maddeden ve 9 alt ve bi de ek skala olmak üzee 10 semptom gubundan oluşan bi kendini anlatma envantei haline getiilmişti. 90 maddeden 7'si ek akala ya ait olup, bu ana gupla dışında kalmaktadı. Onuncu semptom gubunu oluştuan bu maddele yemek yeme ve uyku bozukluklaı ile suçluluk duygulaı gibi belitilei içemektedi. YÖNTEM Bu çalışmada SCL-90-R nin güveniliği testin tekaı yöntemiyle aaştıılmış ve iç yapı güvenilik katsayılaı hesaplanmıştı. Geçeliği ise benze ölçekle geçeliğine göe MMPI ölçüt olaak ele alınmış ve alt ölçeklei kaşılaştıılmıştı. Öneklem ve Uygulama : Uygulama, 1985-1986 öğetim yılı Baha Sömestesinde Hacettepe Ünivesitesi Sağlık idaesi Yüksek Okulu I, II, III, ve IV. sınıfında öğetim göen öğencilee 35-40 a kişilik gupla halinde uygulanmıştı. Uygulama iki aşamada geçekleştiilm işti. Güvenilik tesbitinde SCL-90-R nin uygulaması 72 ekek ve 50 kız öğenci üzeinde, 30 dakikalık bi süede geçekleştiilm işti. Geçelik tesbitinde ise 55 ekek ve 40 kız öğenciye SCL-90-R ile MMPI uygulanmıştı. 46
SCL-90.R nin Puanlanması Beliti Taama Listesi bieylein kendileinin tanımladığı (self-epot tüünden) çeşitli ubsal belitilei tanıyıp ölçmeye yönelik 90 soudan oluşan bi ölçekti. Ölçeği cevaplayan biey he sou için; (0) «Hiç», (1) «Çok az», (2) «Ota deecede», (3) «Oldukça Fazla», (4) «İlei deecede» şeklinde işaetlemelede bulunaak beş deeceli bi ölçme ifadesi vemektedi. Cevap 'kâğıtlaının değelendiilmesi, envantein alt ölçekleine ilişkin belili maddele biaaya getiileek aaştımacı taafından düzenlenen cevap anahtaı ile yapılmıştı. Bieyin alt ölçeklele ilgili puanı maddelee vediği deecele toplanıp, o alt ölçekteki madde sayısına bölüneek bulunmaktadı. Bu işlem tüm alt ölçekle için yapılmıştı. Öneğin; somatizasyon alt ölçeğinde ye alan semptom maddeleinden bieyin aldığı toplam puan, somatizasyon boyutu ile ilgili semptom sayısına yani 12'ye bölünmüş ve böylece bieyin somatizasyon alt ölçeğine ilişkin puanı elde edilmişti. Aynı işlemle, SCL-90-R'den dokuz alt ölçek puanı elde edilmişti. Bunlaı somatizasyon (SOM), Obsesif - Kompulsif (O-C), Ki ş i I ea as ı Duyalık (INT), Depesyon (DEP), Kaygı (ANK), Fobik Anksiyete (PHOB), Paanoid Düşünce (PAR), Psikotizim (PSY) puanlaıdı Envantein he bi alt ölçeğine ait elde edilen puanlala bilikte, toplam beliti puanının toplam madde sayısına (90'a) bölünmesiyle de «Genel Semptom Otalaması» (Geneal Symptomatic Index) m vemektedi (Deogstis, Lipman, Covi, 1971). Bu işlemde aaştıma kapsamına gien öğencilein cevaplaı üzeinde yapılmış ve böylece öğencilein genel uhsa! beliti düzeyleini açıklayıcı puanla elde edilmişti. Bunla SCL-90-R'nin 9 alt ve bi de Genel Semptom Puanı (GSI) olmak üzee 10 ayı puanı elde edilmişti. BULGULAR Bu bölümde önce SCL-90-R nin güveniliğine ilişkin yutdışı ve ülkemizde yapılan çalışmala ile aaştııcının yaptığı çalışmalaa sona ise; SCL-90-R nin geçeliğine ilişkin yutdışı çalışmalala aaştııcının yaptığı çalışmalaa ye veilm işti. SCL-90-R nin Güveniliği Envantein nom çalışmalaı Ameika Bileşik Devletleinde 1000 psi- 47
kiyatik hastadan oluşan heteojen bi öneklem üzeinde geçekleştiilm işti (Deogatis, Richels, Rock, 1976). Deagotis ve akadaşlaının yaptıklaı SCL-90-R'nin güvenilik çalışmasında alman iç yapı güvenilik katsayılaı şöyledi : Somatizasyon (SOM) 0.86; Obsesif - Kompulsif (O-C) 0.86; Kişileaası Duyalık (INT) 0.86; Depesyon (DEP) 0.90; Kaygı (ANK) 0.85; Öfke - Düşmanlık (HOS) 0.84; Fobik Anksiyete (PHOB) 0.82; Paanoid Düşünce (PAR) C 80; Ps'kotizm (PSY) 0.77 olaak saptanmıştı. Beliti Taama Envanteinin Ülkemizde Yapılan Uygulamalaı ve Güvenilik Çalışmalaı Beliti Taama Envanteinin (Semptom Check List SCL-90-R nin) ülkemizdeki ilk kullanımı Gökle (1978) taafından yapılmıştı. Daha sona B - cöz (1980), beliti taama listesini aaştımasında kullanmadan önce, a-?.- cın yeteince anlaşılı olup olmadığını belilemek amacıyla Hacettepe Ünivesitesi Hastanelei Psikiyati Klinikleinde yatan ve ayaktan takip edilen değişik tanıladaki hastalaa uygulanmış ve hastalaın maddelei anlamada ve cevaplandımada beligin bi güçlükle kaşılaşmadıklaını ve aaçla kolayca iletişim sağladıklaı belitilm işti. Beliti Taama Envanteinin (SCL-90-R nm) güveniliği ile ilgili bi diğe çalışma ise; testin tekaı yöntemi ile Tufan (1987) taafından Keçiöen Kalaba Lisesinde 59 kişilik bi sınıf öğenci üzeinde yapılmıştı. İki uygulamamı sonuçlaı aasındaki koelasyon katsayısı 0.83 olaak bulunmuştu. Aaştııcının Yaptığı Güvenilik Çalışması Aaştıma sonuçlaının otak özelliklei ölçeğin ülkemizde de geçeli ve güvenili olaak kullanılabileceğini desteklemektedi. Ancak yapılan güvenilik çalışması öneklemenin faklı olması nedeniyle, aaştımacı ta i finden aaştımada kullanılmak üzee aacın testin tekaı yöntemiyle güveniliği yeniden yapılmıştı. Bu amaçla 1985-86 Öğetim Yılı Baha Sömestesinde H.Ü.S.İ.Y.O. nun I., İL, III. ve IV. sınıflaında öğetim göen 72 ekek ve 50 kız öğenciye testin tekaı tekniğiyle 15 gün aayla SCL-90-R iki kez uygulanmıştı. Uygulama sonucunda SCL-90-R nin alt ölçekleine ab. güvenilik katsayılaı şöyle saptanmıştı. Somatizasyon (SOM) için.82; Cbsesif-Kompulsif (O-C).84; Kişileaası Duyalık (INT).79; Depesyon (DEP).78; Kaygı (Anxiety - ANK).73; Öfke - Düşmanlık (HOS).79; Fobik Anksiyete (FHOB).78; Paanoid Düşünce (PAR).63; Psikotizm (PSY).73; Ek S kal a.77 di. 48
SCL-90-R nin Alt Ölçekleine İlişkin Aa Koelasyonla SCL SOM O-C IN T DEP ANX HOS PHOB PAR PSY EK SOM o-c INT DEP ANX HOS PHOB PAR PSY.62.54.64.67 0.55.57.52.61.61 t 8.74 6.99 9.07 9.75 7.12 7.50 6.58 8.41 8.52.66.75.69.53.59.53.59.62 t 9.52. 12.57 10.52 6.82 8.08 6.90 8.08 8.63.74.70.62.61.61.65.56 t 11.90 10.73 8.56 8.43 8.41 9.47 7.32.77.60.60.61.62.70 t 13.05 8.10 8.28 8.34 8.70 10.73.65.69.59.70.72 t 9.31 10.55 7.80 10.76 11.46.48.56.55.54 t 6.02 7.48 7.21 7.10.57.60.54 t 7.50 8.13 6.97.65.53 t 9.27 6.82.61 t 8.49 Tablo I : SCL-90-R'nin A lt Ölçekleine ilişkin Aa Koelasyonlaı Tablo I incelendiğinde en yüksek değei.77, en düşük değei ise.43 olaak bulunmuştu. 0.48-0.77 aasında anj ın aa koelasyon değeleinin otancası.66 olmak üzee değişmektedi. Yani SCL-90-R'nin aa koelasyon değeleinin yaısı.61'in üstünde diğe yaısı ise.61'in altında ye almaktadı. Bu bulgulaa göe bütün değele p<0.05 düzeyinde bulunmuştu. SCL-90-R'nin Geçeliği Deogatis ve akadaşlaı (1976) SCL-90-R'in geçelik çalışmalaını 100 ekek ve 109 kadından oluşan bi gönüllüle gubuna Belili Taama Listesi 49
Tablo III : Ruhsal Beliti Taama Listesi (SCL-90-R) nin, Minnesota Çok Yönlü K işilik Envantei (MMPI) İle Olan Benze Ö lçekle Geçeliği MMPI S C L ^ \ ^ Hs D Hy Pd Mf Pa Pt Sc Ma SI SOM.42.43 o-c.42.54.48 INT.47.41.48 DEP.42.40.46.41.40.44 ANX.42.42.43.47 HOS.41.40.40 PHOB.41 PAR.40 PSY.41.40.46.59 EK.49.43.51.44 Tablo III incelendiğinde SCL-90-R ile MMPI ın benze ölçekle geçeliğine ait koelasyon değelei.40 ile.59 aasında değiştiği vo.42 otanca değe göstediği göülmektedi. Bu iki ölçeğin alt test koelasyonlaı Tablo ll de olduğu gibi.40 üzeinde olanla tabloya dahil edilmemiş olup, bu değelein Tablo 11 deki değelee benzelik göstediği gözlenmektedi. Bu bulgu sonuçlaına göe SCL-90- R'nin Yükseköğetim gençliği üzeinde geçeliği açısından uygulanabili olduğu söylenebili. TARTIŞMA Klinik uygulamalada yaalı bi ölçek olaak kullanılan SCL-90-R'ın sayısal açıdan kaşılaştıılabili oluşu, kısalık ve açıklığı sonuçlaın gafik ve istatistiksel yöntemlee uygunluğu gibi özellikleiyle geniş bi kullanım alanının bulunduğu ve çok çeşitli insan guplaına uygulanabili olduğu belitilm iş ti (Deogatis, Lipman, Covi 1973], Öneğin; Foma!, psikiyatik hastalaın yanısıa, alkoliklee, ilaç alışkanlığı olanlaa, seks ilişkileinde başaısız olanlaa, öğenci danışma hizmetinden yaalanan öğencilee, kanse hatsalaına, kalp hastalaına, nöolojik hastalaa ve diğe şikayetlei olan medikal hastalaa da uygulanabilmektedi (Deogatis, L.R. 1977). Yani SCL-90-R, değişik hasta guplaında ve nomal popülasyon çalışmalaında kendini anlatma envantei olaak kullanılabili. 51
Ölçeğin geçeliğine ilişkin bulgula elde etme amacıyla benze ölçekle geçeliği ölçütü olaak kullanılan kişinin topluma uyabilme yeteneğin tek bi testle objektif ve patik olaak ölçebilen MMPI envantei aasındaki koelasyon değelei oldukça manida bulunmuştu (Bkz. Tablo III). Aaştıma sonucunda elde edilen bulgulaın yut dışında yapılan aaştımalada elde edilen bulgulaa çok yakın oluşu nedeniyle, SCL-90-R'nin geçeliği ve güveniliğinin yeteli düzeyde olduğu kabul edilebilini. Ancak aaştıına önekleminin sınılı oluşu da göz adı edilmemelidi. Sonuç olaak SCL-90-R'nin uh sağlığı iskli guplaı tesbitte geçeli ve güvenili bi ölçü aacı olaak kullanılabileceği söylenebili. KAYNAKLAR BİRSÖZ, S. (1980) Hastalık Öncesi Yaşam Değişimlei ve Ruhsal Sonuçlaı Üzeinde Bi İnceleme (Yayınlanmamış Doçent Ek Tezi) Ankaa. : Hacettepe Ünivesitesi. DEROGATIS, L.R. (1977) SCL-90-R Administation, Scoing and Pocedues Manual -I. (İkinci Baskı), USA : Johns Hopkins Univesity School of Medicine. DEROGATIS, L.R., K. RICHELS ve A.F. ROCK (1976) «The SCL-90-R and MMPI : A Step in Validation of a New Self-Repot» Bitish Jounal of Psychiaty. 128, 280-289. DEROGATIS, L.R., R.S. LIPMAN, K. RICHELS ve ak. (1974) «The Hopkins Checklist (HSCL) : A Self-Repot Symptom Inventoy» Behavioal Science. 19, 1-15. DEROGATIS, L.R., R.S. LIPMAN ve L. COVI (1973) «SCL-90-R : An Out Patient Psychistic Rating Scale-Pelimin,ay Repot» Psychopham Bullet. 9, 13-27. DEROGATIS, L.R., R.S. LIPMAN ve L. COVI (1971) «Neuotic Symptom Deninsions as Peceived by Psychiatists and Patients of Vaious Social Classes» Ach Gen. Psychist. 24, 454-464. DEROGATIS, L.R. ve P.A. CLEARY (1977) «Factoial Inveience Acass Gende fo the Pimay Symptom Dimensions of the SCL-90-R» B. J. Soc. Clin. Psychol. 16, 347-356. GÖKÇAKAN, Z. (1984) Bieysel ve Gupla Psikolojik Danışmanın Uzun Süeli Henıodializ Tedavisinin Hastalada Yol Açtığı Ruhsal Bozukluklaı Azaltmadaki Etkisi (Yayınlanmamış Doktoa Tezi) Ankaa : Hacettepe Ünivesitesi. GÖKLER, B. (1978) Nevotik Kadın Hastalaın İlkokul Çağındaki Çocuklaının Ruhsal Belitile Yönünden Değelendiilmesi (Yayınlanmamış Uzmanlık Tezi) Ankaa : Hacettepe Ünivesitesi. KILIÇ, M. (1987) Değişik Psikolojik Aazlaa Sahip Olan veya Olmayan Öğencilein Sounlaı (Yayınlanmamış Doktoa Tezi) Ankaa : Hacettepe Ünivesitesi. SAVAŞIR, I. (1981) Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envantei El Kitabı. Ankaa : Sevinç Matbaası. TUFAN, B. (1987) Tükiye ye Dönen İkinci Kuşak Göçmen İşçi Çocuklaının Psiko-Sosyal Duumlaı. Ankaa : DPT Sosyal Planlama Başkanlığı, Planlama Daiesi. 52